Даасізм

Даасізм
Даасізм
Заснавальнік	Лаа-Цзы
Краіна паходжання	Кітай[d];
Дэ-юрэ на падставе	Даа Дэ Цзін
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Даасі́зм (кіт. спр. 道教, піньінь dàojiào) — кітайскае традыцыйнае вучэнне, якое ўключае элементы рэлігіі, містыкі, гаданняў, шаманізму, медытацыйнай практыкі, навукі. Існуе таксама даоская філасофія.

Даасізм варта адрозніваць ад Вучэння пра Даа (道学) — больш позняй з’явы, шырока вядомай пад назвай неаканфуцыянства.

Гісторыя

Фарміраванне даасізму

Даасізм як стабільная рэлігійная арганізацыя аформіўся толькі ў II стагоддзі, але шматлікія сведчанні кажуць, што даасізм узнік істотна раней, ва ўсякім разе ў V — III стагоддзях да н.э. ужо існавала развітая традыцыя, падрыхтаваўшая элементы вучэння, якія актыўна выкарыстоўваліся ў Сярэднявеччы.

Асноўнымі крыніцамі даасізму паслужылі містычныя і шаманскія культы царства Чу і іншых «варварскіх» дзяржаў на поўдні Кітая, вучэнне аб неўміручасці і магічныя практыкі, якія развіліся ў царстве Ці, і філасофская традыцыя паўночнага Кітая.

Філасофскія сачыненні, якія адносяцца да даасізму, пачынаюцца з эпохі Ваюючых Царстваў (Чжаньго) у V стагоддзе да н.э., практычна адначасова з вучэннем Канфуцыя. Традыцыя лічыць заснавальнікам даасізму легендарнага Жоўтага Імператара Хуандзі.

Іншым заснавальнікам даасізму лічыцца старажытнакітайскі мудрэц Лаа-Цзы. Даоскай традыцыяй яму прыпісваецца аўтарства адной з асноўных кніг даасізму — «Даа Дэ Цзін» кіт. 道德經. Гэты трактат з’явіўся ядром, вакол якога стала фарміравацца вучэнне даасізму.

Яшчэ адным знакамітым тэкстам ранняга даасізму з’яўляецца Чжуан-цзы, аўтар якога Чжуан Чжоу (369—286 гг. да н.э.), вядомы пад імем Чжуан-цзы, у гонар якога і названы твор.

У пачатку II стагоддзя н.э. постаць Лао-цзы абагаўляецца, распрацоўваецца складаная іерархія багоў і дэманаў, узнікае культ, у якім цэнтральнае месца займаюць варажба і абрады, «выганяючыя» злых духаў. Пантэон даасізму ўзначаліў Яшмавы ўладар (Шан-дзі), якому пакланяліся як богу неба, найвышэйшае бажаство і бацька імператараў («сыноў неба»). За ім ішлі Лаа-Цзы і творца свету — Пань-гу.

Першыя даоскія школы

Даасізм як рэлігійная арганізацыя з’явіўся пазней. Перадумовай узнікнення даасізму стала Паўстанне Жоўтых павязак, а афармленне даасізму адбылося ў часы позняй дынастыі Хань, у другой палове II стагоддзя н.э. Чжан Даалін заснаваў школу Нябесных Настаўнікаў і стаў яе першым патрыярхам. Трэці Нябесны настаўнік Чжан Лу змог атрымаць у кіраванне тэрыторыю ў гарах правінцыі Сычуань, якая стала першай даоскай тэакратычнай дзяржавай. Даоская дзяржава пацярпела паражэнне ад Цаа Цаа ў 215 і спыніла сваё існаванне.

Пазней утварыліся іншыя даоскія школы. Важную ролю ў развіцці даасізму адыгралі школы Маошань (яна ж Шанцін) і Лінбаа.

У літаратуры (уключаючы кітайскую) нярэдка абмяркоўваецца магчымасць запазычанняў палажэнняў даасізму з індыйскай філасофіі, або наадварот, перанясення даасізму ў Індыю і заснаванне там будызму. Паказваецца таксама падабенства да кітайскай філасофіі індыйскай канцэпцыі безаблічнага Абсалюту, эманацыя якога стварыла бачны фенаменальны свет і зліцца з якім (сысці ад фенаменальнага свету) было мэтай брахманаў. Гэтае пытанне неаднаразова ставілася ў розных даоскіх школах. Аднак дэталёвае даследаванне адхіляе гіпотэзу прамога запазычання.

Лао-цзы не мог прынесці ў Індыю філасофію, з якой там былі знаёмыя не менш за паўтысячагоддзя да яго нараджэння. Можна толькі выказаць здагадку, што сам факт вандраванняў паказвае, што і ў той аддалены час яны не былі немагчымымі, і што, такім чынам, не толькі з Кітая на захад, але і з захаду (у тым ліку і з Індыі) у Кітай маглі перамяшчацца людзі і іх ідэі.

У сваёй пэўнай практычнай дзейнасці даасізм у Кітаі мала чым нагадваў практыку брахманізму. На кітайскай глебе рацыяналізм асільваў любую містыку, прымушаючы яе сыходзіць у бок, забівацца ў куты, дзе яна толькі і магла захоўвацца. Так здарылася і з даасізмам. Хоць у даоскім трактаце «Чжуан-цзы» (IV—III стст. да н.э.) гаворыцца аб тым, што жыццё і смерць — паняцці адносныя, акцэнт зроблены на жыццё і тое, як яго варта арганізаваць.

Містычныя ідэалы ў гэтым трактаце згулялі немалаважную ролю ў трансфармацыі філасофскага даасізму ў даасізм рэлігійны. Міфічнасць праяўлялася, напрыклад, у згадваннях аб фантастычным даўгалецці (800, 1200 гадоў) і бессмяротнасці, якіх могуць дасягнуць праведныя пустэльнікі, якія наблізіліся да Даа. Тут мы бачым асноўнае разыходжанне з большасцю рэлігій: імкненне да бессмяротнасці замяняе імкненне да добрага замагільнага жыцця.

Фарміраванне канона

К V стагоддзю н.э. складаецца даоскі канон Даа цзан (Скарбніца Даа), які ўключаў ужо больш чым 250 даоскіх тэкстаў на ўзор Будыскага Канона. Канчаткова Даа цзан аформіўся ў 1607 годзе, калі да яго была дададзеная апошняя група з 56 сачыненняў. У сваім сучасным выглядзе Даа цзан уяўляе збор 1488 сачыненняў.

Развіццё даасізму

Даасізм амаль ніколі не быў афіцыйнай рэлігіяй — хутчэй уяўляў сабой рух народных мас, самотных вучоных і пустэльнікаў. Але ў нетрах даасізму рэгулярна нараджаліся або ўсплывалі новыя ідэі, якія натхнялі вучоных, палітыкаў, пісьменнікаў. Сялянскія бунты ў Кітаі і паўстанні са звяржэннем дынастый зараджаліся таксама ў нетрах даасізму.

Заняпад даасізму ў Цынскую эпоху

Вядома, што імператар Кансі (1654—1722) скептычна ставіўся да ўсякага роду забабонаў і містычных практык. Што не дзіўна: ён быў маньчжурам, і яго не цікавіла кітайская філасофія. Так, калі ў час аднаго з вандраванняў па поўдні Кітая нейкі мясцовы жыхар паднёс яму трактат аб дасягненні неўміручасці з дапамогай алхіміі, Кансі загадаў шпурнуць яму кнігу назад. Даосы нават самага высокага рангу таксама не былі ў яго ў фаварытах.

Даасізм у цяперашні час

Даасізм прайшоў доўгі шлях эвалюцыі і ў XX стагоддзе ўвайшоў як традыцыйная кітайская рэлігія. Пасля прыходу ў Кітаі да ўлады камуністаў у 1949 годзе даасізм зведаў ганенні. Пасля рэформ Дэн Сяапіна ў 1978 годзе становішча стала паляпшацца. За апошнія гады адкрылася вялікая колькасць даоскіх храмаў і манастыроў. У некаторай ступені адраджэнне даасізму абавязана росту папулярнасці тэхнікі цы гун, якая непасрэдна ўзыходзіць да даоскай унутранай алхіміі. Даасізм у сучасным выглядзе ўяўляе сабой рэлігію з пышным вонкавым пластом (абрады, рытуалы, храмы) і багатым унутраным, эзатэрычным, які ўключае ў сябе тэхнікі для ўдасканалення цела, розуму і духу.

Гл. таксама

Лі Бо

Літаратура

Кобзев А.И. Даосизм // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 2006. — Т. 1. Философия. — С. 232—236.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Даасізм
Даасізм Архівавана 24 чэрвеня 2013.. Stanford.edu
Даасізм. Sacred-texts.com