Татарстан
| Административдик борбор | |
|---|---|
| Тууралыгы | |
| Узундук | |
Татарстан - Орусиянын курамындагы . Борбор калаасы - Казан шаары.
Татарстан Республикасы – Россиянын курамындагы субъект (Волга бою федерация округу). 1920-жылы 27-майда түзүлгөн. 1992-жылдын 7-февралынан азыркыдай аталат. Чыгыш Европа түздүгүнүн чыгышында жайгашкан. Аянты 67,8 мин км2. Калкы 4,0 млн (2011). Административдик борбору – Казан шаары. Административдик-аймактык жактан 43 регионго, 22 шаарга, 18 шаарчага бөлүнөт. Волга дарыясынын өрөөнү Татарстандын аймагын оң жана сол жээкке бөлөт. Оң жээги Волга бою дөңсөөсүнүн түндүк бөлүгү, сол жээгин Кама дарыясынын өрөөнү кесип өткөн Волга бою (Заволжье) түздүгү ээлейт. Түштүк-чыгышында Бугульма-Белебей дөңсөөсү (бийиктиги 364 м) жатат. Нефть, курулуш материалдары, чым көн ж. б. казылып алынат. Январдын орточо температурасы –13... –18°С, июлдуку 19–20°С. Жылдык жаан-чачыны 500 мм. Негизги дарыялары – Волга, Кама. Жеринин кыртышын чым көңдүү күл, боз-токой, кара, алювий топурактары түзөт. Аймагынын 16%ин токой ээлейт. Төмөнкү Кама, Волга-Кама коруктары уюштурулган. Калкынын негизин татарлар (52,9%), орустар (39,5%) түзөт. Ошондой эле чуваш, удмурт, мордова, марийлер, башкырлар ж. б. улут өкүлдөрү жашайт. Шаар калкы 74,9%. Ири шаарлары: Казан, Набережные Челны, Альметьевск.
ИДПнин структурасында (% менен) сырьёну казып алуунун үлүшү 27,8, тейлөө чөйрөсүнүкү 27,1, иштетүүчү өнөр жайыныкы 20,2, айыл жана токой чарбасыныкы 7,9, транспорт менен байланыштыкы 7,9, курулуштуку 6,9. Машина куруу (оор автомобилдер, газ плиталары, тиричилик муздаткычтары менен тоңдургучтары), химиялык (жасалма каучук жана чайыр, шина, пластмасса ж. б.), нефть өндүрүшү, тамак-аш, металлургия, даяр металл буюмдар өндүрүшү иштейт. Айыл чарбасында жашылча өстүрүү басымдуу. Дан эгиндери, тоют жана техникалык өсүмдүктөрү (кант кызылчасы), картөшкө, жашылча айдалат. Сүт-эт багытындагы уй, жылкы асыралат. Үй куштары багылат. Аарычылык өнүккөн. Асфальтталган автомобиль жолунун узундугу (миң км менен) 19,0, темир жолунуку 0,9. Волга, Вятка, Кама жана Ак дарыясында кеме жүрөт.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 6-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. 816 бет, илл. ISBN 978 9967-14-117-9
