زیانامێر

زیانامێر
لقی	بەرنامەى كۆمپيوتەر، نەرمامێر، badware، security risk
بەکاردەھێنێت	malware vector
Handled, mitigated, or managed by	anti-malware، sandbox
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

زیانامێر (بە ئینگلیزی: Malware) بەو نەرمامێرە دەوترێت کە بۆ تێکدان و شپرزەکردنی کارەکانی کۆمپیوتەر، بەدەستھێنان و کۆکردنەوەی زانیاری، یا دۆزینەوە و بەردەستخستنی ڕێگەگەلی شاراوە بۆ چوونەناو سیستەمە کۆمپیوتەرەیییەکان بەکاردێت و بەگەلێک شێوازی جیاجیاوە خۆی نیشان دەدا، لەوانە کۆد، سکریپت، ناوەرۆکی پەڕەی وێب. بەگشتی زیانامێر زاراوەیەکە بۆ ئاماژە بە ھەموو فۆرمەکانی نەرمامێر کە بە نەیار یا خۆترنجێنەر دێنە ئەژمار. زیانامێرەکان بریتین لە ڤایرووس، کرم، ئەسپی ترۆجان، ڕووتکیت، کلیلدز، سپایوەیر، و ئەدوەیر. تا ساڵی ٢٠٢٠، بەرنامەیەکی زیانبەخش کە بە ناوی جۆکەر ناسراوە، چونکە ئەو ئایکۆنەی کە بەکاریدەھێنێت لەکاتی دەرکەوتنی لە ئەپ ستۆرەکان ھی گاڵتەجاڕێکە- زیاتر لە ١٧٠٠ بەرنامەی تووش کرد کە دەبوو لە یازدە ئەپ ستۆر لاببرێن. بەڵام ئەم بەرنامە زیانبەخشە زۆر بەخێرایی خۆی لەگەڵ فرۆشگاکەدا دەگونجێنێت و دەتوانرێت بە ئاسانی بشاردرێتەوە. بەگشتی بەرنامەی زیانبەخش بەھۆی کراکەرەکانەوە دروست دەبێت کە لە ڕێگەی جووڵەی جیاوازەوە لە ڕێگەی بەستەر یان ئیمەیڵەوە دەچنە ناو ئامێرێکەوە بۆ بەدەستھێنانی زانیاری بەکارھێنەر.

پاڵنەرەکان

لە ماوەی ساڵانی ھەشتاکان و نەوەدەکاندا، بەرنامەی زیانبەخش وەک جۆرێک لە تێکدان یان فەسادی دروست دەکرا. بەڵام لە ئێستادا پاڵنەرە سەرەکییەکە بەدەستھێنانی سوودێکی ئابوورییە. لەساڵانی ڕابردوودا، بەرنامە زیانبەخشەکانی پەیوەست بە ھەڕەشە بەردەوامە پێشکەوتووەکان دەرکەوتوون، کە ھەڵمەتێکی زۆر ڕێکخراون لەلایەن گرووپەکانی پەیوەست بە دەوڵەتەکان یان لایەنە گرنگەکانەوە ئەنجام دەدرێن کە دەسەڵاتیان ھەیە، کە باوترین ئامانجیان دزینی زانیاری ستراتیژی یان زیانگەیاندنە بە سیستەمی ڕێکخراوە ئامانجدارەکان.

باوترین پاڵنەرەکان بۆ دروستکردنی بەرنامەی زیانبەخش بریتین لە:

تاقیکردنەوە لەکاتی فێربووندا (بۆ نموونە کرمی مۆریس).

کاتێک بەرنامەی زیانبەخش دەبێتە ھۆی زیانێکی دارایی بۆ بەکارھێنەر یان خاوەنی کۆمپیوتەر، ھەروەھا وەک بەرنامەی تاوان یان نەرمەکاڵای تاوان پۆلێن دەکرێت. ئەم بەرنامانە بەزۆری ئامانجیان لایەنی دارایی و دزینی ناسنامە و سیخوڕییە. ھەندێک لە نووسەران بەرنامەی زیانبەخش لە بەرنامەی "خۆڵەمێشی" جیا دەکەنەوە (کە پێی دەوترێت greyware, graynet، یان greynet)، ئەم جۆرەی دووەمیان بەو بەرنامەیە پێناسە دەکەن کە بەبێ مۆڵەتی بەکارھێنەر دامەزراون و بە شێوەیەک ڕەفتار دەکەن کە بێزارکەر یان نەخوازراو بێت بۆ بەکارھێنەر، بەڵام کەمتر مەترسیدارن وەک لە بەرنامەی زیانبەخش. لەناو کۆدی بەرنامە زیانبەخشەکەدا دەتوانین کۆدێکمان ھەبێت کە مەبەست لێی دابینکردنی جۆرە جیاوازەکانی کارایی بێت: باری سوودبەخشەکە. ئەو بەشەی کۆدە کە پەیوەندی بەو چالاکییە زیانبەخشەوە ھەیە کە لەلایەن بەرنامە زیانبەخشەکەوە ئەنجام دەدرێت و، ھەربۆیە، ئەم بەشە ئیجبارییە.