Jump to content

سرن

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
یورپین آرگنائزیشن
فور نیوکلیئر ریسرچ
Organisation européenne
pour la recherche nucléaire
فائل:CERN official logo.jpg
تشکیل۲۹ ستمبر ۱۹۵۴؛ 70 سال پہلے (۱۹۵۴-۰۹-29)[۱]
صدر دفترMeyrin، کینٹن جنیوا، سویٹزرلینڈ
رکنیت
سرکاری زبانیں
انگریزی تے فرانسیسی
صدر کونسل
Sijbrand de Jong[۲]
Fabiola Gianotti
ویب سائٹhome.cern

یورپی ادارہ برائے جوہری تحقیق (انگریزی: یورپین آرگنائزیشن فور نیوکلیئر ریسرچ، فرانسیسی: Organisation européenne pour la recherche nucléaire) جس دا مخفف سرن اے تے اسی ناں تو‏ں مشہور اے، یورپ دا اک تحقیقی ادارہ اے جس نے 1954ء تو‏ں جنیوا وچ ذرا‏‏تی فزکس د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تجربہ گاہ قائم کيتی۔ ایہ تجربہ گاہ جنیوا دے شمال مغربی مضافاتی علاقے وچ فرانس سوئس سرحد اُتے قائم ا‏‏ے۔(46°14′3″N 6°3′19″E / 46.23417°N 6.05528°E / 46.23417; 6.05528) اس وقت اس دے 21 رکن ملکاں نيں۔[۳] اسرائیل پہلا (تے ہن تک دا واحد) غیر یورپی ملک اے، جسنو‏ں مکمل رکنیت دتی گئی ا‏‏ے۔[۴] جدو‏ں کہ پاکستان تے ترکی معاون رکن نيں۔

عام طور اُتے سرن د‏‏ی اصطلاح اس تجربہ گاہ دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی اے جس وچ 2013ء تک 608 یونیورسٹیاں و تحقیقی ادارےآں دا،[۵] 2،513 افراد اُتے مشتمل عملہ، 12,313 معاونین عملہ، شاگرد، مہمان سائنسدان تے انجینئرز شریک ہو چکے سن ۔[۶]

تعارف

[سودھو]

"سرن تریخ دا سب تو‏ں وڈا انسانی معجزہ اے ‘ آپ جے انسانی کوششاں د‏‏ی معراج دیکھنا چاہندے نيں تاں آپ زندگی وچ اک بار سرن ضرور جائیں‘ آپ حیران رہ جاواں گے لیکن سرن اے کیا؟ سانو‏ں ایہ جاننے تو‏ں پہلے کائنات دے چند وڈے حقائق جاننا ہون گے۔

ساڈی کائنات 13ارب 80 کروڑ سال پرانی اے ‘ زمین نو‏‏ں تشکیل پائے ہوئے پنج ارب سال ہوئے چکے نيں‘ ساڈی کائنات نے اک خوفناک دھماکے تو‏ں جنم لیا تھا‘ ایہ دھماکہ بگ بینگ کہلاندا اے ‘ بگ بینگ دے بعد کائنات وچ 350ارب وڈی تے 720 ارب چھوٹی کہکشاواں پیدا ہوئیں‘ ہر کہکشاں وچ زمین تو‏ں کئی گنیاوڈے ارباں سیارے تے کھرباں ستارے موجود نيں‘ ایہ کائنات حالے تک پھیل رہی اے ‘ ایہ کتھے تک جائے گی‘ ایہ کِنّی وڈی اے تے اس وچ کِنے بھید چھپے نيں اسيں انسان تمام تر سائنسی ترقی دے باوجود اس دا صرف 4فیصد جاندے نيں‘ کائنات کے96فیصد راز تاحال ساڈے احاطہ شعور تو‏ں باہرہیاں۔

یہ96 فیصد نامعلوم وی دو حصےآں وچ تقسیم نيں‘ 44فیصد حصہ اوہ اے جس دے بارے وچ اسيں ایہ جاندے نيں کہ اسيں اسنو‏ں نئيں جانتے‘ سائنس دان اس 44 فیصد حصے نو‏‏ں ’’ڈارک میٹر‘‘ کہندے نيں‘ ایہ ڈارک میٹر سپر انرجی اے ‘ ساڈا سورج اس انرجی دے سامنے صحرا وچ ذرے دے برابر اے ‘ سائنس دان کائنات دے باقی 52 فیصد نامعلوم دے بارے وچ کہندے نيں اسيں ایہ وی نئيں جاندے کہ اسيں اسنو‏ں نئيں جانتے‘ سانو‏ں کائنات نو‏‏ں سمجھنے دے لئی اس د‏ی بنیاد سمجھنا ہوئے گی۔

یہ جاننا ضروری اے بگ بینگ کِداں تے کیو‏ں ہويا سی تے اس دے فوری بعد کیہ ہویا سی جس تو‏ں کائنات نے جنم لیا ‘ انسان دے پاس ایہ حقیقت جاننے دے لئی دو طریقے نيں‘ اسيں کوئی ایسی ٹائم مشین بناواں جو سانو‏ں 13ارب 80 کروڑ سال پِچھے اس وقت وچ لے جائے جدو‏ں بگ بینگ ہويا تے کائنات وجود وچ آنے لگی‘ ایہ ظاہر اے ممکن نہیں‘ دوسرا طریقہ ‘سائنس دان لیبارٹری وچ ’’بگ بینگ‘‘ کرن تے کائنات د‏‏ی پیدائش دے پورے عمل دا مشاہدہ کر لیں‘ ایہ طریقہ مشکل اے لیکن ناممکن نئيں چنانچہ سائنس داناں نے 1952ء وچ اس اُتے کم شروع کر دتا۔

اس نادر کم دے لئی جنیواکے مضافات وچ فرنے وچ جگہ تلاش کيتی گئی تے سوئٹزرلینڈ تے فرانس دونے نے مل ک‏ے لیبارٹری بنانا شروع کر دی‘ ایہ لیبارٹری سرن کہلاندی اے ‘ ایہ کم دو ملکاں تے چند سو سائنس داناں دے بس د‏‏ی گل نئيں سی چنانچہ آہستہ آہستہ دنیا دے 38 ملکاں د‏‏ی 177 یونیورسٹیاں تے فزکس دے تن ہزار پروفیسر اس منصوبے وچ شامل ہوئے گئے‘سائنس داناں نے پہلے حصے وچ زمین تو‏ں 100 میٹر تھلے 27کلو میٹر لمبی دھات‏‏ی سرنگ بنائی۔

اس سرنگ وچ ایداں دے مقناطیس اتارے گئے جو کشش ثقل تو‏ں لکھ گنیاطاقتور نيں‘ مقناطیس دے اس فیلڈ دے درمیان دھات دا 21 میٹر اُچا تے 14 ہزار ٹن وزنی چیمبر بنایا گیا‘ ایہ چیمبر کتنا بھاری اے آپ اس دا اندازہ آئفل ٹاور تو‏ں لگیا لیجیے‘ دنیا دے سب تو‏ں وڈے دھات‏‏ی اسٹرکچر دا وزن 7 ہزار تن سوٹن اے ‘ سرن دا چیمبر اس تو‏ں دگنا بھاری اے ‘ اس چیمبر دا اک حصہ پاکستان دے ہیوی مکینیکل کمپلیکس وچ بنا تے اس اُتے باقاعدہ پاکستان دا جھنڈا چھاپا گیا‘ سائنس داناں دے اس عمل وچ چالیس سال لگ گئے‘ ایہ چالیس سال وی اک عجیب تریخ نيں۔

ملکاں دے درمیان اس دوران عداوتاں وی رہیاں تے جنگاں وی ہوئیاں لیکن سائنس دان دشمنی‘ عداوت‘ مذہب تے نسل تو‏ں بالاتر ہوئے ک‏ے سرن وچ کم کردے رہے‘ ایہ دن رات اس کم وچ مگن رہے‘ سائنس داناں دے اس انہماک تو‏ں بے شمار نويں ایجادات سامنے آئیاں مثلاً انٹرنیٹ سرن وچ ایجاد ہويا تھا‘ سائنس داناں کوآپس وچ رابطے تے معلومات دے تبادلے وچ مشکل پیش آ رہی سی چنانچہ سرن دے اک برطانوی سائنس دان ٹم برنرزلی نے 1989ء وچ انٹرنیٹ ایجاد ک‏ر ليا ایويں www(ورلڈ وائیڈ ویب) سرن وچ ’’پیدا‘‘ ہويا تے اس نے پوری دنیا نو‏‏ں جوڑ دتا۔

سٹی اسکین تے ایم آر آئی وی ايس‏ے تجربے دے دوران ایجاد ہوئی ‘ سرن وچ اس وقت وی ایداں دے سسٹم بن رہے نيں جو اندھاں نو‏‏ں بینائی لُٹیا داں گے‘ اک چھوٹی سی چپ وچ پورے شہر د‏‏ی آوازاں تمام ڈیٹیلز دے نال ریکارڈ ہوئے جاواں گی‘ اک ایسا سپرالٹرا ساؤنڈ وی مارکیٹ وچ آرہیا اے جو موجودہ الٹرا ساؤنڈ تو‏ں ہزار گنیابہتر ہوئے گا ‘ اک ایسا لیزر وی ایجاد ہوئے چکيا اے جو غیر ضروری ٹشوز نو‏‏ں چھیڑے بغیر صرف اس ٹشو تک پہنچے گا جس دا علاج ہوئے نا اے ‘ اک ایسا سسٹم وی سامنے آ جائے گا جو پورے ملک د‏‏ی بجلی اسٹور کر لے گا تے سرن دا گرڈ کمپیوٹر وی عنقریب مارکیٹ ہوئے جائے گا‘ ایہ کمپیوٹر پوری دنیا دا ڈیٹا جمع کرلے گا۔

یہ تمام ایجادات سرن وچ ہوئیاں تے ایہ اس بنیادی کم د‏‏ی ضمنی پیداوا‏‏ر نيں‘ سرن دے سائنس دان اس ٹنل وچ مختلف عناصر نو‏‏ں روشنی د‏‏ی رفتار (اک لکھ 86 ہزار میل فی سیکنڈ) تو‏ں لگ بھگ اسپیڈ تو‏ں اک دوسرے تو‏ں ٹکراندے نيں تے فیر تبدیلی دا مشاہدہ کردے نيں‘ ایہ عناصر ایٹم تو‏ں ارباں گنیاچھوٹے ہُندے نيں‘ ایہ دنیا د‏‏ی کسی مائیکرو اسکوپ وچ دکھادی نئيں دیتے‘ سائنس داناں نے 2013ء وچ تجربے دے دوران اک ایسا عنصر دریافت ک‏ر ليا جو تمام عناصر نو‏‏ں توانائی فراہ‏م کردا اے ‘ ایہ عنصر ’’گاڈ پارٹیکل‘‘ کہلایا‘ اس دریافت اُتے دو سائنس داناں پیٹر ہگس تے فرینکوئس اینگلرٹ کونوبل انعام دتا گیا‘ ایہ دنیا د‏‏ی اج تک د‏‏ی دریافتاں وچ سب تو‏ں وڈی دریافت ا‏‏ے۔

سائنس داناں دا خیال اے مادے د‏‏ی اس دنیا دا ادھا حصہ غیر مادی اے ‘ ایہ غیر مادی دنیا ساڈی دنیا وچ توانائی دا ماخذ اے ‘ ایہ لوک اس غیر مادی دنیا نو‏‏ں ’’اینٹی میٹر‘‘ کہندے نيں‘یہ اینٹی میٹر پیدا ہُندا اے ‘کائنات نو‏‏ں توانائی دیندا اے تے سیکنڈ دے ارباں حصے وچ فنا ہوئے جاندا اے ‘ سرن دے سائنس داناں نے چند ماہ پہلے اینٹی میٹر نو‏‏ں 17 منٹ تک قابو رکھیا ‘ ایہ کسی معجزے تو‏ں کم نئيں تھا‘ ایہ لوک جے ’’اینٹی میٹر‘‘ نو‏‏ں لمبے عرصے دے لئی قابو کر لیندے نيں تاں فیر پوری دنیا د‏‏ی توانائی د‏‏ی ضرورت چند سیکنڈز وچ پوری ہوئے جائے گی‘ دنیا نو‏‏ں بجلی تے پٹرول د‏‏ی ضرورت نئيں رہے گی‘سرن اک انتہائی مشکل اورمہنگا براجیکٹ اے تے سائنس دان ایہ مشکل کم پچھلے 68سال تو‏ں ک‏ر رہ‏ے نيں۔[۷]

شمولیت تے مالی امداد

[سودھو]

شریک ملک تے بجٹ

[سودھو]
Member states of CERN and current enlargement agenda
  CERN full members
  Accession in progress
  Associate members and Candidate for Accession

1954ء وچ سرن دے قیام دے وقت صرف 12 ملکاں اس دے رکن سن، سرن باقاعدگی تو‏ں نويں اراکین نو‏‏ں قبول کردا رہیا ا‏‏ے۔ تمام نويں اراکین اپنے الحاق دے بعد مسلسل تنظیم وچ رہے نيں، سوائے ہسپانیہ (سپین) تے یوگوسلاویہ دے۔ ہسپانیا پہلی بار 1961ء وچ شامل ہويا، تے 1969ء وچ نکل گیا، 1983ء وچ دوبارہ شمولیت اختیار کيتی۔ یوگوسلاویہ 12 بانی اراکین وچو‏ں سی لیکن 1961ء وچ نکل گیا۔اسرائیل 6 جنوری 2014ء تو‏ں مکمل رکن ا‏‏ے۔[۸] پہلا (تے ہن تک دا واحد) غیر یورپی ملک۔[۹]

رکن ملک حیثیت از شراکت
(ملین سی ایچ ایف از 2014) 		شراکت
(کل حصہ دے لئی 2014) 		Contribution per capita[note ۱]
(CHF/person for 2014)
بانی ارکان[note ۲]
 بیلجیم 29 ستمبر 1954 ۳۰.۵ ۲.۵% ۲.۷
 ڈنمارک 29 ستمبر 1954 ۱۹.۳ ۱.۶% ۳.۴
 فرانس 29 ستمبر 1954 ۱۶۹.۲ ۱۴.۰% ۲.۶
 جرمنی 29 ستمبر 1954 ۲۲۲.۹ ۱۸.۵% ۲.۸
 یونان 29 ستمبر 1954 ۱۸.۰ ۱.۵% ۱.۶
 اٹلی 29 ستمبر 1954 ۱۲۶.۲ ۱۰.۵% ۲.۱
 نیدرلینڈز 29 ستمبر 1954 ۵۰.۶ ۴.۲% ۳.۰
 ناروے 29 ستمبر 1954 ۲۸.۰ ۲.۳% ۵.۴
 سویڈن 29 ستمبر 1954 ۲۸.۷ ۲.۴% ۳.۰
 سوئٹزرلینڈ 29 ستمبر 1954 ۴۰.۰ ۳.۳% ۴.۹
 برطانیہ 29 ستمبر 1954 ۱۵۲.۶ ۱۲.۷% ۲.۴
سانچہ:YUG 29 ستمبر 1954[۱۳][۱۴] ۰ ۰% ۰
منظور اراکین[note ۳]
 آسٹریا 1 جون 1959 ۲۴.۴ ۲.۰% ۲.۹
 سپین 1 جنوری 1983[۱۴][۱۶] ۹۱.۱ ۷.۶% ۲.۰
 پرتگال 1 جنوری 1986 ۱۳.۲ ۱.۱% ۱.۳
 فن لینڈ 1 جنوری 1991 ۱۵.۳ ۱.۳% ۲.۸
 پولینڈ Error in Template:Dts: '1 جولائ‏ی 1991' is an invalid date ۲۹.۳ ۲.۴% ۰.۸
 ہنگری Error in Template:Dts: '1 جولائ‏ی 1992' is an invalid date ۷.۱ ۰.۶% ۰.۷
 چیک لوکراج Error in Template:Dts: '1 جولائ‏ی 1993' is an invalid date ۱۱.۳ ۰.۹% ۱.۱
 سلوواکیہ Error in Template:Dts: '1 جولائ‏ی 1993' is an invalid date ۵.۵ ۰.۵% ۱.۰
سانچہ:BGR Error in Template:Dts: '11 جولائ‏ی 1999' is an invalid date ۳.۱ ۰.۳% ۰.۴
 اسرائیل 6 جنوری 2014[۸] ۲۲.۱ ۱.۸% ۲.۷
رکنیت دے لئی پہلے مرحلے وچ ایسوسی ایٹ اراکین[note ۴]
 سربیا 15 مارچ 2012[۱۷] ۱.۰ ۰.۱% ۰.۱
ایسوسی ایٹ ارکان
 ترکی 6 مئی 2015[۱۸] %
 پاکستان 31 جولائ‏ی 2015[۱۹] %
شمولیت دے لئی امیدوار
 رومانیہ 11 فروری 2010[۲۰] ۷.۹ ۰.۷% ۰.۴
اراکین د‏‏ی تعداد، امیدوار تے ایسوسی ایٹ ۱,۱۱۷.۳[۲۱] ۹۲.۸%


  1. ↑ Based on the population in 2014.[۱۰]
  2. ↑ 12 founding members drafted the Convention for the Establishment of a European Organization for Nuclear Research which entered into force on 29 ستمبر 1954.[۱۱][۱۲]
  3. ↑ Acceded members become CERN member states by ratifying the CERN convention.[۱۵]
  4. ↑ Additional contribution from Candidates for Accession and Associate Member States.[۱۵]

توسیع

[سودھو]

ایسوسی ایٹ ارکان، امیدوار:

 ترکی نے 12 مئی 2014ء نو‏‏ں ایسوسی ایٹ رکنیت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔[۲۲]

 پاکستان نے 19 دسمبر 2014ء نو‏‏ں ایسوسی ایٹ رکنیت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔[۲۳][۲۴][۲۵]

بین الاقوامی تعلقات

[سودھو]
  CERN member states: 21 c.   Accession in progress: 2 c.   Associate members and Candidates: 4 c.   Observers: 4 c. + EU + UNESCO + JINR   Cooperation agreement: 35 c. + Slovenia, Cyprus, Turkey   Scientific contacts: 19 c.
  CERN member states: 21 c.
  Accession in progress: 2 c.
  Associate members and Candidates: 4 c.
  Observers: 4 c. + EU + UNESCO + JINR
  Cooperation agreement: 35 c. + Slovenia, Cyprus, Turkey
  Scientific contacts: 19 c.

چار ملکاں مبصر د‏‏ی حیثیت رکھدے نيں:[۲۶]

اس دے علاوہ مندرجہ ذیل مبصرین بین الاقوامی تنظیماں نيں:

سانچہ:Country data UNESCO – از 1954ء سے

Flag of یورپ یورپی کمیشن – از 1985ء توں

جنر - از 2014ء توں

غیر رکن ملک (with dates of Co-operation Agreements) currently involved in CERN programmes are:

سرن نے مندرجہ ذیل ملکاں دے نال سائنسی رابطے قائم کیتے نيں:[۳۲]

[۳۳]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے foundation لئی۔
  2. ↑ "Professor Sijbrand de Jong elected as next President of CERN Council"۔ CERN press office۔ CERN۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 جنوری 2016 
  3. ↑ "Member States"۔ International relations۔ CERN۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 نومبر 2015 
  4. ↑ The boycott movement is losing the battle – for now
  5. ↑ "A global endeavour". CERN. 15 جولائ‏ی 2015. https://web.archive.org/web/20181225154954/http://public-archive.web.cern.ch/public-archive/en/About/Global-en.html. Retrieved on
    ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۹. 
  6. ↑ "CERN Annual Report 2013 – CERN in Figures"۔ CERN۔ 10 January 2019 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 ستمبر 2014 
  7. ↑ . 
  8. ↑ ۸.۰ ۸.۱ "CERN International Relations – Israel"۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 جولائ‏ی 2014 
  9. ↑ Rahman, Fazlur. (2013-11-11) Israel مئی become first non-European member of nuclear research group CERN – Diplomacy and Defense Israel News۔ Haaretz. Retrieved on 2014-04-28.
  10. ↑ فہرست ملکاں بلحاظ آبادی
  11. ↑ (ستمبر 2005) ESA Convention, 6th, European Space Agency. ISBN 92-9092-397-0. 
  12. ↑ "CONVENTION FOR THE ESTABLISHMENT OF A EUROPEAN ORGANIZATION FOR NUCLEAR RESEARCH"۔ CERN Council website۔ CERN۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جولائ‏ی 2012 
  13. ↑ "Member States"۔ International relations۔ CERN۔ 2019-01-06 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 نومبر 2015 
  14. ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ "Member States"۔ CERN timelines۔ CERN۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 نومبر 2015 
  15. ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ "CERN Member States"۔ CERN Council website۔ CERN۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جولائ‏ی 2012 
  16. ↑ "Member States: Spain"۔ International Relations۔ CERN۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 نومبر 2015 
  17. ↑ "CERN Associate Members"۔ CERN۔ 16 مارچ 2012۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 جولائ‏ی 2014 
  18. ↑ "Turkey"۔ cern.ch۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2015 
  19. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  20. ↑ International Relations۔ "Candidate for accession: Romania"۔ CERN website۔ CERN۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 اکتوبر 2015 
  21. ↑ "Member States' Contributions – 2014"۔ CERN website۔ CERN۔ ۱۴ مئی ۲۰۱۴ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2014 
  22. ↑ "Turkey to become Associate Member State of CERN"۔ CERN press release۔ CERN۔ 12 مئی 2014۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 جولائ‏ی 2014 
  23. ↑ "Pakistan Becomes the First Associate CERN Member from Asia"۔ Government of Pakistan press releases۔ Ministry of Foreign Affairs, Government of Pakistan۔ 20 جون 2014۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 5 جولائ‏ی 2014 
  24. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  25. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  26. ↑ "Observers"۔ International Relations۔ CERN۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 دسمبر 2015 
  27. ↑ "CERN International Relations – Jordan"۔ International-relations.web.cern.ch۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 جولائ‏ی 2012 
  28. ↑ "CERN International Relations – SESAME"۔ International-relations.web.cern.ch۔ 17 اکتوبر 2011۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 جولائ‏ی 2012 
  29. ↑ "''Macedonia joins CERN (SUP)''"۔ Mia.com.mk۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 نومبر 2010 
  30. ↑ "Prime Minister of Malta visits CERN"۔ CERN Bulletin۔ 10 جنوری 2008۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 مئی 2014 
  31. ↑ "Malta signs agreement with CERN"۔ Times of Malta۔ 11 جنوری 2008۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 مئی 2014 
  32. ↑ "Member states"۔ CERN۔ 2018-12-25 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 مئی 2014 
  33. ↑ Quevedo, Fernando (جولائ‏ی 2013). "The Importance of International Research Institutions for Science Diplomacy". Science & Diplomacy 2 (3). http://www.sciencediplomacy.org/perspective/2013/importance-international-research-institutions-for-science-diplomacy. 
Search Wikimedia Commons وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سرن
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=سرن&oldid=675365" توں لیا