Марскія цячэнні

Усе сусветныя цячэнні на бесперапыннай карце акіянаў

Карта цячэнняў сусветнага акіяна 1943 года

Марскія цячэнні — акіянічныя цячэнні, паступальныя рухі водных мас у акіянах і морах. Абумоўлены дзеяннем сілы трэння, градыентамі ціску, прыліваўтваральнымі сіламі Месяца і Сонца, адхіляючай сілай вярчэння Зямлі і інш.

Адны з першых звестак пра цячэнні апісаны старажытнымі грэкамі. Арыстоцель адзначаў цячэнні ў пралівах Керчанскі, Басфор і Дарданэлы, Тэафраст — у Гібралтарскім праліве. Карфагеняне ведалі марскія цячэнні ў паўночнай частцы Атлантычнага акіяна. Назіранні за цячэннямі ў адкрытым акіяне праводзіў Хрыстафор Калумб у час плавання ў Амерыку.

Марскія цячэнні класіфікуюцца:

• паводле паходжання:
  • дрэйфавыя цячэнні
  • градыентныя цячэнні (уласна-градыентныя, якія ўзнікаюць у выніку нагонаў і згонаў вады каля берага, а таксама канвергенцыі і дывергенцыі марскіх плыней у адкрытым акіяне, і барыградыентныя - ад рэзкай змены атмасфернага ціску)
  • суспензійныя цячэнні, якія ўзнікаюць у выніку дзеяння прыліваўтваральных сіл
  • кампенсацыйныя цячэнні
  • сцёкавыя цячэнні, якія ўнікаюць ад сцёку рэк
  • сейшавыя цячэнні, якія ўзнікаюць пры сейшавых ваганнях узроўню вады
• паводле ўстойлівасці цячэння:
  • пастаянныя
  • перыядычныя (прыліўна-адліўныя)
  • часовыя
• паводле глыбіні размяшчэння:
  • паверхневыя (да глыбіні 10-15 м)
  • глыбінныя
  • прыдонныя (магутнасць да некалькіх дзясяткаў метраў)
• паводле характару руху:
  • меандруючыя (бесперапынныя хвалепадобныя выгіны, якія звязаны з рэльефам дна)
  • просталінейныя (пасатныя, якія звязаны з пастаяннымі вятрамі)
  • цыкланічныя (кругавыя, у Паўночным паўшар'і рухаюцца супраць гадзіннікавай стрэлкі, у Паўднёвым паўшар'і — па гадзіннікавай стрэлцы)
  • антыцыкланічныя (кругавыя, у Паўночным паўшар'і рухаюцца па гадзіннікавай стрэлцы, у Паўднёвым паўшар'і — супраць)
• паводле фізіка-хімічных уласцівасцей:
  • цёплыя, тэмпература вады ў якіх вышэйшая за тэмпературу вод, якія іх акружаюць
  • халодныя, тэмпература вады ў якіх ніжэйшая за тэмпературу вод, якія іх акружаюць
  • салёныя
  • распрэсненыя (падзел умоўны).

Самыя вялікія марскія цячэнні:

у Атлантычным акіяне:

• Гальфстрым
• Паўночна-Атлантычнае цячэнне
• Антыльскае цячэнне
• Канарскае цячэнне
• Бразільскае цячэнне
• Бенгельскае цячэнне

у Ціхім акіяне:

• Курасіа
• Паўночна-Ціхаакіянскае цячэнне
• Каліфарнійскае цячэнне
• Усходне-Аўстралійскае цячэнне

Сярод пастаянных марскіх цячэнняў добра выяўлены таксама Паўночныя Пасатныя цячэнні, Паўднёвае пасатнае цячэнне і Заходніх Вятроў цячэнне, або Антарктычнае цыркумпалярнае цячэнне.

Марскія цячэнні садзейнічаюць абмену водных мас, змене берагоў (разбурэнне, намыванне новай сушы), пераносу льдоў, моцна ўздзейнічаюць на клімат у розных частках зямнога шара і інш.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марскія цячэнні