El Cáucasu

El Cáucasu
Situación
Tipu	rexón xeográfica
Coordenaes	42°15′40″N 44°07′16″E / 42.261111111111°N 44.121111111111°E
Datos
Altitú media	5642 m
Puntu más altu	Monte Elbrús
Llonxitú	1200 km

El Cáucasu^[1] (n'azerbaixanu Qafqaz, en rusu Кавказ, Kavkaz; en xeorxanu კავკასია, K'avk'asia; n'armeniu, Կովկաս, Kovkas; en turcu Kafkas; en persa قفقاز ) ye una rexón natural asitiada na llinde ente Europa del Este y Asia occidental, ente'l mar Negru y el Mar Caspiu, qu'inclúi a la mesma cordal d'El Cáucasu y les tierres baxes circundantes, cuntando con un llargor total d'unos 1.200 km.

El so cume asitiáu a mayor altitú ye'l monte Elbrus, de 5.642 m d'altitú, anque esisten otros trés picos que superen los 5.000 m d'altitú, el Dykh Tau (5.203 m), el Chkhara (5.068 m) y el Kazbek (5.047 m), y dellos otros que superen los 4.000.

Esta rexón puede tar razonablemente estremada en 2 subrexones:

Cáucasu Sur o Transcaucasia na aguada sur de los montes del Gran Cáucasu, onde coesisten tres estados independientes: Armenia, Azerbaixán y Xeorxa. Esta subrexón suelse incluyir dientro del Próximu Oriente.
Cáucasu Norte o Ciscaucasia na aguada norte, que pertenez a la Federación Rusa y estrémase en siete repúbliques autónomes: Chechenia, Osetia del Norte, Ingusetia, Kabardino-Balkaria, Karacháevo-Cherkesia, Adiguesia y Daguestán. Esta subrexón suelse incluyir dientro d'Europa Oriental.

Trátase d'una rexón con una dilatada y variada historia, pola que pasaron gran variedá de pueblos y civilizaciones, que se reflexen na so actual composición étnica, relixosa y llingüística.

Etimoloxía

El nome provién del griegu Káukasos, llexendariu pastor escita asesináu por Crono y que dio nome a los montes. Na mitoloxía griega, el Káukasos yera unu de les pilastres que sostienen al mundu. Afírmase tamién que Prometeo foi encadenáu a estos montes por Zeus.

Otra versión ye que procede del personaxe míticu llamáu Caucas, antecesor llexendariu de los pobladores d'El Cáucasu. Ésti yera'l fíu de Targamos, y nietu de Jafet (tercer fíu de Noé) o Japeto. La so historia foi puesta por escritu nuna compilación de cróniques xeorxanes medievales, llamada Kartlis cxovreba (‘vida de Kartli', centru de la rexón antiguo y medieval de Xeorxa, conocida tamién como Iberia, redactaes a partir de la tradición oral del llugar. Unu de los autores d'estos testos, que la so cronoloxía bazcuya ente'l sieglu IX y el XIV, que se pudo identificar ye Leonti Mroveli (sieglu XI).

Nos idiomes más relevantes pa la rexón, el nome ye: Plantía:Lang-av Kavkaz; Plantía:Lang-ce; xeorxanu: კავკასია k'avk'asia; armeniu: Կովկաս Kovkas; azerbaixanu: Qafqaz; rusu: Кавказ Kavkaz; turcu: Kafkasya.

Xeografía física

Monte Elbrus, l'altitú culminante d'El Cáucasu.

La cadena montascosa, rectillinia, nun xube a una mínima altitú hasta que, partiendo del Estrechu de Kerch escontra l'este, algamada una distancia de 300 km, rematando les mayores altitúes na parte central de la cadena, esistiendo diversos macizos montanosos estensos, d'orixe volcánicu, anguaño cubiertos de xelu:

Monte Elbrus, de 5.642 m, na Rusia europea, el cume más altu d'Europa.
Dykh-Tau, 5.203 m, na Rusia europea.
Chkhara, 5.068 m, ente Xeorxa y Rusia.
Kazbek, 5.047 m, en Xeorxa.
Usba, 4.695 m.
Uipata, 4.638 m.

Ente que la zona d'El Cáucasu central tópase cubierta de numberosos glaciares, el Cáucasu occidental ta apoderáu pola presencia d'abondoses montes, ente que'l Cáucasu oriental, asitiáu a menor altitú y más secu, ye una rexón cuasi desértica. Estos contrastes son sicasí menos visibles ente les aguaes norte y sur del cordal.

El Cáucasu escarez de valles llonxitudinales que dexen estazalo a lo llargo y apangar o atenuar el so papel de torga nes comunicaciones. Na zona central, ta travesáu per diverses víes de comunicación, como la del valle del Térek que desagua nel puertu de la Cruz (a 2.388 m d'altitú) pol escobiu de Darial.

Ente'l Gran Cáucasu y el Pequeñu Cáucasu estiéndese la Transcaucasia, de 700 km de llargor, tomando l'espaciu ente'l mar Negru y el Mar Caspiu. Trátase d'una rexón xeolóxicamente complexa, con dos cuenques fluviales claramente estremaes: la Cólquida al oeste y les llanures d'Azerbaixán al este. Nel centru, los pasiellos paralelos del cursu mediu del ríu Kura, del Iori y del Alazani, según les llanures de Gori gradiar ente los 150 m y los 700 m d'altitú.

Al sur, los montes de Xeorxa y d'Armenia constitúin el tercer sector d'El Cáucasu, llamáu'l Pequeñu Cáucasu, que la so altitú media ta en redol de los 2.000 m.

La cadena montascosa ta frecuentemente cortada por vastos macizos volcánicos, con Colada de llava colaes de llava solidificadas: al oeste del llagu Sevan, el monte del Aragats (80 km de llargu) constitúi la parte más elevada del macizu volcánicu del Alaghez (4.095 m), puntu culminante del Pequeñu Cáucasu, n'Armenia. Numberoses cuenques fluviales interiores queden apoderaes por altos cumes que caltienen nos sos visos nieves perpetues.

Xeografía política

Anque a lo llargo de la mayor parte del sieglu XX el Cáucasu quedara políticamente arrexuntáu en tan solo tres estados (Turquía, l'Imperiu rusu asocedíu pola Xunión Soviética, y Persia, depués denomada Irán), dende 1991, tres la disolución de la Xunión Soviética, producióse la eclosión d'una serie de nueves naciones, esgazaes de les zones perifériques de la Xunión Soviética, lo qu'alterió fondamente'l mapa políticu de la rexón, dando llugar amás al entamu de lluches y enfrentamientos ente munchos de los grupos étnicos de la rexón.

Arriendes d'ello, xunto a los dos estaos qu'ocupaben les aguaes sur d'El Cáucasu, Turquía ya Irán, añadiéronse Azerbaixán, Armenia y Xeorxa na zona central de la rexón, amás de Rusia nel so estremu norte, calteniendo'l control sobre un conglomeráu de divisiones alministratives de diversu nivel, dalguna de les cualos tópase somorguiada nuna guerra por llograr la so independencia. Esencialmente, tratar d'un total de siete repúbliques autónomes de la Federación Rusa: Chechenia, Osetia del Norte, Ingusetia, Kabardino-Balkaria, Karacháevo-Cherkesia, Adiguesia y Daguestán. Los conflictos son especialmente graves nel casu de Chechenia, desaguando na primer y segunda guerres chechenas. Na aguada sur, Xeorxa tien conflictos con dos rexones independentistes (sofitaes por Rusia), mientres Armenia y Azerbaixán tán enfrentaes pola rexón de Nagorno Karabakh que, pobláu por una mayoría armenia, dixebrar d'Azerbaixán con sofitu armeniu.

Demografía

Los pueblos qu'anguaño moren na zona d'El Cáucasu falen na actualidá aproximao un centenar de llingües y dialeutos distintos, pertenecientes a les families llingüístiques de les llingües caucásiques (unes 60 ó 70 llingües distintes), pero tamién a otres, como a la familia de les llingües indoeuropees, a la de les llingües altaiques o a la de les llingües semítiques.

El Cáucasu ye una de les rexones más variaes del mundu polo que respecta a la so composición étnica. Cohabitan ellí decenes de pueblos, dellos presentes dende hai miles d'años, otros llegaos dende va dellos sieglos, como los rusos, y prauticar el menos siete relixones: la xudía, el cristianismu (ortodoxu, monofisita, ente otros), l'islam (sunita, chiita), la fe bahá'í y budista.

Ensin faer un fondu y detalláu estudiu etnolóxicu, la estrema diversidá étnica y relixosa de les poblaciones residentes n'El Cáucasu condiciona en bona midida les crisis que solmenen la rexón na actualidá y constitúi, por eso mesmu, un perfectu patrón pal estudiu de les tensiones xeopolítiques na zona.

Dende'l puntu de vista etnolóxicu, les poblaciones d'El Cáucasu pueden ser clasificaes en tres grupos llingüísticos principales: el grupu caucásicu, presente na zona dende la Prehistoria, inclúi a xeorxanos, chechenos, abkhasos, ingusetios, circasianos y la mayor parte de los pueblos del Daguestán (como ávaros o lezguinos). Los pueblos indoeuropeos son los armenios, los rusos (llegaos dende'l sieglu XVI, en primer llugar los cosacos, más tarde llabradores y obreros), y los pueblos iranios (curdos y osetios), ensin escaecer la presencia de dalgunos griegos. Pa terminar, el Cáucasu axunta igualmente a numberosos pueblos de llingües próximes al turcu, llegaos dende Turquía o dende'l Asia Central; trátase especialmente de los azerbaixanos, los cumucos, los karachais o los balkarios.

Hai que tener en cuenta que munchos caucasianos camudaron de llingua o de relixón a lo llargo del tiempu. A última hora, el mapa de los grupos etnolingüísticos na rexón presenta pos una gran diversidá, que puede ser xeneradora de múltiples problemes.

Historia

La zona norte rellacionar coles llanures del sur de Rusia y los sos movimientos de pueblos, como los escites na Edá Antigua. La zona central ye onde permanecen los pueblos orixinarios d'El Cáucasu. Na Edá Antigua, la zona sur tuvo apoderada polos perses (namái nel sur, al norte d'Irán), polos griegos tres les conquistes d'Alexandru Magnu, y más tarde polos romanos al suroeste, y, al sureste, polos perses (partos y sasánidas).

Mientres los sieglos VIII y IX, partes variables del sur d'El Cáucasu tuvieron ocupaes o en rellación de vasallaxe por Persia, Bizancio y el Califatu Omeya. Nos sieglos XIII y XIV, fueron los turcos selyúcides quien invadieron la zona, especialmente la parte que güei conocemos como Azerbaixán (onde dexaron la so llingua), Armenia y Xeorxa.

Mientres los sieglos XVI y XVIII el Cáucasu foi motivu de disputes ente Irán (pol sureste) y l'Imperiu otomanu (pol suroeste, y al traviés del so vasallu'l kanato de Crimea pel noroeste). Rusia llegó pol nordeste hasta'l ríu Terek en tiempos del zar Ivan el Tarrecible (mediaos del sieglu XVI), pero en sieglu XVIII construyó una serie de fuertes na llinia Azov-Mozdok, ganó al kanato de Crimea (conquistando la parte asitiada al norte del ríu Kuban en 1783 y construyendo la llinia d'El Cáucasu), y por aciu el Tratáu de Gueórguiyevsk, la Rusia Imperial tomó parte de Xeorxa sol so protectoráu. A partir d'esti tratáu, el gobiernu rusu prohibió los idiomes propios de la zona ya impunxo el rusu, nun procesu de rusificación, y empezó reformes a les que s'aguantó la población.^{[ensin referencies]}

Mientres la Primer Guerra Mundial, les batalles llibraes polos exércitos de Rusia y Turquía desenvolver nesta zona (Campaña d'El Cáucasu) y munches etnies llucharon del llau de los turcos. Ente 1915 y 1917 tuvo llugar na zona'l xenocidiu armeniu.

Menos impautu tuvo na rexón, anque non por ello tien de dexar de ser tenida en cuenta, la Segunda Guerra Mundial, mientres la cual delles unidaes de la Wehrmacht pertenecientes al Grupu d'Ejército Sur algamaron la rexón, llegando a ondear la bandera de l'Alemaña nazi nel visu del monte Elbrus. Inclusive dellos miembros de grupos étnicos de la zona llegaron a formar unidaes especiales nel senu de les SS, combatiendo bien contra'l Exércitu Coloráu bien contra grupos partisanos nos Balcanes bien contra los Aliaos occidentales.

En 1991, tres la disolución de la XRSS establecer de la independencia d'Armenia, Xeorxa, y Azerbaixán.

Históricamente foi una zona de numberosos conflictos nacionalistes y étnicos, entá güei día: conflictu ente Armenia y Azerbaixán pol territoriu de Nagorno-Karabakh; intentos de secesión d'Abkhasia y d'Osetia del Sur en Xeorxa; intervención rusa en Chechenia; xenocidiu d'armenios a manes de Turquía; rebeliones curdes en Turquía ya Irán; etc.

Toos estos conflictos dexó na zona un flaxelu similar al que sufren d'otres partes del mundu que tuvieron guerres escaecíes: les mines terrestres.

En 1991, Chechenia declaró la so independencia, lo que provocó que munchos habitantes non chechenos fuxeren del llugar. En 1993 empezaron les hostilidaes ente'l gobiernu central checheno y l'oposición. Esto provocó qu'en 1994 Rusia decidiera intervenir direutamente, empezando intensos bombardeos contra la capital chechena, Grozni, provocando gran destrucción na mesma y la salida de la zona d'unes 200.000 persones. Anguaño Rusia sufre ataques ocasionales per parte de los terroristes na rexón.

En 1992, malapenes un añu dempués de la disolución de l'antigua XRSS, empezaron les escaramuzas por motivos interétnicos ente los ingusetios y los osetios del norte que provocaron qu'alredor de 50.000 ingusetios tuvieren que fuxir de la zona en conflictu, Prigorodni, en Osetia del Norte.

El 8 d'agostu de 2008 españó un conflictu cuando Xeorxa intentó controlar pola fuercia la rexón d'Osetia del Sur. Rusia allegó en sofitu de los osetios obligando a los xeorxanos a retirase, ocupando Gori y dellos otros puntos estratéxicos de Xeorxa como Poti. Cola mediación de la Xunión Europea llogróse'l cese de los combates y la retirada de les fuercies ruses de la parte de Xeorxa non incluyida en Osetia del Sur o Abkhasia (dicha parte ye conocida pol so términu n'inglés Georgia Proper). De resultes del conflictu Rusia decidió reconocer a Abkhasia y Osetia del Sur como países independientes.

Ver tamién

Referencies

↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: caucasianu

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a El Cáucasu.
[1] (mapa llingüísticu d'El Cáucasu).
(enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). (Rusia Güei: Afaya'l Cáucasu).

[1] Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: caucasianu

[1]