Alamanic

Alamanic
	Alemannisch
Parlat en	Soïssa, Alemanha, França, Àustria, Liechtenstein, Itàlia
Classificacion lingüistica
	Lengas indoeuropèas Lengas germanicas Lengas germanicas occidentalas grop germanoneerlandés Naut alemand Alemand superior Alamanic; ; ; ; ; ;
Estatut de conservacion
	Atudat; EXExtinct (Atudat) Menaçat; CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur; NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Vulnerable Classada coma lenga vulnerabla (VU) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-2	gsw
ISO 639-3	gsw
Ethnologue	gsw
Glottolog	alem1243
UNESCO	1011
IETF	gsw
Mapa

L'alamanic^[1]^[2] (autonim: Alemannisch, [alɛˈman(ː)ɪʃ] ^ⓘ) es un grop de dialèctes apertenent, amb l'austrobavarés, a la branca del naut alemand.

Preséncia

Gaireben cada locutor de l'alamanic parla l'alemand a un nivèl correspondent a aquel de l'alamanic. En Soïssa, l'alamanic se difusa en mai dins las regions o lo romanch es parlat. La populacion i es sovent bilenga o parla pas que l'alamanic.

Segon un cens de 1936, 84 % de la populacion alsaciana parlava l'alamanic. En 1984, los Alsacians èran pas mai que 13,1 % a parlar alamanic dins lo departament del Naut Ren e 20 % dins lo del Bas Ren.^[3]

Tot parièr, en Baden, l'alamanic es en via de disparicion, subretot dins las vilas, ont los joves parlan una lenga pròche de l'alemand estandard, amb un pichon accent alamanic.

L'alamanic es tanben parlat fòra d'Euròpa, a Colonia Tovar, en Veneçuèla.

Sosgrops

L'airal de difusion tradicionala dels signes dialectals d'alemand superior occidental (alamnic) als sègles XIX e XX.

Mai sovent, se divisa los dialèctes alamanics dins quatre grops (entre parentèsis l'apelacion en alemand estandard):

soabe (Schwäbisch)
bas alamanic (Niederalemannisch)
naut alamanic (Hochalemannisch)
alamanic superior (Höchstalemannisch)

Aqueles grops possedisson eles meteis de sosgrops, portant sovent un nom derivat de lor region, a vegada amb de frontièras pas plan claras e controversiadas.

I a tanben d'autras divisions, per exemple l'alamanic oriental e occidental, la frontièra essent entre lo plural dels verbs presentant una sola forma a l'oèst (exemple: mir mache, ihr mache, sii mache) e doas a l'èst (mir mache, ihr machet, sii mache). En mai, n'i a que senomenan Badisch (badés), Schwizerdütsch (soís alemanic), Elsàssisch (alsacian), que, pasmens se plan coneguts, son pas corrèctes d'un punt de vista linguistic, car los dialèctes que i apartenon son pas dins lo meteis dels quatre sosgrops (soabe, bas alamanic, naut alamanic, alamanic superior). Atal, la majoritat dels dialèctes en Alsàcia apartenon al bas alamanic alara qu'una partida al tèrme sud èst es naut alamanic. Aqueles dos dialèctes pòdon pas èsser gropats jol l'apelacion d'«alsacian» qu'i a tanben de dialèctes apartenent a aqueles grops, parlats fòra d'Alsàcia. Ne va çò meme amb lo «soís alemand» (o soís alamanic) que los dialèctes apartenon als tres grops bas alamanic, naut alamanic e alamanic superior, e lo badés que regropa de dialèctes del bas e del naut alamanic.

Noms

Etimologia

Lo tèrme alamanic foguèt introduch als Temps Modèrnes per Johann Peter Hebel, autor del libre Allemannische Gedichte (Poèmas alamanics).

«	«Lo dialècte, dins lo qual aquestes poèmas son escrits pòt justificar lor denominacion. Es parlat a Ren entre Fricktal e l'ancian Sundgau, e tanben —amb qualques divergéncias— fins als Vòges e Alps e dins la Sèlva Negra, en mai dins una partida granda de Soabia»	»
— Johann Peter Hebel, Hebel, Johann Peter. Allemannische Gedichte, Lahr 1984.

En lingüistica, lo nom foguèt utilizat a partir dels sègles XIX e XX. La denomacion proven de l'antic pòble dels Alamans, que s'èran establits al primièr millenàri mai o mens dins la region ont se parla actualament l'alamanic.

Denominacions popularas

La denominacion «alamanic» es plan coneguda en Baden e dins lo Vorarlberg, a vegada utilizat unicament per designar lo sieu dialècte. En Soïssa, Alsàcia e Soabia, es subretot utilizat en lingüistica e sovent remplaçat per Soís alamanic/Soís alemand, Alsacian, o encara Soabe dins la lenga correnta. e mai la denominacion pòt èsser mai precisa coma Berndütsch (literalament alemand de Bèrna), «Markgräflerisch» (pel dialècte dins lo país entre las vilas de Friborg de Brisgòvia e Lörrach), «Vorarlbergisch» (vorarlbergés), etc.

Diferéncia amb l'alemand estandard

Sovent, las vocalas longas i, u e ü venon de diftongs ie, ue respectivament üe. Exemples: wie, gut, grün [viː, guːt, gʀyːn] > wie, guet, grüen [vɪ̯ə, gʊ̯ət, grʏ̯ən]. En Alsàcia, dins la vila de Basilèa e dins una granda partida dels dialèctes en Alemanha, se dich ie puslèu que üe. Mai, en Alsàcia e a l'entorn de Lörrach, se duch üe puslèu queue. En soabe, se dich puslèu ia, ua e ia respectivament.
Una marida prononciacion dels difthongs pòt provocar una ambigüitat: wie (cossí, coma) e Wii (vin)
En mai, i a en Baden e en Soïssa occidentala de regions ont las vocalas longas que venon pas un diftong son dubèrtas, es a dire prononciadas [ɪː, ʊː, ʏː] puslèu que [iː, uː, yː].
Los diftongs alemands au, ei et eu/äu venon mai sovent u, i e ü, prononciats coma [u(ː), i(ː), y(ː)], dins gaireben totes los mots. Lo soabe levat.
En Alsàcia, a Basilèa, en Soabia e en Baden septentrional, las vocalas arrondidas son deslabializadas.
En alamanic del sud, es a dire en naut alamanic e en alamanic superior, la consona k alemanda ven dins la fòrça mots ch [x] o [kx]; a l'interior dels mots, se trapa pas que [kx].
La consona n a la fin dels mots desapareis.
La vocala e a la fin dels mots o dels prefixes sovent ven i o desapareis complètament. pasmens, i a tanben fòrça escasenças ont es pas cambiada.
I a pas mai de preterit (remplaçat pel perfach), de plus que perfach (remplaçar pel perfach o lo perfach II) e lo futur (remplaçat pel present). E mai, lo subjonctiu existís qu'amb de verbs auxiliars.
Lo genitiu es remplaçt (a causida) per un dels torns seguents: dem Ma sis Hus (es dire possessor al datiu - pronom possessif - objècte possedat) o s Hus vom Ma (es dire objècte possedat - preposicion von - possessor al datiu) per l'alemand estandard das Haus des Manns, es dire l'ostal de l'òme.

E Mai, i a fòrça vocabulari diferent d'aquel de l'alemand; sovent, i a de fòrta diferéncias entre las regions.

Ortografia

Existís pas d'ortografia uniformament utilizada o estandardizada per l'alamanic. La majoritat dels alamanics se basa sus aquela de l'alemand estandard per perdre lo lector. Per exemple, los digrafs e trigrafs (tz, ch, sch) e lo redoblament de las consonas après de vocalas cortas son d'elements venent de l'ortografia estandardizada alemanda que son normalament utilizada en alamanic.

D'autres autors desconselhan de se basar sus l'alemand estandard. Lo libre Schwyzertütschi Dialäktschrift («Escritura dialectala pel soís alamanic»), qu'es l'obratge sus l'escritura alamanica adaptat melhor, introduch una ortografia que paréis pas mai a l'alemand estandard:

dobla totas las vocalas e consonas longas, mas pas las consonas après una vocala per indicar qu'aquela vocala es corta
utiliza l'accent greu sus las vocalas dubèrtas
introduch de letras novèla (per exemple ʃ) e de digrafs novèls (cch per perlongar ch).^[4]

Lo doblament de las vocalas es sovent utlizat pels escrivans alamanics. Pasmens, pas gaire q'aqueles utilizan d'accents o d'autres caractèrs especial levat ⟨ä⟩, ⟨ö⟩, ⟨ü⟩, ⟨ß⟩ que son utilizats per l'alemand estandard (lo darrièr dels quatre caractèrs es utilizat exclusivament en Soïssa). Los digrafs e caractèrs complètament novèls son gaireben jamai utilizats.

Pels dialèctes d'Alsàcia, existís tanben un metòde nomenat Orthal.

Bibliografia

Noth, Harald. Alemannisches Dialekthandbuch vom Kaiserstuhl und seiner Umgebung. Schillinger, 1993. ISBN 9783891551516.
Bazydlo, Cezary. Deklinationsklassen der Substantive in den oberdeutschen Dialekten (Alemannisch, Schwäbisch und Bairisch). GRIN Verlag, 2004. ISBN 9783638272179.
Künzig, Johannes. Die alemannisch-schwäbische Fasnet. Rombach, 2006. ISBN 9783793002666.
Krier, Fernande. La zone frontière du francoprovençal et de l'alémanique dans le Valais. 1. H. Buske, 1985. ISBN 9783871187063.

Nòtas e referéncias

↑ Conselh de la Lenga Occitana. «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» p. 131.
↑ Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber. «Diccionari General de la Lenga Occitana» p. 39.
↑ Noth e Harald, Dialäkthandbuech, p. 177.
↑ Dieth, Eugen. Schwyzertütschi Dialäktschrift: Leitfaden [einer einheitlichen Schreibweise für alle Dialekte]. Orell & Füssli, 1938. ISBN 3226007319.

Wikidata: Q131339
Multimedia: Alemannic language

Portal de las lengas

[1] Conselh de la Lenga Occitana. «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» p. 131.

[2] Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber. «Diccionari General de la Lenga Occitana» p. 39.

[FOOTNOTENothHaraldDialäkthandbuech{{{c}}}177-3] Noth e Harald, Dialäkthandbuech, p. 177.

[4] Dieth, Eugen. Schwyzertütschi Dialäktschrift: Leitfaden [einer einheitlichen Schreibweise für alle Dialekte]. Orell & Füssli, 1938. ISBN 3226007319.

[1]

[2]

[3]

[4]