Ferdinand Marcos
.jpg)
.svg){kind=small}
_pasador.svg){kind=small}
_ribbon.svg){kind=small}
.png){kind=small}
_ribbon.gif){kind=small}
Ferdinand Emmanuel Edralin Marcos (Sarrat, Filipinak, 1917ko irailaren 11 – Hawaii, Ameriketako Estatu Batuak, 1989ko irailaren 28a)[1] kleptokrata, abokatu eta politikari filipinarra izan zen, diktadore gisa aritu zena Filipinetako lehendakari gisa, 1965etik 1986ra bitartean; herrialdea autokrazia baten bidez gobernatu zuen, eta, boterea, maila nazionalean zentralizatu, Imelda Marcos Filipinetako lehen damaren laguntzarekin.
Familia ezagun eta garrantzitsu batetik etorria, Bigarren Mundu Gerran, Filipinetako armadan hartu zuen parte. Horrek nolabaiteko aitorpena eman zion, gero bere ibilbide politikoa garatzeko erabiliko zuena. Elkarren segidako hiru alditan jardun zuen Filipinetako Ordezkarien Ganberako kide gisa, 1949tik 1959ra. Ondoren, Filipinetako senatari gisa aritu zen, eta Filipinetako Senatuko lehendakari izatera iritsi zen 1962 eta 1965 artean; Geroago, Filipinetako lehendakaritzarako hautatu zuten 1965ean, eta berriro, 1969an. Orduan, gerra-lege baten aldarrikapenaren ondorioz, hura indarrean egon zen bederatzi urteetan mantendu zuen boterea. Aurrerago, Filipinetako lehen ministro izan zen, 1978tik 1981era, berriro presidentetzarako hautatu zutelarik; 21 urtez egon zen karguan. Azkenean, EDSA Iraultzak bota zuen 1986an, eta, ondoren, erbestera abiatu zen Hawaiira, emaztearekin batera.
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mariano Marcos Rubio abokatu eta politikari ospetsuaren (1925etik 1931ra Filipinetako Ordezkarien Ganberako kide izan zena), eta Josefa Edralín-en semea zen. Aitaren omenez izendatutako bi erakunde daude bere jaioterriko probintzian, Ilocos Norte: Don Mariano Marcos Memorial State University eta Mariano Marcos State University.
Familia aberats bateko ondorengoa, politikari buruzko familia-tradizioan hazi zen; aitarekin, herrialdeko bizitza politikoan parte-hartze handia zuen, eta, ondorioz, aitaren eremu beretan kokatu zen. Zerikusi horrek argitu ez zen gertaera baten parte hartzea eraman zuen; 1935ean, Julio Nalundasan-ek Ordezkarien Ganberarako hauteskundeetan garaipena lortu ondoren, Bazacen, bere etxeko atean, hil zuten, eta susmoak Mariano Marcosen gainera erori ziren, bera baitzen kanpainako aurkari nagusia. Ferdinand Marcosi leporatu zioten hilketa asmatu eta parte hartu izana, Pio Marcos osabaren, Quirino Lizardo aitarengandik oso hurbil zegoen aliatu baten eta Mariano Marcosen beraren baimenarekin, ustez autore intelektual gisa jardun zuena. Eskualdeko fiskaltzak lau susmagarriak prozesatzeko baldintzak izapidetu zituen, eta Ferdinand hogeita zazpi egunez preso egon zen, baina Filipinetako Gorte Gorenean izandako apelazio-prozesu arrakastatsuaren ondoren, kasua baliogabetu egin zen, eta susmagarri guztiak errugabetzat jo zuten.
Zuzenbidea ikasi zuen Filipinetako Unibertsitatean, hizlari-dohainengatik eta curriculumetik kanpoko jardueretan nahiz jarduera akademikoetan egindako lan bikainagatik nabarmendu zen, eta abokatu ziharduen Manilan Bigarren Mundu Gerra iritsi zen arte. Orduan, bere herrialdeko armadako ofizial gisa zerbitzatu zuen.
Armadako jarduerak, batez ere Filipinetako erresistentzian izan zuen rolak, garrantzi handia izan zuen politikari ibilbiderako, dimentsio heroikoa eman baitzion bere figurari. Bigarren Mundu Gerran Japoniaren kontra gerra egin zuen, eta preso hartu zuten (1941-1942). Askatu zutenean, bere eskualdeko gerrillako buruzagi egin zuten. Hala ere, hil ondoren egindako ikerketei esker, jakin ahal izan zen oso rol mugatua izan zuela japoniarren aurkako erresistentzia-jardueretan, 1942 eta 1945 artean.
Ibilbide politikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Legebiltzarkide
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gerra ondoren, Ordezkarien Ganberako kide hautatu zuten, 1949ko hauteskundeetan, bai eta 1953koetan eta 1957koetan ere. 1965ean Errepublikako lehendakari aukeratu zuten, eta 1969an berriro irabazi zituen hauteskundeak.
1946an, Filipinetako Errepublika Independenteko lehen presidentearen, Manuel Roxas-en (Filipinetako Alderdi Liberalaren sortzailea) laguntzaile izan zen. Alderdi horretan hasi zuen Marcosek militantzia politikoa, eta, 1949an, Filipinetako Ordezkarien Ganberako kide hautatu zuten, bere jaioterriko Ilocos Norte 2. barrutian, eta, ondoren, beste bi bider hautatu zuten, 1952 eta 1955ean.
Filipinetako Ordezkarien Ganberan egondako hamarkada horretan, Ekonomia eta Industria Batzordeko eta Prestakuntza Blokeko lehendakari izatera iritsi zen. Etorkizun oparoa zuen parlamentari-taldea zen, zeinetan Diosdado Macapagal, Emmanuel Peláez eta Arsenio J. Lacson ere partaide ziren. Defentsa Batzordeko kide, Gai Ekonomikoetako Alderdi Liberalaren bozeramaile, Inportazio eta Prezioak Arautzeko Batzorde Bereziko kide, bai eta Barne Gaien, Plangintza Ekonomikoaren eta Enpresen, Banku Dibisen eta Erregulazio Publikoko Batzordeetako kide ere izan zen.
1954an, Ordezkarien Ganberako kide izan zela, Ferdinand Marcosek Imelda Romuáldez ezagutu zuen, Filipinetako modelo gaztea. Imeldak, ordurako, «Manilako musa» titulua zuen, eta, gainera, politikan tradizio handia zuen familia batetik zetorren. Hamaika eguneko ezkongaialdiaren ondoren, harekin ezkondu zen. Harreman hori funtsezkoa izango zen bere etorkizun politikorako; izan ere, Imelda, hil arte, haren emaztea izateaz gain, sustatzaile eta aholkulari politiko nagusia izango zen.
Presidentetza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hasieran, Marcos, bere emazte Imelda Marcosen laguntzarekin, Filipinetako itxaropena ordezkatzen zuen «herri-heroi» gisa aurkeztu bazen ere, bera eta haren emaztea benetako elkarte bihurtu ziren boterea lortu ondoren. haien helburua izan zen gero eta botere handiagoa lortzea, funts publikoak bidegabeki eralgitzea eta aberastasun ikaragarria sortzea erregimen autoritario, populista, demagogiko eta errepresiboa ezarriz.
1959 eta 1964 artean, Ferdinand Marcos Kongresuko senatari izan zen. Urtebete geroago, Presidentetzarako hauteskundeak irabazi zituen.
Gobernuak erabat aldatu zuen Filipinetako politika. Filipinak bere historiako krisi ekonomiko okerrena bizi zuen[2]. Marcosek agindu zuen Milton Fredmanen doktrinen bidez doikuntza ekonomiko handia aplikatuko zuela. Merkataritza-ganbera pribatuetako eta enpresaburu pribatuetako funtzionarioek izugarri lagundu zioten gertatzen ari zenarekin[3]. Marcosen erregimenak derrigorrezko gazte-erakunde bat sortu zuen, «Kabataang Barangay» izenekoa eta Marcosen alaba nagusiak, Imee-k, zuzendua. 1975eko apirilean aldarrikatutako 684. Lehendakaritzako Dekretuak zioen 15 eta 18 urte bitarteko gazte guztiak urruneko landa-eremuetara bidaliak izango zirela borondatezko lana egitera. Azkenik, sistema parlamentarioa ordezkatu zuen Indar Armatuen laguntzarekin, eta Kongresua makurrarazi zuen, horrela behin betiko hautatua ahal izateko. Hala, ondoz ondoko aldi baterako berriro hautatua izatea lortu zuen (hori 1969ko hauteskundeen ondoren) eta hautatua izan zen hirugarrenez 1981ean eta laugarrenez 1986an, nahiz eta azken aukera horretan ez zuen boterean mantentzea lortu EDSA Iraultzarengatik, kendu baitzuen. Nolanahi ere, Marcos da, Filipinetako historian, lau aldiz lehendakari izateko hautatu duten bakarra. Era berean, 1981ean, Filipinetako Konstituzioa berritzeko arduradun izan zen, eta, Filipinetako Kongresuaren ordez, Legegintzaldi Nazional bat ezarri zuen, «Batasang Pambansa» (Filipinetako Parlamentua) izena jaso eta berak izendatuko zuena. Gainera, bere burua lehen ministro izendatu zuen, eta kargu hori 1978tik 1981era bitartean bete zuen. Ondorioz, hura izan da bere herrialdeko presidente eta lehen ministro karguak, aldi berean, bete dituen bakarra[4][5].
Beste zenbait erakunde eta kargu sortu zituen, hala nola Giza Kokalekuen Ministerioa eta Filipinetako Enbaxada Berezi eta Ahalguztiduna. Bi erakunde horiek bere emazteak, Imelda Marcosek, «ezkontza-diktadura»ren (markotarren erregimena deitua) bukaerara arte jardungo zuen. Era berean, Estatu Batuetatik (Marcosen gobernua nabarmen babestu zuena). hurbil zegoen politika eramateaz arduratu zen. 100.000 filipinar baino gehiago hil, torturatu eta legez kanpo atxilotzeaz gain, Marcos, bidegabe, 5.000 eta 10.000 milioi dolar arteko diruz jabetu zen, Nazioarteko Gardentasuna GKEren arabera. Hori dela eta, historiako bigarren lider ustelena da, Suharto[6] Indonesiako diktadore antikomunistaren atzetik. 1977rako, armada laukoiztua zegoen (1972an, 65.000tik 270.000ra) eta 60.000 filipinar baino gehiago atxilotu zituzten arrazoi politikoengatik[7].
Lege horren babesean, konstituzio-eskubideak eten egin ziren, eta Indar Armatuek eta poliziak errepresio-ahalmen handiak hartu zituzten. Gainera, Marcosen presidentetza-agintaldia luzatuta edo, teorikoki, etenda gelditzen zen Legea jaso arte, eta, horri esker, presidentetza bi agintaldiren mugatik kanpo eduki ahal izan zuen. Irailaren 23an, Gerra-legea ezarri zen[8][9][10].
Legea ezartzeko unean, irailaren 23an, Marcosek justifikatu zuen herrialdearen gobernuaren aurkako matxinada bikoitzaren mehatxua argudiatuz (komunista eta islamista)[11]. Ondoren, alderdi oposiziogileei leporatu zien beren gobernua geldiaraztea eta lege hori deklaratzera eraman zuten indarkeriaren arduradun nagusiak izatea[12]. Indar Armatuekin eta poliziarekin gertatzen zen moduan, Gerra-legeak (praktikan, Estatuko Autogolpe bat izan zen) botere betearazle handiak ematen zizkion Marcosi. Dekretu bidez gobernatuz, Marcosek Kongresua desegitea dekretatu zuen, eta prentsa askatasuna eta beste askatasun zibil batzuk zapaldu zituen. Komunikabideen bulegoak itxi zituen, eta agindu zuen oposizioko liderrak eta militante garrantzitsuak berehala atxilotzeko, Ninoy Aquino, Jovito Salonga eta José Diokno senatariak barne, zeinak ezin izango zituen atxilotu larrialdi-legerik gabe parlamentuaren immunitatea baitzuten[13][14]. 1983ko abuztuaren 21ean, Benigno Aquino hil zuten, Filipinetara erbestetik itzultzerakoan. Aquino biztanleriaren atsekabearen sinboloa zen. Bi milioi filipinar baino gehiago joan ziren hiletara.
Kapitalaren ihesa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Transparency International GKEak kalkulatu duenez, Marcos klanak, boterean egon zen urteetan, 5.000 eta 10.000 milioi dolar arteko dirutza eraman zuen legez kanpo[15]. Marcos familiak Suitzan ezkutatutako diruaren zati bat Filipinetara itzultzeko izapideak egin zituzten 1986an. Prozesu judizialetan 17 urte eman ondoren, Filipinetako gobernuak, azkenean, 658 milioi dolar jaso zituen, nekazaritza-erreforma finantzatzeko eta diktadorearen jazarpenen biktimei konpentsazioak ordaintzeko erabili zituenak[16]. Beste inongo herrialderik ez du banku-konturik izoztu, ezta Marcos klaneko ondasunik bahitu ere[16].
Harrezkero, neurri batzuk ezarri izan dira, hala nola Gobernu Onerako Lehendakaritza Batzordea, zeinak 32 urte baitaramatza Filipinetako presidente ohiak lapurtutako ondasunak berreskuratzen. Herenak baino gehiagok leku ezezagunean jarraitzen du[17].
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Gómez Rivera, Guillermo (Invierno 2009–2010). «Ferdinand Emmanuel Marcos y Edralín, el que quiso la independencia económica de Filipinas». Revista Filipina XIII (4). ISSN 1496-4538. Consultado el 21 de diciembre de 2021
- ↑ https://elcomercio.pe/huellas-digitales/archivo/ferdinand-marcos-caida-dictadura-filipinas-276557
- ↑ (Ingelesez) Tiglao, Rigoberto D.. (2014-11-11). «Marcos: The Great, Tragic Reformer» The Manila Times (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ (Ingelesez) McCoy, Alfred W.. (2009). An Anarchy of Families: State and Family in the Philippines. Univ of Wisconsin Press ISBN 978-0-299-22984-9. (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ Wurfel, David (1988). Filipino Politics: Development and Decay. Cornell University Press. p. 130. ISBN 978-0-8014-9926-5
- ↑ https://www.lavanguardia.com/politica/20161013/41968883979/filipinas-revive-los-horrores-de-la-dictadura-de-ferdinand-marcos.html
- ↑ (Ingelesez) Moran, Jon. (1999-06). «Patterns of corruption and development in East Asia» Third World Quarterly 20 (3): 569–587. doi:. ISSN 0143-6597. (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ (Ingelesez) Doronila, Amando. (2014-09-24). «The night Marcos declared martial law» INQUIRER.net (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ «Declaration of Martial Law». The Official Gazette. Archivado desde el original el 25 de enero de 2019. Consultado el 8 de diciembre de 2018
- ↑ «FM Declares Martial Law». Philippines Sunday Express. 24 de septiembre de 1972. Archivado desde el original el 22 de febrero de 2017.
- ↑ (Ingelesez) Roberts, Sir Adam; Ash, Timothy Garton. (2009-09-03). Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present. OUP Oxford ISBN 978-0-19-955201-6. (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ (Ingelesez) Tiglao, Rigoberto D.. (2015-09-23). «Liberal and Communist parties provoked martial law imposition» The Manila Times (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ (Ingelesez) University, H. W. Brands Professor of History Texas A. & M.. (1992-09-17). Bound to Empire : The United States and the Philippines: The United States and the Philippines. Oxford University Press, USA ISBN 978-0-19-987437-8. (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ «Philippines - Proclamation 1081 and Martial Law» countrystudies.us (Noiz kontsultatua: 2024-05-17).
- ↑ Transparency International (2004). Lo más destacado del Informe Global de la Corrupción 2004. Archivado desde el original el 3 de septiembre de 2010. Consultado el 17 de julio de 2009.
- ↑ a b DULIN, Antoine y MERCKAERT, Jean (junio de 2009). Biens mal acquis, à qui profite le crime ?[Betiko hautsitako esteka] (en francés). Comité Catholique contre la Faim et pour le Développement., pág.30
- ↑ https://www.elconfidencial.com/mundo/2018-04-20/fortuna-oculta-ferdinand-marcos-filipinas_1551467/
- ↑ BBC News-en artikulua, 2004-03-25ekoa, non Transparency International aipatzen den
Irakurketa gehiago
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Cronies and Enemies: The Current Philippine Scene. Philippine Studies Program, Center for Asian and Pacific Studies, University of Hawaii.
- Bonner, Raymond (1987). Waltzing with a Dictator: The Marcoses and the Making of American Policy. Times Books, New York ISBN 978-0-8129-1326-2
- Ferdinand Marcos and the Philippines: the political economy of authoritarianism. Greenwood Publishing ISBN 978-0-275-94137-6..
- Salonga, Jovito (2001). Presidential Plunder: The Quest for Marcos Ill-gotten Wealth. Regina Pub. Co., Manila
- Seagrave, Sterling (1988): The Marcos Dynasty, HarperCollins
- Library of Congress Country Studies: Philippines. The Inheritance from Marcos
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q1463
Multimedia: Ferdinand Marcos / Q1463
Filipinetako presidenteak | ||
|---|---|---|
| Lehen Errepublika (1899–1901) |  | |
| Mankomunitatea (1935–1946) | ||
| Bigarren Errepublika (1943–1944) | ||
| Hirugarren Errepublika (1946–1973) | ||
| Gerra-lege aroa (1973–1981) | ||
| Laugarren Errepublika (1981–1986) | ||
| Bosgarren Errepublika (1986–egun) | ||