KRIVIČNO PRAVO – OPŠTI DIO

Dr Nedeljko Stanković
Dr Nedeljko Stanković,
vanredni profesor, Pravni fakultet, Evropski univerzitet Brčko
distrikt
Krivično pravo-opšti dio

UREDNIK:
Mr. Albina Abidović

RECEZENTI:
Dr Mirko Kulić, redovni profesor Pravnog fakulteta Evropskog
univerziteta u Brčko distriktu
Dr Miloš Marković, vanredni profesor, Pravni fakultet za privredu i
pravosuđe Novi Sad

IZDAVAČ:
EVROPSKI UNIVERZITET BRČKO DISTRIKT
049-590-605
http://www.evropskiuniverzitet-brcko.com/

LEKTURA I KOREKTURA:
Marijana Džombić

GRAFIČKO I LIKOVNO OBLIKOVANJE:

Mr. Smiljana Bijelović

ŠTAMPARIJA:
Markos, Banja Luka

TIRAŽ:
200

ISBN 978-99955-99-12-6
Dr Nedeljko Stanković

KRIVIČNO PRAVO

OPŠTI DIO

Brčko, 2016
 SADRŽAJ

DIO PRVI
KRIVIČNO PRAVO I NAUKA KRIVIČNOG PRAVA

Glava prva
KRVIČNO PRAVO
1. POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE KRIVIČNOG PRAVA................................. 17
2. ULOGA KRIVIČNOG PRAVA U SUZBIJANJU KRIMINALITETA .............................. 18
3. ODNOS KRIVIČNOG PRAVA PREMA DRUGIM GRANAMA PRAVA ..................... 19
3.1. ODNOS PREMA USTAVNOM PRAVU ............................................................................... 20
3.2. ODNOS PREMA GRAĐANSKOM PRAVU ........................................................................... 21
3.3. ODNOS PREMA UPRAVNOM PRAVU .............................................................................. 21
3.4. ODNOS PREMA PRIVEDNOM PRAVU .............................................................................. 22
3.5. ODNOS PREMA PREKRŠAJNOM PRAVU ........................................................................... 22
3.6. ODNOS PREMA RADNOM I SOCIJALNOM PRAVU............................................................... 23
4. MEĐUNARODNO KRIVIČNO PRAVO ................................................................ 23
5. ISTORIJSKI RAZVOJ KRIVIČNOG PRAVA............................................................ 25
5.1. PERIOD PRVOBITNE LJUDSKE ZAJEDNICE ......................................................................... 26
5.2. PERIOD ROBOVLASNIČKIH DRŽAVA ................................................................................ 26
5.3. PERIOD FEUDALIZMA ................................................................................................. 27
5.4. PERIOD KAPITALIZMA................................................................................................. 29
5.5. PERIOD SOCIJALIZMA ................................................................................................. 29
5.6. RAZVOJ KRIVIČNOG PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI ......................................................... 30

Glava druga
NAUKA KRIVIČNOG PRAVA
1. POJAM NAUKE KRIVIČNOG PRAVA.................................................................. 33
1.1. PREDMET, METOD I ZADATAK NAUKE KRIVIČNOG PRAVA ................................................... 33
2. SISTEM NAUKE KRIVIČNOG PRAVA ................................................................. 34
2.1.SISTEM NAUKE OPŠTEG DJELA KRIVIČNOG PRAVA ............................................................. 34
2.1. SISTEM NAUKE POSEBNOG DJELA KRIVIČNOG PRAVA ........................................................ 35
3. KLASIFIKACIJA NAUKE KRIVIČNOG PRAVA ....................................................... 35
3.1. PRAVNE KRIVIČNE NAUKE ........................................................................................... 36
3.2. VANPRAVNE KRIVIČNE NAUKE...................................................................................... 37
3.3. POMOĆNE KRIVIČNE NAUKE ........................................................................................ 38
4. ISTORIJSKI RAZVOJ NAUKE KRIVIČNOG PRAVA ................................................ 38
 4.1. RAZVOJ NAUKE KRIVIČNOG PRAVA DO POJAVE KLASIČNE ŠKOLE .......................................... 39
4.2. KLASIČNA ŠKOLA ....................................................................................................... 40
4.3. ANTROPOLOŠKA ŠKOLA .............................................................................................. 41
4.4. POZITIVNA ŠKOLA ..................................................................................................... 43
4.5. SOCIOLOŠKA ŠKOLA ................................................................................................... 44
4.6. ŠKOLA NOVE DRUŠTVENE ODBRANE .............................................................................. 46
4.7. TENDENCIJE U SAVREMENOJ NAUCI KRIVIČNOG PRAVA ...................................................... 47

DIO DRUGI
KRIVIČNO ZAKONODAVSTVO
1. CILJEVI KRIVIČNOG ZAKONODAVSTVA I KRIVIČNOPRAVNA PRINUDA .............. 51
1.1.FUNKCIJE KRIVIČNOG ZAKONODAVSTVA .......................................................................... 51
1.2.OSNOV I GRANICE KRIVIČNOPRAVNE PRINUDE ................................................................. 51
2. IZVORI KRIVIČNOG PRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI ........................................ 52
2.1.NEPOSREDNI IZVORI KRIVIČNOG PRAVA .......................................................................... 53
2.1.1. Podjela krivičnih zakona .......................................................................... 54
2.1.2. Struktura krivičnih zakona ....................................................................... 54
2.1.3. Tumačenje krivičnih zakona .................................................................... 55
2.1.4. Analogija .................................................................................................. 57
2.2.OSTALI IZVORI KRIVIČNOG PRAVA .................................................................................. 58
2.2.1. Podzakonski akti ...................................................................................... 58
2.2.2. Običaj ...................................................................................................... 59
2.2.3. Sudska praksa .......................................................................................... 59
2.2.4. Nauka krivičnog prava ............................................................................. 60
3. VAŽENJE KRIVIČNOG ZAKONODAVSTVA.......................................................... 60
3.1.VREMENSKO VAŽENJE KRIVIČNOG ZAKONODAVSTVA ......................................................... 60
3.2.VAŽENJE ENTITETSKOG KRIVIČNOG ZAKONA I KRIVIČNOG ZAKONA BRČKO DISTRIKTA PREMA
MJESTU IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA ................................................................................... 63

DIO TREĆI
KRIVIČNO PRAVO – OPŠTI DIO

Odjeljak prvi
KRIVIČNO DJELO

Glava prva
POJAM I ELEMENTI KRIVIČNOG DJELA
1. POJAM KRIVIČNOG DJELA ............................................................................... 73
2. ELEMENTI KRIVIČNOG DJELA........................................................................... 74
2.1. RADNJA........................................................................................................... 74
 2.2. POSLJEDICA ...................................................................................................... 74
2.3. PROTIVPRAVNOST DJELA ..................................................................................... 75
2.4. ODREĐENOST DJELA U ZAKONU ............................................................................ 76
2.5. KRIVICA ........................................................................................................... 76
3. UZROČNOST ................................................................................................... 77
4. OPŠTI POJAM KRIVIČNOG DJELA I POSEBNI POJAM KRIVIČNOG DJELA............. 77
5. OBJEKT KRIVIČNOG DJELA............................................................................... 78
6. SUBJEKT KRIVIČNOG DJELA ............................................................................. 80
Glava druga
OSNOVI KOJI ISKLJUČUJU POSTOJANJE KRIVIČNOG DJELA
1. DJELO MALOG ZNAČAJA ................................................................................. 81
2. NUŽNA ODBRANA .......................................................................................... 81
3. KRAJNJA NUŽDA ............................................................................................. 82
4. SLUŽBENO OVLAŠĆENJE .................................................................................. 83
5. NAREĐENJE PRETPOSTAVLJENOG ................................................................... 84
6. PRAVO DISCIPLINSKOG I VASPITNOG KAŽNJAVANJA ....................................... 85
7. SAMOPOVREDA.............................................................................................. 85
8. PRISTANAK POVRIJEĐENOG ............................................................................ 86
9. PRINUDA, SILA I PRIJETNJA ............................................................................. 87
10. ZABLUDA......................................................................................................... 90
Glava treća
STADIJUMI IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA
1. OPŠTA IZLAGANJA O STADIJUMIMA IZVRŠENJA KRIVIČNIH DJELA ................... 94
2. DONOŠENJE ODLUKE ZA IZVRŠENJE KRIVIČNOG DJELA .................................... 95
3. PRIPREMNE RADNJE ZA IZVRŠENJE KRIVIČNOG DJELA ..................................... 96
4. POKUŠAJ KRIVIČNOG DJELA ............................................................................ 97
5. NEPODOBAN POKUŠAJ ................................................................................. 101

Glava četvrta
MJESTO I VRIJEME IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA
1. MJESTO IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA .......................................................... 105
2. VRIJEME IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA ......................................................... 107
 Glava peta
STICAJ KRIVIČNIH DJELA
1. JEDINSTVO KRIVIČNOG DJELA I STICAJ KRIVIČNIH DJELA ................................ 111
2. POJAM STICAJA I VRSTE STICAJA ................................................................... 112
2.1. IDEALNI STICAJ ................................................................................................ 112
2.2. REALNI STICAJ................................................................................................. 113
2.3. PRIVIDNI STICAJ .............................................................................................. 114
2.3.1. Prividni idealni sticaj.............................................................................. 114
2.3.2. Prividni realni sticaj ............................................................................... 117
3. POVRAT........................................................................................................ 121
Glava šesta
PODJELE KRIVIČNIH DJELA
1. OPŠTA IZLAGANJA O PODJELAMA KRIVIČNIH DJELA ...................................... 123
2. OPŠTA KRIVIČNA DJELA I POLITIČKA KRIVIČNA DJELA .................................... 123
3. PODJELA KRIVIČNIH DJELA NA ZLOČINE, PRESTUPE I ISTUPE .......................... 125
4. PODJELA KRIVIČNIH DJELA S OBZIROM NA TRAJANJE POSLJEDICE ................. 125
Odjeljak drugi
ODGOVORNOST ZA KRIVIČNO DJELO
Glava prva
POJAM I ELEMENTI ODGOVORNOSTI ZA KRIVIČNO DJELO
1. POJAM ODGOVORNOSTI ZA KRIVIČNO DJELO ............................................... 129
2. ELEMENTI ODGOVORNOSTI ZA KRIVIČNO DJELO ........................................... 129
Glava druga
URAČUNLJIVOST
1. POJAM I OSNOV URAČUNLJIVOSTI ................................................................ 132
2. UTVRĐIVANJE NEURAČUNLJIVOSTI ............................................................... 133
3. DRUŠTVENA POREMEĆENOST ....................................................................... 134
4. MOGUĆNOST RASUĐIVANJA I ODLUČIVANJA ................................................ 137
5. BITNO SMANJENA URAČUNLJIVOST .............................................................. 139
6. ACTIONES LIBERAE IN CAUSA ........................................................................ 141
 Glava treća
KRIVICA
1. POJAM KRIVICE ............................................................................................ 144
2. TEORIJE O KRIVICI ......................................................................................... 146
3. OBLICI KRIVICE.............................................................................................. 147
3.1. UMIŠLJAJ ....................................................................................................... 147
3.2. NEHAT .......................................................................................................... 152
4. ODGOVORNOST ZA KVALIFIKOVANA KRIVIČNA DJELA ................................... 156
4.1. ODGOVORNOST ZA KRIVIČNA DJELA KVALIFIKOVANA TEŽOM POSLJEDICOM .................. 157
4.2. ODGOVORNOST ZA KRIVIČNA DJELA KVALIFIKOVANA NAROČITOM OKOLNOŠĆU............. 158
5. ODGOVORNOST ZA KRIVIČNA DELA UČINJENA PUTEM ŠTAMPE ILI DRUGIH
SREDSTAVA JAVNOG INFORMISANJA ..................................................................... 158
Odjeljak treći
SAUČESNIŠTVO
Glava prva
POJAM I OBLICI SAUČESNIŠTVA
1. POJAM I ELEMENTI SAUČESNIŠTVA ............................................................... 163
2. PRAVNA PRIRODA SAUČESNIŠTVA ................................................................ 165
3. OBLICI SAUČESNIŠTVA .................................................................................. 168
3.1. IZVRŠILAŠTVO I SAIZVRŠILAŠTVO ......................................................................... 168
3.2. PODSTREKAVANJE ........................................................................................... 171
3.3. POMAGANJE .................................................................................................. 173
3.3.1. Pojam pomaganja.................................................................................. 173
3.3.2. Elementi pomaganja ............................................................................. 174
3.3.3. Vrste pomaganja ................................................................................... 176
3.3.4. Odgovornost i kažnjivost pomagača ..................................................... 177
3.3.5. Neuspjelo pomaganje i pomaganje kao samostalno djelo.................... 177
3.4. ORGANIZOVANJE ZLOČINAČKOG UDRUŽENJA ......................................................... 178

Glava druga
KRIVIČNA ODGOVORNOST SAUČESNIKA
1. ОSNOVNA PRAVILA ...................................................................................... 179
2. POSEBNA PRAVILA O ODGOVORNOSTI SAIZVRŠILACA, PODSTREKAČA I
POMAGAČA........................................................................................................... 179
3. PRAVILA O ODGOVORNOSTI ORGANIZATORA ZLOČINAČKOG UDRUŽENJA .... 180
Odjeljak četvrti
KRIVIČNE SANKCIJE
 Glava prva
POJAM I VRSTE KRIVIČNIH SANKCIJA
1. POJAM KRIVIČNIH SANKCIJA ......................................................................... 185
2. VRSTE KRIVIČNIH SANKCIJA UOPŠTE ............................................................. 188
3. VRSTE KRIVIČNIH SANKCIJA U KRIVIČNOM PRAVU BOSNE I HERCEGOVINE .... 189
Glava druga
KAZNA
1. POJAM KAZNE .............................................................................................. 191
2. OPRAVDANOST KAZNE ................................................................................. 192
3. SVRHA KAZNE ............................................................................................... 195
4. VRSTE KAZNI I NJIHOVA PODJELA ................................................................. 198
5. SMRTNA KAZNA ........................................................................................... 199
6. ZATVOR ........................................................................................................ 201
7. RAD U JAVNOM INTERESU ............................................................................ 205
8. USLOVNI OTPUST ......................................................................................... 206
9. NOVČANA KAZNA ......................................................................................... 208
10. KONFISKACIJA IMOVINE ............................................................................... 212
11. ODMJERAVANJE KAZNE ................................................................................ 214
11.1.POJAM ODMJERAVANJA KAZNE I SISTEM ODMJERAVANJA KAZNE ..................................... 214
11.2.INDIVIDUALIZACIJA KAZNE ....................................................................................... 215
11.3. OLAKŠAVAJUĆE I OTEŽAVAJUĆE OKOLNOSTI ................................................................ 217
11.4. KVALIFIKATORNE I UBLAŽAVAJUĆE OKOLNOSTI ............................................................ 220
11.5. UBLAŽAVANJE KAZNE............................................................................................. 221
11.6. OSLOBOĐENJE OD KAZNE ....................................................................................... 223
11.7. ODMJERAVANJE KAZNE U SLUČAJU POVRATA .............................................................. 225
11.8. ODMJERAVANJE KAZNE ZA KRIVIČNA DJELA U STICAJU ................................................... 228
11.9. ODMJERAVANJE KAZNE OSUĐENOM LICU ................................................................... 229
11.10. URAČUNAVANJE PRITVORA I RANIJE KAZNE............................................................... 231

Glava treća
MJERE UPOZORENJA
1. OPŠTA IZLAGANJA O USLOVNOJ OSUDI I SUDSKOJ OPOMENI ........................ 232
2. USLOVNA OSUDA ......................................................................................... 234
2.1. POJAM USLOVNE OSUDE ................................................................................... 234
2.2. USLOVNA OSUDA U KRIVIČNOM PRAVU BOSNE I HERCEGOVINE ................................ 236
2.3. OPOZIVANJE USLOVNE OSUDE ............................................................................ 240
 2.4. DEJSTVO USLOVNE OSUDE ................................................................................. 242
3. SUDSKA OPOMENA............................................................................................ 243
3.1. POJAM SUDSKE OPOMENE................................................................................. 243
3.2. USLOVI ZA IZRICANJE SUDSKE OPOMENE............................................................... 244
3.3. DEJSTVO SUDSKE OPOMENE .............................................................................. 245

Glava četvrta
MJERE BEZBJEDNOSTI
1. POJAM MJERA BEZBJEDNOSTI I NJIHOV NASTANAK ...................................... 246
2. PRAVNA PRIRODA MJERA BEZBJEDNOSTI ..................................................... 248
3. MJERE BEZBJEDNOSTI U KRIVIČNOM PRAVU BOSNE I HERCEGOVINE ............ 249
3.1. OBAVEZNO PSIHIJATRIJSKO LIJEČENJE .......................................................................... 250
3.2. OBAVEZNO LIJEČENJE OD ZAVISNOSTI .......................................................................... 252
3.3. ZABRANA VRŠENJA POZIVA, DJELATNOSTI ILI DUŽNOSTI ................................................... 254
3.4. ZABRANA UPRAVLJANJA MOTORNIM VOZILOM .............................................................. 256
3.5. ODUZIMANJE PREDMETA .......................................................................................... 258
3.6. ZABRANA PRIBLIŽAVANJA I KOMUNIKACIJE SA ODREĐENIM LICEM ..................................... 259
3.7. OBAVEZAN PSIHOSOCIJALNI TRETMAN ......................................................................... 260
3.8. UDALJAVANJE IZ ZAJEDNIČKOG DOMAĆINSTVA .............................................................. 261

Glava peta
ZASTARJELOST
1. POJAM I VRSTE ZASTARJELOSTI..................................................................... 262
2. ZASTARJELOST KRIVIČNOG GONJENJA........................................................... 264
3. ZASTARJELOST IZVRŠENJA KAZNE ................................................................. 268
4. ZASTARJELOST IZVRŠENJA MJERA BEZBJEDNOSTI .......................................... 270
5. NEZASTARJELOST KRIVIČNOG GONJENJA I IZVRŠENJA KAZNE ............................. 271
Glava šesta
AMNESTIJA I POMILOVANJE
1. OPŠTA IZLAGANJA O AMNESTIJI I POMILOVANJU .......................................... 272
2. AMNESTIJA................................................................................................... 273
3. POMILOVANJE .............................................................................................. 274
 Odjeljak peti
KRIVIČNE SANKCIJE ZA MALOLjETNIKE
1. SPECIFIČNOSTI MALOLJETNIČKOG KRIMINALITETA I MJERE ZA NJEGOVO
SPREČAVANJE........................................................................................................ 277
2. KRIVIČNOPRAVNI POLOŽAJ MALOLJETNIH IZVRŠILACA KRIVIČNIH DJELA ....... 278
3. MJERA UPOZORENJA I VASPITNE PREPORUKE ............................................... 280
4. KRIVIČNE SANKCIJE PREMA MALOLJETNICIMA .............................................. 282
4.1.VRSTE I SVRHA KRIVIČNIH SANKCIJA PREMA MALOLJETNICIMA ........................................... 282
4.2.VASPITNE MJERE ..................................................................................................... 284
4.2.1. Opšte karakteristike i vrste vaspitnih mjera.......................................... 284
4.2.2. Mjere upozorenja i usmjeravanja ......................................................... 286
4.2.3. Mjere pojačanog nadzora ..................................................................... 288
4.2.4. Zavodske mjere ..................................................................................... 290
4.2.5. Obustava izvršenja i zamjena odluke o izrečenoj vaspitnoj mjeri ......... 292
4.3.MALOLJETNIČKI ZATVOR ........................................................................................... 293
4.3.1. Opšte karakteristike i uslovi za izricanje maloljetničkog zatvora .......... 293
4.3.2. Odmjeravanje i izricanje kazne maloljetničkog zatvora ........................ 295
4.3.3. Zastarjelost izvršenja kazne maloljetničkog zatvora, davanje podataka iz
kaznene evidencije, brisanje osude i rehabilitacija ............................................. 297
4.4.MJERE BEZBJEDNOSTI ............................................................................................... 298
4.5.IZRICANJE KRIVIČNIH SANKCIJA PUNOLJETNIM LICIMA ZA DJELA KOJA SU UČINILA KAO MALOLJETNICI
299

Odjeljak šesti
REHABILITACIJA I KAZNENA EVIDENCIJA, PRAVNE
POSLJEDICE OSUDE, ODUZIMANJE IMOVINSKE KORISTI
PRIBAVLJENE KRIVIČNIM DJELOM
Glava prva
REHABILITACIJA I KAZNENA EVIDENCIJA
1. REHABILITACIJA ............................................................................................ 303
2. KAZNENA EVIDENCIJA I BRISANJE OSUDE ...................................................... 305
Glava druga
PRAVNE POSLJEDICE OSUDE I ODUZIMANJE IMOVINSKE
KORISTI PRIBAVLJENE KRIVIČNIM DJELOM
1. PRAVNE POSLJEDICE OSUDE ......................................................................... 309
2. POJAM ODUZIMANJA IMOVINSKE KORISTI ................................................... 311
3. NAČIN ODUZIMANJA IMOVINSKE KORISTI..................................................... 312
4. ZAŠTITA OŠTEĆENOG LICA............................................................................. 314
 Odjeljak sedmi
ODGOVORNOST PRAVNIH LICA ZA KRIVIČNA DJELA
1. OPŠTE NAPOMENE ....................................................................................... 317
2. MODELI KRIVIČNE ODGOVORNOSTI PRAVNIH LICA ....................................... 318
3. ODGOVORNOST PRAVNIH LICA ZA KRIVIČNA DJELA U NAŠEM
ZAKONODAVSTVU ................................................................................................. 320
3.1.OSNOVI I GRANICE ODGOVORNOSTI PRAVNOG LICA ZA KRIVIČNO DJELO............................... 320
3.2.ODGOVORNOST ZA KRIVIČNO DJELO PRI PROMJENI STATUSA PRAVNOG LICA......................... 321
3.3.ODGOVORNOST PRAVNOG LICA ZA POKUŠAJ, PRODUŽENO KRIVIČNO DJELO I SAUČESNIŠTVO
PRAVNIH LICA ............................................................................................................... 322
3.4.KRIVIČNE SANKCIJE ZA PRAVNA LICA ............................................................................ 323
3.4.1. Kazne za pravna lica .............................................................................. 323
3.4.2. Mjere bezbjednosti za pravna lica......................................................... 325
3.5. ODUZIMANJE IMOVINSKE KORISTI OD PRAVNOG LICA,PRAVNE POSLJEDICE OSUDE PRAVNOG
LICA I ZASTARJELOST KRIVIČNOG GONJENJA I IZVRŠENJE KRIVIČNIH SANKCIJA IZREČENIH PRAVNIM
LICIMA 326

LITERATURA .......................................................................................................... 327

 DIO PRVI

KRIVIČNO PRAVO I NAUKA KRIVIČNOG PRAVA

 Glava prva

KRIVIČNO PRAVO

1. Pojam i osnovne karakteristike krivičnog prava

Krivično pravo je termin kojim se označava jedna grana pozitivnog

zakonodavstva određene države kao i jedna grana pravne nauke,
tj. nauke krivičnog prava. Krivično pravo je zakonsko pravo, tj.
pravo koje je zasnovano na zakonu. Jedini pravni akt kojim se
može propisati krivičnopravana norma jeste zakon. Dakle, krivično
pravo predstavlja skup zakonskih propisa o krivičnim djelima i
sankcijama kojima se određena ponašanja predviđaju kao krivična
djela i za njihove izvršioce propisuju kazne i druge krivične
sankcije. Sredstvo kojim se krivično pravo koristi da bi ostvarilo
zaštitu određenih vrjednosti je, prije svega, prijetnja određenim
sankcijama, prije svega kaznama. Krivično pravo ograničava se
samo na ljudska ponašanja koja su zakonom propisana kao
krivična djela.

Krivično pravo kao određena grana prava1 predstavlja sistem

pravnih pravila (normi) kojima se u pojedinoj državi uređuje zaštita
određenih interesa dominantnih političkih struktura i bitnih kulturnih
vrijednosti od ponašanja pojedinaca kojima se ti interesi i
vrijednosti vrijeđaju ili ugrožavaju. Ova zaštita ostvaruje se
utvrđivanjem koja ljudska ponašanja predstavljaju krivična djela i
propisivanjem krivičnih sankcija koje se primjenjuju na učinioce
takvih djela. Posredstvom krivičnog prava štite se i određene opšte
kulturne vrijednosti cjelokupne ljudske zajednice, koje su našle svoj
izraz i u međunarodnim aktima, kao što su: Povelja UN,
Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka, brojne multilateralne
konvencije, i sl. U tom kontekstu može se istaći iskaz, da postoje
određene sličnosti u krivičnim pravima savremenih država bez
obzira na njihovu različitu društvenu i političku strukturu. Tako,
danas se u svim savremenim državama štiti krivičnim pravom
napad na život čovjeka i njegov tjelesni integritet, dostojanstvo,

1
Pravna enciklopedija, IŠKRO, Savremena administracija, Beograd, 1979, str.603.

17
ličnost, sloboda kretanja i govora, imovina, i dr. Stoga se u svim
krivičnim zakonodavstvima predviđaju krivična djela kao što su
ubistvo, tjelesna povreda, silovanje, krađa, razbojništvo i dr. Pored
navedenih sličnosti između krivičnih zakonodavstava, među njima
postoje i suštinske razlike koje proizilaze iz razloga što krivično
pravo predstavlja jedan od značajnih instrumenata za zaštitu
konkretnog društvenog i političkog sistema pojedine države. Zato
je bitno istaći da je savremeno krivično pravo vezano za pojedinu
državu i bitan je činilac njenog pravnog sistema. Iz navedenih
iskaza uočava se da je osnovna svrha krivičnog prava zaštita
vitalnih interesa odredjene države, pri čemu su sredstva zaštite
sankcije kojima se država služi. Krivično pravo predstavlja krajnje
sredstvo kome društvena zajednica pribjegava.

Krivično pravo, s jedne strane možemo shvatiti kao jednu granu

pozitivnog zakonodavstva određene države, a s druge, kao
posebnu naučnu disciplinu2, koja ima svoj predmet i metod.
Naučnim metodama se krivično pravo izučava kao sistem
pozitivnih krivičnopravnih propisa, utvrđujući njegove bitne
principe, pojmove i institute i povezujući ih u usklađeni sistem. Kao
savremena naučna disciplina, krivično pravo se nužno oslanja i na
naučna saznanja drugih naučnih disciplina, posebno onih koje za
predmet naučnog istraživanja imaju kriminalne pojave.

2. Uloga krivičnog prava u suzbijanju kriminaliteta

Istorijski razvoj društva pokazuje da su se na svim nivoima razvoja,

u različitim istorijskim periodima, kršila društvena pravila. Ta
kršenja su bila različita i odnosila su se na različite oblasti
društvenog života. Pojava u društvu koja se manifestuje u vršenju
društveno opasnih djela za koja su predviđene krivične sankcije,
naziva se kriminalitet. Kriminalitet se pojavljuje još u predklasnom
društvu. Međutim, o organizovanom suzbijanju kriminaliteta može
se govoriti samo od vremena nastanka država, jer su se tek u tim
uslovima mogli donositi zakoni i propisivati krivične sankcije za
djela koja su društveno opasna i neprihvatljiva.

2
Isto.

18
Svaka država, smatrajući kriminalitet kao štetnu i opasnu
društvenu pojavu, preduzima razne mjere za suzbijanje ove
pojave. Cilj krivičnog prava jeste suzbijanje kriminaliteta, odnosno
pružanje zaštite najznačajnijim dobrima i vrijednostima od
ponašanja koja ih povređuju ili ugrožavaju.

Kada se posmatra uloga krivičnog prava u suzbijanju kriminaliteta,

može se istaći, da ono ima posebnu ulogu, po kojoj se bitno
razlikuje od drugih grana prava i naučnih disciplina.

3. Odnos krivičnog prava prema drugim granama

prava

Pravni sistem svake države se sastoji od pojedinih grana prava.

Krivično pravo čini dio tog jedinstvenog sistema (koje ima određen
stepen samostalnosti kao i druge grane prava), zbog čega je
nužno povezano sa ostalim granama prava. Krivično pravo je javno
pravo. Kod njegove primjene država nastupa kao vlast, jer jus
puniendi tj. pravo na kažnjavanje, pripada državi.

Odnos pravnog sistema svake države prema pojedinim granama

prava može se definisati kao odnos cjeline prema djelovima.
Povezanost krivičnog prava sa drugim granama prava proističe iz
okolnosti da se krivična djela javljaju u raznovrsnim društvenim
sferama i djelatnostima, koje su uređene pravilima drugih grana
prava i kojima faktički krivično pravo pruža odgovarajući stepen
zaštite. U tom kontekstu možemo navesti shvatanje prema kom se
„... kazneno pravo iscrpljuje u sankcioniranju normi drugih grana
prava. Još je Rousseau zaključio da su „kazneni zakoni u svojoj biti
manje posebna vrsta zakona nego sankcija svih drugih“, te je to i
„navelo Bindinga da utvrdi kako kazneno pravo ima akcesorni
karakter“.3 Naime, isti autori naglašavaju da „... norme koje oblikuju
pravna dobra koja se štite u kaznenom pravu ne pripadaju
kaznenom pravu, nego su mu zadane; kazneno pravo propisuje
samo kazne za povrede tih dobara i na taj način jača norme iz

3
Prema, Prof.dr.sc. Petar Novoselec, prof. dr.sc. Igor Bojanić, Opći dio kaznenog prava, četvrto, izmijenjeno
izdanje, Sveučilište u Zagrebu, Pravni fakultet, Zagreb, 2013, str.9-10.

19
drugih pravnih područja“.4U narednim podnaslovima istaći ćemo
bitna svojstva odnosa krivičnog prava i drugih grana prava.

3.1. Odnos prema ustavnom pravu

Ustav je pravni akt najvišeg ranga u svakoj zemlji, tako da svi ostali
pravni akti moraju biti usklađeni sa načelima koja su u njemu
proklamovana. Predmet ustavnog prava kao posebne grane prava
su osnovni društveni, politički, ekonomski i drugi bitni odnosi u
okviru određene države, na određenom prostoru i vremenu,
državne ustanove i institucije, organi i drugi subjekti i
organizacije.Po sadržaju, ustavno pravo čine norme
ustavnopravnog karaktera, koje nisu jednom za svagda utvrđene,
već podliježu promjenama u skladu sa političkim procesima u
okviru neke državne zajednice.

Razgraničenje između ustavnog prava i drugih grana prava nije

lako odrediti, obzirom da je teško definisati koje su osnovne
odredbe o državnoj organizaciji, koje spadaju u ustavno pravo, a
koje nisu. Ustavi, posebno savremeni, po pravilu sadrže i osnovne
odredbe iz svih ostalih pravnih grana, pa i iz krivičnog.

Ustavno pravo je primarno u odnosu na druge grane prava. Kada

se razmatra odnos između krivičnog i ustavnog prava treba imati u
vidu njihovu različitu prirodu i nemogućnost ustavnog prava da
svojim odredbama zaštiti ustavom utvrđeni poredak bez normi
krivičnog prava. Te u tom kontekstu možemo istaći postajenje
visokog stepena međuzavisnosti između krivičnog i ustavnog
prava.

4
Isto, str.10.

20
 3.2. Odnos prema građanskom pravu

Odnos krivičnog i građanskog prava ogleda se u tome sto krivično

pravo štiti određene odnose koji su zasnovani po građanskom
pravu. Naime, većina autora s punim pravom smatra da je
građansko pravo šire i obimnije od krivičnog prava, imajući u vidu
regulativu građanskog prava odnosno normiranje određenih
društvenih odnosa, definisanje određenih pojmova, koje imamo i u
građanskom i krivičnom pravu. Primjeri koji se često navode su
definisanje pojmova: svojine, stvari, oduzimanje, prisvajanje i sl.
To su kategorijalni pojmovi koji vode porjeklo iz građanskog prava,
ali koja krivično prava kao grana prava i naučna disciplina koristi.
Iste pojmove krivično pravo upotrebljava, upodobljene obzirom na
predmet i metod svoje naučne discipline odnosno iste prilagođava,
mjenja i dopunjuje, saglasno svojim potrebama.

3.3. Odnos prema upravnom pravu

Upravno pravo predstavlja jednu od grana prava odnosno pravnog

sistema države. Ovom granom prava i naučnom disciplinom, u
skladu sa predmetnom i metodskom određenošću, obuhvata se
nekoliko grupa opštih pravnih normi kojima se reguliše: a)
organizacija javne uprave, b) djelatnost javne uprave, c) kontrola
nad zakonitošću rada javne uprave, d) upravno-pravni položaj
sredstava kojima javna uprava raspolaže. Kao što se uočava iz
prethodnih iskaza, upravno pravo ima za svoj predmet regulisanje
organizacije i rada javne uprave. Pravilno obavljanje javnih službi
nalaže i njegovu krivičnopravnu zaštitu. Iz ovih razloga postoji uska
povezanost krivičnog prava i upravnog prava koji se ispoljava i
kroz veliki broj inkriminacija, kojima se štiti javna služba, kako od
napada iznutra, tako i od napada spolja. U tom kontekstu, npr. „...
propisivanjem krivičnih djela protiv službene ili druge odgovorne
dužnosti javna služba štiti od napada iznutra..... primanje i davanje
mita, protuzakonito posredovanje.... pronevjera, posluga i
nesavjestan rad u službi“5,...... s druge strane, javna uprava se „...
štiti i od napada spolja, inkriminacijom kao što su sprječavanje
5
Prof.dr Zvonimir Tomić, Krivično pravo I, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2008, str. 35.

21
službene osobe u vršenju službene radnje...., skidanje ili povreda
službenog pečata ili znaka“6.

3.4. Odnos prema privednom pravu

Privredno pravo predstavlja skup pravnih normi kojima se regulišu

privredni poslovi i položaj preduzeća u datom privrednom sistemu.
Na osnovu navedenog proizilazi da se ista oblast uređuje
određenim pozitivnopravnim propisima, a posebno normama
autonomnog privrednog prava. Savremeno krivično pravo usko je
povezano sa privrednim pravom, pri čemu posebno imamo u vidu
razgraničenje krivičnih djela od privrednih prestupa. Ove dvije
grane prava, povezuju privredna krivična djela koja dovode do
šteta velikih razmjera, čiji su načini činjenja često veoma složeni.
Takva djela su smještena u posebnu grupu i preko njih se štiti
privreda, privredno poslovanje i sigurnost platnog prometa. U
nekim zemljama je došlo do stvaranja posebne krivičnopravne
discipline, koja se negdje naziva „privredno krivično pravo“, ili
„poslovno krivično pravo“. 7
Krivičnim pravom štite se odnosi u privredi. U odredbama o
pojedinim krivičnim djelima protiv privrede koriste se pojmovi
privrednog prava, kao što su: na primjer, stečaj, nesposobnost za
plaćanje, monopolistički položaj na tržištu, nelojalna konkurencija,
firma, žig, zaštitni znak, spoljnotrgovinski promet, ček, mjenica,
itd“.8

3.5. Odnos prema prekršajnom pravu

U pravnoj teoriji ne postoji opšta saglasnost prilikom definisanja

pojma prekršaja. Prema nekim autorima, to su specijalna krivična
dela tj. najlakše vrste krivičnih dela; ili upravno- kaznena dela ili
„policijsko nepravo“. Osnovni problem predstavlja razgraničenje u
razlici između krivičnih dela i prekršaja u kvantitativnom ili
6
Isto.
7
Isto.
8
Nikola Srzentić, Aleksandar Stajić, Ljubiša Lazarević, Krivično parvo Socijalističke federativne Republike
Jugoslavije, Opšti deo, petnaesto izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1998, str.15.

22
kvalitativnom smislu. U tom kontekstu, i iz tih razloga, prekršaji
nisu inkorporirani u sistem krivičnih djela kao njihov lakši oblik.
Prema zakonskim definicijama prekršaji predstavljaju povrede
javnog poredka za koje se predviđaju prekršajne kazne (zatvor i
novčana kazna) i zaštitne mjere. Krivična djela su društveno
opasna djela, prekršaji su povrede javnog poredka i kao takve
predstavljaju povrede društvene discipline.9 Razlika između
krivičnog djela i prekršaja je u objektu zaštite. Kažnjavanjem za
krivično djelo zaštićuju se osnovne društvene vrjednosti i odnosi, a
kažnjavanjem za prekršaj zaštićuje se javni poredak.

3.6. Odnos prema radnom i socijalnom pravu

Oblast radnih odnosa i socijalno pravo su posebne grane prava i

posebne naučne discipline. Kod većine autora postoji opšta
saglasnost da ove dvije oblasti uživaju krivičnopravnu zaštitu kroz
određen broj krivičnih djela. Grupa krivičnih djela protiv radnih
odnosa obuhvata inkriminacije kojima se štiti ravnopravnost u
zapošljavanju i prava koja pripadaju zaposleniku iz radnog odnosa,
prava koja mu pripadaju za vrijeme privremene nezaposlenosti,
kao i pravo koje pripada zaposleniku na osnovu pravosnažne
sudske odluke kojom je odlučeno o vraćanju radnika na rad.
Socijalno pravo ostvaruje svoju krivičnopravnu zaštitu kroz
inkriminaciju povrede prava iz socijalnog osiguranja i zloupotrebe
prava iz socijalnog osiguranja.

4. Međunarodno krivično pravo

O počecima međunarodnog krivicnog prava moze se govoriti još

od rimskog prava. Pored prava koje je važilo za Rimljane (ius
civile) uspostavljeno je i pravo za strance (ius gentium. U
srednjovjekovnom pravu od posebnog značaja bila je doktrina
Bartolusa (1314—1357), prema kojoj delikventa treba podvrgnuti
sudu i pravdi prema mjestu izvršenja krivičnog djela. Razvoju
međunarodnog krivičnog prava doprinela su suđenja
9
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Savremena administracija, Beograd, 1983, str. 12

23
međunarodnih vojnih sudova u Ninbergu i Tokiju. Međutim, to nije
bio prvi korak u osnivanju međunarodnog krivičnog suda. Ta ideja
potekla je od strane Švajcarca Gustave-a Moynier 1872. godine.
Njegova ideja doživjela je priznanje po okončanju I svjetskog rata.
U Versajskom mirovnom ugovoru iz 1918. godine bilo je
predviđeno (čl.227 i 228) da savezničke sile pobjednice u ratu
mogu suditi pred vojnim sudovima licima okrivljenim za djela
izvršena tokom I svjetskog rata. Do primjene navedenih odredaba
Versajskog ugovora o miru nije došlo, ali su one odigrale značajnu
ulogu u daljem razvoju međunarodnog krivičnog prava.

U pravom smislu razvoj međunarodnog krivičnog prava započinje

nakon II svjetskog rata kada počinje i savremena faza njegovog
razvoja. Moskovska deklaracija od 30.10.1943. godine, predhodila
je osnvanju međunarodnog vojnog suda u Ninbergu i Tokiju.
Nakon dugih pregovora ovaj sud je osnovan 18.10.1945. godine u
Ninbergu gdje mu je i bilo sjedište. Pred sudom su se našla 24
oficira nacističke Njemačke, dok je pred Tokijskim sudom bilo
optuzeno 28 japanskih funkcionera.

Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju osnovan je

Rezolucijom Savjeta bezbjednosti UN broj 827 od 25.05.1993.
godine, a Rezolucijom Savjeta bezbjednosti 955/94 od
08.11.1994. godine osnovan je Međunarodni krivični sud za
Ruandu. Oko osnivanja ovih sudova bilo je dosta osporavanja, jer
su osnovani mimo uobičajne procedure.

Nastojanje međunarodne zajednice za formiranjem jednog stalnog

međunarodnog krivičnog suda urodila je plodom 1998. godine.
Stalni međunarodni krivični sud osnovan je u Rimu 17.07.2002.
godine, kada je usvojen i njegov Statut. Statut Međunarodnog
krivičnog suda (poznat kao Rimski Statut), stupio je na snagu
01.07.2002. godine nakon što ga je ratifikovalo 60 država
(predviđen broj po Statutu). Međunarodni krivični sud svečano je
otvoren 11.03.2003. godine kada su sudije položile zakletvu.
Prema Statutu ovaj sud je stalno međunarodno pravosudno
tjelo koje je ovlašteno da vrši svoju nadležnost nad licima
osumnjičenim za izvršenje najtežih zločina koje priznaje
međunarodna zajednica u cjelini.

24
Zadatak stalnog Međunarodnog krivičnog suda je da obezbjedi da
izvršioci najtežih međunarodnih zločina ne ostanu nekažnjeni.
Međunarodni krivični sud čine: a) Presjedništvo, b) pretresno vjeće,
c) raspravno vjeće, d) žalbeno vjeće, e) Kancelarija tužioca, i f)
Sekretarijat.
Nadležnost Međunarodnog krivičnog suda određena je Statutom.
Sud je nadležan za: a) ratne zločine, b) zločine protiv čovječnosti,
c) zločine genocida, i d) zločine agresije. Sjedište međunarodnog
krivičnog suda je u Hagu, s tim što ono može da bude i na drugom
mjestu gdje se za to ukaže potreba.
Sud je sastavljen od 18 sudija, s tim što na predlog Predsedništva
Skupština država članica Međunarodnog krivičnog suda taj broj
može povećati. Statutom su određeni kriterijumi za izbor sudija
(eminentnost u struci i dr.). Predviđen je dosta složen postupak
izbora sudija sa dvije liste od koje jednu čine stručnjaci iz oblasti
krivičnog prava, a drugu oni iz oblasti međunarodnog prava (prije
svega međunarodnog humanitarnog prava i ljudskih prava), s tim
što se bira nešto veći broj sudija koji imaju iskustvo u oblasti
krivičnog prava. Svaka država članica može da predloži kandidate
za sudiju, a izbor se vrši tajnim glasanjem na sjednici Skupštine
država članica. Sudije moraju biti državljani različitih zemalja.
Skupštinu država članica Međunarodnog krivičnog suda čine
predstavnici zemalja koje su prihvatile Statut, Svaka zemlja ima po
jednog predstavnika u Skupštini, odnosno jedan glas prilikom
odlučivanja. Skupština ima više važnih nadležnosti od kojih
posebno treba istaći to da je ona nadležna i za izmjene i dopune
Statuta Međunarodnog krivičnog suda, odnosno ima ulogu koju u
nacionalnim pravnim sistemima ima zakonodavno tjelo.

5. Istorijski razvoj krivičnog prava

Istoriski razvitak društva pokazuje da su na svim stepenima

društvenog razvitka pojedinci kršili pravila društvenog života.10
Kršenje normi zajedničkog života i određena reakcija zajednice na
takvo ponašanje postojali su, praktično, od samog nastanka
ljudskog društva.11 U prvim periodima ljuskog društva ne može se

10
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo SRJ, Opšti dio, Beograd, 1994, str. 16.
11
Dr Bora Čejovć, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 33.

25
govoriti o istorijiskom razvoju krivičnog prava, jer tada nije
postojala organizovana zajednica u obliku države, a niti pravo kao
istrument državne vlasti.

5.1. Period prvobitne ljudske zajednice

Period prvobitne ljudske zajednice nastaje sa nastankom čovjeka i

traje sve do stvaranja prvih država. U prvobitnoj zajednici postojalo
je samo običajno krivično pravo. Ono što treba posebno istaći
jeste, da je u ovom periodu postojala organizovana primjene
kazne, ali ne u licu države, već u licu zajednice koja počiva na
krvnoj vezi (bradstvo, pleme). Svodilo se na kažnjavanje
pripadnika druge grupe, a ostvarivalo se osvetom koja se sastojala
u istrebljenju cjele grupe kojoj je pripadao onaj koji je tu osvetu
izazvao, ili ubijanjem nekog od pripadnika te grupe kojoj pripada
učinitelj. I ovo su zastarjeli običaji tzv. krvne osvete koja je tipična
za privatnu pravdu i koji se očuvao i do danas u nekim djelovima
svjeta kao npr. na Korzici, na Kosovu i Metohiji i dr. Prekršaji
pravila društvenog života u ovom periodu bili su veoma primitivni i
uglavnom su se svodili na napade protiv života i tjela.

5.2. Period robovlasničkih država

Period robovlasništva obuhvata period istorije ljudskog društva od

skoro četiri hiljade godina. Unutar tog perioda imamo države koje
su vrlo rano formirane (npr. Egipat, Vavilon itd.) a neke mnogo
kasnije (npr. Grčka i Rim). Pojavom države otpočinje period javne
reakcije na zabranjena ponašanja, i država je postepeno
preuzimala u svoje ruke pravo kažnjavanja (jus puniendi) i na taj
način ograničavala područje privatne reakcije. Nastankom prvih
država nastali su i prvi zakonici. Kao najstariji i najpoznatiji
Hamubarijev zakonik koji je u 17. vjeku p.n.e. donio vavilonski kralj
Hamubarije. Taj zakonik se ističe surovošću kazni. Glavna je bila
smrtna kazna. Pored smrtne kazne, predviđene su bile i tjelesne
kazne sa raznim okrutnim načinima izvršenja, kao i novčana
kazna. U Hamubarijevom zakoniku prvi put je bilo izričito propisano

26
tzv. talionsko načelo, koje se obično formulira kao „oko za oko, zub
za zub“, što bi značilo da kažnjavanje ne smije prijeći onu mjeru zla
koja je ostvarena zločinom. To pravilo je primjenjivala i rimska
država iz doba rane republike u V vjeku p.n.e. Tako je u Zakonu
dvanest tablica bio predviđen talion, odnosno odmazda. Osuđivani
je bio žrtvovan podzemnim bogovima.12 To se načelo danas
doživljava kao surovo, ali u vrijeme u kome je nastalo, ono je
predstavljalo određeni napredak, jer je izražavalo zahtjev prema
kojem kazna mora biti proporcionalana težini krivičnog djela.

Podaci o krivičnom pravu robovlasničkih država zasnivaju se na

pravnim izvorima iz tog vremena, koji su malobrojni. Veliku rjetkost
prestavljaju očuvani kompletni tekstovi pojedinih zakonskih
spomenika (kao npr. Hamubarijev zakonik i Zakon dvanest tablica).
Rimsko pravo je dalo veliki doprinos razvoju krivičnog prava, ali je
taj doprinos mnogo manji u odnosu na doprinos koji je ovo pravo
dalo razvoju grđanskog prava.

5.3. Period feudalizma

Period feudalnih država obuhvata period od pada Rimskog carstva

krajem V vijeka pa do izbijanja prvih buržoaskih revolucija u XVII i
XVIII vjeku. Taj period koji je trajao trinaest vjekova istoričari
obično djele na tri djela: rani feudalizam (od V do XI vijeka), period
procvata feudalizma, koji je trajao (od XI do XV vijeka) i period
raspadanja feudalizma (od XVI do XVII vijeka). Kao opštu
karakteristiku krivičnog prava država srednjeg vijeka možemo
utvrditi da je u okviru ovih trinest vjekova ostvaren znatan progres
krivičnog prava. Napredak je ostvaren utoliko što je robu pružena
krivičnopravna zaštita životu i tjelesnom integritetu, ali je ipak
ponegdje još ostavljena mogućnost da se ne kažnjava za ubijanje
robova (npr. U Vizantiji u IX vjeku).13 U doba ranog feudalizma, (od
V do XI vjeka) ponovo se javlja krvna osveta, ali isto tako i
odkupnina, s tim što je sada za svako krivično djelo tačno
određena visina odkupnine.

12
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo SFRJ, Opšti dio, Beograd, 1983, str. 33.
13
Isto djelo, str. 35.

27
Odredbe o visini odkupnine, kao i o drugim kaznama bile su
određene u pisanim zbornicima koji su se zvali leges barbarorum
ili narodne pravde.

U periodu procvata feudalizma, (od XI do XV vjeka) posebnu ulogu

ima Katolička crkva. Na početku pod njenu sudsku nadležnost
pripadali su samo sveštenici, da bi se ta nadležnost kasnije
proširila na sva lica koja bi izvršila neko krivično djelo protiv crkve.
Ta nadležnost postepeno je počela da obuhvata i druga krivična
djela. Katolička crkva je formirala poseban sud za suđenje
jereticima. Sa svojim kanonskim pravom Katolička crkva je postala
bastion feudalizma, a sudski procesi koje je vodila, kao i drastično
kažnjavanje, dali su pečat cjelokupnom razvitku krivičnog prava u
ovom periodu.14

Period raspadanja feudalizma (od XVI do XVIII vjeka) obilježen je

oštrim sukobljavanjima starog-feudalnog i novog-buržoaskog
društva. U oba slučaja, oštrica represije usmjerena je prema
seljaku, a istovremeno Katolička crkva nastoji da zadrži točak
istorije i sprječi uspostavljanje novog, tada progresivnog,
kapitalističkog poredka na ruševinama feudalnog poredka.

U borbi protiv seljačkih ustanika ponikao je i najznačajniji spomenik

krivičnog prava srednjeg vijeka Opšti njemački krivični zakonik
izdat od njemačkog cara Karla V (Costitutio Criminalis Carolina-
CCC), po njemu skraćeno nazvan Karolina. Ovaj period koji je
označen kao period raspadanja feudalizma, poznat je i po sudskoj
samovolji i po surovosti kažnjavanja. Svrha kazne je bila
neutralizacija učinitelja i u zastrašivanju javnosti. Smrtna kazna bila
je glavna kazna, a praćena je raznim oblicima mučenja. Krivično
pravo feudalne Njemačke uglavnom se izgrađivalo na osnovima
Karoline, dok je u Francuskoj sve više prodiralo rimsko pravo. U
ovom periodu donešeni su još neki poznati krivični zakoni, kao što
su Kodeks Filipa II Španskog iz 1566. godine, francuska
Kriminalna ordonansa iz 1670. godine, Zbirka zakona doneta u
Rusiji 1648. godine, bavarski Krivični zakonik iz 1751. godine,
austrijski Krivični zakonik Marije Terezije 1768. godine i pruski
Krivični zakonik iz 1794. godine.

14
Dr Bora Čejović, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 37.

28
 5.4. Period kapitalizma

1. Kraj feudalizma u cjeloj Evropi označila je Francuska revolucija

iz 1789. godine. Kapitalizam donosi nove ideje slobode i jednakosti
za sve, a ove ideje su bile moto nove buržoaske klase. Navedene
ideje uticale su na razvoj krivičnog prava. Dolazi do zahtjeva za
reformom krivičnog prava, naročito u pravcu humanizacije
krivičnog prava, odnosno u pravcu humanijeg postupanja prema
učiniocima krivičnih djela. Donijeta je 1791. godine poznata
Deklaracija o pravima čovjeka i građanina, koja je sve navedene
ideje buržoaske klase pretvorila u ustavna načela.
Prvi krivični zakonik u vrijeme kapitalizma donijet je 1791. godine u
Francuskoj. Zakonik sadrži princip srazmjernosti, tj.da izrečena
kazna mora da bude srazmjerna učinjenom krivičnom djelu. Pod
uticajem ovog zakonika donijeti su švajcarski Krivični zakonik
1799. godine, pruski Krivični zakonik 1851. godine i drugi krivični
zakonici.

2. U periodu poslije Prvog svjetskog rata dolazi do noveliranja

manje-više svih krivičnih zakonodavstava u svjetu, pa je to
karakteristika i savremenog krivičnog prava u kome, iz dana u dan
u skoro svakoj zemlji, dolazi do izmjena i dopuna krivičnog
zakonodavstva.15 Donešeni su mnogi krivični zakonici, između
ostalih, Krivični zakonik Španije 1927. godine, Krivični zakonik
Italije 1930. godine i Krivični zakonik Švajcarske 1937. godine.

3. Nakon Drugog svjetskog rata veliki broj zemalja je donio nove

krivične zakonike, a neki postojeći su doživjeli značajne izmjene.

5.5. Period socijalizma

Period socijalizma počinje izbijanjem velike Oktobarske revolucije

1917. godine, kada je srušen kapitalistički poredak u Rusiji. Ako se
govori o razvoju krivičnog prava u periodu socijalizma, može se
govoriti o razvoju krivičnog prava u Sovjetskom Savezu, kao prvoj
zemlji socijalizma u svjetu.
15
Dr Bora Čejović, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 39.

29
 5.6. Razvoj krivičnog prava u Bosni i Hercegovini

Kada govorimo o razvoju krivičnog prava Bosne i Hercegovine,

moramo se osvrnuti na razvoj krivičnog prava bivše Jugoslvije, koji
se može podjeliti u više faza od njenog nastanka 1918. godine pa
do njenog kraja koji je počeo 1992. godine. Prvi period je od 1918.
godine pa do početka Drugog svjetskog rata 1941.godine. U drugi
period spada vrijeme Narodnooslobodilačkog rata do 1945. godine.
Treći period obuhvata period od kraja Drugog svjetskog rata do
1951. godine, četvrti od 1951. do 1977. godine, a peti od 1977.
godine do raspada Jugoslavije 1992. godine.

Kraljevina Jugoslavija donosi 29. januara 1929. godine Krivični

zakon koji stupa na snagu 1. januara 1930. godine, a koji je rađen
po uzoru na njemačke projekte iz tog vremena. U drugom periodu,
izbijanjem Narodnooslobodilačkog rata 1941. godine, prestalo je
da važi krivično pravo stare Jugoslavije. Antifašistička vlast u
nastajanju stvarala je svoje pravo koje je bilo ograničeno na
ostvarenje neodložnih političkih ciljeva. U trećem periodu – od
kraja Drugog svjetskog rata (1945) pa do 1951. godine, stvarana je
nova Jugoslavija. U ovom periodu donešeno je više zakona.
Krivični zakonik opšti dio (OKZ) donešen je 4. decembra 1947.
godine, a bio je na snazi od 1948. do 1951. godine. U četvrtom
periodu donijet je Krivični zakonik 1951. godine. Nedostatak ovog
zakonika bio je što je za veliki broj krivičnih djela predviđao smrtnu
kaznu. Peti period počinje donošenjem Ustava SFRJ 21. februara
1974. godine. Najznačajnija promjena u ovom periodu bila je što je
napuštena koncepcija jedinstvenog krivičnog zakonodavstva na
cjeloj teritoriji SFRJ. Nakon toga, donešeni su krivični zakoni
federalnih jedinica, koji su stupili na snagu 1. jula 1977. godine.
Raspadom bivše Jugoslavije došlo je do potpunog osamostaljenja
bivših federalnih jedinica, u samostalne države.

Razvoj krivičnog prava u Bosni i Hercgovini može se gledati kroz tri

faze. Prva faza je period od izdvajanja Bosne i Hercegovine iz
sastava bivše Jugoslavije i njenog konstituiranja u samostalnu
državu početkom 1992. godine, do kraja rata (Dejtonskog
sporazuma krajem 1995. godine.). Druga faza počinje od kraja
1995. godine pa do 2003. godine. Treća faza počinje od 2003.
godine, donošenjem Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine u

30
januaru te godine. Zatim su u 2003. godini krivične zakone donijeli
entiteti i Brčko distrikt.

Prva faza razvoja krivičnog prava Bosne i Hecegovine nastala je u

ratnim uslovima. Kao poslijedica toga došlo je do stvaranja triju
teritorijalnih cjelina koje su bile pod kontrolom vlastitih oružanih
snaga, što je značilo potpuno samostalnu izgradnju pravnog
sistema svake od tih cjelina. Zbog ratnih okolnosti, tako važna i
osjetljiva pravna oblast, kao što je krivično pravo, nije se moglo u
tako kratkom roku reformisati u smislu da se izgradi novo
autonomno krivično zakonodavstvo. Zato je, preuzeto krivično
zakonodavstvo bivše Jugoslavije. To je učinjeno na današnjoj
teritoriji Republike Srpske, na teritoriji tzv.Herceg-Bosne i na onom
djelu Bosne i Hercegovine koji je ostao pod kontrolom Armije BiH.
Na takav način su postupile i druge republike koje su se odcjepile
od bivše savezne države.
Druga faza razvoja krivičnog prava u Bosni i Hercegovini otpočinje
završetkom rata i potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma
krajem 1995. godine. Dejtonskim ustavom nije bilo jasno rješeno
pitanje zakonodavne nadležnosti u oblasti krivičnog prava.
Zatraženo je mišljenje Venecijanske komisije koja je zaključila da u
toj oblasti nadležnost imaju državni, entitetski, pa čak i kantonalni
zakonodavci. Tako je iz Ustava Federacije Bosne i Hercegovine
proizilazilo da u nadležnost Federacije spada uređenje samo
manjeg broja krivičnopravnih pitanja, kao što je terorizam,
kriminalitet koji se odnosi na proizvodnju i promet opojnih droga,
organizovani kriminalitet i tzv. međuentitetski kriminal, dok je
uređenje problematike svih ostalih krivičnih djela u nadležnosti
kantona, što znači da je svaki kanton mogao donjeti svoj krivični
zakon. Ovakvo rješenje podjele zakonodavne nadležnosti u
Federaciji smatralo se neprihvatljivim, zbog črga su se kantoni
odrekli svoje zakonodavne vlasti u uređenju krivičnopravne
materije i svoju nadležnost prenjeli po tom pitanju na Federaciju.
Na osnovu toga donešen je Krivični zakon Federacije Bosne i
Hercegovine, koji je stupio na snagu u novembru 1998. godine.
Republika Srpska je 2000. godine donjela Krivični zakonik
Republike Srpske, koji je stupio na snagu u oktobru te godine, a
nešto kasnije Brčko Distrikt Bosne i Hercegovine donosi svoj
Krivični zakon. Svi navedeni zakoni uz manje razlike i neke
inovacije su uglavnom bili izgrađeni po uzoru na krivično

31
zakonodavstvo bivše Jugoslavije, pri čemu je svaki od njih važio
samo na jednom djelu Bosne i Hecegovine.

Treća faza razvoja krivčnog prava u Bosni i Hercegovini otpočela

je u januaru 2003. godine. Odlukom Visokog predstavnika
nametnut je Krivični zakon Bosne i Hercegovine, koji je stupio na
snagu 1. marta 2003. godine. Po donošenju KZ BiH donešeni su
novi entitetski krivični zakoni i KZ Brčko Distrikta BiH, koji su stupili
na snagu 1. jula, i 1. avgusta iste godine. Tako je Bosna i
Hercegovina prvi put dobila svoje autonomno Krivično
zakonodavstvo. Zajedno sa entitetskim i krivičnim zakonodavstvom
Brčko Distrikta ono obuhvata cjelokupnu krivičnopravnu materiju, i
tako čini jedan cjelovit krivičnopravni sistem koji se primjenjuje na
teritoriji Bosne i Hercegovine. U tom smislu taj sistem bi se mogao
nazvati i kao „krivično zakonodavstvo u BiH“.16

16
Dr Zvonimir Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 75.

32
 Glava druga

NAUKA KRIVIČNOG PRAVA

1. Pojam nauke krivičnog prava

Nauka krivičnog prava predstavlјa sistem pojmova o institucijama

krivičnog prava. Ova nauka predstavlјa prvenstveno oblast pravne
nauke. Imajući u vidu da kriminalitet nije pojava isklјučivo pravne
prirode, već da ima svoju društvenu dimenziju, može se reći da
nauka krivičnog prava predstavlјa nauku koja u svojim
proučavanjima mora uvjek da polazi od činjenice da se radi o
društvenoj pojavi koja, kroz odredbe krivičnog prava, ima i svoju
pravnu stranu.

1.1. Predmet, metod i zadatak nauke krivičnog prava

Nauka krivičnog prava se ne bavi neposredno kriminalitetom kao

društvenom pojavom, već krivičnopravnim normama kojima je
kriminalitet kao negativna društvena pojava zakonom pravno
fiksirana, pa se može reći da se nauka krivičnog prava bavi
kriminalitetom s njegovog pravnog gledišta. Sto znači ova nauka
da treba da doprinese poboljšanju i usavršavanju borbe protiv
kriminaliteta primjenom krivičnih sankcija.

Predmet kojim se krivično pravo bavi, sastoji se iz tri elementa:

krivično djelo, učinilac krivičnog djela i krivična snkcija. Krivično
pravo pokušava da između njih uspostavi odnos koji će omogućiti
da se kriminalitet svede na najmanju mjeru. Nauka krivičnog prava
ne može se ograničiti isključivo na obradu i izlaganje krivičnog
prava onakvog kakvo jeste, tj. de lege lata, već treba da se bavi i
krivičnim pravom de lege ferenda, što znači da treba da predlaže
nova rješenja za buduće pravo, kojim bi se poboljšala i usavršila
borba protiv kriminaliteta.

33
Polazeći od glavnog predmeta nauke krivičnog prava, tj.od pravnih
normi kojima su pojedina ponašanja označena kao krivično djelo,
kojima su propisane sankcije za ta djela i uslovi za njihovu
primjenu, dolazi se i do posebnih metoda kojima se nauka služi.
Metodi mogu da budu različiti, a zavise od izvršenog krivičnog
djela i ličnosti izvršioca krivičnog djela. Učinilac krivičnog djela nije
lice koje treba samo kazniti, već kome treba pomoći da nađe svoje
mjesto u društvu.

Zadatak krivičnog prava sastoji se u zaštiti društva od kriminaliteta.

Zaštita se ostvaruje tako što krivično pravo predviđa i primjenjuje
određene krivične sankcije prema učiniocima krivičnih djela.

2. Sistem nauke krivičnog prava

Da bi obezbjedila potpuno i pravilno razumjevanje i primjenu

krivičnog prava, nauka krivičnog prava mora imati svoj sistem.
Opšte usvojena klasifikacija nauke krivičnog prava je i njegova
podjela na opšti i posebni dio.

2.1. Sistem nauke Opšteg djela krivičnog prava

Opšti dio krivičnog prava naučno se ranije obrađivao u dva

osnovna sistema, i to: dvodiobni (bipartitni,dihotomni) kao
tradicionalni sistem i trodiobni (tripartitni, trihotomni) koji se razvio
početkom ovog vjeka. Razlika između ova dva sistema je u
različitim shvatanjima opšteg pojma krivičnog djela.

a) Dvodiobni ili bipartitni prestavlja tradicionalni sistem i

potiče od prestavnika klasične škole, kojeg je postavio Anselm
Fojerbah, a prihvatio ga je i Franc List kao osnivač sociološke
škole i niz drugih prestavnika tog naučnog pravca krajem XIX
vjeka. Po ovom sistemu, postoje samo dva osnovna krivičnopravna
pojma: krivično djelo i kazna (odnosno krivična sankcija). Bipartitni
sistem je bio dominantan i u bivšoj Jugoslaviji.

34
 b) Trodiobni ili tripartitni sistem postavio je početkom XX
vijeka Toma Živanović i prema njemu postoje tri osnovna
krivičnopravna pojma, i to: krivično djelo, krivac i kazna (odnosno
krivčna sankcija). Obrazlažući svoje shvatanje profesor Živanović
upozorava da je krivac zasebno pravno biće (autor krivičnog djela)
koje je, pored krivičnog djela i kazne, potrebno uvesti u sistem
krivičnog prava.

Ako se ovaj problem posmatra s pozicije savremene nauke

krivičnog prava, vidi se da oba sistema imaju svoje dobre i loše
strane. Tripartitni sistem danas je gotovo napušten.

2.1. Sistem nauke Posebnog djela krivičnog prava

Nauka Posebnog djela krivičnog prava predstavlјa sistem pojmova

o krivičnim djelima i krivičnim sankcijama predviđenim u Posebnom
djelu krivičnog zakonodavstva. Zadatak nauke Posebnog djela
krivičnog prava sastoji se u klasifikaciji krivičnih djela i u
proučavanju pojedinih krivičnih djela analizom njihovih zakonskih
bića i objašnjenjem njihovih elemenata.
Nauka Posebnog djela krivičnog prava ne mora da usvoji sistem
krivičnih djela kakav je dat u krivičnom zakonodavstvu, već može
da stvori svoj sistem.

3. Klasifikacija nauke krivičnog prava

Podjela nauke krivičnog prava na dva djela, i dalje podrazumjeva

nauku krivičnog prava kao jedinstvenu cjelinu. To znači da nauka
Posebnog djela krivičnog prava ne može da svoj zadatak ostvari
ukoliko se zapostavi znanje nauke Opšteg djela krivičnog prava,
niti bi nauka Opšteg djela krivičnog prava bila u stanju da svoj cilj -
zaštitu društva od kriminaliteta postigne bez korištenja nauke
Posebnog djela krivičnog prava.17 Nauke koje se bave ovim

17
Dr B. Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 58.

35
problemom djele se na tri vrste: 1) pravne krivične nauke; 2)
vanpravne krivične nauke, i 3) pomoćne krivične nauke.

3.1. Pravne krivične nauke

U pravne krivične nauke pored nauke krivičnog materijalnog prava

spadaju jos i sledeće nauke:1) Nauka krivičnog procesnog prava;
2) Nauka krivičnog izvršnog prava, odnosno penologija; 3)
Kriminalna politika; 4) Uporedno krivično pravo, i 5) Međunarodno
krivično pravo.

Nauka krivičnog procesnog prava izrađuje sistem znanja o

formalnom ili procesnom krivičnom pravu određene države. Dakle,
nauka krivičnog procesnog prava proučava krivični postupak počev
od izvršenja krivičnog djela pa do donošenja sudske odluke.

Nauka krivičnog izvršnog prava ili penologija se prvobitno bavila

pručavanjem i iznalaženjem najboljih metoda izvršenja kazni
lišenja slobode. Danas se bavi pručavanjem izvršenja svih kazni i
mjera sigurnosti.

Kriminalna politika predstavlja nauku koja, polazeći od rješenja

datih u postojećem krivičnom pravu, ispituje njihove pozitivne i
negativne strane i daje predlog takvog sisitema krivičnog prava koji
će pružiti najveće izglede za uspješnu borbu protiv kriminaliteta.18

Uporedno krivično pravo, odnosno nauka uporednog krivičnog

prava bavi se sistematskim proučavanjem pojmova i instituta
krivičnog prava u pojedinim pravnim sistemima.

Međunarodno krivično pravo, odnosno nauka međunarodnog

krivičnog prava bavi se sistematskim proučavanjem pojmova i
instituta međunarodnog krivičnog prava.

18
Dr B. Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 59.

36
 3.2. Vanpravne krivične nauke

U ovu grupu krivičnopravnih nauka spada čitav niz nauka koje nisu
pravne prirode, ali imaju važnu ulogu u zaštiti društva od
kriminaliteta. Tu spadaju: 1) Kriminologija; 2) Kriminalistika, i 3)
Kriminalna statistika;

Kriminologija se bavi pitanjima, kao što su: šta je kriminalitet, koliko

je kriminaliteta u društvu i kakva su kretanja kriminaliteta, koliko
ljudi postanu žrtve kriminaliteta i koji su ljudi skloniji da postanu
žrtve krivičnih djela, kao i od čega se sastoji krivično djelo.19 Ona
se djeli na: a) kriminalnu etiologiju, koja se bavi proučavanjem
uzroka i faktora kriminaliteta; b) kriminalnu fenomenologija, koja
proučava pojavne oblike kriminaliteta; c) kriminalnu socijologiju,
koja izučava društvene faktore kriminaliteta; d) kriminalnu biologiju
ili antropologiju, koja se bavi izučavanjem bioloških faktora
kriminaliteta.

Kriminalistika je nauka koja pronalazi, usavršava i primjenjuje

odrđene naučne ili na praktičnom iskustvu zasnovane metode i
sredstva koja su najpodesnija da se krivično djelo otkrije i razjasni,
otkrije i učini dostupnim izvršilac i obezbjede činjenice koje mogu
da posluže kao dokaz, kao i da se spriječi izvršenje planiranih
krivičnih djela.20 Ona se tradicionalno shvata kao policijska nauka
čiji je osnovni zadatak prikupljanje dokaza, razrješavanje krivičnog
djela i otkrivanje ili indetifikacija izvršilaca krivičnih djela.
Kriminalistika se djeli na kriminalističku tehniku, kriminalističku
taktiku i kriminalističku metodiku.21

Kriminalna statistika stvara sistem evidencije kriminaliteta da bi se

dobio što bolji uvid u obim, strukturu i kretanje kriminaliteta. Na taj
način se stvaraju uslovi za njegovo suzbijanje i sprečavanje.

19
Borislav Petrović, Gorazd Meško, Kriminologija, Sarajevo, 2008., str. 17.
20
Nedžad Korajlic, Almin Dautbegović, Osnovi Kriminalistike, Travnik, 2012, str. 15.
21
V. Vodinelić, Kriminalistika, Beograd, 1978, str. 1-2.

37
 3.3. Pomoćne krivične nauke

U ovu grupu pomoćnih krivičnih nauka spadaju nauke koje su

uglavnom medicinske prirode. Tu spadaju: 1) sudska medicina; 2)
sudska psihijatrija, i 3) Sudska psihologija.

Sudska medicina je naučna disciplina koja predstavlja sistem

znanja medicinskih nauka koje su od značaja za krivično pravo.
Sudska medicina se djeli na više disciplina od kojih za krivično
pravo poseban značaj imaju: 1) tantologija, odnosno nauka o smrti
i uzrocima koji dovode do nastupanja smrti; 2) traumatologija, koja
proučava tjelesne povrede, utvrđuje njihove vrste i procjenjuje
njihovu težinu; 3) toksikologija, koja se bavi proučavanjem otrova i
njihovog dejstva na ljudski organizam, kao i tragova koje ostavljaju,
i 4) seksologija, koja se bavi proučavanjem seksualnih odnosa,
devijacija kod spolnih odnosa ili spolnih nastranosti.

Sudska psihijatrija, koja se još naziva i sudska ili forenzična

psihopatologija, je nauka koja proučava psihičke poremećaje
pojedinaca koji su u sukobu sa zakonom.

Sudska psihologija je nauka o psihičkim zbivanjima u krivičnom

postupku.22

4. Istorijski razvoj nauke krivičnog prava

Iako je nauka krivičnog prava neraskidivo vezana za krivično

pravo, pa se, u tom smislu, kada je rječ o razvoju nauke krivičnog
prava govori i o razvoju samog krivičnog prava, ipak se ove dvije
stvari mogu razdvojiti.23 Nauka krivičnog prava je uvijek nudila
obrazložene predloge za rješenje svih sukoba u krivičnom pravu, a
njih je bilo malo, i još uvjek postoje.

22
M. Aćimović, Uvod u psihologiju krivičnog postupka, Beograd, 1974.
23
Dr Bora Čejović, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 62.

38
Istoriski razvoj nauke krivičnog prava nije dug onoliko koliko razvoj
krivičnog prava, a sam razvoj nauke krivičnog prava može se
podjeliti na više perioda.

4.1. Razvoj nauke krivičnog prava do pojave Klasične škole

Nauka krivičnog prava, za razliku od krivičnog prava, nastala je

prilično kasno, tj.početkom XII vijeka. Poznato je da su se još u
staroj Grčkoj, pojedini mislioci bavili i problemima krivičnog prava.
Platon je iznosio svoja zapažanja o problemu smrtne kazne, dok je
Aristotel proučavao probleme uzroka kriminaliteta i odgovornosti.
Tek po osnivanju prvih univerziteta, krajem XI i početkom XII vijeka
u Italiji, može se govoriti o pojavi nauke krivičnog prava. U drugoj
polovini XVI vijeka, nauka krivičnog prava već je dostigla takav
stepen razvoja da se krivično pravo predaje na univerzitetima kao
poseban predmet. Sve to dovelo je do naglog razvitka nauke
krivičnog prava, ne samo u Italiji, već i u Francuskoj, Španiji,
Holandiji i Njemačkoj.

Krivično pravo dobija mnogo veći značaj u periodu raspadanja

feudalnog društva koji traje od početka XV do kraja XVIII vjeka, koji
je obilježen oštrim sukobljavanjem starog feudalnog i novog
buržoaskog društva. U to vrijeme feudalna klasa grubom silom guši
sve češće seljačke ustanke. I katolička crkva nastoji da uz pomoć
inkvizicije spriječi uspostavljanje novog poredka na kapitalističkim
osnovima i takvim proizvodnim odnosima. U borbi protiv seljačkih
ustanika nastao je Opšti njemački krivični zakonik za vrijeme
vladavine njemačkog cara Karla V. Taj zakonik imao je veliki
značaj za razvoj njemačkog kričnog prava, a takođe i za druga
evropska krivična zakonodavstva. Za ovaj period karakteristična je
inkvizicija katoličke crkve u Španiji i Holandiji. Negativan uticaj
kanonskog prava katoličke crkve je i u tome što je ono u
materijalnom krivičnom pravu dovelo do pojave mnogih religioznih
krivičnih djela, a kao posljedica te strašne zablude došlo je do
spaljivanja hiljada nedužnih žena kao vještica. Interesantan je
podatak da je, na primjer, čuveni Karpucov, kao sudija, izrekao
smrtnu kaznu u oko 20.000 slučajeva, između ostalog i za krivična
djela jeresi, vračanja i sl.

39
 4.2. Klasična škola

U nauci krivičnog prava krajem XVIII i početkom XIX vijeka

najvažniji prestavnici klasične škole bili su Anselm Feujerbah
(1775-1833), i Čezare Bekarija (1738-1794). Fojerbach je posebno
poznat i značajan po tome što je postavio svoju teoriju o cilju kazne
koja je nazvana „teorijom generalne prevencije psihološkom
prinudom“. Po njegovom mišljenju, kazna sama sebi nije cilj,
odnosno nije sredstvo za ispaštanje učinioca krivičnog djela, već
preventivno srestvo kojim se sprečava vršenje krivičnih djela.
Poznata su njegova učenja koja se odnose na opšte probleme
umišljaja i nehata, sticaja krivičnih djela, te učenja o zabludi i
posebnim slučajevima zablude. Feujerbah je bio redaktor
bavarskog Krivičnog zakonika iz 1813. godine. Ovaj zakonik izvršio
je veliki uticaj na krivično pravo i zakonodavstva drugih zemalja.
Anselm Feujerbah se po mišljenjima nekih pisaca smatra
osnivačem nauke krivičnog prava uopšte. U Milanu 1764. godine
pojavljuje se knjiga „O zločinu i kaznama“ koju je napisao Italijan
Čezare Bekarija. U knjizi se kritikuje krivično pravo i pravosuđe
feudalne epohe i daje se niz pozitivnih prijedloga za novu izgradnju
krivičnog prava. On se zalaže da se kazna izriče samo na osnovu
zakona i ona treba da ima za cilj popravljanje učinioca. Provodio je
principijelnu borbu protiv smrtne kazne, jer je smatrao da je
nelogična, jer država primjenjuje ubistvo radi kažnjavanja za
ubistvo. U okviru klasične škole, postojalo je jedno posebno krilo,
koje se nazivalo reakcionarnim, a predstavnici tog krila bili su
Emanuel Kant (1724-1804) i Georg Vilhelm Fidrih Hegel (1770-
1831). Prema njihovom shvatanju kazna ne treba da ostvaruje
nikakav cilj ni u pogledu izvršioca ni u pogledu društvene
zajednice. Kazna je sama sebi cilj.24 Kant tvrdi da je jedini zadatak
kazne uspostava moralnog poredka koji je narušen izvršenjem
krivičnog djela, a kazna to postiže jedino pravednom odmazdom.
Po Hegelu, zlo pričinjeno kaznom mora da bude jednako zlu koje
je proizvedeno krivičnim djelom, a to se u suštini opet svodi na
odmazdu.

Početkom XIX vjeka, u razvoju krivičnog prava, može se pratiti

stalan sukob između načela odmazde i načela korisnosti kazne.
24
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1983., str. 46.

40
Klasična škola je krivično djelo smatrala kao ispoljavanje slobodne
volje čovjeka, te samim tim nije poklanjala pažnju uzrocima
kriminaliteta, smatrajući da se borba kriminaliteta iscrpljuje
primjenom kaznene represije, dok se porast ili opadanje
kriminaliteta isključivo tumačilo kao negativni ili pozitivni rezultat
kaznene represije. Klasična škola je dala veliki doprinos razvoju
krivičnog prava, a posebno joj se priznaju dvije velike zasluge, i to,
prvo, što je učvrstila, razvila i afirmirala načelo zakonitosti kao
jedno od fundamentalnih načela krivičnog prava, a drugo, što je u
nauci krivičnog prava razvila krivičnopravnu dogmatiku do visokog
stepena, jer je razradila njene osnovne pojmove i institute i
povezala ih u logičan i koherentan sistem.25

4.3. Antropološka škola

Opšti razvoj nauke u XVIII i početkom XIX vjeka, imao je uticaja i

na razvoj nauke krivičnog prava. S druge strane, porast
kriminaliteta u svjetu bio je evidentan. Tako je poznati sociolog
Gabrijel Tard (Gabriel Tarde), u svom djelu Uporedni kriminalitet,
koje se pojavilo 1886. godine, dao podatak da je samo u
Francuskoj, u periodu od 1815. do 1880. godine, kriminalitet
porastao gotovo tri puta. U drugim zemlјama, taj porast bio je još
izraženiji. Ovakvo stanje dovelo je do zaklјučka da suzbijanje
kriminaliteta ne može da se postigne samo reformama u oblasti
krivičnog prava i zakonodavstva, za koje se zalagala Klasična
škola, već da je neophodno učiniti nešto više. Trebalo je dublјe
pozabaviti se problematikom učinioca krivičnog djela i uzroka koji
su ga naterali da izvrši krivično djelo, što je bio glavni nedostatak
učenja Klasične škole. Zato počinje traženje novih naučnih puteva i
metoda, koji bi bili u stanju da osiguraju uspješnu borbu protiv
kriminaliteta kao socijalno-patološke pojave. Dolazi do pojave tzv,
“novih škola“ u krivičnom pravu. To se i ostvarilo pojavom tzv.
italijanskih škola: antropološke i pozitivne. Iako ove dvije škole u
svojim stavovima imaju dosta zajedničkog, zbog čega ima
mišljenja da se radi o jednoj,26 ipak se radi o dvjema školama u
nauci krivičnog prava. Prvi je ovu tezu postavio i razradio Čezare

25
Dr Zvonimir Tomić, Krivično djelo I, Sarajevo, 2008, str. 80.
26
J. Tahović, o.s.str. 59.

41
Lombrozo (Cezare Lombroso, 1836-1909), italijanski ljekar –
psihijatar, specijalista za sudsku medicinu u svom poznatom djelu
„Čovjek zločinac“ iz 1876. godine, čime je utemeljio tzv.
antropološku školu u nauci krivičnog prava. Lombrozo je dugo bio
zatvorski ljekar u Torinu gdje je izvršio antropološka mjerenja nad
velikim brojem osuđenika, i došao do uvjerenja da kod njih postoji
veliki broj fizičkih i psihičkih anomalija i na osnovu toga postavio
tezu o zločincima kao posebnoj vrsti ljudskog roda. Polazna tačka
njegove teorije je teza o urođenoj zločinačkoj prirodi čovjeka – o
rođenom zločincu. Svaki zločinac se može prepoznati po urođenim
biološkim (tjelesnim i duševnim) obilježjima (npr. tjelesnim: po
konstrukciji lobanje, niskom čelu, izbrazdanom licu, maljavost po
cjelom tjelu, razvijenosti vilice, rjetkosti zuba, bujnosti kose, dužini
ruku itd.) koja su svojstvena samo zločincima.27 Ovakva teorija je
od prvog momenta podvrgnuta oštroj kritici, jer naučno nije bila
održiva. Lambrozo u svojim kasnijim radovima odustaje od svog
prvobitnog stanovišta, a teze su kasnije i naučno oborene.
Lombrozova zasluga je u tome što je on, makar i svojim naučno
netačnim tezama, skrenuo pažnju na ličnost učinioca krivičnog
djela i usmjerio buduća istraživanja u tom pravcu, što je rezultiralo
razvitkom kriminologije kao samostalne naučne disipline.28 U svom
učenju Lomrozo polazi od stava da je zločin prirodna pojava koja
je, sama po sebi, neizbježna. Osnovni uzrok kriminaliteta leži u
samoj ličnosti krivca. Antropološka škola smatra da se uzroci
kriminaliteta mogu odkloniti primjenom određenih medicinskih
mjera. Ova škola je u krivično pravo unijela stav da treba
proučavati ličnost učinioca krivičnog djela kao realnog i konkretnog
bića. Antopološka škola je, za razliku od klasične, otišla u drugu
krajnost. U potpunosti je zapostavila krivično djelo, a predlagala je
da se krivično pravo zamijeni medicinskom naukom, što je naišlo
na snažan otpor i odbačeno kao nerealano.29

27
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1983., str. 52.
28
Dr Zvonimir Tomić, Krivičnopravo I, Sarajevo, 2008., str. 81.
29
Lj. Jovanović, o.s.str. 54.

42
 4.4. Pozitivna škola

Ideje koje je zastupao Čezare Lombrozo bile su inspiracija za

naučnike, a prije svih, Enrika Ferija i Rafaela Garofala. Enriko Feri
(Enrico Ferri, 1856-1928) je svoja shvatanja izložio u knjizi
„Kriminalna socijologija“ koja se pojavila 1881. godine. Rafaele
Garofalo (Raffaele Garofalo, 1852-1924) je svoje ideje izložio u
knjizi „Kriminologija“, koja je objavljena 1885. godine, čime je dao
ime novoj nauci. Doktrina koju je razvio Feri kritikujući učenje
klasične škole, nazvana je „Italijanskom pozitivnom školom“
krivičnog prava. Enriko Feri smatra da u genezi zločina postoje tri
faktora, i to: a) individualni; b) fizički, i c) socijalni.

a) Antropološki ili individualni uzroci su uzroci koji se nalaze u

ličnosti samog krivca. U pitanju su anomalije inteligencije i
emocija, kao i faktori lične prirode – obrazovanje, rasa, dob,
pol, itd.
b) Fizički uzroci, imaju veliki značaj u nastanku kriminaliteta.
Feri je tvrdio da na kriminalitet utiču godišnja doba, klimatski
uslovi, temperatura, tlo itd.
c) Socijalni faktori vode porjeklo od socijalne sredine u kojoj
krivac živi. Tu spadaju društveni odnosi, organizacije
pravosuđa, religija, obrazovni sistem, porodica itd.

Da bi se pravilno razumio problem uzroka kriminaliteta, važno je da

se oni posmatraju svi zajedno kao jedna cjelina. Svi delikventi po
Feriju djele se na dvije kategorije, i to na krivce iz endogenih ili
unutrašnjih razloga i krivce iz vanjskih ili egzogenih, a posebno
socioloških razloga. Feri je dalje izveo podjelu svih delikvenata na:
rođene, duševno bolesne, iz strasti, iz navike i slučajne. Rođeni
zločinci su oni kod kojih prevladavaju oznake degeneracije na koje
je ukazao Lombrozo. Duševno bolesni delikventi su oni koji krivčno
djelo čine pod uticajem neke duševne bolesti. Delikventi iz strasti
krivično djelo izvršavaju pod uticajem jake strasti, a nakon
izvršenja krivičnog djela kod njih nastupa griža savjest. Za
delikvente iz navike predlažu se iste mjere kao i za rođene krivce.
Oni su postali kriminalci zbog djelovanja sredine i zbog moralne
slabosti da se odupru iskušenju da izvrše zločin. Slučajni delikventi
po prirodi nemaju tendenciju ka vršenju krivičnih djela, a čine ih

43
kad se nađu u iskušenju u koje su dovedeni ili zbog ličnog stanja ili
zbog socijalne sredine i okolnosti u kojima su se našli ili žive.

Feri je za rođene zločince predviđao mjere doživotne deportacije ili

oduzimanje slobode na neodređeno vrijemeu specijalizovanim
ustanovama, ali nije prihvato smrtnu kaznu. Za duševno bolesne
delikvente on smatra da ih treba liječiti odvojeno od nedelikvenata
duševnih bolesnika koji se liječe u duševnim bolnicama. Delikvente
iz navike treba izjednačiti sa slučajnim, a ako su povratnici, treba ih
izjednačiti sa rođenim zločincima. Za slučajne delikvente bi u
lakšim slučajevima došla u obzir naknada štete, a u težim
slučajevima to bi bila internacija u poljuprivredne kolonije na
neodređeno vrijeme.30

Moglo bi se navesti nekoliko osnovnih ideja italijanske pozitivne

škole. Smatrali su da ne postoji sloboda volje. Delikventi su u
osnovi abnormalna bića, a uzroke treba tražiti u nepravilnim
uslovima pod kojima se odvijaju njihove psihičke funkcije. Psihičke
devijacije ili anomalije pojedinih delikvenata često su praćene i
fizičkim abnormalnostima ili anomalijama. Kriminalitet je društvena
pojava, a na njega utiču tri faktora, i to: individualni (antropološki,
biološki), fizički i socijalni. Vrši se kategorizacija delikvenata u više
tipova, od kojih su glavni: rođeni, duševno bolesni, iz navike, iz
strasti i slučajni. Prema tipu delikventa treba primjeniti one mjere
koje najbolje odgovaraju opasnosti izršioca, a ne težini djela koje je
počinio. Sankcije prema delikventu treba da traju dok traje i
opasnost delikventa. Kako je stanje opasnosti osnova za primjenu
sankcije, to znači da krivično pravo obuhvata i duševno bolesne
delikvente.

4.5. Sociološka škola

Ideje za reformu krivičnog prava javlja se u drugoj polovini XIX

vjeka, a poseban značaj ima doktrina čiji su osnivači trojica
profesora krivičnog prava, i to prije svih, berlinski profesor Franc
fon List, profesor Adolf Prens iz Belgije i Holanđanin profesor Van
Hamel. Oni su osnovali Međunarodnu uniju za krivično pravo. Ova

30
Dr Zvonimir Tomic, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 83.

44
unija je okupila one koji su mislili da sukob između Klasične škole i
italijanskih škola treba prevazići tako što bi se priznalo da nisu u
pravu ni jedni ni drugi. Ova unija je poznata kao Socijološka škola,
a njen zadatak je bio da teoretski postave i razrade ideje na kojima
treba da se zasniva takva kriminalna politika koja može ostvariti
najbolje rezultate u suzbijanju kriminaliteta. Unija je djelovala do
Prvog svjetskog rata, a 1924. godine prerasta u Međunarodno
udruženje za krivično pravo koje postoji i danas. Sociološka škola
definiše tri grupe krivaca, a to su: 1) slučajni krivci; 2. krivci iz
navike, i 3) abnormalni krivci.

1. Slučajni krivci su oni koji vrše krivična djela pod uticajem

društvenih uzroka, a nazivaju se još trenutnim ili akutnim krivcima.
2. Krivci iz navike su krivci koji krivična djela vrše pretežno pod
uticajem individualnih, tj.unutrašnjih uzroka.
3. Abnormalni krivci su krivci kod kojih preovlađuju unutrašnji
faktori. Tu spadaju: alkoholičari, toksikomani, krivci kod kojih
postoje neki siptomi degeneracije, itd.

Sociološka škola daje ovakvu klasifikaciju krivičnih djela:

1) Krivična djela koja predstavljaju akutni kriminalitet, gdje

spadaju djela izvršena pod uticajem društvenih faktora.

2) Krivična djela koja predstavljaju hronični kriminalitet, gdje

spadaju krivična djela izvršena pod dejstvom individualnih faktora.

Sociološka škola uvela je niz pozitivnih shvatanja u nauku

krivičnog prava, počev od dualiteta krivičnih sankcija i potrebe
njihove individualizacije, pa do sistema mjera prevencije.31 Ova
škola je izvršila jak uticaj na zakonodavstva tog vremena. Učenju
Sociološke škole zamjera se nedovoljna razrađenost učinilaca
krivičnog djela, a najveća zamjerka upućuje joj se u odnosu na
problem osnova odgovornosti.

31
Dr Bora Čejović, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 85.

45
 4.6. Škola nove društvene odbrane

Raspadom međunarodne unije za krivično pravo, dolaskom

fašizma u Evropi i tek nakon Drugog svjetskog rata, javlja se pokret
društvene odbrane u Italiji. Kao incijator javlja se italijanski advokat
Filipo Gramatika (Filippo Gramatica) koji je u Đenovi osnovao
Centar za izučavanje društvene odbrane. Na kongresu koji je
održan u Liježu 1949. godine, a na incijativu F. Gramatika
osnovano je Međunarodno udruženje društvene odbrane. Kasnije
je Sociološka škola predložila niz mjera zaštite a sve sa ciljem
odbrane društva od kriminaliteta.
Međunarodno udruženje društvene odbrane poznato je još pod
imenom Nova društvena odbrana. Svoje ideje F. Gramatika je
teoretski razradio i sistematski izložio u svojoj knjizi „Principi
društvene odbrane“ koja je objavljena 1961. godine. Zbog svojih
radikalnih ideja o krivičnom pravu, zahtjevao je radikalnu izmjenu
krivičnog prava. Ta njegova koncepcija koju je izložio poznata je
kao ekstremna struja nove društvene odbrane, odnosno đenovska
struja ili đenovsko krilo.32 Ekstremna struja nove društvene
odbrane smatra da bi tradicionalni sistem krivičnog prava trebalo
zamijeniti novim sistemom društvene odbrane. Smatrali su da
treba potpuno ukinuti pojmove krivičnog djela, delikventa, krivične
odgovornosti i kazne i zamijeniti ih sasvim novim pojmovima -
antisocijalnost, mjere lječenja i prevencije i subjektivizam. Ova
shvatanja F. Gramatike izazvala su brojne oštre kritike, pri čemu se
isticalo da su ona ekstremna i neralna. Među predstavnicima
ekstremne struje bilo je čak i prijedloga da se krivično pravo u
potpunosti ukine. Umjerena struja Nove društvene odbrane, smatra
da se krivično pravo ne može zamijeniti nekim novim sistemom
mjere društvene odbrane, ali se slažu da u krivično pravo treba
uvesti novine. Suština učenja umjerene struje Nove društvene
odbrane može se svesti na sledeće zahtjeve: neohodno je izvršiti
„dejuridizaciju“ krivičnog prava, što bi značilo oslobađanje krivičnog
prava od metafizičkih i abstraktnih pojmova, kao i od pravnih fikcija
i apriorizma; učinilac krivičnog djela ne treba da bude podvrgnut
krivičnom pravosuđu radi ispaštanja i osveta, već da bi se prema
njemu primjenio istinski tretman resocijalizacije s obzirom na to da
efikasna zaštita društva od kriminaliteta mora da se zasniva na
32
F. Gramatica, Principes de de defenese sociale, Paris, 1964.

46
mjerama, odnosno tretmanu koji ne smije da bude represivan.33
Neophodno je da se obezbjedi takav način da bi se delikvent
uključio u društvo kao njegov koristan član.

4.7. Tendencije u savremenoj nauci krivičnog prava

Istorijski razvoj nauke krivčnog prava pokazuje da je u poslednja

dva vijeka pa do danas zabilježila ogroman napredak. Takođe se
može vidjeti da ni jedna od tih koncepcija kao isključiva nije
prihvaćena za sva vremena, iz razloga što se krivično pravo i
nauka krivičnog prava moraju razvijati uporedo sa opštim
razvitkom i drugih nauka, a posebno onih koji se dotiču i problema
kriminaliteta. Ovo znači da u nauci krivičnog prava ne mogu biti
postavljena neka pravila koja ne bih bila podložna mjenjanju i
dopunjavanju i koja bi ostala neizmjenjana za sva vremena.
Činjenica je da je krivično pravo u stalnom razvoju a zadatak
nauke krivičnog prava je da doprinese tom kontinuiranom procesu
usavršavanja krivičnog prava. Danas takođe postoje određeni
pravci i određena načelna saglasnost u rješavanju osnovnih
problema krivičnog prava, a postoje i kombinacije različitih
shvatanja, pa su na taj način stvoreni mješoviti pravci a to su:
neoklasicizam i neopozitivizam itd. Savremeno krivično pravo
karakteriše i činjenica da se sve više napušta ideja o kazni kao
odmazdi za učinjeno djelo, što se jasno vidi iz toga što sve veći
broj zemalja ukida smrtnu kaznu i na njeno mjesto kao supstitut
stavlja kaznu lišenja slobode u raznim oblicima, kao što su
doživotni zatvor ili dugotrajni zatvor, a sve više se naglašava
orjentacija na specijalnu ili generalnu prevenciju kao glavni cilj
kazne, jer preventivne mjere treba da budu osnovne i najvažnije u
suzbijanju kriminaliteta.34 Sve u svemu, današnja nauka krivičnog
prava razvija se na širokom međunarodnom planu i okuplja
naučnike iz gotovo svih zemalja svjeta.35

33
Bora Čejović, Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 87.
34
Dr Zvonimir Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 95.
35
F.fon List, o.s.str. 26.

47
 DIO DRUGI

KRIVIČNO ZAKONODAVSTVO
 1. Ciljevi krivičnog zakonodavstva i
krivičnopravna prinuda

Zakonodavstvo služi zaštiti društvenih odnosa u određenoj

društvenoj zajednici i njihovom razvoju, što znači da cjelokupno
zakonodavstvo ima određenu svrhu, određeni cilj i zadatak.
Krivično zakonodavstvo obezbjeđuje zaštitu društva i njegov
razvitak primjenom krivičnih sankcija prema licima koja povređuju
ili ugrožavaju osnovne vrjednosti jednog društva.

Krivični zakon ima zadatak da građanima na koje se primjenjuje

garantuje najveću moguću sigurnost.

1.1. Funkcije krivičnog zakonodavstva

U teoriji krivičnog prava se govori o zaštitnoj funkciji krivičnog

zakonodavstva. Zaštitna funkcija krivičnog zakona sastoji se u
tome da krivični zakon stalno djeluje kao jedno od sredstava borbe
protiv kriminaliteta, čime zaštićuje one osnovne individualne i opšte
društvene vrjednosti koje se vršenjem krivičnih djela povređuju ili
ugrožavaju. Kada se određuju krivična djela i propisuju kazne za ta
djela, time krivično zakonodavstvo ima zadatak da ukazuje koja su
ponašanja društveno opasna, a samim tim utiče se na građane da
shvate koja su djela dozvoljena i nedozvoljena. Funkcije krivičnog
zakonodavstva po svojoj sadržini nisu iste u svim državama.
Razlikuju se u mjeri u kojoj su različiti osnovi iz kojih proizilaze ove
funkcije. Prije svega, razlike proističu iz društveno-ekonomskog
uređenja i političkog sistema.

1.2. Osnov i granice krivičnopravne prinude

Krivičnopravna prinuda treba da bude primjenjena samo kada je

ona stvarno potrebna za zaštitu osnovnih vrjednosti društva. U
načelu ta prinuda se primjenjuje radi sprečavanja društveno
opasnih djela. Među društveno opasnim djelima ima kažnjivih i
nekažnjivih. Zato se insistira od zakonodavca da se pojedina

51
ponašanja kao krivična djela zakonom moraju što preciznije
odrediti, a da zakonska bića krivičnih djela moraju biti jasno i
razumljivo formulisana da bi svakome unaprijed bilo jasno šta se
zakonom dozvoljava, šta se naređuje, a šta zabranjuje.

Krivični zakon mora stupiti na snagu prije nego što je krivično djelo
učinjeno, jer samo tako može doći do njegove primjene. Zabranjuje
se retroaktivna primjena krivičnog zakona. Prema tome, kazna koja
je propisana ne može se pooštravati bez izrčitog zakonskog
ovlaštenja, a može se izreći samo ako je zakonom bila propisana
prije izvršenja krivičnog djela, pod uslovom da se donošenjem
novog zakona ne radi o blažoj kazni.

2. Izvori krivičnog prava u Bosni i Hercegovini

Pitanje izvora krivičnog prava ima veliki pravni i društveno-politički

značaj. U istoriskom razvoju društva, nisu bili rjetki slučajevi da je
krivično pravo služilo kao instrument klasne i međuklasne borbe i
da je krivično pravo služilo isključivo interesima vladajućih klasnih
grupacija, koje su zahtjevale da pitanje krivičnog prava bude
regulisano najvišim pravnim aktima. Deklaracijom o pravima
čovjeka od 1789. godine ovaj zahtjev je bio prihvaćen u cjelini. Od
početka devetnestog vijeka i u ustave svih zemalja unosi se princip
da se krivična djela i krivične sankcije određuju samo zakonom. Iz
opšte definicije krivičnog prava proizilazi da je ono zakonsko pravo
i da se samo zakonom mogu utvrđivati načela i uslovi za primjenu
kazne i drugih krivičnih sankcija. Kako je krivično pravo zakonsko
pravo, pod njegovim izvorima podrazumjevaju se prvenstveno
formalni izvori, tj. oni zakonski propisi koji sadrže krivičnopravne
norme. Međutim, za pravilno razumjevanje krivičnog, kao i svakog
drugog prava, samo na osnovu toga se ne vidi od kuda “izviru”
same krivičnopravne norme.36 Potrebno je razlikovati izvore u
materijalnom od onih u formalnom smislu. Prema tome, izvori
krivičnog prava u formalnom smislu su pravni akti u kojima su
sadržane krivičnopravne norme, tj. norme kojima su određena

36
Dr Miloš Babić, dr Ivanka Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 45.

52
ponašanja predviđena kao krivična djela sa sankcijama za
učinitelje tih djela.

Svi izvori krivičnog prava mogu se podjeliti prema jednom

kriterijumu na nacionalne i međunarodne, prema drugom na
neposredne i posredne, prema trećem na glavne ili osnovne i
sporedne ili dopunske. Zakon je glavni i neposredni izvor krivičnog
prava u Bosni i Hercegovini jer se krivična djela i krivične sankcije
mogu propisivati samo zakonom, a izričito je navedeno da se
nikome ne može izreći kazna ili druga krivičnopravna sankcija, ako
to djelo nije već zakonom ili međunarodnim pravom predviđeno
kao krivično djelo, i to prije nego što je učinjeno i za koje zakonom
nije bila propisana kazna (KZ BiH čl.3).

U Bosni i Hecegovini s obzirom na donosioca, zakoni mogu biti

državni, entitetski, distriktni i kantonalni. Zakonske izvore krivičnog
prava u Bosni i Hercegovini čine četiri krivična zakona, i to: Krivični
zakon Bosne i Hercegovine, Krivični zakon Federacije Bosne i
Hercegovine, Krivični zakon Republike Srbske i Krivični zakon
Brčko distrikta Bosne i Hercegovine. Ovi zakoni sadrže iskljčivo
krivičnopravne odredbe, tako oni čine opšte krivično
zakonodavstvo u BiH.

2.1. Neposredni izvori krivičnog prava

Iz opšte definicije krivičnog prava proizilazi da je ono zakonsko

pravo, i samo se zakonom mogu utvrđivati načela i uslovi za
primjenu kazne i drugih krivičnih sankcija.

U Bosni i Hercegovini zakon je jedini neposredni izvor krivičnog

prava, a svaki drugi propis ili opšti akt koji bi određivao krivično
djelo i krivičnu sankciju bio bi neustavan i ne bi se mogao
primjeniti.

53
 2.1.1. Podjela krivičnih zakona

Krivični zakoni sе mogu podjeliti na osnovu različitih kriterijuma.

1) Prema licima na koja se primjenjuju, krivični zakoni se djele na

opšte i posebne. Opšti krivični zakoni primjenjuju se na sva lica,
dok se posebni primjenjuju samo na određena lica, odnosno na
lica koja posjeduju određena svojstva. To su, na primjer, krivični
zakoni kojima se reguliše odgovornost vojnih lica, službenih lica,
itd.

2) Prema materiji koju regulišu, krivični zakoni se djele na glavne i

sporedne. Glavni krivični zakoni su oni koji regulišu samo pitanja iz
oblasti krivičnog prava. U pitanju su krivični zakoni u pravom
smislu te rječi. Sporedni krivični zakoni su oni koji regulišu neko
pitanje koje nije iz oblasti krivičnog prava, već iz neke druge
oblasti, ali koji sadrže i krivične sankcije za povredu propisa koje
predviđaju.

3) Pema svom obimu, krivični zakoni se djele na osnovne i

dopunske. Osnovni krivični zakoni su oni koji regulišu izvjesna
pitanja iz oblasti krivičnog prava, a dopunski koji dopunjuju osnovni
krivični zakon pa služe kao njegov dodatak. Kao dopunski krivični
zakon može da se pojavi, na primjer, zakon koji reguliše pitanje
amnestije ili pomilovanja.

2.1.2. Struktura krivičnih zakona

Krivični zakoni, s obzirom na prirodu i sadržinu pitanja koja

regulišu, djele se na Opšti i Posebni dio.

1. Opšti dio krivičnog zakona sadrži propise koji regulišu opšte

principe kaznene politike, kao i uslove za postojanje krivičnog
djela, odgovornosti učinilaca krivičnih djela i sistem krivičnih
sankcija. Opšti dio krivičnog zakona primjenjuje se u odnosu na
sva krivična djela.

54
Propisi koji su sadržani u Opštem djelu krivičnog zakona mogu da
budu dvojake prirode: deklarativni i konstitutivni. Deklarativne
prirode su oni propisi koji postavlјaju izvjesne principe od opšte
važnosti za cjelokupno krivično zakonodavstvo. To su, na primjer,
propisi koji se odnose na pitanje funkcije, odnosno zadatka
krivičnog zakonodavstva, zatim propis koji sadrži princip
zakonitosti, propis koji reguliše pitanje svrhe kažnjavanja, itd.
Konstitutivne prirode su oni propisi koji regulišu pojedine opšte
institute krivičnog prava, ili osnov i opšte uslove odgovornosti,
sistem krivičnih sankcija, itd.

2. Posebni dio krivičnog zakona sadrži propise koji regulišu

pojedina krivična djela. Na primjer, krivična djela ubistva, krivična
djela silovanja, itd.

Propisi Posebnog djela krivičnog zakona sadrže dva elementa:

dispoziciju i sankciju. Dispozicija daje pojam određenog krivičnog
djela, kao pretpostavku koja mora biti ispunjena da bi se primjenila
krivična sankcija. Sankcija sadrži vrstu i visinu sankcije koja se
može izreći učiniocu određenog krivičnog djela.

2.1.3. Tumačenje krivičnih zakona

Zakon je kod nas jedini izvor prava kojim se pojedina ponašanja

mogu propisati kao krivična djela sa kaznama za ta djela. Od
pravilnog tumačenja u velikoj mjeri će zavisti i ostvarenje
zakonitosti, a samo tumačenje ima veliki značaj u krivičnom pravu.
Postoji više vrsta tumačenja, i to: 1) prema subjektu ili organu
koji se tumači zakon, 2) prema načinu ili metodu na koji
tumači zakon, 3) prema obimu tumačenja.

1) Prema subjektu ili organu koji tumači zakon, razlikujemo,

a) autentično, b) sudsko, c) doktrinirano.

a) Autentično tumačenje zakona je urvrđivanje njegovog

pravog smisla. Ovo pravilo važi i za tumačenje svake
krivičnopravne odredbe. Tumačenje zakona ima izvanredan značaj
za primjenu prava jer od njegovog pravilnog tumačenja zavisi i

55
njegovo ostvarenje.37 Kako autentično tumačenje potiče od samog
zakonodavca, to se tumačenje naziva još i obaveznim, jer
tumačenje koje daje zakonodavac obavezuje sve organe koji
primjenjuju krivični zakon, kao što su sudovi, tužilaštva, organi
unutrašnjih poslova, pravobranilaštva, itd., a isto tako se odnosi i
na građane na koje se taj zakon primjenjuje, ukoliko učine neko
krivično djelo koje je kao takvo propisano u zakonu.

b) Sudsko tumačenje je ono koje dolazi od sudova kada

primjenjuju krivični zakon na konkretne slučajeve. Ono se odnosi
samo na predmetni slučaj koji se raspravlja od strane suda i kao
takav nema obavezujući karakter. Sudsko tumačenje je veoma
značajno jer daje pravac u sprovođenju u život krivičnopravnih
odredbi, ali ovo tumačenje nema obavezan karakter.38

c) Doktrinirano tumačenje je tumačenje koje daju pojedine

ustanove (naučni institute, katedre, itd.), i pojedini naučnici u
svojim teoretskim radovima. Ono, takođe, nije obavezujuće , ali je
od velikog značaja koji se ogleda u tome što doprinosi unapređenju
pravilne primjene zakona.
2) Prema načinu ili metodu na koji se tumači zakon,
razlikujemo, a) gramatičko, b) logičko, c) istorijsko, d)
komparativno, e) sistematsko, i f) teološko ili evolutivno tumačenje.

a) Gramatičko tumačenje vrši se primjenom gramatičkih

pravila, naročito pravla sintakse, (pravila o izražavanju misli na
određenom jeziku). Od toga kako su upotrebljene izvjesne rječi,
zavisi pravi smisao krivičnog zakona.

b) Logičko tumačenje zasniva se na zakonima logike pa se

smisao krivičnog zakona utvrđuje na osnovu opštih pravila
mišlјenja i zaklјučivanja. Tom prilikom koriste se raznovrsni
logičko-pravni argumenti. Logičkim tumačenjem izvodimo, na
primjer zaključak o primjenjivanju opšteg minimuma odnosno
maksimuma kazne kada u opštem zakonskom propisu nije
predviđen posebni minimum, odnosno maksimum kazne.

37
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 25.
38
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 25.

56
 c) Istorijsko tumačenje vrši se na osnovu materijala koji su
korišteni u period pripremanja jednog zakonskog teksta, prije
njegovog donošenja.

d) Komparativno tumačenje znači tumačenje pomoću

upoređivanja istog propisa objavljenog na raznim jezicima u
autentičnom tekstu.

e) Sistematsko tumačenje je takovo tumačenje pri kom se

upoređuju i dovode u međusobnu vezu pojedini propisi, istog ili
različitog zakona.

f) Teološko ili evolutivno tumačenje (od grčkog “telos”- cilj,

svrha) je osnovna glavna ili “krunska” metoda tumačenja koju
ostale metode samo preciziraju i dopunjuju. Prema toj metodi
suština tumačenja je u pronalaženju svrhe zakona (ratio legis), pa
je ispravno samo ono tumačenje zakona koje odgovara njegovoj
svrsi.

3) Prema obimu tumačenja razlikujemo, a) restriktivno i b)

ekstenzivno

a) Restrektivno, odnosno usko tumačenje krivičnog zakona

postoji onda kada se upotrebljenim izrazima, tj. rječima da uži
smisao, a samim tim, jednom krivičnom zakonu daje se uži smisao,
odnosno uži opseg.

b) Ekstenzivno, odnosno široko tumačenje je takvo tumačenje

kojim se nejasno upotrebljenim izrazima u zakonu, daje širi
smisao. Na taj način jedan krivični zakon, odnosno njegove
odredbe dobijaju širi opseg, tj. širi domašaj svoje primjene, jer se
mogu primjenjivati na veći broj različitih situacija.

2.1.4. Analogija

Analogija ima dvostruko značenje. Primjenjuje se kao jedan od

načina tumačenja zakona ili kao jedan način stvaranja prava.
Analogija u krivičnom pravu nije u potpunosti zabranjena. Analogija
je zaključivanje na osnovu sličnosti kojim se rješava konkretan

57
slučaj u okviru zakona. Ovakava analogija je slična ekstezivnom
tumačenju. Između analogije i ekstenzivnog tumačenja nužno je
napraviti granicu. Ekstezivno tumačenje u krivičnom pravu je
dozvoljeno, a analogija je po pravilu zabranjena. Analogija u
krivičnom pravu ima za cilj da upotpuni smisao zakona. Cilj
ekstezivnog tumačenja je drugačiji.39 Područje zabranjene
analogije opredjeljeno je garantivnom funkcijom krivičnog prava i
funkcijom načela zakonitosti i ima za svrhu da se u što većoj mjeri
otkloni moguća samovolja i arbitrernost u primjeni krivičnog
zakona, kako bi se građani zaštitili od takvih postupaka - zabrana
na štetu učinioca (analogia in malam partem).40 Nije isključena
svaka mogućnost tumačenja putem analogije, dozvoljena je u
segmentima ili djelovima krivičnog prava koji nisu dovoljno krivično
pravno regulisani (npr. razlozi koji mogu dovesti do isključenja
protivpravnosti). Ovakvu analogiju treba primjenjivati s oprezom.
Kada propustom zakonodavca određeno rješenje nije sadržano u
zakonu, a što bi moglo imati štetne posljedice po učinioca, tada bi
se trebalo analognim tumačenjem u korist učinioca to otkloniti. Za
razliku od analogije, ekstenzivno tumačenje je dopušteno.
Ekstenzivno tumačenje uvjek predstavlja rješenje koje je u
okvirima zakona. U praksi granica između analogije i ekstenzivnog
tumačenja nisu tako jasne a često su i veoma sporne.

2.2. Ostali izvori krivičnog prava

2.2.1. Podzakonski akti

Podzakonski akti organa državne uprave samo izuzetno mogu biti

izvori krivičnog prava, i to u dva slučaja: kada krivični zakon upućuje
na njih, ili kada su u krivičnom zakonu predviđene samo sankcije
za povredu njihovih odredaba. U pitanju su pojedine odredbe
krivičnih zakona koje su blanketne prirode, odnosno odredbe koje
ne predviđaju sva obilježja bića krivičnog djela već upućuje na
odredbe nekog podzakonskog akta.

39
A. Trajnin, učenje o biću krivičnog djela, Beograd, 1949., str. 143.
40
Dr Miloš Babić, dr Ivanka Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 60.

58
 2.2.2. Običaj

1. U periodu dok još nisu bile oformlјene države kao pravne

organizacije, sukobi do kojih je dolazilo u odnosima između
pojedinaca ili grupa bili su regulisani običajima. Povrede određenih
vrijednosti smatrane su nedozvolјenim ponašanjem, pa su za njih,
na osnovu običaja, izricane kazne.

Nastajanjem država, nije bilo moguće odmah donijeti i sve

neophodne krivične zakone, pa su određeni odnosi i dalјe bili
regulisani običajima. U takvim uslovima država je običajnim
pravilima davala karakter pravnih pravila, za čije su nepoštovanje
bile predviđene sankcije. Ovakvo stanje nije ni do danas sasvim
iščezlo. Neka običajna pravila su u potpunosti stekla karakter
pravnih pravila, pa se više i ne spominju kao običaji. Međutim, u
savremenom krivičnom pravu običaji ne predstavlјaju izvor
krivičnog prava. Oni mogu da budu od značaja jedino kod
tumačenja krivičnih zakona. Na primjer, ukoliko se kao obilježje
nekog krivičnog djela pojavlјuje okolnost koja je od značaja u nekoj
oblasti prava u kojoj običajno pravo još uvjek ima značajnu ulogu,
onda običaj može da se pojavi kao poseban izvor prava.

2.2.3. Sudska praksa

U savremenom krivičnom pravu sudska praksa se ne smatra

izvorom krivičnog prava. Jedini izuzetak predstavlјaju zemlјe
anglosaksonskog pravnog područja, u kojima sudska praksa,
predstavlјa važan izvor krivičnog prava. Međutim, i u ovim
zemlјama pisani krivični zakoni sve više postaju izvori krivičnog
prava.

Sudska praksa, naročito viših sudova, može, međutim, da bude

značajan činilac u primjeni krivičnog zakona. Naime, viši sudovi
mogu svojim odlukama u znatnoj mjeri da utiču na ujednačavanje
prakse nižih sudova, odnosno, u krajnjoj liniji, na pravilnu primjenu
odredaba krivičnog zakona.

59
 2.2.4. Nauka krivičnog prava

Nauka krivičnog prava nije izvor prava. Stavovi koji se sreću u

teoriji krivičnog prava, ne mogu da utiču na to da se jedno
ponašanje smatra ili ne smatra krivičnim djelom. To može da bude
predviđeno jedino u krivičnom zakonu.

Međutim, nauka krivičnog prava utiče na razvoj i reformu krivičnog

prava, odnosno zakonodavstva. Predlozi za reformu krivičnog
prava po pravilu potiču iz nauke krivičnog prava koja, kritički
proučavajući postojeća rešenja u krivičnom pravu, odnosno
zakonodavstvu, daje obrazložene zahtjeve za izmjene krivičnog
prava, koje se često prihvataju.

3. Važenje krivičnog zakonodavstva

Svaki krivični zakon važi u odrđeno vrijeme i na odrđenom mjestu.

Njegovo važenje i primjena je posebno aktuelno krivičnopravno
pitanje u zemljama gdje se krivični zakoni često mjenjaju. Oni
obuhvataju različit prostor i različita lica, Krivični zakon, kao ni bilo
koji drugi zakon, nije univerzalan, i on djeluje u određenom
vremenu, na odrđenom prostoru i prema određenim licima. Tako
se razlikuju tri vrste važenja krivičnih zakona: vremensko,
prostprno i personalno važenje.

3.1. Vremensko važenje krivičnog zakonodavstva

Pod vremenskim važenjem krivičnog zakona podrazumjevamo

važenje krivičnog zakona s obzirom na vrijeme izvršenja krivičnog
djela, tako da svaki krivični zakon ima svoj vjek, odnosno svoj
početak i kraj važenja. Za njegovo pravilno razumjevanje, potrebno
je predhodno razjašnjenje pojmova vremena važenja zakona,
vremena izvršenja krivičnog djela, i vremenskog važenja zakona.
Krivični zakon, kao i svaki drugi zakon, je smješten u određeno
vremensko razdoblje, koje ima svoj početak i vrijeme trajanja.

60
Početak važenja krivičnog zakona je dan njegovog stupanja na
snagu, što se po pravilu utvrđuje na osnovu dana objavljivanja u
službenom glasniku. Krivični zakon može stupiti na snagu na dva
načina, i to izričito i prećutno. Izričito stupa na snagu onog dana
koji je određen zakonskim propisom (koji je sastavni dio samog
zakona). U drugom slučaju, zakon stupa na snagu prećutno prema
opštem pravilu, što znači osmog dana po objavljivanju u
službenom glasilu. Vrijeme od objavljivanja zakona u službenom
glasilu pa do njegovog stupanja na snagu naziva se vacatio legis.
To vrijeme može biti kraće i duže u zavisnosti od obima zakona,
značaja zakona i složenosti materije koja se nekim krivičnim
zakonom uređuje. Kad se radi o bitnijim ili složenijim zakonima,
vacatio legis je obično duži, čime se ostavlja više vremena
građanima da se što bolje upoznaju s njegovim odredbama.

Kao i svi zakoni, i krivični zakoni ne traju vječno. Kako imaju

svoj početak, u jednom određenom trenutku, oni prestaju da važe.
Krivični zakon važi do dana stupanja na snagu novog zakona, a
prestaje na dva načina, i to izričito i prećutno. Na izričit način
krivični zakon prestaje da važi na osnovu zakonskog propisa koji
određuje dan prestanka njegove važnosti. Prestanak važnosti
može da bude već određen pri donošenju zakona (unaprijed
ograničeno vremensko važenje nekog zakona), ili naknadnim
zakonskim propisom, koji izričito može da stavi van snage
određeni krivični zakon. Krivični zakon može da prestane važiti i
ako nema nikakvu klauzulu o prestanku važenja ranijeg krivičnog
zakona, ali je očigledno da, donošenjem novog krivičnog zakona,
raniji krivični zakon prestaje da važi. Iz svega navedenog se može
zaključiti da krivični zakon važi onoliko dugo dok ne bude ukinut
novim zakonom, koji ga na izričit ili prešutan način ukida.

Značaj važenja krivičnih zakona najbolje će se razumjeti ako

se ima u vidu pravilo da se na učinioca krivičnog djela primjenjuje
onaj zakon koji je važio u vrijeme izvršenja krivičnog djela. Sud
utvrđuje prvo vrijeme izvršenja krivičnog djela, a potom utvrđuje
koji je krivični zakon važio u to vrijeme i taj zakon će sud primjeniti
u konkretnom slučaju. Prema tome, učiniocu krivčnog djela se sudi
na osnovu krivičnog zakona koji je važio u vrijeme izvršenja
krivičnog djela. U slučaju da se dogodi da jedan krivični zakon
prestane da važi, ili da se zamijeni novim krivičnim zakonom,
postavlja se pitanje kako uskladiti ovaj sukob između starog i

61
novog krivičnog zakona? U krivičnom pravu važi pravilo po kome,
ako je poslije učinjenja krivičnog djela zakon izmjenjen jednom ili
više puta, primjenit će se zakon koji je najblaži za učinioca. Ovdje
se postavlja jedan novi problem, a to je utvrđivanje koji je od dva
navedena zakona blaži za učinica krivičnog djela. Ovo pitanje se
ne rješava in abstracto, već in concreto, a to znači da se do
odgovora ne dolazi apstraktnim upoređivanjem strogosti pojedinih
krivičnih zakona, već u odnosu na konkretnog učinioca i konkretno
krivično djelo koje mu se stavlja na teret. Pri upoređivanju koji je
krivični zakoni blaži u konkretnom slučaju moraju se primjenjivati u
cjelini, odvojeno jedan od drugog, a ne uzima se samo sankcija
koja je za to krivčno djelo propisana u starom i novom krivičnom
zakonu. Presuda treba da se zasniva samo na jednom zakonu, a
nikako na varijanti “mješovitih” zakona koja bi činila kombinaciju
starog i novog zakona, jer bi se tada radilo o nekom nepostojećem
zakonu. Prema tome, možemo utvrditi da krivični zakon ima samo
izuzetno retroaktivnu snagu, i to ako je blaži za učinioca krivičnog
djela. Da bi se utvrdilo koji je blaži od dva navedena krivična
zakona, primjenjuju se sledeća pravila:

a) blaži je onaj zakon koji učinjeno djelo ne predviđa kao

krivično djelo;
b) ako oba zakona predviđaju učinjeno djelo kao krivično, blaži
je onaj zakon koji sadrži neki od osnova isključenja protivpravnosti;
c) ako bi po oba krivična zakona postojali krivično djelo i
krivična odgovornost, tada bi blaži bio onaj zakon koji u
konkretnom slučaju predviđa oslobađanje od kazne (obavezno ili
fakultativno), a takvi osnovi su npr. prekoračenje granice nužne
odbrane ili krajnje nužde, pravna zabluda itd.
d) ako kažnjivost učinioca postoji po oba zakona, blaži je onaj
zakon koji za konkretan slučaj predviđa sporednu kaznu, ako oba
zakona predviđaju sporednu kaznu, blaži je onaj zakon koji
predviđa blažu vrstu sporedne kazne.41
e) blaži zakon je onaj koji ne predviđa nikakve pravne
posljedice osude za konkretno krivično djelo, odnosno onaj zakon
koji predviđa blaze pravne posljedice osude.42

41
Dr B.Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 175.
42
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Beograd, 1983, str. 112.

62
Pri utvrđivanju blažeg krivičnog zakona poseban problem nastaje
ako sud zaključi da su oba krivična zakona jednaka za učinioca,
onda će se primjeniti raniji krivični zakon jer je pravilo da se
primjenjuje krivični zakon koji je važio u vrijeme izvršenja krivičnog
djela, dok se novi krivični zakon primjenjuje izuzetno, pod uslovom
da je blaži za učinioca.
Blaži zakon ima da se primjeni sve dok se ne donese pravosnažna
presuda. Ukoliko bi izmjena krivičnog zakona uslijedila poslije
izricanja pravosnažne sudske presude, za učinioca krivičnog djela
ta izmjena nema nikakav značaj, pa čak i kada bi taj novi krivični
zakon za njega bio blaži. Takođe, načelno primjena blažeg zakona
dolazi u obzir u onim slučajevima kada se učiniocu ponovo sudi.
Postavlja se pitanje šta sa primjenom tzv. ”međuzakona”, odnosno
ako se u “konkurenciji” nalaze najmanje tri zakona, i to ”stari”, koji
je važio za vrijeme učinjenja krivičnog djela, ”novi”, onaj koji važi u
vrijeme presuđenja, i treći koji je međuzakon. Od učinjenog
krivičnog djela pa do presude, može da protekne, nekoliko godina
ili decenija, u kom period se zakon može više puta izmjeniti.
Odgovor na ovo pitanje nalazi se u odredbi čl. 4. st. 2. KZ BiH,
kojom je propisano da ako se poslije učinjenja krivičnog djela
jednom ili više puta izmjeni zakon, primjenit će se zakon koji je
blaži za učinioca.

3.2. Važenje entitetskog krivičnog zakona i Krivičnog

zakona Brčko distrikta prema mjestu izvršenja krivičnog djela

U savremenom svijetu koji je podijeljen na više suverenih država,

krivični zakoni ograničeni su na područje države koja ga je
donijela. Krivični zakon Bosne i Hercegovine, kao i svaki drugi
državni zakon, važi na cijelom području Bosne i Hercegovine, dok
entitetski zakoni i zakoni Brčko distrikta važe na području
određenog entiteta i Brčko Distrikta. Kada se govori o prostornom
važenju krivičnog zakona misli se na njegovu primjenu s obzirom
na mjesto izvršenja krivičnog djela (ratione loci), i u vezi sa tim
pitanjem postoje dvije grupe pravila. Jedna grupa pravila se odnosi
na važenje krivičnog zakonodavstva u slučajevima izvršenja
krivičnih djela na teritoriji jedne države i tada se primjenjuju pravila
u okviru te države. Drugom grupom pravila uređuje se pitanje
važenja i primjene krivičnog zakonodavstva na slučajeve izvršenja

63
krivičnih djela u inostranstvu. Pitanje primjene jednih i drugih
krivičnih zakona veoma je značajno s obzirom na mogućnost
sukoba oko prostorne, odnosno mjesne nadležnosti.

Kod određivanja prostornog važenja krivičnih zakona

neke države uzimaju se u obzir tri elementa, i to: a) državna
teritorija na kojoj je krivično djelo učinjeno, b) državljanska
pripadnost učinitelja krivčnog djela, i c) na čiju štetu je učinjeno
krivično djelo. U zakonodavnoj praksi postoje četiri principa koji
regulišu prostorno važenje krivičnih zakona. To su: 1) teritorijalni,
2) personalni, 3) realni, i 4) univerzalni princip. Svaki od ovih
principa primjenjuje se u određenim slučajevima.

Po teritorijalnom principu krivično zakonodavstvo BiH važi za

svakog ko na njenoj teritoriji izvrši krivično djelo bez obzira na
državljanstvo učinioca (čl. 11. KZ BiH, čl.12. KZ FBiH, čl.119. KZ
RS, čl.12. KZ BDBiH). Kada se utvrdi da je krivično djelo učinjeno
na našoj teritoriji, primjena našeg krivičnog zakonodavstva je
obavezna bez obzira da li je učinilac naš državljanin, stranac ili lice
bez državljanstva, da li je djelo izvršeno protiv naše ili neke druge
države, prema našem ili stranom državljaninu, protiv naših ili
dobara neke druge zemlje ili međunarodne organizacije. Pod
teritorijom Bosne i Hercegovine podrazumjeva se suvozemna
teritorija, obalno more, i vodene površine unutar njenih granica,
kao i vazdušni prostor nad njima (čl. 1. st. 2. KZ BiH). Teritorijalni
princip, s obzirom na mjesto učinjena krivičnog djela, dopunjen je
sa još dva principa. Naime, krivično zakonodavstvo Bosne i
Hercegovine primjenjuje se prema svakome ko počini krivično djelo
na domaćem plovilu, bez obzira gdje se plovilo nalazilo u vrijeme
izvršenja krivičnog djela (čl. 8. st. 2. KZ BiH), kao i prema svakome
ko počini krivično djelo u domaćem civilnom vazduhoplovu dok leti
ili u domaćem vojnom vazduhoplovu, bez obzira gdje se
vazduhoplov nalazio u vrijeme izvršenja krivičnog djela (čl. 8. st. 3.
KZ BiH). Principi zakona zastave broda i zakona ragistracije aviona
znače asimiliranje plovila i zrakoplova s teritorijom države kojoj
pripadaju.43 Kad je u pitanju otvoreno more, tu se radi o prostoru
koji pravno nije ni pod čijom jurisdikcijom, pa je stoga pravo i
obaveza države čiju zastavu brod vije, da na takvom prostoru
obezbjeđuje primjenu prava, odnosno vrši krivičnopravnu vlast.

43
Dr Z. Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008., str. 167.

64
Ženevskom konvencijom o otvorenom moru iz 1958. godine
ovakvo rješenje je opšte prihvaćeno. Osobama koje imaju imunitet
po međunarodnom običajnom ili ugovornom pravu (npr. šefovi
stranih država, diplomatski i konzularni prestavnici, funkcioneri, pa
čak i pripadnici stranih oružanih snaga i dr.) prema tim osobama se
ne mogu primjenjivati naši krivični zakoni, niti te osobe mogu
odgovarati pred našim domaćim sudovima.

Personalni princip kao kriterijum za svoju primjenu uzima

državlјanstvo, pa je poznat i pod nazivom princip nacionalnosti.
Ovaj princip primjenjuje se, dakle, prema domaćim državlјanima.
Isklјučiva primjena teritorijalnog principa značila bi da bi domaći
državlјani koji su učinili krivično djelo u inostranstvu, mogli da
izbjegnu primjenu krivičnih zakona domaće države. Da se to ne bi
desilo, uveden je u krivično pravo i ovaj princip. Tako se krivično
zakonodavstvo Bosne i Hercegovine primjenjuje prema
državljaninu Bosne i Hercegovine koji izvan teritorije Bosne i
Hercegovine počini bilo koje krivično djelo, ako se počinilac
krivičnog djela zatekne na teritoriji Bosne i Hercegovine ili joj bude
izručen (čl. 9. st. 2. i 5. KZ BiH).

Realni princip se primjenjuje onda kada je izvršenjem krivičnog

djela povrijeđeno neko pravno dobro domaće države. Realni
princip usvojen je u našem krivičnom zakonodavstvu ( čl. 12. st. 1.
i 3. KZ BiH, čl.13. st. 1. i 3. KZFBiH, čl. 13. st. 1. i 3. KZ BDBiH, čl.
122. KZRS ). Realni princip javlja se u dvije varijante, kao
obligatorno primaran i kao supsidijaran, (npr. u odredbi čl. 12. st. 1.
KZ BiH predviđena jedna varijanta tog principa prema kojoj je on
obligatorno primarnog karaktera, ali u odredbi stava 3. tog člana
zakona predviđena druga njegova varijanta gdje on ima
supsidijarani karakter ). Što znači, da se na osnovu odredbe čl. 12.
st. 1. KZBiH, krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine
primjenjuje prema svakom licu, domaćem ili stranom državljaninu i
prema osobi bez državljanstva, ako izvan njene teritorije učini: bilo
koje krivično djelo protiv integriteta Bosne i Hercegovine
(tzv.politički delikti), krivično djelo falsifikovanja domaćeg novca,
krivotvorenja znakova za obilježavanje robe, krivično djelo za koje
je Bosna i Hercegovina obavezna kažnjavati prema propisima
međunarodnog prava (međunarodnih ili međudržavnih ugovora),
krivično djelo protiv službene osobe u institucijama Bosne i
Hercegovine u vezi sa njenom službom. Ovaj princip je obligatorno

65
primaran, što znači da on isključuje primjenu pravila „ne bis in
idem“ i kod nas bi se morao pokrenuti i voditi krivični postupak za
navedena krivična djela izvršena u inostranstvu, bez obzira da li je
za to krivično djelo u inostranstvu vođen krivični postupak ili je već
dovršen, ali pod uslovom da nije nastupila zastara gonjenja za to
krivično djelo. Primjenila bi se na takvog učinioca samo odredba čl.
57. KZBiH tako da bi se samo izvršilo uračunavanje pritvora i
izdržane kazne u inostranstvu u kaznu koju bi mu za isto krivično
djelo izrekao domaći sud.
Kada je u pitanju supsidijarni karakter, odredba čl. 12. st. 3. KZ
BiH, krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine primjenjuje se
prema strancima koji van teritorije Bosne i Hercegovine učine
prema njoj ili njenom državljaninu krivično djelo koje nije navedeno
u odredbi stava 1. tog člana (ako nije obuhvaćeno realnim
principom kao obligatorno primarnim). Ovdje primjena našeg
krivičnog zakonodavstva ne dolazi uvjek, već samo ako su
ispunjeni određeni zakonski uslovi, koji su prpisani u odredbi čl. 12.
st. 5. KZ BiH, prema kojoj će se naše krivično zakonodavstvo u
takvim slučajevima primjeniti samo ako se takav stranac kao
učinitelj zatekne na teritoriji Bosne i Hercegovine ili joj bude
izručen.

Univerzalni ili princip eksteritorijalnosti je danas široko

prihvaćen i primjenjuje se u slučajevima kada ne može da se
primjeni ni jedan drugi princip, pa je očigledno riječ o principu
dopunskog karaktera. On ima svoj osnov u potrebi da se
zasluženo kazne svi učinioci težih krivičnih djela. Naime, može da
se desi da, iz različitih razloga, ne može da se primjeni neki od
navedenih princina prostornog važenja krivičnih zakona. U takvim
slučajevima dolazi do izražaja solidarnost međunarodne zajednice,
odnosno međunarodna saradnja koja za cilј ima kažnjavanje
učinilaca krivičnih djela. Iz tog razloga, ovaj princip je poznat i pod
imenom principa svijetskog pravosuđa.

U tom smislu, u članu 9. st. 3. i 4. KZ BiH predviđeno je da se

krivično zakonodavstvo Bosne i Hercegovine primjenjuje prema
strancu koji izvan teritorije Bosne i Hercegovine prema Bosni i
Hercegovini ili njenom državljaninu počini bilo koje krivično djelo,
ako se počinilac krivičnog djela zatekne na teritoriji Bosne i
Hercegovine ili joj bude izručen, kao i prema strancu koji izvan
teritorije Bosne i Hercegovine prema stranoj državi ili prema

66
strancu počini krivično djelo za koje se po tom zakonodavstvu
može izreći kazna zatvora od pet godina ili teža kazna, ako se
počinilac zatekne na teritoriji Bosne i Hercegovine i ne bude
izručen drugoj državi.

67
 DIO TREĆI

KRIVIČNO PRAVO – OPŠTI DIO

 Odjeljak prvi

KRIVIČNO DJELO
 Glava prva

POJAM I ELEMENTI KRIVIČNOG DJELA

1. Pojam krivičnog djela

Krivično djelo je društvena pojava koja predstavlja protivdruštvenu

djelatnost. To je ono djelo koje je zakonom predviđeno i koje je
skrivljeno.44 U nauci krivičnog prava poznato je više podjela pojma
krivičnog djela. Na prvom mjestu, razlikuju se formalni i materijalni
pojam krivičnog djela, a u okviru ove podjele postoje mnogobrojna i
različita shvatanja o tome šta jeste krivično djelo. Pojam krivčnog
djela koji sadrži elemente zajedničke za sva krivična djela je opšti
pojam krivičnog djela. Osim opšteg pojma postoji i pojam
određenog (posebnog) krivičnog djela koji nazivamo bićem
krivičnog djela.45 U teoriji krivičnog prava opredjeljena su dva
pojma krivičnog djela i to: a) formalni, i b) materijalni.

Formalni pojam krivičnog djela različito se određuje s obzirom na

to da li na krivično djelo treba gledati kao na povredu norme, ili kao
na pojavu u spoljnom svjetu. Prema shvatanju Škole prirodnog
prava, objekt krivičnog djela je subjektivno pravo koje pripada
svakom čovjeku i koje je nepovredivo.46

Materijalnom pojmu krivičnog djela u nauci krivičnog prava

posvećena je daleko manja pažnja nego formalnom pojmu
krivičnog djela, a i ovdje su mišljenja podjeljena. Savremena teorija
pri utvrđivanju pojma krivičnog djela smatra da pojam krivičnog
djela treba da sadrži i formalne i materijalne elemente. Oni čine
jedinstvo bez koga se pojam krivičnog djela ne može utvrditi ni
shvatiti, što znači da bi neka djelatnost predstavljala krivično djelo,
neophodno je da ima određeni materijalni sadržaj.

44
Zoran Stojanović, Krivično pravo, Beograd, 2014, str. 32.
45
Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987, str. 1319.
46
Bora Čejović, Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 97.

73
 2. Elementi krivičnog djela

Osnovni elementi krivičnog djela su oni elementi koji su zajednički

za sva krivična djela i koji ulaze u opšti pojam krivičnog djela. Opšti
pojam krivičnog djela ima sledeća četiri elementa, a to su: 1) djelo
(radnju čovjeka), 2) protivpravnost, 3) predviđenost krivičnog djela
u zakonu, i 4) krivicu. Ako se problem gleda u odnosu na logički
redosled, onda se na prvom mjestu nalazi ljudsko ponašanje,
odnosno radnja koja prouzrokuje određenu posledicu. Prvo mora
da postoji ponašanje, da bi se onda moglo govoriti o njegovim
obilježjima.

2.1. Radnja

U pogledu radnje krivičnog djela postoji više teorija. Da bi postojalo

krivično djelo, mora da postoji određeno ponašanje čovjeka, koje
se ispoljava kao činjenje ili propuštanje (nečinjenje) gdje je došlo
do izvjesnih promjena u spoljnom svjetu. Da bi postojalo krivično
djelo mora da postoji radnja – uzročni odnos i posledica. Radnje se
mogu manifestovati u vidu činjenja i u vidu nečinjenja. Činjenje je
voljni tjelesni pokret, a nečinjenje je voljno propuštanje da se izvrši
neka radnja na koju je učinilac obavezan.

Moguće je razlikovati više vrsta radnji krivičnog djela. Osim radnje

izvršenja koju preduzima izvršilac, postoji i radnja saučesništva
koju preduzima saučesnik (saizvršilac, podstrekač, pomagač).47
Od radnje izvršenja treba razlikovati pripremne radnje, koje ne
ulaze u biće krivičnog djela.

2.2. Posljedica

Postajanje krivičnog djela predpostavlja postojanje posljedice. Bez

postojanja posljedice nema ni društveno opasnog djela, pa ni

47
Z. Stojanović, Krivično pravo, Beograd, 2014, str. 35.

74
krivičnog djela. Posljedica nastaje kao rezultat radnje, i ona uvjek
pogađa izvjesnog subjekta koji se u krivičnom pravu naziva
pasivni subjekt. Pasivni subjekt može da bude fizičko ili pravno
lice. Radnja krivičnog djela uvjek prouzrokuje neku vrstu
posljedice, s tim da ta posljedica nije u svim slučajevima
neophodna za posojanje krivičnog djela. Posljedica se može
manifestovat u povredi ili ugrožavanju nekog dobra. Kod nekih
krivičnih djela posljedica se može uočiti, odnosno čulima zapaziti,
pošto se posljedica može ispoljiti i kao subjektivni doživljaj (npr.
osjećaj uvrijeđenosti pri nanošenju uvrede) ili kao povreda
odnosno ugrožavanje nematerijalnih vrijednosti kao zaštitnih
objekata krivičnog djela (npr. kod nekih krivičnih djela protiv
integriteta Bosne i Hercegovine). Posljedicu koja pogađa zaštitni
objekt procjenjuje zakonodavac kada donosi odluku o tome da li će
neko ponašanje predvidjeti kao krivično djelo ili neće.

2.3. Protivpravnost djela

Ukoliko neko ponašanje sadrži sve elemente propisane u

zakonskom opisu bića krivičnog djela, samim tim je i protivpravno,
odnosno protivi se nekoj pravnoj normi koja zabranjuje ili koja
naređuje određeno ponašanje. Pojam protivpravnosti je različito
tumačen. Srzentić-Stajić-Lazarević smatraju da je protivpravnost,
kao element krivičnog djela,protivnost ma kojoj normi sadržanoj u
pravnim propisima određene države.48

Određenost krivičnog djela u zakonu predstavlja osnovu za

protivpravnost. Ono zasniva protivpravnost, pa se stoga javlja kao
njegova predpostavka. Jedno zabranjeno ponašanje može biti
protivpravno jer je protivno pravu, ali to još ne znači da je ono
krivično djelo. Tako, na primjer, nehatno oštećenje tuđe stvari,
kršenje propisa o cijenama, nevraćenje duga, krađa jedne jabuke,
itd., prestavljaju zabranjena i protivpravna ponašanja, jer su
protivna pravu, ali nisu krivična djela, jer nisu protivpravna u
krivičnopravnom smislu.

48
Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987, str. 1326.

75
 2.4. Određenost djela u zakonu

Protivpravnosti u krivičnom pravu nema ukoliko u zakonu nema

predviđenosti djela kao krivičnog djela. Ukoliko je, dakle, jedno
djelo određeno u zakonu kao krivično djelo, ono je istovremeno i
protivpravno. Koja će ponašanja biti predviđena u krivičnom
zakonu kao krivična djela zavisi od mnogih uslova. Predviđenost u
zakonu neke radnje, odnosno ljudskog ponašanja kao krivičnog
djela u stvari znači ostvarenje bitnih elemenata zakonskog opisa
nekog krivičnog djela. Predviđanjem krivičnih djela u krivičnom
zakonu, društvo se štiti od učinilaca krivičnih djela.

2.5. Krivica

Krivica predpostavlja postojanje protivpravnog djela, jer izvan toga

krivica i krivična odgovornost ne postoje. Tek ako je utvrđeno da
određeno čovjekovo ponašanje predstavlja protivpravno djelo,
pristupa se utvrđivanju krivice kao uslova za odgovornost i
kažnjavanje učinioca. Da bi se postavila granica između
dozvoljenog i nedozvoljenog, kroz opšti pojam krivičnog djela
određuju se uslovi pod kojima se jedno ljudsko ponašanje smatra
zabranjenim i kažnjivim. To je značajno za osjećanje pravne
sigurnosti pojedinca, jer oni unaprijed znaju do koje se granice
proteže zona njihovog slobodnog ponašanja, a kad ulaze u zonu
kažnjavanja.49 Samo čovjek koji je kriv može biti kažnjen. Za
krivično djelo kriv je počinitelj koji je u vrijemepočinjenja djela bio
uračunljiv, koji je postupao sa namjerom, ili iz nehata, kad je
zakonom propisano kažnjavanje i za taj oblik krivice, a bio je
svjestan ili je bio dužan i mogao biti svjestan da je njegovo djelo
zabranjeno.

49
Lj. Lazarević, B. Vučković, V. Vučković, komentar krivičnog zakona Crne Gore, Cetinje, 2004, str. 31.

76
 3. Uzročnost

Pitanje uzročnosti se ne postavlja kod svih krivičnih dijela. Između

radnje i posljedice mora postojati jedan određeni odnos koji se
ogleda u tome što usled određene radnje nastupa određena
posledica.50 Taj odnos nazivamo uzročnom vezom (uzročnost), a
radnju koja je proizvela posljedicu nazivamo uzrokom (npr. ako
jedna osoba puca iz vatrenog oružja u drugo lice i ubije ga, tada
izmedju radnje lica koje je pucalo i usmrti drugog lica, postoji
uzročna veza, jer se pucanje od strane prvog lica u odnosu na smrt
drugog lica pojavljuje kao uzrok smrti. Problem uzročnosti ne javlja
se kod svih, već samo kod materijalnih krivičnih djela, tj.djela koja
se smatraju dovršenim tek nastupanjem određene posljedice koja
je sadržana u njihovom zakonskom opisu. Postavlja se pitanje
može li nečinjenje, odnosno pasivno držanje bilo šta proizvesti ili
prouzrokovati, o tome postoje različita mišljenja. Jedni smatraju da
nečinjenje ne može biti uzrok posljedice, (npr. List), dok drugi
polaze od stava da i nečinjenje može biti uzrok posljedice, jer i
sama pasivnost može da znači prouzrokovanje ako je ona jedan
od uslova za nastupanje posljedice, kako npr. Smatra Toma
Živanović). Vladajuće mišljenje kod nas je da nečinjenje jednog lica
može da bude uzročno povezano sa posljedicom, ako bi aktivno
činjenje tog lica otklonilo nastupanje posljedice. Ovo je u skaldu sa
učenjem da i nečinjenje u jednom vrjednosnom smislu može imati
iste efekte kao i činjenje. Ono je u tom smislu izjednačeno sa
činjenjem.

4. Opšti pojam krivičnog djela i posebni pojam

krivičnog djela

Kao što je rečeno, osnovni elementi krivičnog djela su: djelo

(radnja čovjeka), protivpravnost, predviđenost krivičnog djela u
zakonu i krivica. Ovi elementi su zajednički za sva krivična djela i
čine pojam krivičnog djela koji važi za sva krivična djela. Međutim,
osim navedenih elemenata, koji daju opšti pojam krivičnog djela,

50
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1988., str. 142.

77
pojedina krivična djela imaju i svoje posebne, specifične elemente,
koji formiraju pojmove samo tih krivičnih djela. Na primer, krivično
djelo ubistva, ili krivično djelo krađe, posjeduju, uz navedene
elemente opšte prirode, i neke elemente specifične samo za njih.
Na osnovu ovih specifičnih elemenata, koji važe samo za krivična
djela kojima pripadaju, može se vršiti međusobno razlikovanje
pojedinih krivičnih djela. Ovaj pojam je u nauci krivičnog prava
poznat pod nazivom biće krivičnog dela, pod kojim se
podrazumjeva skup elemenata određenog krivičnog djela, odnosno
to je skup posebnih elemenata krivičnog djela, koji u osnovi
predstavlјaju konkretne oblike pojedinih opštih elemenata.

5. Objekt krivičnog djela

Svakim krivičnim djelom ugrožava se neka društvena vrijednost,

koja se naziva objekt krivičnog djela. Pošto se te društvene
vrjednosti u isto vrijemei štite krivičnim sankcijama, nazivaju se i
zaštitni objekt krivičnog djela. Postoje dvije vrste objekta krivičnog
djela – zaštitni objekt (objekt krivičnopravne zaštite), i objekt radnje
krivičnog djela.

Zaštitini objekt je u stvari, ono dobro ili interes protiv kojeg je

krivično djelo upravljeno i kojim se krivičnim pravom pruža zaštita.
Postoje neka dobra koja su krivičnopravno zaštićena u svim
državama bez obzira na politička uređenja. To su npr. život
čovjeka, njegov tjelesni integritet, osnovna prava i slobode čovjeka,
zdravlje i sl. Međutim, ta dobra nisu u svim državama jednako
zaštićena. Ta zaštita se razlikuje od države do države. Koji će se
društveni odnosi smatrati posebno značajnim zavisi, u prvom redu,
od samog društva i njegovog društveno-političkog uređenja.

Ovako određen zaštitni objekt krivičnog djela jeste zaštitni objekt

za sva krivična djela određena krivičnim zakonom. Zato se ovako
dat objekt krivičnog djela naziva opštim zaštitnim objektom
krivičnog djela. Međutim, može se govoriti i o zaštitnom objektu
određene grupe krivičnih djela, kada je u pitanju grupni zaštitni
objekt. Prema tome, pod grupnim zaštitnim objektom
podrazumjevaju se određeni društveni odnosi, odnosno dobra i

78
interesi koji se štite kod određene grupe krivičnih djela. Imajući ovo
u vidu, sva krivična djela u krivičnom zakonu svrstana su u
određene grupe. Drugim rječima, sva krivična djela kojima se
povređuju određeni društveni odnosi, odnosno dobra i interesi
svrstavaju se u jednu istu grupu. Grupni zaštitni objekt jedne grupe
krivičnih djela predstavlјa, ujedno, zaštitni objekt svih krivičnih djela
koja spadaju u tu grupu.

Pod objektom radnje krivičnog djela podrazumjeva se predmet

prema kome je upravlјena radnja krivičnog djela. Objekt, odnosno
predmet prema kome se vrši krivično djelo može da bude stvar,
životinja, ili čovjek. Kao što se vidi, predmet krivičnog djela
obuhvata stvari i bića.

Objekt radnje krivičnog djela djeli se na gramatički objekt i napadni

objekt. Gramatički objekt krivičnog djela predstavlјa predmet na
kome se vrši radnja krivičnog djela. Na primjer, kod krivičnog djela
falsifikovanja novca, to je novac koji se falsifikuje, odnosno lažni
novac. Napadni objekt krivičnog djela je predmet protiv kojeg je
upravlјena radnja krivičnog djela. Na primjer, kod krivičnog djela
krađe, napadni objekt je svojina nad pokretnom stvari, dok je sama
pokretna stvar koja se oduzima – gramatički objekt.

Razlikovanje, u objektu radnje gramatičkog i napadnog objekta ne

sreće se kod svih krivičnih djela. Kod nekih krivičnih djela, jedan
isti predmet, odnosno objekt, predstavlјa i napadni i gramatički
objekt. Tako, na primjer, kod krivičnog djela ubistva to je čovjek.

Kod nekih drugih krivičnih djela postoje sva tri navedena objekta:
gramatički i napadni objekt, kao objekti radnje krivičnog djela, i
zaštitni objekt krivičnog djela. Na primjer, kod krivičnog djela
lažnog prijavlјivanja, lažna prijava koja se podnosi predstavlјa
objekt na kome se vrši krivično djelo – gramatički objekt; lažno
prijavlјeni predstavlјa lice (objekt) protiv koga je upravlјena radnja
krivičnog djela – napadni objekt; pravosuđe, čiji se rad ometa
izvršenjem krivičnog djela – predstavlјa zaštitni objekt krivičnog
djela.

79
 6. Subjekt krivičnog djela

U krivičnom pravu razlikuju se dvije vrste subjekta krivičnog djela.

To su: aktivni i pasivni subjekt.

Aktivni subjekt je učinilac krivičnog djela. Krivično djelo i učinilac su

neraskidivo međusobno povezani. Kao subjekt krivičnog djela javlјa
se čovjek, odnosno fizičko lice. Međutim, u teoriji krivičnog prava
vode se diskutuje o tome da li može i pravno lice da bude subjekt
krivičnog djela.

Pasivni subjekt krivičnog djela predstavlјa ono lice koje je

povređeno ili ugroženo izvršenjem krivičnog djela. To je žrtva
krivičnog djela.

80
 Glava druga

OSNOVI KOJI ISKLJUČUJU POSTOJANJE

KRIVIČNOG DJELA

1. Djelo malog značaja

Nije svako ponašanje čovjeka, koje odgovara nekom zakonskom

opisu, krivično djelo. Krivični zakon BiH u članu 23 predviđa institut
„beznačajnog djela“. Prema ovoj odredbi, nije krivično djelo ono
djelo koje, iako sadrži obilježja krivičnog djela određena zakonom,
zbog prirode i težine djela, ili načina izvršenja djela, ili neznatnosti
ili nepostojanja štetnih posljedica, odnosno pribavljene imovinske
koristi i niskog stepena krivice počinioca, predstavlja beznačajno
djelo. Tako, na primjer, uzimanje jabuke iz komšijskog voćnjaka
nije krađa.

Predpostavke za primjenu instituta djela malog značaja su: 1) da

su ostvarena sva bitna obilježja bića krivičnog djela; 2) da je
stepen krivice učinioca nizak; 3) da su štetne posljedice izostale ili
da su neznatne, i 4) da opšta svrha krivičnih sankcija ne zahtjeva
izricanje krivične sankcije. Djelo mora biti bagatelno i u
objektivnom i u subjektivnom smislu.51

2. Nužna odbrana

Nužna odbrana (inculpata tutela) je osnov koji isključuje postojanje

krivičnog djela, tj.djelo učinjeno u nužnoj odbrani nije krivično djelo.
Prema zakonskoj definiciji, nužna je ona odbrana koja je
neophodno potrebna da učinilac od sebe ili drugog odbije
istovremeni ili direktno predstojeći protupravni napad, a koja je
srazmjerna napadu (čl. 24. st. 2. KZ BiH).

51
Dr Zoran Stojanović, Krivično pravo, Beograd, 2014, str. 54.

81
Obično se kaže, da je kod nužne odbrane u sukobu pravo sa
nepravom. Na taj način, kroz institut nužne odbrane se potvrđuje i
afirmiše pravo, odnosno princip da pravo ne treba ustupiti pred
nepravom, čime se obezbjeđuje premoć prava nad nepravom.
Nužna odbrana u slučaju izazvanog napada ipak podliježe
odrđenim ograničenjima. Ona je isključena onda kada je napad
isprovociran da bi se zlouptrebilo pravo na nužnu odbranu. U
slučaju prekoračenja nužne odbrane postoji krivično djelo.
Prekoračenje (eksces) granice nužne odbrane (st. 3.) postoji onda
kada su ostvareni svi uslovi odbrane i napada, osim onoga koji
zahtjeva da je odbrana bila neophodno potrebna. Izvršilac koji
prekorači granice nužne odbrane može se blaže kazniti, a ako je
prekoračenje učinio zbog jake razdraženosti ili straha izazvanog
napadom, može se i osloboditi od kazne.

Iz zakonske definicije nužne odbrane proizlazi da nužna odbrana

ima dva elementa. To su napad i odbijanje napada. Ova dva
elementa, svaki za sebe, moraju da ispunjavaju određene uslove
da bi se izvršena odbrana mogla smatrati nužnom odbranom u
smislu krivičnog prava.

3. Krajnja nužda

Krajnja nužda (necessitas) kao i nužna odbrana, isključuje

postojanje protivpravnosti, tj. predstavlja opšti osnov za isključenje
postojanja krivičnog djela. Prema važećim odredbama naših
krivičnih zakona uzima se da „nije krivično djelo ono djelo koje je
učinjeno u krajnjoj nuždi“ (čl. 25. st.1. KZBiH; čl. 27. st.1.KZFBiH;
čl.12. st.1.KZRS, i čl. 27. st. 1. KZBDBiH). Krajnja nužda postoji
kad je djelo učinjeno da učinitelj od sebe ili drugog otkloni
istovremenu ili direktno predstojeću neskrivljenu opasnost koja se
na drugi način nije mogla otkloniti, a pritom učinjeno zlo nije veće
od zla koje je prijetilo.

Poznati su npr. slučajevi krajnje nužde kad se lice iz zapaljenog

broda koji tone na otvorenom moru tjelesno povrjedi drugi radi
spašavanja sebe. Neki autori zbog sličnosti krajnje nužde i nužne
odbrane, smatraju da je nužna odbrana ustvari samo poseban

82
slučaj krajnje nužde, jer se kod nužne odbrane opasnost sastoji u
protupravnom napadu čovjeka koja se otklanja povredom
napadačevih dobara, dok se kod krajnje nužde radi o svim ostalim
oblicima opasnosti.52 Pored sličnosti, između tih instituta postoje
bitne razlike. Kod krajnje nužde, a i kod nužne odbrane, postoji
opasnost za neko dobro. Rrazlika je u tome što se kod nužne
odbrane radi o sukobu prava i neprava, a kod krajnje nužde radi se
o sukobu (koliziji) dva prava, jednog koje se spašava, a drugog
koje se svjesno žrtvuje radi spašavanja dobra koje je ugroženo. To
znači da se kod krajnje nužde uvjek radi o izboru između dva zla.

Postavlja se pitanje opravdanja krajnje nužde kad se radi o dva

dobra jednake vrijednosti (npr. dva života). Ako se postavi pitanje,
koje od ova dva dobra iste vrjednosti treba sačuvati, tu je društvo
ravnodušno za ishod u sukobu dva jednaka interesa.

Izvršilac koji sam izazove opasnost ali iz nehata, ili prekorači

granice krajnje nužde, može se blaže kazniti, a ako je prekoračenje
učinjeno pod osobito olakšavajućim okolnostima, može se i
osloboditi od kazne (čl. 25. st. 3. KZBiH). Nema krajnje nužde ako
je izvršilac bio dužan izložiti se opasnosti (čl. 25. st. 4. KZBiH).

4. Službeno ovlašćenje

Pri vršenju službene dužnosti često se ostvaruju obilježja krivičnih

djela, kao npr. ubistva, povrede (lake i teške), narušavanje
nepovredivosti stana, protivpravno lišavanje slobode itd. Naše
važeće krivično zakonodavstvo ne sadrži takvu posebnu odredbu u
opštem djelu, kao poseban osnov isključenja protivpravnosti. Da bi
vršenje službene dužnosti isključilo protivpravnost preduzetog
djela, ono mora ispunjavati određene uslove. Kao prvo, mora da
postoji posebno ovlašćenje službenog lica da izvrši određenu
radnju. Službeno lice treba ovu radnju da vrši na osnovu zakona i u
slučajevima posebno predviđenim u zakonu, gdje treba da bude
predviđen ne samo slučaj kada ovakva radnja može da se izvrši,
već i sam postupak njenog izvršenja. Ovakva radnja treba da se
vrši isključivo u interesu službe. Ako nije ispunjen bilo koji od ovih
52
Dr Zvonimir Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 376.

83
uslova, vršenje službenog ovlašćenja ne može da bude osnov koji
isključuje protivpravnost, te bi se preduzeto djelo smatralo
krivičnim djelom.

5. Naređenje pretpostavljenog

Naređenje predpostavljenog se uglavnom vezuje za krivična djela

protiv oružanih snaga. Ovdje se, u stvari, radi o jednom posebnom
slučaju službenog ovlašćenja kao osnova koji isključuje
protivpravnost. U oružanim snagama disciplina mora da bude
čvršća, što znači da se podčinjenom, po pravilu, ne može dati
pravo da ispituje opravdanost naređenja. U našem krivičnom
zakonodavstvu ovo pitanje je riješeno posebnom odredbom koja
se nalazi u grupi krivičnih djela protiv Oružanih snaga Bosne i
Hercegovine (čl. 246. ww. KZ BiH ), koja nosi naziv Odgovornost
za krivično djelo učinjeno po naređenju nadređenog. Prema ovoj
odredbi nema krivičnog djela ako njegova zakonska obilježja
ostvari podređeni po naređenju nadređenog, a to naređenje dato je
u okviru službene dužnosti, osim ako se naređenje odnosi na
činjenje genocida, ratnog zločina, zločina protiv čovječnosti ili
drugog krivičnog djela za koje se može izreći kazna zatvora deset
godina ili teža kazna, ili ako je očigledno da se izvršenjem
naređenja čini krivično djelo.

Iz navedenog proističe da postupanje po naređenju nadređenog, u

pravilu ne isključuje protivpravnost učinjenog djela, već je to
moguće samo kao izuzetak u veoma malom broju slučajeva.
Službena naređenja u drugim službama nemaju stepen
obaveznosti koji imaju naređenja u oružanim snagama. Ovdje se
primjenjuje pravilo da je službenik dužan da upozori svog
nadređenog na nezakonitost njegovog naređenja, jer on nije u
obavezi da ga izvršava, ako bi njegovo izvršenje bilo krivično ili
neko drugo nedopušteno djelo. U svakom slučaju službeno lice
koje je dužno da postupa po naređenju je u obavezi da preduzme
sve što je po zakonu ili nekom drugom propisu dužan preduzeti da
ne dođe do izvršenja naređenja koje znači ostvarenje krivičnog

84
djela, jer će u protivnom, zajedno sa nadređenim, odgovarati za
njegovo izvršenje.53

6. Pravo disciplinskog i vaspitnog kažnjavanja

U savremenom krivičnom pravu, za razliku od ranijeg shvatanja,

fizičko kažnjavanje učenika nije dozvoljeno. Kada se radi o
roditeljima koji prema roditeljskom pravu imaju i pravo i obavezu da
odgajaju svoju djecu, otuda im pripada i pravo da u okviru toga
mogu svoju djecu ponekad i kažnjavati, ali pod uslovom da se to
kreće u granicama koje zakon priznaje, tj. u shvatanjima koja su
vladajuća u datom društvu.

Fizičko kažnjavanje učenika u školama, od strane učitelja i

profesora nije dozvoljeno, a zakon za nedolično ponašanje učenika
u školama predviđa određene pedagoške mjere, kao što su
opomena, ukor, pa do premještanja u neku drugu školu. Isto tako,
takva djela nemaju opravdanje ni u odnosima između supružnika,
čiji se odnosi baziraju na načelu potpune ravnopravnosti.

7. Samopovreda

U starijoj teoriji krivičnog prava postojalo je mišljenje da titular

svog pravnog dobra može tim pravnim dobrom u potpunosti
raspolagati, na osnovu pravila (qui suo iure utitur ,neminem laedit)
ko vrši svoje pravo nikome ne škodi.54 Danas samopovreda
prestavlja osnov koji djelimično isključuje protivpravnost.
Samopovreda, ne isključuje protivpravnost ako se njome povređuje
neki društveni interes (npr. ako neko lice nanese sebi tjelesnu
povredu, to nije protivpravno djelo, ali ako je to učinilo da bi sebe
oslobodilo vojne obaveze, onda to djelo jeste protivpravno i kao
takvo prestavlja krivično djelo).

53
Dr M. Babić, dr I.Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 172.
54
Dr B. Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 150.

85
 8. Pristanak povrijeđenog

Kao jedan od osnova koji isključuje postojanje krivičnog djela u

pravnoj literaturi pominje se i pristanak povrijeđenog. Postoje
mišljenja da kad povrijeđeni pristane na povredu nekog njegovog
dobra, i to prije izvršene povrede ili u toku samog izvršenja, onda
učinjena povreda ne predstavlja krivično djelo. To polazi od načela
volenti non fit iniuria koje potiče još iz rimskog prava, prema kojem
onome ko pristaje ne čini se nepravda.55 Primjena tog načela
danas ima ograničen domet, tj. može dovesti do isključenja
protupravnosti samo u onim slučajevima u kojima su u pitanju
dobra kojima povrjeđeni može sam slobodno raspolagati. Drugim
riječima, iako čovjek živi u društvu kao pojedinac, on je
istovremeno i član tog društva, pa prema tome njegova dobra nisu
isključivo njegova. Ovdje postoji inters društva, kao što je ljudski
život. Krivičnim djelom ugrožavanja javnog prometa (čl. 332. KZ
FBiH), štite se individualna dobra kao što su život, tjelesni integritet
i imovina, ali se sa njim štiti i sigurnost prometa kao opšte dobro,
pa pristanak suvozača na ugrožavanje time što je pristao da ga
vozi teško pijani vozač ne isključuje protupravnost djela u slučaju
prometne nesreće u kojoj je on zadobio teške tjelesne povrede.
Ako žrtva pristane na usmrćenje (eutanazija) iz sažaljenja, ipak će
se ovdje raditi o ubistvu (čl. 166. St. 1. KZ FBiH), s obzirom da
pristanak oštećenog na ubistvo može, pod određenim uslovima,
ubistvo učiniti samo privilegovanim. U našem krivičnom pravu
pristanak povređenog nije predviđen kao opšti osnov koji bi
isključivao protivpravnost učinjenog djela. Pristanak povrijeđenog
kao osnov isključenja protivpravnosti ima značaja i kod povreda pri
sportskim takmičenjima, gdje dolazi do izuzetno teških povreda
koje mogu rezultirati i smrtnim posljedicama. U ovom slučaju
isključena je protivpravnost ako su povrede nanesene iz nehata i
uz poštivanje sportskih pravila. Ukoliko je do povrede došlo iz
grube nepažnje ili zbog nepoštivanja sportskih pravila ili je u pitanju
povreda koja je nanesena umišljajno odnosno namjerno, onda
protivpravnost djela ostaje (npr. u boksu je namjerno zadat
nepropisan udarac ili u fudbalu je namjerno učinjen prekršaj koji je
doveo do preloma noge protivniku).56

55
Dr Zvonimir Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 397.
56
Dr Miloš Babić, dr Ivanka Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015., str. 174

86
Razlozi nekažnjivosti postoje i u slučajevima tjelesnih povreda do
kojih dolazi pri ljekarskim, a posebno hirurškim, intervencijama, jer
takvi zahvati po pravilu predstavljaju ostvarenje obilježja krivičnog
djela tjelesne povrede. U krivičnopravnoj teoriji u pogledu ljekarskih
intervencija mišljenja nisu jedinstvena, kao i kod sportskih
takmičenja, ali su one mnogo brojnije i ostavljaju vidljive posljedice.
Ljekarske operacije se vrše u cilju poboljšanja zdravlja bolesnika,
što znači da su one neophodne. Medicinska nauka propisuje
uslove pod kojima se ove operacije moraju obavljati, a ti uslovi su
sledeći: 1) da je operacija izvršena u cilju poboljšanja zdravlja
bolesnika; 2) da je obavljena po pravilima medicinske nauke; 3) da
je obavljena od strane kvalifikovanog medicinskog osoblja, i 4) da
postoji pristanak bolesnika na operaciju.57 Ispunjavanjem ovih
uslova, smatra se da ljekarske operacije ispunjavju svoju
društveno korisnu ulogu. Pristanak bolesnika predstavlja samo
jedan od uslova koji mora da bude ispunjen da bi postojao osnov
koji isključuje protivpravnost ljekarskih operacija. O krivičnom djelu
u ovakvim slučajevima može se govoriti samo onda kad se
liječnička intervencija ne preduzima u svrhu liječenja, već u neku
drugu svrhu (npr. oduzimanje djelova ljudskog tjela radi
presađivanja, razni eksperimenti i sl.).

9. Prinuda, sila i prijetnja

U nekim stranim krivičnim zakonicima postoje posebne odredbe

prema kojima je isključena kažnjivost ako je učinilac izvršio krivično
djelo prinuđen silom ili prijetnjom. Takve zakonske odredbe ne
postoje u našem zakonodavstvu, ali imaju značaja i za naše
krivično pravo, jer pod određenim uslovima mogu dovesti do
isključenja postojanja krivičnog djela. U opšte osnove isključenja
krivice spadaju: 1) prinuda, 2) sila, i 3) prijetnja.

1) Prinuda

Zaštitini objekt krivičnog djela prinude jesu sloboda odlučivanja i

sloboda djelovanja kao jedna od osnovnih prava čovjeka. Prinuda,
prije svega, predstavlja obilježje niza krivičnih djela (npr. krivičnog
57
Dr Bora Čejović, dr Mirko Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011., str. 154.

87
djela prinude, krivičnog djela otmice, krivičnog djela iznuđivanja
iskaza, itd.).58 Prinuda može biti različita tj. prava prinuda, koja
dolazi od prirodnih uzroka i neprava prinuda, koja dolazi od
čovjeka.
Po svom dejstvu, prinuda može da bude a) fizička, i b) psihička.

a) Fizička prinuda sastoji se u djelovanju na fizičku stranu

ličnosti učinioca, odnosno na njegov tjelesni integritet, usled čega
učinilac preduzima određeno ponašanje, što znači da je fizički
prinuđen da preduzme odrđeno ponašanje. Fizička prinuda može
da dolazi i od prirorde i od čovjeka. Na primjer, ako se jedno lice
oklizne na ledu, pa u padu prouzrokuje tjelesnu povredu drugog
lica, onda je do takvog ponašanja došlo usled prirodne sile u
fizičkom smislu, a lice koje je nanijelo tjelesnu povredu drugom
licu nije učinilo krivično djelo. Ukoliko bi neko lice gurnulo učinioca,
pa ovaj pod tim uticajem nanese tjelesnu povredu trećem licu,
situacija bi bila ista, ali bi se ovdje radilo o fizičkoj prinudi koja
dolazi od čovjeka.

b) Psihička prinuda se sastoji u djelovanju na psihičku

stranu ličnosti učinioca, usled čega on preduzima određeno
ponašanje. I ovdje prinuda, može da bude dvojaka, isto kao i kod
fizičke prinude.

2) Sila

Sila je upotreba snage prema nekom licu, koja je upravljena na to

da lice izvrši određenu radnju (činjenja ili nečinjenja).59 Sila može
da bude apsolutna ili neodoljiva (vis absoluta), i kompulzivna ili
odoljiva (vis compulsiva), a one se razlikuju po svojim učiniocima.
Apsolutna sila postoji samo onda ako je bila neodoljiva, tj. ako se
prisiljeni nije mogao suprotstaviti sili. To znači da osoba koja se
nalazi pod uticajem neodoljive sile uopšte nema mogućnosti izbora
svog ponašanja. Neodoljivost sile procjenjuje se posebno u
svakom slučaju, uzimajući u obzir kako objektivnu situaciju tako i
subjektivne mogućnosti prisiljenog da se suprostavi sili. Primjenom
kompulzivne sile prinuđeni nije bio lišen mogućnosti donošenja
odluke o činjenju i nečinjenju, ali je odluka koju ta osoba donosi od

58
Dr B. Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 210.
59
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1988, str. 177.

88
nje iznuđena primjenom sile. Kompulzivna sila može biti
neposredna i posredna.
Neposredna odoljiva sila je ona koja se upotrebljava prema onom
licu koje se prinuđava na određeno činjenje i nečinjenje.
Posredna odoljiva sila je ona koja se posredno upotrebljava prema
nekom trećem licu (obično prema bliskim srodnicima prinuđenog),
da bi se na posredan način uticalo na volju prisiljivanog.

3) Prijetnja

Prijetnja je izjava nekog lica kojom stavlja drugom licu u izgled

neko zlo koje je podobno da utiče na lice kome se prijeti u pravcu
preduzimanja određene radnje. Lice kojem se prijeti nalazi se pred
alternativom ili da učini određenu radnju (činjenje ili nečinjenje) ili
da prihvati zlo koje mu se prijeti. Za postojanje prijetnje nije bitno
da li je osoba koja prijeti zaista i spremna da svoju prijetnju i
ostvari, kao i što ne mora postojati ni mogućnost da se upućena
prijetnja stvarno i realizuje. Da bi mogla da se smatra osnovom koji
isključuje krivicu, prijetnja treba da ispunjava određene uslove.

Prijetnja, prije svega, treba da je ozbiljna, da je stvarna i da je

ostvarljiva, i to sa gledišta lica kome se prijeti (može se prijetiti i
praznim pištoljem ukoliko lice kome se prijeti ne zna da je taj pištolj
prazan). Najzad, prijetnja treba da je neotklonjiva, tj. da se nije
mogla izbjeći ni na jedan drugi način. Za postojanje prijetnje
nebitno je i da li se zlo kojim se prijeti odnosi na osobu kojoj se
prijeti ili na neku treću osobu. Okolnost da je krivično djelo učinjeno
pod uticajem prijetnje svakako je od značaja kao okolnost kod
odmjeravanja kazne (u smislu olakšavajuće okolnosti).60 Posebno
treba imati u vidu da uticaj prijetnje ima sličnosti sa izvršenjem
krivičnog djela u krajnjoj nuždi. Dok krajnja nužda isključuje
protivpravnost djela kao element objektivne prirode, prijetnja
isključuje krivicu, tj. subjektivni elemenat krivičnog djela.

60
Dr B. Čejović, dr. M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 213.

89
 10. Zabluda

U pravnoj nauci zabluda (error) se obično definiše kao neznanje ili

pogrešno znanje o nekoj okolnosti. Postoje dvije vrsta zablude: 1)
stvarna zabluda, i 2) pravna zabluda.

1) Stvarna zabluda, (error facti). Prema zakonskim odredbama o

stvarnoj zabludi, nije krivično odgovorna osoba koja u vrijeme
učinjenja krivičnog djela nije bila svjesna nekog njegovog
zakonom propisanog obilježja, ili koja je pogrešno smatrala da
postoje okolnosti prema kojima bi, da su one stvarno postojale, to
djelo bilo dopušteno. Ako se ta pogrešna ili nepotpuna predstava
odnosi na neku stvarnu okolnost, tada se ta zabluda naziva
stvarnom zabludom. U krivičnom pravu razlikujemo dvije vrste
stvarne zablude i to: a) stvarnu zabludu u užem smislu, b) stvarnu
zabludu u širem smislu.

a) Stvarana zabluda u užem smislu postoji kada je učinilac imao

pogrešnu predstavu o nekoj stvarnoj okolnosti koja ulazi u obilježje
krivičnog djela, odnosno kada učinilac nije bio svjestan nekog
stvarnog obilježja krivičnog djela. Stvarana zabluda u užem smislu
postoji na primjer, kada jedno lice ne znajući da je zaraženo, pa
vršenjem obljube zarazi drugo lice. Ovdje postoji zabluda o
vlastitoj polnoj zaraženosti, tj. stvarna okolnost fizičke prirode.
Takođe, stvarna zabluda u užem smislu postoji ako određena
osoba oduzme tuđu pokretnu stvar, pogrešno smatrajući da je ta
stvar napustena. Ovdje se radi o zabludi u pogledu svojine nad
stvari koju oduzima.

b) Stvarna zabluda u širem smislu postoji kada je učinilac bio

svjestan svih obilježja krivičnog djela, ali je imao pogrešnu
predstavu o nekoj stvarnoj okolnosti koja bi, ako bi zaista postojala,
isključivala protivpravnost krivičnog djela. Stvarna zabluda u širem
smislu će postojati ako određena osoba nanese tjelesne povrede
drugoj osobi, pogrešno smatrajući da ta druga osoba prema njoj
preduzima protivpravni napad. Ta osoba je bila svjesna da drugoj
osobi nanosi tjelesne povrede, ali je smatrala da djelo vrši u nužnoj
odbrani, što je dozvoljeno, jer djelo koje je učinjeno u nužnoj
odbrani nije krivično djelo zato što nije ni protivpravno ni društveno

90
opasno. Stvarna zabluda (u užem i širem smislu) je negacija
umišljaja, a učinilac koji izvrši krivično djelo u stvarnoj zabludi ne
može nikada biti učinilac krivičnog djela s umišljajem. Međutim,
stvarna zabluda (u užem i širem smislu) ne isključuje uvjek
postojanje nehata. Moguće je da je određeni učinilac bio u zabludi
usled nehata, usled svoje nepažnje, nemara ili neopreznosti. S
obzirom na to da li je učinilac bio dužan i da li je mogao da ima
pravilnu predstavu o stvarnim okolnostima ili nije bio dužan i nije
mogao da o tim okolnostima ima pravilnu prestavu, stvarna
zabluda može biti otklonjiva i neotklonjiva.

Otklonjiva stvarna zabluda, je ona zabluda kada je učinilac mogao i

bio dužan da ima pravilnu predstavu o stvarnim obilježjima
krivičnog djela. Ona ne isključuje nehatnu krivicu, ako je učinilac
bio u zabludi usled nehata. Ppostojaće krivično djelo učinjeno iz
nehata kad zakon takvo krivično djelo predviđa.

Neotklonjiva stvarna zabluda isključuje ne samo umišljaj, nego i

nehat, što znači da učinilac koji je u neotklonjivoj zabludi nije
krivično odgovoran. Neotklonjiva stvarna zabluda postoji onda
kada učinilac nije bio dužan i nije mogao da izbjegne zabludu u
pogledu neke stvarne okolnosti koja predstavlja obilježje krivičnog
djela. Opšti zaključak o krivičnopravnom dejstvu, značaju ili
učincima stvarne zablude bio bi da stvarna zabluda, u užem i širem
smislu, isključuje krivičnu odgovornost u svim slučajevima, osim u
slučaju otklonjive zablude u odnosu na krivično djelo, tj. u vrijeme
preduzimanja radnje ili propuštanja one radnje koju je bio dužan
preduzeti.

U teoriji krivičnog prava poznati su posebni slučajevi stvarne

zablude, koji se karakterišu nekim posebnim obilježjima. U
posebne slučajeve stvarne zablude spadaju: a) zabluda o
predmetu, b) zabluda o licu ili osobi, i c) zabluda o uzročnoj vezi.

a) Zabluda o predmetu (error in objecto) postoji kada učinilac

prilikom izvršenja djela pogrešno drži da djelo izvršava prema
jednom predmetu, a međutim, izvrši ga prema drugom predmetu.
Na primjer, kod krivičnog djela krađe od značaja je zabluda o tome

91
da li je jedna stvar tuđa ili nije, ali nije od značaja koja tuđa
pokretna stvar je u pitanju.61

b) Zabluda o licu ili osobi (error in persona) smatra se samo jednim

oblikom zablude o predmetu, s tom razlikom što se ovdje radi o
tome da je objekt krivičnog djela čovjek. Ovaj oblik zablude postoji
kad učinilac izvrši krivično djelo prema jednoj osobi, pogrešno
smatrajući da se radi o drugoj osobi. Na primjer, ako učinilac puca
na jedno lice a pri tome je ubjeđen da puca u drugo lice, takva
zabluda nije od krivičnopravnog značaja i ne isključuje njegovu
krivicu. Ovo znači da će učinalac u svakom slučaju, odgovarati za
krivično djelo ubistva izvršenog s umišljajem. Ono što je učinilac u
zabludi mislio, ne uzima se u obzir pri kvalifikaciji, ali to može da
bude od značaja kod odmjeravanja kazne.

c) Zabluda o uzročnoj vezi (aberatio icitus) postoji onda kada se

radnja nekog krivičnog djela preduzima prema jednom predmetu ili
licu, a posledica krivičnog djela nastupi prema drugom predmetu ili
licu. Tako, na primjer, učinilac puca iz vatrenog oružja na jednu
osobu s umišljajem da je liši života, ali prilikom pucanja se oklizne i
pogodi i usmrti drugu osobu, a ne onu koju je htio. Postavlja se
pitanje za koje će krivično djelo učinilac odgovarati u ovakom
slučaju. U teoriji po ovom pitanju postoje dva stava.

a) Po jednom mišljenju učinilac će odgovarati za umišljajno ubistvo

lica, koje je ubijeno, pošto od značaja nije to što posledica nije
nastupila na objektu koji je bio obuhvaćen umišljajnom učinioca.

b) Po drugom shvatanju, neće postojati umišljajno ubistvo drugog

lica,već sticaj pokušaja ubistva prvog lica i nehatnog ubistva
drugog lica.
Ovo drugo shvatanje uglavnom prihvata i teorija i sudska praksa.

2) Pravna zabluda, (error iuris) podrazumjeva nepostojanje svjesti

o tome da se čini krivično djelo, odnosno da se preduzima pravom
zabranjeno ponašanje. Kod pravne zablude učinilac pogrešno
smatra da ono što čini nije pravno zabranjeno. On je u zabludi u
odnosu na zabranu koju je u konkretnom slučaju morao da poštuje.
Razlika između stvarne i pravne zablude je u tome što, kod stvarne

61
Dr B. Čejević,dr M.Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 216.

92
zablude učinilac nije svjestan onoga što čini (npr. da spolno
zaražava drugog). Kod pravne zablude on je svjstan što čini, ali ne
zna da je to što čini pravno nedopušteno, tj. ne zna da je to
propisano kao krivično djelo (npr. ne zna da čini krivično djelo utaje
ako prisvoji novac koji mu je isplaćen greškom ovlašćenog lica).
Prema tome, kod stvarne zablude učinilac ne zna šta radi, a kod
pravne zablude on ne zna da ono što radi ne smije raditi. Ukoliko,
na primjer, učinilac misli da je neko ponašanje predviđeno kao
prekršaj, tada pravne zablude nema. Ima situacija kada učinilac
zaista nije bio u stanju da zna za neki krivičnopravni propis,
odnosno da je njgovo ponašanje krivično djelo. Ovdje se onda
primjenjuje drugo pravilo: nemoguće nikog ne može obavezati (ad
impossibilia nemo obligatur). Pravna zabluda označava stanje
učinioca u kome on iz opravdanih razloga nije znao da je djelo
koje preduzima krivično djelo. Ova zabluda postoji u slučajevima
kada:
1) učinilac nije znao da je njegovo ponašanje predviđeno u
krivičnom zakonu kao krivično djelo;

2) učinilac nije znao da je njegovo ponašanje protivpravno;

3) učinilac pogrešno smatra da postoji neka okolnost

prilikom izvršenja krivičnog djela, koja njegovo ponašanje čini
dozvoljenim, i

4) kada učinilac nije znao da postoji neka norma koja

upotpunjuje blanketno biće krivičnog djela.

Pravna zabluda može još da bude: otklonjiva i neotklonjiva.

Otklonjiva pravna zabluda je zabluda usled nehata i ona postoji u

onim slučajevima u kojima je učinilac prema okolnostima u vrijeme
učinjenja djela mogao da zna da je djelo koje čini zabranjeno.

Neotklonjiva pravna zabluda je uvjek zabluda iz opravdanih

razloga i ona postoji kada učinitelj nije bio dužan i nije mogao da
zna da je njegovo djelo zabranjeno.

93
 Glava treća

STADIJUMI IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA

1. Opšta izlaganja o stadijumima izvršenja

krivičnih djela

Od trenutka kad se kod neke osobe (učinioca) rodi misao da izvrši

krivično djelo pa do momenta izvršenja djela, tj. do nastupanja
zabranjene posljedice uslijed preduzete radnje, može postojati
nekoliko stadijuma koji se razlikuju po svom krivičnopravnom
značaju.

Prvi stadijum se sastoji u stvaranju odluke da se izvrši krivično

djelo. Učinilac, ako je moguće odmah pristupa ostvarenju odluke,
koja u nekim slučajevima može predstavljati savršeno krivično
djelo, a u nekim slučajevima su nužni međustadiji (npr. nedostaju
sredstva za izvršenje ili mu na putu stoje neke prepreke koje treba
prvo otkloniti, pa stoga prvo mora da izvrši pripreme). Kada izvrši
pripreme, učinilac pristupa radnji izvršenja krivičnog djela. Tom
radnjom učinilac može da ostvari zabranjenu posledicu i tako izvrši
krivično djelo (svršeno krivično djelo), ali ako ne uspije da
prouzrokuje posledicu, onda to djelo ostaje u pokušaju (pokušaj
krivičnog djela). Najzad, poslednji stadijum u izvršenju krivičnog
djela predstavlja svršeno (konsumirano) krivično djelo. Ovom
fazom učinilac krivičnog djela u potpunosti ostvaruje svoju odluku
da izvrši krivično djelo, jer je krivično djelo u potpunosti ostvareno.
Kod nehatnih krivičnih djela ovi stadiji nisu mogući, jer nema
pripremnih radnji ni pokušaja, što znači da su nehatna krivična
djela moguća samo kao dovršena krivična djela.

Kao što se vidi, kod umišljajnih krivičnih delikata može se govori o

putu do izvršenja krivičnih djela ili o kriminalnom putu (iter
criminis). Uobičajno se smatra da postoje četiri moguća stadijuma
(ili faze) u ostvarenju krivičnog djela, i to: a) donošenje odluke, b)
pripremne radnje, c) pokušaj, i d) dovršeno krivično djelo.
Da bi se ostvarilo krivično djelo mogući su svi stadiji ali nisu svi
nužni, dok kod nehatnih krivičnih djela ovi stadiji nisu mogući, jer

94
kod takvih delikata ne postoji odluka da se izvrši neko krivično
djelo, pa prema tome nema ni pripremnih radnji, a ni pokušaja koji
podrazumjevaju postojanje takve odluke.

2. Donošenje odluke za izvršenje krivičnog djela

Prvi stadijum u izvršenju krivičnog djela predstavlja donošenje

odluke da se izvrši krivično djelo. Kada se donese odluka da se
izvrši neko krivično djelo, još uvjek se ne može govoriti o
postojanju krivičnog djela. Sama odluka, odnosno volja da se učini
krivično djelo, ukoliko time nije prouzrokovana nikakva promjena u
spoljnom svjetu, nema značaja u krivičnom pravu. Ma kakva bila
zločinačka odluka jednog lica da učini krivično djelo, ta odluka nije
kažnjiva sve dok ostaje u sferi psihičkih akata, odnosno sve dok nije
spolјa vidlјiva.

I kada se ta odluka saopšti drugom licu ili žrtvi krivičnog djela, ni taj
akt nije kažnjiv, ukoliko se saopštavanje odluke da se izvrši krivično
djelo ne iznosi drugom licu u cilјu postizanja saglasnosti, odnosno
sporazuma sa tim licem da se krivično djelo izvrši zajedničkom
djelatnošću, pod uslovom da takav sporazum zaista bude skloplјen.

Drugi izuzetak od pravila da se saopštavanje odluke da se izvrši

krivično djelo ne smatra kažnjivim stadijumom u izvršenju krivičnog
djela postoji onda kada se saopštavanje ove odluke pojavlјuje kao
pretnja licu kome se to čini. Međutim, ni ovdje nije riječ o kažnjavanju
donijete, odnosno saopštene odluke da se izvrši krivično djelo, već o
posebnom krivičnom djelu koje se izvršava usmenom prijetnjom
drugom licu. To je, na primjer, slučaj kod krivičnog djela
ugrožavanja sigurnosti.

a) Pokušaj je radnja kojom se pokušava izvršiti krivično djelo,

ali preduzetom radnjom učinilac ne prouzrokuje zabranjenu
posljedicu, već djelo ostaje u pokušaju.
b) Dovršeno krivično djelo postoji kada učinilac preduzetom
radnjom izvršenja ostvari zabranjenu posledicu.

95
Samo donošenje odluke o izvršenju krivičnog djela ne predstavlja
krivično djelo, i takva aktivnost nije kažnjiva sve dok ostaje u sferi
psihičkih akata, tj. sve dok nije spoljno vidljiva. Ma kako bila čvrsta
odluka, ona se može izmjeniti, a teško bi se mogla i dokazati.
Međutim, od trenutka kad se prešlo na prvu radnju, na prvi akt
kojim se priprema krivično djelo, može se postaviti pitanje
postojanja krivičnog djela, jer u tom slučaju već imamo određenu
manifestaciju u spoljnom svjetu.62

3. Pripremne radnje za izvršenje krivičnog djela

U nekim slučajevima pripremne radnje su nužan preduslov za

izvršenje krivičnog djela. Učinilac ne može odmah pristupiti
izvršenju krivičnog djela, već je potrebno da izvrši neke pripremne
radnje, odnosno da neke prepreke koje mu stoje na putu odkloni, ili
mu nedostaju sredstva za izvršenje krivičnog djela.

Učinilac prije nego što će preći na izvršenje krivičnog djela može

preduzeti određene radnje koje će mu omogućiti i olakšati da
krivično djelo izvrši. Takve radnje mogu biti: pribavljanje sredstava,
(nabavka oružja, alata ili neke otrovne supstance), uklanjanje
prepreka, (trovanje psa, isključenje alarmnog sistema radi kasnije
provale u neki objekat), planiranje i organizovanje izvršenja
krivičnog djela, kao i u druge radnje kojima se stvaraju uslovi za
neposredno izvršenje krivičnog djela, a koje ne predstavlјaju radnju
izvršenja krivičnog djela.

Pripremne radnje nisu neophodni stadijum u izvršenju svakog

krivičnog djela. Može da se desi da jedno lice posle donijete odluke
odmah, pristupi izvršenju krivičnog djela. Prema tome, moguće je
da do pripremnih radnji uopšte ne dođe. Pripremne radnje, po
pravilu, ne predstavljaju kažnjiv stadijum izvršenja krivičnog djela,
ukoliko u krivičnom zakonu nije drugačije propisano. I kada kod
učinioca ovih radnji postoji namjera za izvršenjem djela, to još ne
znači da će djelo biti i izvršeno, jer se od njihovog izvršenja učinilac
u međuvremenu može predomisliti. Nekažnjavanjem za pripremne

62
N. Srzentić, dr A. Stajić, dr Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 179.

96
radnje on se dodatno motiviše da se „vrati na obalu prava“ i
odustane od izvršenja djela.63 Tako da se iz samih pripremnih
radnji ne može sa sigurnošću zaključiti da postoji odluka za
izvršenje nekog krivičnog djela. I ako je u krivičnom pravu
prihvaćeno pravilo načelne nekažnjivosti pripremnih radnji, sva
zakonodavstava u manjoj ili većoj mjeri odstupaju od ovog stava i
izuzetno predviđaju kažnjavanje za pripremne radnje. Kažnjavanje
je predviđeno tamo gdje mogu da budu veće društvene opasnosti,
jer iz tih radnji može dalje da dođe do izvršenja određenih krivičnih
djela. Tako, npr., stvaranje jedne bande za vršenje krivičnih djela
razbojništva, bi prestavljalo veću društvenu opasnost.

4. Pokušaj krivičnog djela

1. Sledeća faza izvršenja krivičnog djela jeste pokušaj krivičnog

djela. U ovoj fazi učinilac s umišljajem preduzima radnju izvršenja
kojom već ulazi u stadijum izvršenja. Pokušaj krivičnog djela
postoji kad je izvršenje krivičnog djela sa umišljajem započeto, ali
nije dovršeno, ili je radnja izvršenja dovršena, ali nije nastupila
zabranjena posledica (čl. 26. st. 1. KZ BiH ). Iz ove definicije u
prvom redu slijedi zaključak da je pokušaj krivičnog djela moguć
samo ako je djelo preduzeto sa umišljajem (direktnim ili
eventualnim), dok kod nehatnih krivičnih djela pokušaj nije
moguć.64

Pokušaj dakle prestavlja jedan od mogućih vidova okončanja

stadijuma izvršenja, u tom smislu on se javlja kao skraćeni proces
dovršenja krivčnog djela. Kod pokušaja krivičnog djela potrebno je
da su ispunjena sledeća tri uslova: a) da postoji umišljaj (direktni ili
eventualni) kao oblik krivnje, b) da je započeto činjenje krivičnog
djela, i c) da nije nastupila posljedica krivičnog djela.

a) Postojanje umišljaja je prvo bitno obilježje pokušaja. Ovo

znači da kod pokušaja na subjektivnom planu uvjek mora postojati
umišljaj. Umišljaj postoji i onda kada nisu ostvarena sva obilježja
krivičnog djela zbog neispunjenja nekog vanjskog uslova (npr.
63
Dr M. Babić, dr I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 181.
64
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 104.

97
postojaće pokušaj teške krađe ako izvršilac provali u neki zatvoreni
prostor s namjerom da ukrade određenu stvar, ali tu stvar ne nađe
u tom prostoru). Pokušaj može postojati samo ako kod izvršioca
postoji konačna odluka da dovrši djelo, a ako takve odluke nema,
onda nema ni pokušaja.

b) Smatra se da je započeto činjenje krivičnog djela kada je

preduzeta radnja koja je obilježje bića konkretnog krivičnog djela,
odnosno kada je preduzeta radnja činjenja. To znači da se učinilac
svojom radnjom više ne nalazi u fazi pripremanja krivičnog djela,
već da je ušao u fazu izvršenja. Ovdje je rječ o povlačenju granice
između nekažnjivog i kažnjivog ponašanja, s obzirom da stadijum
pripremanja po pravilu ne podliježe kažnjavanju.

c) Treće obilježje pokušaja je da nije nastupila posledica

krivičnog djela, odnosno da djelo nije dovršeno. Krivčno djelo nije
dovršeno onda kada radnja učinjenja nije dovršena ili kad je ta
radnja dovršena, ali nije nastupila posledica. Nastupanje posljedice
prestavlja, po pravilu, jasan dokaz da se radi o dovršenom
krivičnom djelu, a ne o pokušaju koga karakteriše izostanak
posljedice krivičnog djela. Pokušaj krivičnog djela može postojati
kako onda kad je radnja izvršenja započeta, tako i onda kad je
radnja izvršenja završena, ali uvjek pod pretpostavkom da
posledica nije nastupila.65

2. Imajuči u vidu činjenicu da li je radnja izvršenja samo započeta

ili je ona i dovršena, razlikujemo: 1) nesvršeni pokušaj krivičnog
djela i 2) svršeni pokušaj krivičnog djela.

1)Nesvršeni pokušaj krivičnog djela postoji ako je radnja

izvršenja započeta, ali nije dovršena niti je posledica nastupila
(npr. lice A zamahne nožem na lice B, ali iz bilo kojeg razloga ne
dovrši radnju izvršenja tj. ne udari nožem u lice B).

2) Svršeni pokušaj krivičnog djela postoji kada je radnja

svršena ali je iz bilo kojih razloga posledica izostala (npr. lice A
puca na lice B, ali ga ne pogodi).

65
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 105.

98
Podjela pokušaja na nesvršeni i svršeni je od značaja za
rješavanje nekih pitanja kod dobrovoljnog odustanka i za
odmjeravanje kazne. Po pravilu, za nesvršeni pokušaj kazna će
biti blaža nego za svršeni (npr. prilikom odmjeravanje kazne jedna
je situacija ako je izvršilac odkočio pušku i nanišanio, ali ipak nije
pucao, a sasvim druga, ako je pucao, ali potencijalnu žrtvu nije
pogodio).

3. Kvalifikovani pokušaj. Kvalifikovanim pokušajem smatra se

takav pokušaj krivičnog djela pri kome je radnjom kojom je
pokušano izvršenje krivičnog djela ostvareno biće nekog drugog
krivičnog djela, koje je zakonom određeno kao posebno krivično
djelo. Tako, na primjer, postojao bi kvalifikovani pokušaj krivičnog
djela ubistva kada bi učinilac pucao na drugog sa umišljajem da ga
liši života ali je tom radnjom nanesena samo teška tjelesna
povreda. Ovo djelo bilo bi kvalifikovano kao pokušaj krivičnog djela
ubistva a ne kao svršeno krivično djelo teške tjelesne povrede. U
svim slučajevima učinilac odgovara za pokušaj onog krivičnog
djela koje je bilo obuhvaćeno njegovim umišljajem, a ne za ono
djelo koje je on ostvario preduzetom radnjom. Okolnost da je
pokušajem jednog krivičnog djela ostvareno biće drugog krivičnog
djela nije bez značaja, jer će se ta okolnost uzeti u obzir kao
otežavajuća okolnost prilikom odmjeravanja kazne za pokušano
krivično djelo, s tim da će se u vidu imati i kazna koja je propisana
za djelo koje je ostvareno pri pokušaju drugog težeg krivičnog
djela.

4. U teoriji krivičnog prava smatra se da postoje određena krivična

djela kod kojih nije moguć pokušaj, ali isto tako postoje krivična
djela kod kojih je sporno da li može da postoji pokušaj. U vezi s
ovim možemo razlikovati dvije grupe krivičnih djela.

Prvu grupu čine ona krivična djela, kod kojih izvršenjem pokušaja
postoji svršeno krivično djelo. Tu su neka djela protiv integriteta
Bosne i Hercegovine (npr. napad na ustavni poredak iz čl. 156. KZ
BiH, ugrožavanje teritorijalne cijeline iz čl. 157. KZ BiH, kao i
dovođenje Federacije u položaj potčinjenosti ili ovisnosti iz čl. 151.
KZ FBiH ). Kod ovih krivičnih djela pokušaj nije moguć, nego se
odmah ostvaruje svršeno krivično djelo.

99
Drugu grupu krivičnih djela čine ona kod kojih pokušaj nije moguć
zbog prirode samog krivičnog djela (npr. nije moguć pokušaj
krivičnog djela učestovanja u tuči, neprijavljivanja pripremanja
krivičnog djela itd.). Kod ovih krivičnih djela može da se radi ili o
svršenom krivičnom djelu ili da krivičnog djela uopšte nema, dok
mogućnost njihovog pokušaja je isključena.

5. U teoriji krivičnog prava sporno je pitanje zašto se kažnjava za

pokušaj, kad nije došlo do povrede nekog dobra. Po ovom pitanju
uglavnom se ističu tri stanovišta. Prema subjektivnoj teoriji
izvršilac se treba kazniti za pokušaj zato što je ispoljio svoju
zločinačku volju. Prema objektivnoj teoriji kažnjava se pokušaj
zato što on predstavlja opasnost za neko dobro. Prema
subjektivno-objektivnoj teoriji se za pokušaj kažnjava i zbog
opasnosti koja je usljed preduzete radnje nastupila za neko
zaštićeno dobro, kao i zbog opasnosti samog učinioca koji je tu
radnju preduzeo. Danas preovladava ova mješovita teorija. U
našem krivičnom zakonodavstvu, odgovor kada će se kazniti i za
pokušaj sadržan je u odrebi čl. 26. st. 1. KZ BiH, kao i u
odredbama o pokušaju krivičnog djela u entitetskim, odnosno
krivičnom zakonodavstvu Distrikta.66

Treba imati u vidu da pokušaj nije kažnjiv kod svih krivičnih djela.
Pokušaj krivičnog djela uvjek će se kazniti ako se za to krivično
djelo može izreći kazna zatvora od tri godine ili teža kazna, (npr.
pokušaj krađe, pokušaj silovanja itd.), dok za pokušaj drugog
krivičnog djela samo kad zakon izričito propisuje kažnjavanje za
pokušaj. Sud treba da kazni učinioca koji je pokušao izvršenje
krivičnog djela prema odredbi čl. 26. st. 2. KZ BiH, kao i u
odgovarajućim odredbama u entitetskom, odnosno distriktnom
krivičnom zakonodavstvu. Kada započeto djelo nije dovršeno
ostavljena je mogućnost blažeg kažnjavanja, a da li će doći u
nekom konkretnom slučaju uopšte do ublažavanja kazne i u kojoj
mjeri, zavisiće od svih okolnosti koje se odnose na konkretan
slučaj.

6. Za pripremne radnje i pokušaj zajedničko je to što ni kod

pripremnih radnji ni kod pokušaja nije nastupila posledica, a razlika
je u tome što pripremne radnje predstavljaju preduzimanje takvih

66
Dr Z. Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008., str. 304.

100
radnji kojima se priprema izvršenje krivičnoog djela, dok se kod
pokušaja preduzima radnja izvršenja, tj. ostvaruje se jedno od
obilježja bića krivičnog djela.67 U cilju rješenja problema
razgraničenja pripremnih radnji od radnje izvršenja krivičnog djela,
bolje rečeno od pokušaja krivičnog djela, u teoriji krivčnog prava
postoje tri teorije: objektivna, subjektivna i objektivno-subjektivna.68

Po objektivnoj teoriji, pokušaj krivičnog djela postoji samo ako je

preduzeta radnja koja je u zakonu označena kao radnja krivičnog
djela. Po subjektivnoj teoriji, pokušaj krivičnog djela postoji čim je
objelodanjenja zločinačka volja učinioca. Objektivno-subjektiva
(mješovita) teorija u određivanju pojma pokušaja uvažava kako
njegovu objektivnu tako i subjektivnu dimenziju. Zato se suština
pokušaja prema ovim teorijama sastoji kako u napadu na zaštićena
dobra, tako i u ispoljenoj volji učinioca koja je ostvarena kroz taj
napad.

5. Nepodoban pokušaj

Postoje situacije kad je izvršenje krivičnog djela praktično

nemoguće, iako je preduzeta radnja izvršenja, jer ne može doći do
nastupanja posljedice koja je element krivičnog djela, zbog toga
što sredstva kojima se preduzima radnja izvršenja ili objekt prema
kojem se ta radnja preduzima nisu podobni da dovedu do
nastupanja posljedice. Tako npr. nepodoban pokušaj radnje u
pogledu objekta (predmeta) postoji kad se pokuša ubistvo na lešu,
a u pogledu sredstava kad je u namjeri lišenje života učinilac
okinuo iz prazne puške. Dok nepodoban pokušaj i u pogledu
objekta radnje i u pogledu sredstava postoji npr., kada učinilac
pomoću nekog napitka koji nema nikakog dejstva pokuša pobačaj
na ženi koja nije bremenita.69 Nepodoban pokušaj krivičnog djela
može biti nesvršeni i svršeni, (npr. nesvršeni nepodobni pokušaj
postojao bi kad učinilac započne da vrši pobačaj na ženi koja nije
trudna, pa u tome bude spriječen, dok bi svršeni nepodobni
pokušaj bio, pokušaj ubistva na lešu ). Kod nepodobnog pokušaja

67
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 104.
68
R. Garraud.o.s., str. 494.
69
N. Srzentić, N.Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 106.

101
učinilac se nalazi u zabludi u pogledu postojanja obilježja krivičnog
djela. U starijoj teoriji razlikovale su se dvije vrste nepodobnog
pokušaja i to: a) apsolutno nepodoban pokušaj, i b) relativno
nepodoban pokušaj.

a) Apsolutno nepodoban pokušaj postojao bi u slučaju kad su

objekt ili sredstvo radnje takvi da i pored preduzete radnje uopšte
ne može doći do nastupanja posljedice, a ni pod kojim uslovom
nije moglo doći ni do izvršenja krivičnog djela (npr. pokušaj ubistva
na lešu ili pokušaj prekida trudnoće na ženi koja nije trudna ).

b) Relativno nepodoban pokušaj bi postojao kad su sredstva ili

objekat uopšte podobni da proizvedu posljedicu (npr. s obzirom na
objekt, relativno nepodobni pokušaj postoji u slučaju kad se
pokuša ubistvo lica pucanjem kroz prozor u prostoriju u kojoj bi se
to lice trebalo nalaziti, a to lice je prije kratkog vremena izašlo iz
prostorije ili kad lopov zavuče ruku u tuđi, prazan, džep, s obzirom
na sredstvo, učinilac baci bombu na gomilu ljudi, ali bomba ne
eksplodira jer učinilac nije znao kako da aktivira bombu.

Kažnjavanje za nepodoban pokušaj. Još uvijek u nauci krivičnog

prava je sporno da li treba nepodoban pokušaj smatrati kao
pokušaj. Objektivna teorija smatra da kod nepodobnog pokušaja
nema pokušaja, jer je radnja izvršenja nemoguća. Tom radnjom
ništa nije proizvedeno a i nije moglo da se proizvede. Postoje
pimjeri nepodobnog pokušaja koji ukazuju na očiglednu opasnost
(npr. pucanje kroz prozor u sobu iz koje tek što je izašlo lice koje je
učinilac htio da ubije). Relativno nepodoban pokušaj ipak je
pokušaj i da za takav pokušaj treba kazniti. Prema subjektivnoj
teoriji, nepodoban pokušaj jeste pokušaj krivičnog djela. Ovdje se
ispoljava zločinačka volja u radnji učinioca. Treba kazniti i za
apsolutno nepodoban i relativno nepodoban pokušaj krivičnog
djela. Pri uređivanju kažnjavanja za nepodoban pokušaj krivičnog
djela, naš zakonodavac je uspostavio četiri moguća oblika, prema
kojima se učinilac može: a) kazniti u granicama propisane kazne,
b) kazniti ublaženom kaznom, c) kazniti kaznom koja je ublažena
van granica ublažavajuće kazne ( čl. 50. KZ BiH ), i d) potpuno
oslobađanje od svake kazne. Koju od navedenih opcija će sud
prihvatiti zavisi od okolnosti konkretnog slučaja.

102
1. Dobrovoljni odustanak od izvršenja krivičnog djela

Najčešće krivično djelo ostaje u pokušaju kad je izvršenje krivičnog

djela bilo onemogućeno ili spriječeno usljed uticaja nekih spoljnih
okolnosti, nezavisnih od volje učinioca. Međutim, može se dogoditi
da i sam učinilac koji je započeo izvršenje krivičnog djela
dobrovoljno odustane od izvršenja ili otkloni posljedicu.70 Takve
situacije se nazivaju dobrovoljni odustanak od izvršenja krivičnog
djela, i on mora biti dobrovoljan, mada je učinilac bio svjestan kada
je donio odluku da može nesmetano dovršiti započeto djelo. Ako je
učinilac odustao od daljeg izvršenja krivičnog djela usljed nekih
spoljnih uticaja, u tom slučaju dobrovoljni odustnak neće postojati,
(npr. obijač na samom početku izvršenja krivičnog djela utvrdi da
ne može obiti kasu). Uobičajno je da se smatra da cilj postojanja
instituta dobrovoljnog odustanka od izvršenja krivičnog djela
(teorija zlatnog mosta) da se učinilac stimuliše da ne dovrši
započeto krivično djelo, na taj način što mu se stavlja u izgled
mogućnost oslobođenja od kazne (vraćanje na obalu prava). Za
odustajanje se ne ulazi u motive ili pobude zbog kojih je učinilac
odustao (npr. da li je učinilac odustao iz straha da ne bude
uhvaćen, iz kajanja, iz sažaljenja prema žrtvi, religijske pobude itd.
). Odustanak mora biti dobrovoljan i on se mora sastajati u
prekidanju radnje izvršenja koja je bila započeta, tj. sprečavanju
posljedice ako je radnja izvršenja već dovršena. U svakom slučaju,
bitno je da je izostala posljedica koja je trebala da nastupi usljed
preduzete radnje. Ukoliko je posljedica ipak nastupila, tada nema
dobrovoljnog odustanka, bez obzira koliko se učinilac trudio de
spriječi njeno nastupanje, njegov uzaludni napor može mu se uzeti
u obzir kao olakšavajuća okolnost prilikom odmjeravanja kazne za
učinjeno krivično djelo. Stoga kod dobrovoljnog odustanka treba
praviti razliku između svršenog i nesvršenog pokušaju.

Kod nesvršenog pokušaja, kad je radnja izvršenja započeta ali nije

dovršena, za dobrovoljni odustanak se traži da učinilac prekine
započetu radnju i da bi se na taj način prekinulo dovršenje djela
(npr. izvršilac nanišani i odkoči pušku, ali ne opali jer je odustao od

70
N. Srzentić, N.Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str.108.

103
izvršenja ubistva ). Kod svršenog pokušaja nije dovoljno samo
pasivno držanje učinioca, već je potrebna njegova aktivna radnja u
sprečavanju da ne nastupi posljedica (npr. učinilac baci u vodu
osobu koja je neplivač pa se pokaje, predomisli, skoči u vodu i
izvuče tu osobu). Bitno je da je otklanjanje posljedice nastupilo
usljed preduzete radnje učinioca, ali pri tom nije važno da li je
učinilac sam spriječio nastupanje posljedice, ili je to sprečavanje
posljedice učinjeno preko trećih lica koje je učinilac pozvao u
pomoć. Dobrovoljni odustanak kod svršenog pokušaja moguć je
samo kod krivičnih djela kod kojih posljedica nastupa posle kraćeg
ili dužeg vremena od dovršenja radnje (temporalni delikti ). Npr.
učinilac baci u vodu osobu koja je neplivač, ta se osoba ne utapa
odmah nego se neko vrijeme bori sa vodom za održavanje života.
Kod takozvanih momentalnih delikata dobrovoljni odustanak nije
moguć, jer kod takvih djela potpuno je jasno da je djelo ostalo u
pokušaju. Npr. učinilac puca i promaši žrtvu. U tom slučaju nije
moguć dobrovoljni odustanak, već djelo ostaje u pokušaju.
Dobrovoljni odustanak nije moguć ni kod krivičnih djela kod kojih je
pokušaj obuhvaćen pojmom svršenog krivičnog djela, kod kojih se
samim preduzimanjem radnje ostvaruje dovršeno krivično djelo
(npr. napad na ustavni poredak, učestovanje u tuči, itd.). Učinilac
koji je pokušao učiniti krivično djelo, ali je dobrovoljno odustao od
izvršenja, prema odredbi čl. 28. st. 1. KZ BiH može se osloboditi
od kazne, ali je naš zakonodavac ostao na liniji mješovito
objektivno-subjektivne teorije po pitanju kažnjivosti. I kod
dobrovoljnog odustanka sudu stoji na raspolaganju više
mogućnosti, a to su: a) kažnjavanje u granicama propisane kazne,
b) kažnjavanje ublaženom kaznom, c) kažnjavanje kaznom koja je
ublažena van granica ublažavajuće, i d) potpuno oslobađanje od
svake kazne. Sud će se odlučiti za jednu od navedenih
mogućnosti, a odluka će zavisiti od svih okolnosti konkretnog
slučaja, gdje poseban značaj ima činjenica da li se radi o
dobrovoljno odustanku od nesvršenog ili svršenog pokušaja. Ako
se radi o slučaju dobrovoljnog odustanka od izvršenja krivičnmog
djela, učinilac će se kazniti po odrebi čl. 28.st. 2. KZ BiH, ako
preduzete radnje čine neko drugo samostalno krivično djelo. Ova
odredba se ne odnosi na nesamostalna krivična djela koja su
sadržana u pokušanom krivičnom djelu, a to su djela koja su u
prividnom idealnom sticaju s pokušanim krivičnim djelom (npr. kod
pokušaja silovanja ostvareno je biće krivičnog djela bludnih radnji).

104
 Glava četvrta

MJESTO I VRIJEME IZVRŠENJA KRIVIČNOG DJELA

1. Mjesto izvršenja krivičnog djela

Radnja izvršenja krivičnog djela i posljedica krivičnog djela

nastupaju, po pravilu, u jednom mjestu. Mjesto izvršenja krivičnog
djela značajno je za rješavanje više krivičnopravnih pitanja. Nisu
rijetke situacije gdje je radnja učinjenja preduzeta na jednom
mjestu, a da je posljedica nastupila na drugom mjestu. Na primjer,
postavljanje eksplozivne naprave u avion izvrši se u jednoj zemlji,
a do eksplozije i pada aviona dođe u drugoj zemlji. To su tzv.
distanciona krivična djela, čija je radnja preduzima u jednom, a
posljedica nastupi na drugom mjestu, pri čemu se može desiti da
se ta mjesta nalaze na teritoriji različitih država ili različitih
federalnih jedinica koje imaju krivičnopravne ingirencije u sastavu
jedne države. Važno je određivanje mjesta učinjenja krivičnog djela
(lokus commissi delicti), jer od toga zavisi rješavanje više
krivičnopravnih pitanja. Kao prvo pitanje postavlja se pitanje
prostornog važenja krivičnog zakonodavstva Bosne i Hercegovine
u odnosu na neko strano krivično zakonodavstvo. Postoje tri teorije
o rješavanju pitanja koje će se mjesto smatrati mjestom izvršenja:
a) teorija djelatnosti, b) teorija posljedice, 3) teorija ubikviteta
ili jedinstva.

a) Po teoriji djelatnosti smatra se da je mjesto učinjenja krivičnog

djela ono mjesto gdje je učinilac preduzeo radnju (činjenja ili
nečinjenja) izvršenja krivičnog djela. Po ovoj teoriji smatra se da je
za mjesto izvršenja bitna jedino radnja, a mjesto nastupanja
posljedice je često rezultat čiste posljedice jer je mogla nastupiti i
na svakom drugom mjestu (npr. ako je jedna osoba povrijeđena na
jednom mjestu, a od nanijetih povreda podlegne u bolnici u koju je
donešena a koja se nalazi na drugom mjestu). A iz samih
praktičnih razloga prihvatljivije je mjesto izvršenja uzeti
preduzimanje ili propuštanje radnje, jer se na tom mjestu dokazi o
izvršenom krivičnom djelu mogu lakše prikupiti.

105
b) Prema teoriji posljedice, koja se kod nas naziva još i teorija
uspijeha, kao mjesto izvršenja krivičnog djela smatra se ono
mjesto gdje je nastupila zabranjena posljedica, jer tek nastupanjem
posljedice postoji svršeno krivično djelo. Krivično djelo je jedan
cjelovit i jedinstven fenomen, a ono je definitivno ostvareno tek u
momentu nastupanja posljedice. Dakle, kod ovog shvatanja mjesto
preduzimanja radnje nema nikakvog značaja.

c) Prema teoriji ubikviteta ili jedinstva (ubique – svuda, na

svakom mjestu) mjestom izvršenja smatra se i jedno i drugo
mjesto, odnosno smatra se, kako ono mjesto gdje je preduzeta
radnja, tako i mjesto gdje je nastupila zabranjena posljedica. Sva
obilježja krivičnog djela su međusobno povezana i kao takva imaju
jednak značaj, i nema razloga da se mjestu gdje je radnja
preduzeta prizna veći značaj, nego mjestu gdje je posljedica
nastupila i obrnuto. Dakle, teorija ubikviteta u savremenom
krivičnom zakonodavstvu je najšire prihvaćena, iz razloga što
najbolje osigurava zaštitu interesa pojedinih država, jer ono uvijek
omogućava primjenu internog (domaćeg) prava. U našem
krivičnom zakonodavstvu ( čl. 23. KZ BiH, čl. 24. KZ FBiH, čl. 10.
KZ RS, čl. 24. KZ BDBiH, ), prihvaćena je ova teorija. Prema
odredbi čl. 23. st. 1. KZ BiH krivično djelo je učinjeno kako u
mjestu gdje je učinilac radio ili bio dužan da radi, tako i u mjestu
gdje je posljedica činjenja ili nečinjenja potpuno ili djelimično
nastupila.71 Pri određivanju mjesta izvršenja naš zakonodavac
pridaje jednak značaj mjestu gdje je učinitelj radio (delikti činjenja)
ili bio dužan da radi (delikti nečinjenja) kao i mjestu gdje je
nastupila posljedica. Kad su u pitanju krivična djela nečinjenja
mjesto izvršenja djela je ono mjesto u kojem je učinitelj bio dužan
da djeluje kako bi otklonio nastupanje posljedice, a i kao mjesto
gdje je nastupila posljedica zbog nepreduzimanja dužne radnje.
Kod ovih djela nekada to može biti i mjesto u kojem se učinilac
uopšte nije nalazio, ali je trebao tu biti kako bi preduzeo dužnu
radnju kojom bi spriječio nastupanje posljedice, a koja može opet
da nastupi u nekom trećem mjestu (npr. Lice A. koji živi u mjestu B.
ugovorom se obaveže da će se starati, tj. njegovati nepokretnog
bolesnika koji živi u mjestu C. pa nekoliko dana propusti vršenje te
obaveze, usljed čega to lice u teškom stanju bude prebačeno u

71
Dr Z. Tomić, Krivčno djelo I, Sarajevo, 2008., str. 284.

106
bolnicu u mjesto D., gdje je i umro). Kada su u pitanju višedjelatna
krivična djela, trajna, produženo i kolektivno krivično djelo, kod
kojih se više vremenskih i prostorno odvojenih djela smatra kao
jedno krivično djelo, kao mjesto učinjenja se smatra svako mjesto u
kojem je preduzimana radnja učinjenja koja ulazi u sastav
pojedinih takvih djela, kao mjesto nastupanja svake pojedinačne
posljedice. Kada je u pitanju saučesništvo (čl. 23. st. 3. KZ BiH) za
određivanje mjesta izvršenja krivičnog djela mjerodavno je kako
mjesto gdje je djelovao izvršilac, tako i mjesto gdje je djelovao ili je
bio dužan djelovati saučesnik, kao i mjesto gdje je nastupila
posljedica, odnosno mjesto gdje je prema umišljaju saučesnika
posljedica trebala da nastupi.72 Prema tome, kod saučesništva se
mjestom učinjenja smatra, ne samo mjesto radnje i posljedice, već
i mjesto u kojem su preduzete pojedine saučesničke radnje, kao i
mjesto u kojem je prema umišljaju pojedinih saučesnika trebala da
nastupi posljedica njihovih radnji. Određivanjem mjesta izvršenja
kod saučesništva u našem zakonodavstvu određuje se teorijom
jedinstva ili ubikviteta, a naš zakon, kao i većina zakona drugih
zemalja, ne određuje mjesto izvršenja krivičnog djela kada je u
pitanju saučesništvo.

2. Vrijeme izvršenja krivičnog djela

Postavljanje pravila po kome će se određivati u kom se vremenu

smatra da je krivično djelo učinjeno potrebno je za slučaj kad je od
preduzimanja radnje pa do nastupanja posljedice protekao izvjesni
vremenski razmak i gdje se postavlja pitanje po kom će se
momentu određivati vrijeme izvršenja.73 Posebno pravilo prema
kojem će se određivati vrijeme učinjenja nekog krivičnog djela
(tempus commissi delicti) potrebno je kod tzv. temporalnih delikata,
tj. krivičnih djela kod kojih između preduzete radnje i nastupjele
posljedice postoji izvjestan vremenski interval.74 Odgovornost
učinioca utvrđuje se prema krivičnom zakonu koji je važio u vrijeme
izvršenja krivičnog djela, tako da od tog vremena počinje da teče
zastarjelost krivičnog gonjenja. Prema vremenu izvršenja krivičnog

72
Dr M. Babić, dr I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015., str. 179.
73
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970., str. 112.
74
Dr Z. Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 286.

107
djela utvrđuje se starost učinioca koja je okolnost odlučna za
utvrđivanje krivične odgovornosti i primjenu krivične sankcije za
učinjeno krivično djelo, kao i neuračunljivost učinioca. Vrijeme
izvršenja je značajno i za ona krivična djela kod kojih je vrijeme
izvršenja posebno obilježje bića krivičnog djela. Događa se da se
radnja i posljedica krivičnog djela vremenski razlikuju, odnosno da
posljedica krivičnog djela nastupa u kraćem ili dužem vremenskom
periodu poslije izvršenja krivičnog djela, pa se postavlja pitanje kad
je izvršeno krivično djelo. Stoga izvršenje krivičnih djela predstavlja
jedan od bitnih momenata u pogledu utvrđivanja odgovornosti i
kažnjivosti učinioca krivičnih djela. Prema tome, utvrđivanje
vremena kada je jedno krivično djelo izvršeno od značaja je iz više
razloga i to radi:

1) vremenskog važenja krivičnog zakona, odnosno radi

njegove primjene na konkretan slučaj, jer se na učinioca krivičnog
djela primjenjuje zakon koji je bio na snazi u vrijeme učinjenja
krivičnog djela (čl. 4. st. 1. KZ BiH);

2) procjene uračunljivosti učinioca, jer nije uračunljiva osoba

koja u vrijeme učinjenja krivičnog djela nije mogla da upravlja
svojim postupcima zbog trajne ili privremene duševne bolesti,
privremene duševne poremećenosti ili zaostalog duševnog razvoja
(čl. 34. st. 1. KZ BiH);

3) isključenja krivične odgovornosti u slučaju neotklonjive

stvarne zablude, jer nije krivično odgovorna osoba koja u vrijeme
učinjenja krivičnog djela nije bila svjesna nekog njegovog zakonom
propisanog obilježja, ili koja je pogrešno smatrala da postoje
okolnosti prema kojima bi, da su one stvarno postojale, to djelo bilo
dopušteno (čl. 37. st.1. KZ BiH);
4) zastarjelosti krivičnog gonjenja, jer zastarjelost počinje
teći od vremena učinjenja krivičnog djela (čl. 14. KZ BiH);

5) isključenja primjene krivičnog zakonodavstva prema

djeci, jer se naše krivično zakonodavstvo ne primjenjuje prema
djetetu koje u vrijeme učinjenja krivičnog djela nije navršilo
četrnaest godina života (čl. 8. KZ BiH);

6) primjene krivičnih sankcija prema maloljetnim učiniocima

krivičnih djela, jer se maloljetniku koji je u vrijeme učinjenja

108
krivičnog djela navršio četrnaest godina, a nije navršio šesnaest
godina života (mlađi maloljetnik), mogu izreći samo odgojne mjere,
dok se maloljetniku koji je u vrijeme učinjenja krivičnog djela
navršio šesnaest, a nije navršio osamnest godina života (stariji
maloljetnik) mogu izreći odgojne mjere po zakonu propisanim
uslovima, a izuzetno mu se može izreći i kazna maloljetničkog
zatvora (čl. 80. st. 2. i 3. KZ BiH);

7) isključenja mogućnosti izricanja sankcija upozorenja, tj.

sudske opomene i uslovne osude maloljetnim učiniocima krivičnog
djela tj. osobama koje u vrijeme učinjenja krivičnog djela nisu
imale navršenih osamnaest godina života (čl. 80. st.5. KZ BiH);

8) kažnjavanja starijih maloljetnika, onih sa navršenih

šesnaest, a nenavršenih osamnaest godina života u vrijeme
učinjenja krivičnog djela, jer se takav maloljetnik može kazniti
samo ako je krivično odgovoran i ako je učinio krivično djelo s
propisanom kaznom zatvora težom od pet godina, a zbog teških
posljedica djela i visokog stepena krivične odgovornosti ne bi bilo
opravdano da mu se izrekne odgojna mjera (čl. 95. KZ BiH).

9) isključenja mogućnosti izricanja kazne dugotrajnog

zatvora mlađim punoljetnim osobama, jer se ta kazna ne može
izreći učiniocu koji u vrijeme učinjenja krivičnog djela nije navršio
dvadesetijednu godinu života (čl. 42. st. 4. KZ BiH), i

10) stoga što je vrijeme učinjenja konstitutivno obilježje

nekih krivičnih djela, jer ta djela mogu postojati samo ako su
učinjena u tačno naznačeno vrijeme.Takva djela su: pomaganje
neprijatelju, nepostupanje po zdravstvenim propisima za vrijeme
epidemije, čedomorstvo, protivzakoniti lov, protivzakoniti ribolov,
ratni zločin protiv civilnog stanovništva, ratni zločin protiv ranjenika
i bolesnika i sl.
Prema odredbi čl. 22. KZ BiH krivično djelo je učinjeno u vrijeme
kada je učinilac radio ili bio dužan da radi, bez obzira na to kad je
posljedica činjenja ili nečinjenja nastupila. Naše zakonodavstvo,
kao i većina savremenih stranih krivičnih zakonodavstava,
opredijelio se za teoriju djelatnosti, tako što je vrijeme izvršenja
krivičnog djela vezalo samo za jedan momenat, a to je vrijeme
preduzimanja radnje (komisivni delikti), odnosno vrijeme
propuštanja dužne radnje (omisivni delikti). Kod krivičnih djela

109
nečinjenja vrijeme učinjenja djela vezano za vrijeme propuštanja
radnje koju je učinilac bio dužan preduzeti (npr. kod neprijavljivanja
krivičnog djela ili učinioca to je moment od kojeg nema više
mogućnosti za blagovremeno otkrivanje krivičnog djela ili njegovog
učinioca). Kod krivičnog djela nepružanja pomoći, to je moment od
kojeg više nema mogućnosti da se, bez opasnosti za sebe ili
drugog, pruži pomoć osobi koja se nalazi u direktnoj životnoj
opasnosti. Dakle, vrijeme učinjenja krivičnog djela kod komisivnih
delikata je vrijeme kad je učinitelj radio, dok kod komisivnih
delikata to je vrijeme kad je učinitelj bio dužan da radi. Ovdje se
kao vrijeme učinjenja krivičnog djela smatra cijelo vrijeme trajanja
radnje. Postavlja se pitanje koji će se zakoni primijeniti na učinioca
u konkretnom slučaju, od kog momenta će se računati rokovi
zastarjelosti krivičnog gonjenja, kao i pitanje od kojeg momenta će
se utvrđivati starosna dob učinioca. Kao odlučujući momenat se
smatra završetak radnje, tj. posljednje radnje (npr. kod onih
krivičnih djela kod kojih se više odvojenih radnji prema zakonu
uzimaju kao jedna radnja učinjenja, tj. kao jedno krivično djelo. To
su krivična djela koja se izvršavaju sa više fizički i vremenski
odvojenih radnji koje se stapaju u jednu radnju učinjenja, jer sve te
radnje čine jednu prirodnu jedinstvenu cjelinu. Kod trajnih krivičnih
djela kao vrijeme učinjenja smatra se cijelo vrijeme trajanja
protivpravnog stanja, a za odluke koje se odnose na primjenu
zakona, zastarjelost, starosnu dob učinioca bitan momenat je onaj
kad je prestalo protivpravno stanje. Kod produženog i kolektivnog
krivičnog djela kao vrijeme izvršenja uzima se moment
preduzimanja posljedne radnje koja ulazi u sastav produženog i
kolektivnog krivičnog djela. Saučesnik je krivično djelo učinio u
vrijeme kad je radio ili bio dužan da radi, pa bi prema tome, za
saučesnika bilo relevantno vrijeme kad je preduzeo radnju
saučesništva, bez obzira na to kad je preduzeta radnja izvršenja.

110
 Glava peta

STICAJ KRIVIČNIH DJELA

1. Jedinstvo krivičnog djela i sticaj krivičnih djela

Kod izvršenja krivičnog djela, najčešći je slučaj da učinilac jednom

radnjom prouzrokuje jednu posljedicu (npr. jednim udarcem
nanese tešku tjelesnu povredu drugom licu), ili sa više radnji učini
više krivičnih djela za koja mu se sudi istovremeno (npr. ako osoba
A. jednim pucnjem iz vatrenog oružja liši života osobu B. a drugim
pucnjem nanese tešku tjelesnu povredu osobi C.). Prilikom
izvršenja krivičnog djela, mogući su, međutim, i drugi slučajevi.75
Ima slučajeva kada učinilac sa više radnji prouzrokuje jednu
posljedcu, i tako ostvari samo jedno krivično djelo (npr. osoba A.
nekoliko puta puca iz puške i tom radnjom prouzrokuje smrt lica B.,
i time izvrši krivično djelo ubistva). S gledišta krivičnog prava, tj.
krivičnog zakona, u ovom slučaju postoji jedinstvo radnje, s
obzirom da je nastupila samo jedna posljedica, odnosno, u pitanju
je jedinstvo krivičnog djela u krivično pravnom smislu. Dešava se
da učinilac jednom radnjom prouzrokuje samo jednu posljedicu, s
tim da ta posljedica traje duže (npr. prouzrokovana tjelesna
povreda traje duže ili kraće), ali to ne utiče na jedinstvo datog
krivičnog djela.

Postoje slučajevi kada učinilac krivičnog djela sa dvije ili više radnji
prouzrokuje dvije ili više posljedica, i samim tim izvrši više krivičnih
djela. I u ovom slučaju postoji jedinstvo krivičnog djela, iz razloga
što zakon spaja ova krivična djela (tzv. složeno krivično djelo), u
jedno jedinstveno krivično djelo.

Sticaj krivičnih djela postoji kada jedno lice sa jednom ili više radnji
učinjenja ostvari obilježja dva ili više krivičnih djela za koja mu se
istovremeno sudi, s tim da mu se kazna prethodno utvrđuje za
svako pojedinačno krivično djelo, pa u jedinstvenom postupku i sa

75
F. Fon List, O.S., str. 261.

111
jednom presudom izriče jedna jedinstvena kazna za sva učinjena
krivična djela (čl. 53. st.1. KZ BiH).

2. Pojam sticaja i vrste sticaja

Kako smo mogli vidjeti iz prethodnih izlaganja, sticaj krivičnih djela

postoji onda kada je učinilac izvršio više krivičnih djela i kada se za
sva djela zajednički sudi, odnosno kada ni jedno djelo nije ranije
presuđeno.76 Sticaj krivičnih djela može biti a) idealni i b) realni.

2.1. Idealni sticaj

Idealan sticaj krivičnih djela postoji kada je učinilac sa jednom

radnjom učinio više krivičnih djela. Idealni sticaj naziva se još i
formalni sticaj krivičnih djela. Dakle, kod idealnog sticaja učinilac
preduzima samo jednu radnju, činjenje ili nečinjenje, i tom radnjom
prouzrokuje više posljedica, i time izvrši više krivičnih djela, ali mu
se prilikom izricanja kazne izriče jedinstvena kazna za sva krivična
djela koja je učinio.

Iz navedenog jasno prizilazi da zakon idealni sticaj smatra kao

sticaj krivičnih djela, što je opravdano. Ako učinilac jednom
radnjom prouzrokuje više posljedica, nema nikakvog razloga da se
ne prizna da je učinilac u takvom slučaju učinio više krivičnih djela.
Za postojanje idealnog sticaja potrebno je, na prvom mjestu, da je
učinilac preduzeo samo jednu radnju izvršenja. Drugi uslov za
postojanje idealnog sticaja jeste da je izvršenom radnjom
prouzrokovano više posljedica, tj. da je izvršeno više krivičnih
djela. Postoje dva oblika idealnog sticaja, s obzirom na vrste
krivičnih djela koja se mogu u njemu naći, i to: a) homogeni ili
istovrstan, i b) heterogeni ili raznovrstan.

a) Homogeni ili istovrstan idealni sticaj postoji onda kada učinilac

jednom radnjom učini više posljedica iste vrste (istovrsnih) krivičnih

76
Dr B. Čejović, dr. M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 235.

112
djela. Npr. učinilac jednom istom radnjom prouzrokuje dvije
tjelesne povrede na dvije osobe.

b) Heterogeni ili raznovrstan idealni sticaj postoji onda kada

učinilac jednom radnjom prouzrokuje više raznovrsnih krivičnih
djela Npr. kada jednom radnjom učinilac prouzrokuje smrt jednog
lica i tjelesnu povredu drugog lica. Razlikovanje homogenog od
heterogenog idealnog sticaja nije od značaja za postojanje samog
sticaja, a može da bude samo od značaja kod odmjeravanja
kazne.

2.2. Realni sticaj

Za razliku od idealnog, realani (materijalni) sticaj postoji kada je

učinilac sa više radnji (činjenja ili nečinjenja) učinio više krivičnih
djela, koja mogu biti prostorno i vremenski odvojena. Npr. učinilac
jednim udarcem nanese tjelesnu povredu jednom licu, a nakon
određenog vremena i drugom licu. Za realni sticaj karakteristično je
da se radi o više krivičnih djela jednog učinioca za koje mu nije
suđeno, tj. da se radi o više djela za koja mu se istovremeno sudi.
Kao i kod idealnog sticaja, i realni sticaj može biti: a) homogeni ili
istovrstan, i b) heterogeni ili raznovrstan.

a) Homogeni ili istovrstan realni sticaj postoji kada učinilac sa više

radnji učini više istovrsnih krivičnih djela (npr. provalne krađe,
prevare, razbojništva, itd.).

b) Heterogeni ili raznovrstan realni sticaj postoji kada učinilac s

više radnji učini više raznovrsnih krivčnih djela (npr. kad jednom
radnjom izvrši ubistvo, a drugom radnjom izvrši silovanje). Kod
realnog sticaja nije bitno koliko je vremena proteklo između
pojedinih krivičnih djela. Isto tako, nebitno je da li su sva djela
učinjena na jednom mjestu ili na različitim mjestima. Kao i kod
idealnog sticaja, za postojanje realnog sticaja potrebno je da se
ispune dva uslova. Prvi uslov se sastoji u tome da učinilac treba da
preduzme više radnji izvršenja, i sa tim radnjama prouzrokuje više
posljedica koje su obilježje više krivičnih djela. Drugi uslov koji
mora da bude ispunjen da bi postojao realni sticaj jeste da učiniocu
u vrijeme izvršenja posljednjeg krivičnog djela nije izrečena

113
pravosnažna sudska presuda ni za jedno ranije učinjeno krivično
djelo, tj. da mu se istovremeno sudi za sva izvršena krivična djela.
Zajedničko i za idealni i realni sticaj je da je prouzrokovano više
krivičnopravnih posljedica, dok se razlika ogleda u tome što su ove
posljedice kod idealnog sticaja prouzrokovane jednom radnjom, a
kod realnog sticaja sa više radnji.

Ne pojavljuju se u praksi po pravilu teškoće u razlikovanju idealnog

od realnog sticaja.

2.3. Prividni sticaj

Problematiku sticaja krivičnih djela čini vrlo složenom razlikovanje

pravog od prividnog sticaja krivičnih djela. Za razliku od pravog
idealnog i realnog sticaja krivičnih djela, postoje i situacije u kojima
samo na izgled postoji sticaj, a u stvari postoji samo jedno krivično
djelo. Postoje dvije vrste prividnog sticaja i to: a) prividni idealni
sticaj, i b) prividni realni sticaj.

2.3.1. Prividni idealni sticaj

Prividni idealni sticaj krivičnih djela postoji naročito u slučajevima

kada između tih djela postoji odnos specijaliteta, supsidijariteta,
konsumpcije, inkluzije ili alternativiteta. Prema tome, idealni sticaj
krivičnih djela je prividan kad se jednom radnjom ostvari biće više
krivičnih djela ali se, i pored toga, smatra da je učinjeno samo
jedno krivično djelo, i učiniocu se sudi i biva kažnjen samo za
jedno krivično djelo. Prividni idealni sticaj pojavljuje se u više
oblika. To su: a) specijalitet, b) supsidijaritet, c) konzumpcije,
d) inkluzija, i e) alternativitet. U zakonu prividni sticaj se u opšte
ne spominje, već je to pravna i doktrinirana kategorija koja je
stvorena u sudskoj praksi, a kao takva razrađena u krivičnopravnoj
teoriji. Zbog pravilne pravne kvalifikacije učinjenog djela, potrebno
je razlikovanje prividnog od pravog sticaja. Kod prividnog sticaja
postoji samo jedno krivično djelo, a kod pravog idealnog i realnog
sticaja postoje dva ili više krivičnih djela.

114
a) Specijalitet postoji u slučaju kada se jedno djelo pojavljuje
kao poseban oblik nekog drugog, opšteg krivičnog djela. U tom
slučaju se primjenjuje pravilo lex specialis derogat legi generali
(poseban zakon derogira ili ukida opšti zakon). U takvim
slučajevima ne postoje dva krivična djela, tj. opšti i posebni oblik,
već samo posebni oblik određenog krivičnog djela, iako su jednom
radnjom ostvarena oba krivična djela (npr. krivično djelo ubistva i
krivično djelo ubistva bremenite žene). Ovo drugo krivično djelo se,
u odnosu na krivično djelo ubistva, pojavljuje kao specijalni vid
krivičnog djela ubistva, pa se i sam propis koji reguliše to krivično
djelo pojavljuje kao specijalni propis u odnosu na propis koji
reguliše krivično djelo ubistva. Između ova dva krivična djela sticaj
je samo prividan, a učinilac će uvjek odgovarati samo za jedno
djelo, tj. za njegov posebi oblik.
b) Supsidijaritet je prividni sticaj koji postoji kad jedno krivično
djelo predstavlja prethodni stadijum drugog krivičnog djela. Npr.
ako jedno lice učestvuje u tuči i u krivičnom djelu teške tjelesne
povrede, i ako to lice jednom radnjom izvrši oba krivična djela,
postojaće samo krivično djelo teške tjelesne povrede. U tom
slučaju je prethodno djelo supsidijarno naknadnom djelu kao
primarnom. Dakle, u ovom slučaju prethodni stadijum je određen
kao posebno krivično djelo ako se kriminalna radnja na njemu
zaustavi. Ako se kriminalna radnja nastavi, prethodni stadijum gubi
svoju samostalnost u krivičnom pogledu i postaje sastavni dio
krivičnog djela koje je ostvareno ukupnom djelatnošću. U slučaju
da se jedno djelo pojavljuje kao primarno u odnosu prema drugom
kao supsidijarnom djelu, onda se po pravilu lex primaria derogat
legi supsidiarie, ima primijeniti primarni a ne supsidijarni zakon.
Suština supsidijariteta je u djelimičnom preklapanju bića dva
krivična djela. Supsidijaritet može biti formalni ili zakonski i
materijalni.

Formalni ili zakonski supsidijaritet postoji u slučaju kad zakon

izričito upućuje na primjenu jednog krivičnog djela samo onda ako
nisu ostvareni uslovi za primjenu nekog drugog krivičnog djela.
Npr. učinilac će se kazniti za bludne radnje, samo ako nije učinjen
ni pokušaj krivičnih djela silovanja, spolnog odnosa s nemoćnom
osobom, spolnog odnosa zloupotrebom položaja ili prinude na
spolni odnos. Ovdje se radi o krivičnim djelima primarnog karaktera
u odnosu na bludne radnje koje su supsidijarnog karaktera.

115
Materijalni supsidijaritet proizilazi iz same prirode određene
odredbe i njenog odnosa prema odredbama kojima su
inkriminisana druga krivična djela, a utvrđuje se njenim
tumačenjem. Na primjer, krivično djelo učestvovanja u tuči je po
svojoj prirodi supsidijarno u odnosu na krivična djela ubistva i teške
tjelesne povrede. Propisivanjem ovog krivičnog djela obezbjeđuje
se kažnjavanje onih učesnika u tuči koji nisu preduzeli radnju
kojom je neko lišen života ili kojom je drugom nanijeta teška
tjelesna povreda. Oni učesnici u tuči, koji su svojim radnjama
izvršili ubistvo ili nanijeli tešku tjelesnu povredu, neće se
primjenjivati odredba o učestvovanju u tuči, već odredbe o ubistvu
ili teškoj tjelesnoj povredi, jer su te odredbe primarne u odnosu na
odredbu o učestvovanju u tuči, koja je supsidijarna.

Konsumpcija postoji kada biće jednog krivičnog djela redovno u

potpunosti obuhvata biće nekog drugog krivičnog djela, pod
uslovom da nije riječ specijalitetu. Konsumpcija postoji samo u
onim slučajevima u kojima se izvršenje jednog krivičnog djela ne
može zamisliti bez izvršenja nekog drugog krivičnog djela. Npr. lice
A. nanese licu B. više udaraca od kojih neki rezultiraju teškim
tjelesnim povredama, a neki lišavanjem života. Tada lice A. neće
odgovarati za teške tjelesne povrede, već samo za ubistvo, jer će
teške tjelesne povrede biti konzumirane ubistvom.

Postoje slučajevi kada se sa više radnji učinjenja ostvari više

krivičnih djela, s tim da jedno glavno konzumira ostala krivična
djela. Ovakve situacije postoje kod tzv. nekažnjivog prethodnog
djela i nekažnjivog naknadnog djela.

Nekažnjivo prethodno djelo je ono djelo čije je nepravo u tolikoj

mjeri obuhvaćeno nepravom drugog kasnijeg djela da se uzima da
je dovoljno izvršioca kazniti samo za to kasnije djelo.77 Tako bi
nekažnjivo prethodno djelo postojalo npr. kada izvršilac prethodno
ukrade ključ koji mu je kasnije poslužio za izvršenje provalne
krađe.

Nekažnjivo naknadno djelo je ono djelo koje učinilac izvršava

poslije ostvarenja prethodnog djela, pod uslovom da ono po svojoj
suštini može da samo predstavlja realizaciju prethodnog djela. Npr.

77
Dr Z. Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 325.

116
učinilac ukrade auto, i to auto krije u garaži. Ovdje učinilac sa dvije
radnje ostvaruje obilježja dva krivična djela. Prvo, krivično djelo
krađe, a drugo, krivično djelo prikrivanja. U ovom slučaju krivično
djelo prikrivanja će biti konzumirano krivičnim djelom krađe.

c) Inkluzija je poseban oblik konsupcije gdje se neko djelo

koje se ostvaruje kroz neko teže djelo ukazuje kao bagatelno u
odnosu na to teže djelo. Npr. kod ubistva pucanjem iz pištolja
dolazi do ostvarenja bića krivičnog djela oštećenja tuđe stvari
oštećenjem odjeće žrtve. Kod inkluzije je prateće djelo bagatelno tj.
zanemarivo u odnosu na glavno ili teže krivično djelo. Dakle
inkluzija predstavlja pravni izraz za nekažnjivo prateće djelo.

d) Alternativitet je slučaj kada se dva ili više bića javljaju kao

ravnopravna i potpuno je nebitno da li će se uzeti da postoji jedan,
drugi ili treći oblik tog krivičnog djela. Alternativitet se javlja kad se
radi o ostvarenju više kvalifikovanih oblika jednog te istog krivičnog
djela a preduzimanjem samo jedne radnje učinjenja. Npr. ako je
učinjeno teško ubistvo na okrutan način a zarad prikrivanja drugog
krivičnog djela. U ovom slučaju postoji samo jedno krivično djelo i
to djelo teškog ubistva.

2.3.2. Prividni realni sticaj

Prividni realni sticaj krivičnih djela postoji u slučaju kada je sa više

radnji izvršeno više krivičnih djela, ali sa gledišta krivičnog zakona
ipak postoji samo jedno krivično djelo, ukoliko su ispunjeni
određeni uslovi. Razlika koja se pojavljuje između pravog i
prividnog realnog sticaja ogleda se u tome što se kod pravog
realnog sticaja sa više radnji ostvaruje više krivičnih djela, pa se
kazna posebno utvrđuje za svako od tih djela, a izriče jedna
jedinstvena kazna za sva ta učinjena djela, a kod prividnog realnog
sticaja takođe se sa više radnji ostvaruju obilježja više krivičnih
djela, ali se zbog povezanosti radnji smatra da postoji samo jedno
krivično djelo, a učinilac se kažnjava kaznom koja je propisana za
to krivično djelo. Oblici prividnog realnog sticaja su: a) složeno
krivično djelo, b) kolektivno krivično djelo, i c) produženo

117
krivično djelo. Postoje mišljenja da osim ovih oblika, u prividni
realni sticaj spada tzv. nekažnjivo naknadno djelo.
a) Složeno krivično djelo postoji onda kada je samo
zakonsko biće jednog krivičnog djela sastavlјeno iz dva ili više
krivičnih djela. U ovakvom slučaju, na prvi pogled, postoje dva ili
više krivičnih djela, sa svim obilježjima neophodnim za postojanje
krivičnog djela, ali - pošto ih zakon spaja u jedno krivično djelo - tu
nema sticaja, tj. postoji samo jedno, složeno krivično djelo.
Složeno krivično djelo, npr., postoji kod krivičnih djela razbojničke
krađe i razbojništva. Riječ je o složenim krivičnim djelima zato što
se i u jednom i u drugom slučaju radi o krivičnim djelima koja se
sastoje iz prinude i krađe - a i prinuda i krađa smatraju se
samostalnim krivičnim djelima.
U navedenom slučaju, u pitanju je tzv. pravo složeno krivično djelo,
jer oba djela iz njegovog sastava predstavlјaju krivična djela.
Međutim, osim o pravom složenom krivičnom djelu, može se
govoriti i o nepravom složenom djelu, odnosno složenom krivičnom
djelu u širem smislu. Nepravo složeno krivično djelo postoji onda
kada je krivično djelo sastavlјeno iz više prouzrokovanja, ali se
samo jedno od njih smatra krivičnim djelom, dok se drugo, ili više
njih, ne smatraju krivičnim djelom - tačnije rečeno, mogu da budu
krivična djela, samo pod određenim uslovima - na primjer, krivično
djelo silovanja, sastoji se iz prinude (koja je krivično djelo) i oblјube
(koja, po pravilu, ne predstavlјa krivično djelo, ali može to da bude
ukoliko su ispunjeni posebni uslovi).78
Ako neko lice učini dva ili više krivičnih djela koja ne čine jedno
složeno krivično djelo, kazna se utvrđuje za svako krivično djelo
posebno, a izriče se jedinstvena kazna, i to po posebnim pravilima
koja se primjenjuju kod odmjeravanja kazne za krivična djela u
sticaju. Kada se radi o više krivičnih djela koja čine složeno
krivično djelo, kazna se odmjerava po opštim pravilima o
odmjeravanju kazne, jer je u pitanju jedinstveno krivično djelo.
b) Kolektivno krivično dјelo predstavlјa skup više istih
krivičnih dјela vezanih zajedničkim psihičkim stanjem učinioca, koja
se javlјaju kao pravno jedinstvo krivičnog djela ili kao sticaj krivičnih
djela, ali uvek kao jedinstvo krivičnog djela u kriminološkom
pogledu.
Кolektivno krivično djelo može da se javi kao jedinstveno krivično
djelo ili kao sticaj krivičnih djela - ukoliko se ono posmatra sa

78
B. Čejović, M. Kulić, cit. djelo, str. 242.

118
aspekta krivičnog zakona. Međutim, ako se problem kolektivnog
krivičnog djela posmatra sa kriminološkog aspekta, odnosno s
aspekta društvene opasnosti učinioca krivičnog djela, onda ovdje
ne postoji sticaj, već se radi o jedinstvenom krivičnom djelu. Znači,
i ovdje je u pitanju jedan oblik prividnog realnog sticaja.
Sva krivična djela iz sastava kolektivnog krivičnog djela
međusobno su povezana u jednu cjelinu, odnosno jedinstvo,
zajedničkim psihičkim stanjem učinioca. Svako pojedinačno
krivično djelo iz sastava kolektivnog krivičnog djela ima svoj osnov
u istom psihičkom stanju učinioca.
U zavisnosti od prirode psihičkog stanja učinioca, razlikuju se
sljedeći oblici kolektivnog krivičnog djela: 1) kolektivno krivično
djelo u vidu zanata; 2) kolektivno krivično djelo u vidu zanimanja, i
3) kolektivno krivično djelo iz navike.

Kolektivno krivično djelo u vidu zanata postoji onda kada se

psihičko stanje, zajedničko za sva krivična djela, sastoji u
riješenosti učinioca da vršenjem istih krivičnih djela obezbjedi sebi
stalni izvor prihoda. Znači, kod učinioca postoji namjera da vršenje
krivičnih djela bude takoreći njegov zanat, koji će mu obezbijediti
sredstva za opstanak.
Kolektivno krivično djelo u vidu zanimanja postoji onda kada je
učinilac spreman da više puta izvrši više istih krivičnih djela. Na taj
način, ovakav njegov stav izražava u stvari njegovu spremnost da
vršenje krivičnih djela bude njegovo zanimanje kojim će se baviti
duže vrijeme. Za razliku od kolektivnog krivičnog djela u vidu
zanata, da bi postojao ovaj oblik kolektivnog krivičnog djela, nije
neophodno da kod učinioca postoji namjera da vršenjem krivičnih
djela obezbijedi sebi neophodna sredstva za egzistenciju, ali može
od toga imati neku imovinsku korist. U našem krivičnom
zakonodavstvu postoje takva djela, kod kojih je zakonodavac
radnju učinjenja odredio kao „bavljenje“ određenom djelatnošću
(npr. nadripisarstvo, nedozvoljena trgovina zlatom, nadriljekarstvo
itd.). Da bi postojala navedena krivična djela nije dovoljna samo
jednokratno preduzimanje njihovih radnji učinjenja, nego se te
radnje moraju u više navrata ponoviti.

Kolektivno krivično djelo iz navike postoji kada je učinilac

pokazao sklonost za vršenje takvih ili sličnih djela, odnosno kada
je kod njega zbog ponavljanja nekog krivičnog djela stvorena
navika za vršenjem tog djela i kao takva predstavlja sastavni dio

119
njegovog života. Naše krivično zakonodavstvo ne sadrži ni jedno
kolektivno djelo iz navike, za razliku od ranijeg krivičnog
zakonodavstva koje je poznavalo jedno takvo krivično djelo
nasilničkog ponašanja (siledžijstvo, huliganstvo).

Produženo krivično djelo, prema odredbi člana 54 stav 2 KZ BiH,

je učinjeno kad je učinilac s umišljajem učinio više istih ili istovrsnih
krivičnih djela koja s obzirom na način učinjenja, njihovu
vremensku povezanost i druge stvarne okolnosti koje ih povezuju
čine jedinstvenu cjelinu.
Zakonske odredbe o sticaju krivičnih djela neće se primijeniti kada
učinilac učini produženo krivično djelo. Kada se radi o produženom
krivičnom djelu istih zakonskih obilježja, sud će izabrati vrstu i
mjeru kazne koja je propisana za to krivično djelo. Ako se radi o
istovrsnim krivičnim djelima, sud će izabrati vrstu i mjeru kazne
koja je propisana za najteže od tih djela
Produženo krivično djelo predstavlјa jedinstvo a ne sticaj krivičnih
djela. Ono je pravna konstrukcija koja je proizvod sudske prakse i
njenih potreba. Kada sud izrekne presudu, on njome obuhvata sva
krivična djela koja ulaze u sastav produženog krivičnog djela.
Za postojanje produženog krivičnog djela potrebno je da budu
ispunjeni sljedeći uslovi: 1) istovjetnost ili istovrsnost krivičnih djela;
2) vremenska povezanost učinjenih djela; 3) identičan ili sličan
način izvršenja; 4) umišljaj kao oblik krivice, i 5) druge stvarne
okolnosti koje izvršena djela povezuju u jedinstvenu cjelinu.
Istovjetnost ili istovrsnost krivičnih djela znači da je izvršilac
preduzetim radnjama ostvario obilježja više istih ili istovrsnih
krivičnih djela. Više istih krivičnih djela postoji kada je ostvareno
više djela iste pravne kvalifikacije (npr. više krađa). Više istovrsnih
krivičnih djela postoji kada se radi o više krivičnih djela koja su iste
vrste, ali različite pravne kvalifikacije, u kom slučaju se sva ta djela
kvalifikuju prema najtežem djelu. Na primjer, više istovrsnih
krivičnih djela postoji kada jedno lice izvrši krađu, sitnu krađu i
tešku krađu, pa bi to lice odgovaralo za tešku krađu.

Vremenska povezanost učinjenih djela postoji kada se više

krivičnih djela izvrši u kraćem vremenskom periodu. Da li postoji
vremenska povezanost faktičko je pitanje. Ona će, npr., postojati
ako izvršilac svakodnevno u roku od deset dana izvrši krivično
djelo krađe.

120
Identičan ili sličan način izvršenja postoji kada sve pojedinačne
radnje predstavljaju jedinstvenu cjelinu.
Za postojanje produženog krivičnog djela potrebno je da je izvršilac
sva djela iz konstrukcije produženog krivičnog djela izvršio sa
umišljajem kao oblikom krivice.

Za postojanje produženog krivičnog djela potrebno je da postoje i

druge stvarne okolnosti koje izvršena djela povezuju u
jedinstvenu cjelinu. Te okolnosti ne moraju postojati u svakom
konkretnom slučaju. Tako, na primjer, kod nekih krivičnih djela
treba da bude ispunjen uslov identiteta oštećenog, kao što je slučaj
sa krivičnim djelom silovanja, pošto ovo krivično djelo može biti
produženo samo ako se radi o istoj ženi.

3. Povrat

Povrat postoji onda kada učinilac koji je ranije osuđivan ponovo

učini krivično djelo. Za razliku od realnog sticaja, gdje se takođe
radi o tome da jedno lice učinilo dva ili više krivičnih djela (za njih
mu se istovremeno sudi) ovdje se radi o već osuđivanom licu koje
poslije izdržane kazne ponovo učini krivično djelo. Umjesto da
sankcija na učinioca djeluje preventivno, učinilac na njenu primjenu
reaguje ponovnim vršenjem krivičnog djela, što znači ponavljanje
krivičnog djela dokaz je veće neprilagođenosti učinioca krivičnog
djela uslovima života na slobodi. Za krivično pravo je, razumljivo,
najvažniji krivičnopravni pojam povrata, međutim, ništa manje
značajni su i kriminološki i penološki pojam.79 U kriminološkom
smislu, povrat postoji čak i onda kada ranije krivično djelo nije ni
otkriveno, a za kriminološki pojam povrata bitno je samo to da je
učinilac učinio novo krivično djelo. Povrat u penološkom smislu
označava svako ponovno dolaženje učinioca u kazneno-popravnu
ustanovu. Dakle, povratniku u kazneno-popravnom domu treba
posvetiti posebnu pažnju, a raniji učinjeni propusti u njegovom
prevaspitanju da se otklone kako do ponovnog dolaska učinioca u
kazneno-popravnu ustanovu ne bi došlo. Najpoznatije su sljedeće
vrste povrata: 1) pravi i prividni povrat, 2) opšti i posebni povrat, 3)

79
Dr B.Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 133.

121
vremenski određen i vremenski neodređen povrat i 4) prost povrat i
povrat iz navike.
1) Podjela na pravi i prividni povrat izvršena je s obzirom na to
da li je učinilac koji je učinio novo krivično djelo već izdržao kaznu
za ranije učinjeno krivično djelo. Pravi povrat bi postojao onda ako
bi učinilac posle izdržane kazne ponovo učinio novo krivično djelo.
Prividni povrat postojao bi ako je učinilac učinio novo krivično djelo
poslije izrečene presude za ranije učinjeno krivično djelo, bez
obzira na to da li je, ili nije, izdržao kaznu za ranije učinjeno
krivično djelo.
2) Opšti i posebni povrat razlikuju se prema prirodi izvršenog
krivičnog djela. Opšti (generalni) povrat postoji onda kada je novo
krivično djelo različite prirode u odnosu na ranije učinjeno krivično
djelo. Posebni (specijalni) povrat postoji onda kada je novo
učinjeno krivično djelo iste prirode kao prethodno učinjeno krivično
djelo.

3) Vremenski određen i vremenski neodređen povrat razlikuju

se u pogledu vremenskog razmaka koji postoji između izvršenja
novog krivičnog djela i izvršenja prethodnog krivičnog djela. Kod
vremenskog povrata postoji tačno određen vremenski razmak
između dva učinjena krivična djela (od trenutka izricaja osude ili od
trenutka kada je izdržana kazna). Vremenski neodređen povrat je
onaj gdje nije od značaja vremenski razmak između dva učinjena
krivična djela.

4) Prost povrat i povrat iz navike razlikuju se po prirodi krivičnih

djela i po prirodi psihičkog stanja učinioca krivičnog djela. Prost
povrat postoji onda kada se kod ocjene povrata više uzimaju
priroda, jednorodnost ili raznorodnost krivičnih djela. Dok povrat iz
navike postoji kada se on određuje na osnovu prirode psihičkog
stanja učinioca. U savremenom krivičnom pravu aktuelan je povrat
iz navike. Za postojanje povrata ne postavljaju se nikakvi uslovi
osim da je učinilac najmanje jedanput ranije osuđivan, a sam
povrat predstavlja fakultativnu otežavajuću okolnost.

122
 Glava šesta

PODJELE KRIVIČNIH DJELA

1. Opšta izlaganja o podjelama krivičnih djela

Krivična djela su međusobno veoma različita i mogu se grupisati

prema različitim kriterijumima. Ona se mogu svrstati u različite
grupe, a sve u zavisnosti od različitih kriterijuma, kao što je radnja
(krivična djela činjenja i krivična djela nečinjenja), posljedica
(krivična djela povrede i krivična djela ugrožavanja), svojstvo
učinioca (opšta i posebna, te svojeručna ili vlastoručna), trajanje
protivpravnog stanja (trajna i trenutna), težina krivičnog djela
(zločini, prestupi i istupi), prema prirodi (opšta krivična djela i
politička krivična djela), i sl. koji služi kao osnov njihove podjele.

2. Opšta krivična djela i politička krivična djela

Opšta krivična djela (delicta communia) su ona krivična djela čiji

izvršilac može biti svako lice i prepoznatljiva su po tome što njihov
opis u dispoziciji djela počinje „ko“ (npr. prevara, ubistvo, krađa).
Ova krivična djela postoje u krivičnom pravu oduvijek i ista su u
svim državama, bez obzira na vrijeme u kome se posmatraju i bez
obzira na društveno-političko uređenje tih država. Politička krivična
djela nisu oduvijek poznata u krivičnom pravu. Njihovo izdvajanje u
posebnu vrstu krivičnih djela nastalo je u Francuskoj poslije 1830.
godine.80 Politička krivična djela spadaju u evolutivni kriminalitet
zbog toga što vrlo često podliježu promjenama. Međutim, u nauci
krivičnog prava ne postoji saglasnost o pojmu političkog krivičnog
djela.81 U vezi sa ovim pojmom nastale su dvije teorije: a)
objektivna i b) subjektivna.

a) Po objektivnoj teoriji politička krivična djela su takva djela

koja su uperena protiv postojanja države i protiv njenog opstanka.
80
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 202.
81
V. Kambovski, Kazneno pravo, Opšti dio, Skopje, 2004, str. 456.

123
U ta krivična djela spadaju sva krivična djela kojima se napada
društveno politički sistem određene države, i kao takva ona se
pojavljuju kao krivična djela političke prirode.

b) Po subjektivnoj teoriji treba poći od pobude učinioca kod

određivanja političkog krivičnog djela. Prema tome, svako krivično
djelo može da se pojavi kao političko krivično djelo pod uslovom
ako ga je učinilac izvršio iz političkih pobuda. Po pitanju koja se
krivična djela smatraju političkim, usvojeno je stanovište koje stoji
na sredini između objektivne i subjektivne teorije. Prema ovom
stanovištu tzv. čisto političko krivično djelo je ono djelo koje је
izvršeno iz čisto političkih pobuda ili je upravlјeno protiv nekog
dobra političke prirode.

Politička krivična djela se djele na: a) prava politička krivična djela i

b) neprava politička krivična djela.

1) Prava politička krivična djela (čista ili apsolutna politička

krivična
djela) jesu ona krivična djela koja se, po svim svojim obilježjima,
pojavlјuju kao krivična djela političke prirode. U ova krivična djela
bi, na primjer, spadalo krivično djelo pozivanja na nasilnu promjenu
ustavnog uređenja.

2) Neprava politička krivična djela (mješovita ili relativna politička

krivična djela) su ona obična krivična djela koja su izvršena iz
političkih pobuda, ili su upravlјena protiv nekog političkog dobra.
Ona se dijele na: 1) kompleksna politička krivična djela i 2)
koneksna politička krivična djela.
Kompleksna politička krivična djela su ona obična krivična djela
koja se, u određenom slučaju, pojavlјuju kao napad na neko dobro
političke prirode, pa se zbog toga smatraju posebnom,
samostalnom vrstom datog krivičnog djela. Ovdje bi, na primjer,
spadalo krivično djelo povrede ugleda strane države – ono je inače
obično krivično djelo uvrede, ali dobija karakter političkog krivičnog
djela zato što je upravlјeno protiv političkog dobra.

Koneksna politička krivična djela su ona obična krivična djela koja

se pojavlјuju kao priprema, ili kao sredstvo za izvršenje političkog
krivičnog djela. Takvo je, na primjer, krivično djelo diverzije.

124
 3. Podjela krivičnih djela na zločine, prestupe i
istupe

Podjela krivičnih djela u stranom zakonodavstvu, naročito u

starijem, vrši se na tri vrste krivičnih djela i to na, zločine, prestupe
i istupe. Ovakva podjela potiče još iz francuskog krivičnog zakonika
iz 1791. godine. Vrsta kazne propisana u zakonu bila je
mjerodavna da li će jedno krivično djelo biti zločin, prestup ili istup.

Zločini su ona krivična djela za koja je u krivičnom zakonu

predviđena najteža kazna.

Prestupi su zaprijećeni blažom kaznom, zato što su to lakša

krivična djela od zločina.

Istupi su najlakša krivična djela i za njih su predviđene najblaže

kazne. Ovakva trodiobna podjela krivičnih djela napuštena je u
nekim krivičnim zakonodavstvima, a usvojena je dvodiobna podjela
(švajcarska) na prestupe i istupe. I ovakva dvodiobna podjela
krivičnih djela je bila izložena kritici, gdje se prigovaralo da istupi
nisu krivična djela već posebna vrsta delikata. U našem krivičnom
zakonodavstvu ovakva ili slična podjela ne postoji. Kod nas, iako
ne izričito, zakonodavac razlikuje krivična djela prema njihovoj
težini, tako što lakšim krivičnim djelima smatra krivična djela za
koja je predviđena kazna zatvora do pet godina, dok težim
krivičnim djelima smatra ona djela za koja je predviđena kazna
zatvora preko pet godina.

4. Podjela krivičnih djela s obzirom na trajanje

posljedice

Sva krivična djela prema trajanju posljedice mogu se podijeliti u tri

grupe i to: 1) trenutna krivična djela, 2) trajna krivična djela i 3)
krivična djela stanja.

1. Trenutnim krivičnim djelima smatraju se ona djela koja po svojoj

prirodi ne spadaju u trajna krivična djela, odnosno ona djela kod

125
kojih se radnja i posljedica krivičnog djela vremenski poklapaju
(npr. krivično djelo ubistava, kod koga se radnja i posljedica
poklapaju), što je slučaj kod većine krivičnih djela. Dakle, trenutno
krivično djelo postoji kada je posljedica krivičnog djela nastupila u
potpunosti. Ovdje je zanemarljiv vremenski razmak između
preduzete radnje i nastupile posljedice krivičnog djela. Trenutna
krivična djela se smatraju svršenim samim tim što je nastupila
njegova posljedica, a učinilac poslije nastupanja posljedice ne
može ni da otkloni tu posljedicu, niti da produži njeno trajanje.

2. Trajna krivična djela su takva krivična djela kod kojih posljedica

može da traje duže ili kraće vrijeme, ali to trajanje posljedice ulazi
u sam pojam krivičnog djela. Po svojoj prirodi trajno krivično djelo
je trajno bez obzira da li je u konkretnom slučaju protivpravno
stanje duže vremena trajalo (npr. protivpravno lišenje slobode,
bjekstvo iz oružanih snaga), ili vrlo kratko vrijeme. Trajna krivična
djela mogu biti izvršena i nečinjenjem (npr. izvršilac ostane u
inostranstvu da bi izbjegao vojnu obavezu). Bez obzira koliko je
dugo trajalo protivpravno stanje, kod trajnog krivičnog djela uvjek
se radi o jednom krivičnom djelu.

3. Krivična djela stanja su ona krivična djela kod kojih

prouzrokovana posljedica traje kraće ili duže vrijeme, ali ovo
trajanje posljedice nije od krivičnopravnog značaja za pojam
svršenog krivičnog djela, ni u formalnom ni u materijalnom
smislu.82 Ne postoji potpuna saglasnost u teoriji krivičnog prava o
tome da li krivična djela stanja mogu da postoje kao samostalna
vrsta krivičnih djela. Smatra se da se ovdje radi o trenutnim
krivičnim djelima čije izvršenje može, po svom nastupanju, da ima
štetno dejstvo, duže ili kraće vrijeme.

82
F. Fon List, o.s., str. 265

126
 Odjeljak drugi

ODGOVORNOST ZA KRIVIČNO DJELO

 Glava prva

POJAM I ELEMENTI ODGOVORNOSTI ZA KRIVIČNO

DJELO

1. Pojam odgovornosti za krivično djelo

Krivične sankcije mogu se primijeniti prema učiniocu krivičnog djela

ako je ovaj imao određena psihička svojstva i određeni psihički
odnos prema učinjenom djelu. Da bi se prema učiniocu koji izvrši
krivično djelo mogla primijeniti krivična sankcija potrebno je da se
utvrdi i njegova krivična odgovornost. Smatra se da je jedno lice
krivično odgovorno, tj. da postoji krivična odgovornost onda kada je
učinilac u vrijeme izvršenja krivičnog djela imao takva psihička
svojstva i takav psihički odnos prema djelu da mu se ono može
staviti na teret. Na osnovu ova dva elementa, takvom licu se
učinjeno djelo može staviti na teret, i može mu se izreći
odgovarajuća krivična sankcija. Krivična odgovornost ne postoji
ako učinilac u vrijeme izvršenja krivičnog djela, nije bio u stanju da
shvati značaj svog djela, odnosno nije bio uračunljiv. Prema tome,
bez uračunljivosti i krivice nema krivičnog djela.

2. Elementi odgovornosti za krivično djelo

Uračunljivost i krivica su osnovni elementi odgovornosti za krivično

djelo. U elemente subjektivne prirode spadaju i uračunljivost i
krivica. Moglo bi se reći da je krivična odgovornost skup
subjektivnih uslova, koji karakterišu učinioca krivičnog djela kao
uračunljivog i krivog. Međutim, postoji i jedno šire shvatanje
krivične odgovornosti, prema kome bi se sadržaj krivične
odgovornosti određivao objektivno-subjektivno, tako da bi se
krivična odgovornost sastojala od dvije komponente: objektivne i
subjektivne.83 Objektivnu komponentu bi činilo krivično djelo, a
83
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 124.

129
subjektivnu – uračunljivost i krivica. Krivična odgovornost postoji
ako je učinilac u vrijeme izvršenja krivičnog djela bio uračunljiv i
ako je bio kriv. Krivica je veza između krivičnog djela i učinioca. Te
veze nema kod učinioca koji nije kriv. Osim što krivica znači vezu
između krivičnog djela i izvršioca krivičnog djela, istovremeno sa
uračunljivošću ona stvara odgovornost za krivično djelo, kao vezu
između krivičnog djela i krivične sankcije. Kad za neko lice kažemo
da je krivično odgovoran, uvijek se tada pretpostavlja da je ono
izvršilo i društveno opasno djelo, koje je u zakonu predviđeno kao
krivično djelo. Dakle, krivica je i terminološki i suštinski centralni
pojam. Ona je i osnov i uslov krivične odgovornosti. Odgovara se
zbog toga što je učinilac kriv za ono što je učinio ili propustio da
učini, a ne zbog samog djela. Prema tome, krivična odgovornost je
termin kojim se ukazuje na to da je neko učinio krivično djelo, a
sud odlučuje o krivici, tj. da li je za njega odgovoran. U
subjektivnom smislu pojam krivične odgovornosti poklapa se sa
pojmom „krivice“. Naše pozitivno krivično zakonodavstvo
ograničava krivičnu odgovornost na uračunljivost i krivicu. Drugim
riječima, učinilac je kriv ako je krivično djelo učinio s umišljajem, a
kriv je i ako je krivično djelo učinio iz nehata, ako to zakon izričito
propisuje (čl. 33. KZ BiH, čl. 35. KZ FBiH, čl. 13. KZ RS, čl.35. KZ
BDBiH). Uračunljivost i krivica su dva osnovna elementa krivične
odgovornosti. Uračunljivost i krivica podložni su stepenovanju, pa i
krivična odgovornost u zavisnosti od uračunljivosti i krivice
podložna je stepenovanju. Ovo znači da postoji veći ili manji
stepen krivične odgovornosti, koji zavisi, kako od stepena
uračunljivosti, tako i od stepena krivice.

Kod uračunljivosti se polazi od pretpostavke da svako uračunljiv, a

ona se utvrđuje samo onda kada se pojavi sumnja pogledu
uračunljivosti izvršioca u konkretnom slučaju i uvijek se utvrđuje
njegova neuračunljivost a ne uračunljivost. To znači da bez
uračunljivosti ne može postojati ni krivica. Umišljaj je uvijek
redovan oblik krivice koji dovodi do krivične odgovornosti, dok se
za učinjeno krivično djelo iz nehata odgovara samo onda kada je
to zakonom propisano. Krivična odgovornost je osnovna
pretpostavka za primjenu kazne i prema starijim maloljetnicima,
dok je kazna izuzetna sankcija koja se prema starijim
maloljetnicima primjenjuje, a primjenjuje se samo kada se utvrdi
krivična odgovornost maloljetnika. Kod utvrđivanja krivične
odgovornosti maloljetnika potrebno je utvrditi da li kod njega

130
postoje određena psihička svojstva i određeni psihički odnos.
Kaznom maloljetničkog zatvora prema odredbi čl. 95. KZ BiH
može se kazniti samo krivično odgovoran stariji maloljetnik koji je
učinio krivično djelo s propisanom kaznom zatvora preko pet
godina. Sud će pored ostalih okolnosti koji utiču na visinu kazne,
uzeti stepen krivične odgovornosti takvog maloljetnog učinioca,
kao i stepen njegove duševne razvijenosti.

131
 Glava druga

URAČUNLJIVOST

1. Pojam i osnov uračunljivosti

Uračunljivost je jedan od uslova krivične odgovornosti.

Uračunljivost je svojstvo normalnog i duševno zdravog čovjeka da
ispravno rasuđuje, tj. da shvati značaj određenog djela te da se u
skladu sa time i ponaša, što ga čini podobnim da bude krivično
odgovoran za krivično djelo. Da bi postojala krivična odgovornost
određene osobe mora se prije svega utvrditi da li je ta osoba u
vrijeme izvršenja krivičnog djela mogla kontrolisati svoje postupke,
da li je bila u mogućnosti da rasuđuje i odlučuje o svojim
postupcima. Za krivicu (vinost) učinioca obavezno je da je on bio
uračunljiv u vrijeme izvršenja krivičnog djela, odnosno da je bio
sposoban za rasuđivanje i odlučivanje. Bez uračunljivosti nema ni
krivične odgovornosti pa ni kažnjivosti. Uvijek se polazi od
pretpostavke uračunljivosti, pa se stoga ne definiše uračunljivost
nego neuračunljivost. U savremenom krivičnom zakonodavstvu
ovakvo rješenje je opšte prihvaćeno. Ovako rješenje je logično s
obzirom da je neuračunljivost u praksi dosta rijetka, i polazi se od
pretpostavke da je učinilac uračunljiv, a samo izuzetno, kada se
posumnja u učiniočevu uračunljivost, sud je u obavezi da utvrđuje
da li je učinioc uračunljiv ili neuračunljiv. Sud se dakle, nikada neće
upuštati u ispitivanje postojanja uračunljivosti, već pristupa sa
negativne strane definisanju uračunljivosti, i takvo rješenje je
svakako pravilinije i praktičnije. Preko uračunljivosti određuje se
krug osoba koje u opšte mogu biti krive i krivično odgovorne. Da bi
neki pojedinac bio kriv i krivično odgovoran i kažnjiv, pre svega on
mora raspolagati određenim intelektualnim i voljnim
sposobnostima.

Kod uračunljivosti se ispituje da li je neka osoba sposobna za

rasuđivanje i odlučivanje, dok se kod krivice (vinosti) utvrđuje
unutrašnji psihički odnos te osobe prema konkretno učinjenom
krivičnom djelu. Uračunljivost se sastoji iz dva elementa: a)
sposobnosti rasuđivanja i b) sposobnosti odlučivanja. Ako kod

132
jednog lica postoji sposobnost odlučivanja i rasuđivanja, ono se
smatra uračunljivim. Uračunljivost se uvijek procjenjuje prema
stanju u vrijeme izvršenja krivičnog djela i u odnosu na konkretno
krivično djelo. Neko lice u jednom momentu može biti sposobno da
shvati značaj svog djela i da upravlja svojim postupcima, a u
drugom ne, a isto tako u jednom momentu može shvatiti značaj
određenog djela, dok u odnosu na neko drugo djelo bude
neuračunljiv.

2. Utvrđivanje neuračunljivosti

U krivičnoj teoriji i krivičnom zakonodavstvu za utvrđivanje

neuračunljivosti poznata su tri metoda, i to: a) psihološk metod, b)
Biološki metod, i c) mješoviti ili biološko-psihološki metod.

a) Prema psihološkom metodu potrebno je ispitati da li je na

strani učinioca postojala mogućnost shvatanja značaja svog djela i
da li je mogao upravljati svojim postupcima i vladati svojom voljom.
Ovom metodom se neuračunljivost utvrđuje na osnovu
nenormalnog obavljanja psihičkih funkcija, bez obzira na uzroke
koji do toga dovode.

b) Prema biološkom metodu određivanje neuračunljivosti vrši

se na osnovu određenih abnormalija duševnih stanja koja su
postojala kod učinioca u vrijjeme izvršenja krivičnog djela. Prema
ovoj metodi dovoljno je postaviti, odnosno utvrditi da kod učinioca
postoji određena duševna bolest, s tim da nije potrebno utvrđivanje
uticaja takvog stanja na psihičke funkcije rasuđivanja i odlučivanja.
Ovom metodom se, dakle, utvrđuje uzrok koji dovodi do psihičkih
smetnji na planu rasuđivanja i odlučivanja, ali ne i same te psihičke
smetnje kao njegove posljedice.

c) Kod mješovitog metoda za utvrđivanje neuračunljivosti

koriste se i psihološke i biološke osnove neuračunljivosti, tj.
Neuračunljivost se utvrđuje primjenom psihološkog i biološkog
metoda. Jedino se primjenom oba navedena kriterijuma može
dovesti do pravilnog odgovora u pogledu uračunljivosti,

133
neuračunljivosti ili nekog smanjenog oblika uračunljivosti neke
osobe.

Po našem krivičnom zakonodavstvu pri određivanju

neuračunljivosti prihvata se mješoviti ili psihološko-biološki metod
(čl. 34. st. 1. KZ BiH; čl. 314. st. 1. KZ RS; čl. 36. st. 1. KZ FBiH; čl.
36. st. 1. KZ BDBiH). Prema tim odredbama nije uračunljiva ona
osoba koja u vrijeme učinjenja krivičnog djela nije mogla da shvati
značaj svog djela ili nije mogla da upravlja svojim postupcima zbog
trajne ili privemene duševne bolesti, privremene duševne
poremećenosti ili zaostalog duševnog razvoja. Iz ovoga se vidi da
neuračunljivost ima svoju pshološku i biološku osnovu.

Prema krivičnom zakonu psihološki osnov isključenja uračunljivost

je alternativno postavljen. On se sastoji ili u nemogućnosti
shvatanja značaja svog djela ili u nemogućnosti upravljanja svojim
postupcima. Za postojanje neuračunljivosti dovljno da je isključena
samo jedna od tih mogućnosti.

Biološka osnov neuračunljivosti prema našem zakonu javlja se u tri

oblika: a) duševne bolesti, b) privremena duševna poremećenost i
c) zaostali duševni razvoj. Za neuračunljivost je dovoljan jedan, i
to bilo koji od ova tri navedena oblika. Da bi postojala
neuračunljivost potrebno je da se ispune kumulativno najmanje po
jedna alternativa iz psihološkog i biološkog osnova.

3. Društvena poremećenost

Pod duševnim poremećajem podrazumijevamo takvo duševno

stanje čovjeka u kome ne mogu da se pravilno (normalno)
ostvaruju psihički procesi (jedan ili više njih), već dolaze do
izražaja razna poremećenja nagona, osjećajnosti, opažanja,
pamćenja, mišljenja, rasuđivanja i djelatnosti ili jednom riječju, gdje
dolaze do izražaja simptomi duševnih poremećaja.84 Kao uzroci
duševnih poremećaja (eciološki faktori) mogu da budu endogene
(npr. nasljedstvo, povreda zametka, oboljenja žlijezda sa

84
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1983., str. 215.

134
unutrašnjim lučenjem itd) i egzogene prirode (npr. mehaničke
povrede, oboljenje mozga, stres, šok, dejstvo nekih socijalnih
faktora kao što je rat itd.). Duševne poremećenosti mogu se
klasifikovati s obzirom na njihove uzročnike na četiri grupe, a)
slaboumnosti, b) duševne poremećenosti usljed oštećenja mozga,
u toku života, c) duševne poremećenosti usljed endogenih
oboljenja i d) psihopatije.
Društvene nenormalnosti s obzirom na potrebe sudske psihijatrije
dijele se na tri grupe i to: a) duševna zaostalost (oligophrenia), b)
duševna oboljenja (psychosis) i duševna poremećenja i c)
psihopatija (duševne nastranosti).
Kao osnov isključenja uračunljivosti, određujući duševne
poremećenosti, krivični zakon, kao osnov za isključenje
uračunljivosti smatra: 1) duševna oboljenja (trajna ili privremena),
2) privremene duševne poremećenosti i 3) zaostali duševni razvoj.

Da bi se ta stanja mogla procjenjivati prema savremenom stanju

medicinske nauke pojmovi su namjerno široko postavljeni. Krivični
zakon poremećenosti određuje kao osnov isključenja uračunljivosti.
One mogu biti patološkog i nepatološkog karaktera.

Trajna i patološka duševna oboljenja su poremećenosti patološkog

karaktera, kao što i privremena duševna poremećenost može biti
patološkog karaktera (npr. sve poremećenosti izazvane
trovanjem), ali to nije uvijek slučaj (npr. razna afektivna stanja,
hipnoza i sl.). Patološkog karaktera je zaostali duševni razvoj
(nerazvijenosti mozga), s tim da ova poremećenost može biti i
nepatološkog karaktera (izolovanost od društva i sl.). Kod nekih
duševnih bolesti poremećenost se pojavljuje samo privremeno,
kada se radi o tj. tranzitornoj duševnoj poremećenosti.

1) Duševna oboljenja mogu biti trajna ili privremena. Pod

trajnim društvenim oboljenjima podrzumijevaju se ona kod kojih ne
postoji mogućnost izliječenja (npr. kod tih bolesti ne javljaju se
periodi duševnog zdravlja, nego samo privid, kao što je slučaj sa
šizofrenijom).

Privremena duševna oboljenja su ona koja se javljaju povremeno i

razvijaju u određenim intervalima, gdje se periodi zdravlja
smjenjuju sa periodom bolesti (npr. manično-depresivna psihoza).

135
Kod njih postoji mogućnost da se oboljenje izliječi. U periodima
zdravog intervala učinilac se može smatrati duševno zdravim.

Od društvenih bolesti treba razlikovati duševne nastranosti

(psihopatije) koje ne spadaju u duševno oboljenje. Psihopata nije u
stanju da svojom voljom kontroliše svoje emocije i nagone. Kod
psihopata se anormalnost (nastranost) ispoljava u području
osjećanja i volje, i one opredjeljuju njegove odluke i uopšte njegovo
ponašanje. Reakcije psihopata na spoljne nadražaje su izuzetno
jake i redovno nisu praćene odgovarajućim intelektualnim
sposobnostima. Psihopate su uglavnom uračunljive, s tim da kod
njih mogu da nastupe tranzitorna (prolazna) psihička stanja koja su
slična psihotičnim stanjima kod duševnih oboljenja. Samo u takvim
stanjima psihopata može biti neuračunljiv.

2) Privremena društvena poremećenost obuhvata normalna

i prolazna psihička stanja, koja su izazvana raznim uzrocima, gdje
dolazi do poremećaja psihičkih funkcija, posebno svijesti, a koje
može dostići toliki stepen da onemogućuje shvatanje značaja
preduzetog djela i upravljanje postupcima. Prolazne duševne
poremećenosti mogu da nastupe usljed hipnoze, mjesečarstva,
potresa mozga, trovanja itd. U krivičnom pravu poseban značaj
imaju akutna trovanja alkoholom, kao i dejstvo opojnih droga.
Privremenu duševnu poremećenost mogu da izazovu razni afekti,
tj. uzbuđenja, strah, gnev, radost, tuga itd. Afekti mogu biti
simptomi duševnih oboljenja, ali mogu nastupiti nezavisno od
duševnih oboljenja, kada može nastupiti neuračunljivost usljed
privremene duševne poremećenosti izazvane afektom. Svaki
afekat ne izaziva privremenu duševnu poremećenost.
Neuračunljivost izazivaju afekti koji su tolikog inteziteta da mogu
potpuno da prekinu psihičke procese, tj. koji dovode do tzv. šoka.

3) Zaostali duševni razvoj je nenormalno psihološko stanje

nastalo usljed nedovoljne psihičke razvijenosti nekog lica u odnosu
na stepen razvijenosti koji bi prema svom uzrastu trebalo da ima.
Zaostali duševni razvoj ima sličnosti sa duševnim bolestima iz
razloga što se i kod njega najčešće radi o stanju čiji je uzrok
oboljenje mozga. Stepen duševne zaostalosti ovih lica može biti
različit (npr. debili, imbecili, idioti). Takođe, i uzroci duševnog
razvoja mogu biti različiti (npr. povreda nervnog sisitema,
poremećaj u embrionalnom razvoju, defektnost pojedinih čula,

136
izolovanost od socijalne sredine i sl.). Neki zaostalim duševnim
razvojem smatraju i senilnost. Zaostali duševni razvoj može biti
praćen i posebnim psihotičnim stanjem (npr. šizofrenim stanjem,
halucinacijama, sumanitim idejama i sl.). I u ovakvim slučajevima
osnov za isključenje uračunljivosti jeste duševna bolest. Treba
razlikovati duševnu razvijenost djece i maloljetnika od zaostalog
duševnog razvoja. Djeca i maloljetnici nisu dostigli punu duševnu
zrelost iz razloga što je u toku proces njihovog sazrijevanja, ali u
odnosu na svoj uzrast ne zaostaju u duševnom razvoju.
Eventualna nepotpuna duševna razvijenost mlađih punoljetnih lica
ne može se izjednačiti sa zaostalim duševnim razvojem, te ova
nepotpuna duševna razvijenost ne predstavlja osnov za
neuračunljivost, nego će se tu primijeniti određene vaspitne mjere.

4. Mogućnost rasuđivanja i odlučivanja

Mogućnost shvatanja svog djela predstavlja mogućnost

rasuđivanja, odnosno shvatanja stvarnog i društvenog značaja
djela. Dok mogućnost upravljanja svojim postupcima znači
mogućnost odlučivanja o preduzimanju ili nepreduzimanju
odrđenih radnji. Za isključenje uračunljivosti, a time i krivične
odgovornosti, i pored nekog oblika duševne poremećenosti,
obavezno treba utvrditi da je kod takve osobe bila isključena
mogućnost rasuđivanja ili mogućnost odlučivanja. Prema tome,
mogućnost rasuđivanja, odnosno shvatanja svog djela naziva se
još intelektualnim elementom uračunljivosti. I danas u
krivičnopravnoj teoriji je sporno šta obuhvata sposobnost
rasuđivanja, tj. sposobnost ili mogućnost da se shvati značaj svog
djela.
Kad se kaže značaj djela, postoje mišljenja da se misli na pravni
značaj djela, dok po drugom mišljenju, ne misli se samo o
pravnom, već i o antisocijalnom značaju djela. Preovladava
mišljenje da učinilac mora da bude svjestan stvarnog (realnog)
značaja svog djela, odnosno da bude svjestan društvenog i
pravnog značaja djela.85 Učinilac koji je uračunljiv mora imati
pravilnu predstavu o prirodnom značaju djela. Učinilac mora na
85
Dr B. Čejović, dr. M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011 ,str. 137.

137
osnovu opšteg iskustva biti svjestan djelovanja prirodnih zakona.
Pa samim tim, osoba koja nije sposobna za psihičke procese,
odnosno koja nije sposobna da sagleda sebe i svoj odnos prema
sredini kojoj pripada, ne može biti uračunljiva. Jednostavno rečeno,
isključena je uračunljivost kod osobe koja nije u stanju da shvati
šta radi i šta sve svojom radnjom može prouzrokovati. S druge
strane, od uračunljive osobe se traži da je sposobna da rasuđuje,
odnosno da razlikuje koje je djelo štetno ili korisno po društvene
vrjednosti, tj. da shvati šta čini napad na društvena pravila
ponašanja koja su nužna za zajednički ili društveni život. Za
postojanje uračunljivosti je dovoljna mogućnost rasuđivanja o
značaju djela, a nebitno je da li je učinilac i stvarno mogao da
rasuđuje o značaju djela.
Mogućnost odlučivanja je mogućnost učinioca da voljno preduzme
određenu radnju, pa se ovaj elemenat naziva još voluntarističkim
elementom, ili zakonskom terminologijom – mogućnost upravljanja
svojim postupcima. Postoji uska veza između mogućnosti
odlučivanja i mogućnosti rasuđivanja, jer svakom odlučivanju
prethodi rasuđivanje. Postoje slučajevi kada neka osoba ima
mogućnost da shvati značaj svoga djela, a da pri tom nije u stanju
da upravlja svojim postupcima. Dakle, volja je prije svega vlast
nad sobom, tj. sposobnost upravljanja sobom i sposobnost da se
dođe do postavljenog cilja, da se stvar dovede do kraja. Ako se
utvrdi da osoba nije mogla da vlada svojim postupcima, takva
osoba se neće smatrati uračunljivom, pa samim tim neće biti ni
krivično odgovorna (npr. lica bolesna od epilepsije, nekih oblika
psihopatije, poremećaja seksualnog nagona, itd.). U ovim
slučajevima unutrašnji nagoni da se učini djelo mnogo su jači od
snage koja se suprotstavlja njegovom učinjenju, i u takvim
slučajevima isključena je mogućnost da se vlada svojim
postupcima. Prema tome, samo kumulativno ispunjene i
intelektualne i voljne komponente može dovesti do uračunljivosti, a
samim tim i do krivične odgovornosti. Ove dvije komponente
psihološke osnove neuračunljivosti su postavljene alternativno.
Dakle, mogućnost odlučivanja predstavlja i mogućnost rasuđivanja,
a učinilac koji nije sposoban da rasuđuje, ne može ni da upravlja
svojim postupcima.

138
 5. Bitno smanjena uračunljivost

Pored uračunljivosti i neuračunljivosti kao stanja koja su značajna

za postojanje ili nepostojanje krivične odgovornosti, u našem pravu
kao zakonska kategorija postoji i prelazno stanje, u kome učinilac
krivičnog djela nije potpuno uračunljiv, a niti potpuno neuračunljiv.
Takvo stanje se naziva stanje bitno smanjene uračunljivosti.
Uračunljivost i neuračunljivost su stanja koja su od značaja za
pitanje krivične odgovornosti. Uračunljivost dovodi do krivične
odgovornosti, dok neuračunljivost isključuje krivičnu odgovornost.
Naše krivično pravo poznaje dva takva stanja i to: a) stanje bitno
smanjene uračunljivosti i b) smanjenu uračunljivost.
Prema tome, između stanja uračunljivosti i neuračunljivosti mogu
postojati prelazna stanja u raznim stepenima, u kojima ne postoji ni
potpuna uračunljivost niti potpuna neuračunljivost. S druge strane,
neuračunljivost i smanjena uračunljivost se utvrđuju zasebno za
svaki konkretan slučaj. Učinilac koji je u vrijeme izvršenja kivičnog
djela bio bitno smanjeno uračunljiv, on je krivično odgovoran. S tim
da ga sud može blaže kazniti. Iz izloženog se vidi da smanjena
uračunljivost nije osnov za isključenje krivične odgovornosti. Pojam
smanjena uračunljivost spada u relativno novije institute krivičnog
prava. Postoje slučajevi da je učinilac koji je izvršio više krivičnih
djela, a da u odnosu na jedno krivično djelo bude neuračunljiv ili
smanjeno uračunljiv, a da u odnosu na druga krivična djela bude
neuračunljiv. U starijem zakonodavstvu pojam smanjene
uračunljivosti nije bio poznat. Predstavnici klasične škole nisu
poznavali ovaj institut, već su smatrali da izvršilac može biti samo
potpuno uračunljiv ili potpuno neuračunljiv. Kada se počelo
raspravljati o ovom problemu, mišljenja o potrebi ovog instituta su
bila podjeljena. Ovaj institut je nastao kao rezultat praktičnih
potreba, kako bi se došlo do odgovora na pitanje na koji bi se
način rješio problem krivične odgovornosti abnormalnih
delikvenata, osoba u podmakloj životnoj dobi, alkoholičara,
nedovoljno duševno razvijenih osoba, psihopata, itd. U krivičnom
pravu danas niko više ne postavlja pitanje opravdanosti instituta
smanjene uračunljivosti. U našim krivičnim zakonima stanje bitno
smanjene uračunljivosti postoji kod onog učinioca krivičnog djela
čija je sposobnost da shvati značaj svog djela ili sposobnost da
upravlja svojim postupcima u vrijeme učinjenja krivičnog djela bila

139
bitno smanjena zbog trajne ili privremene duševne bolesti,
privremene duševne poremećenosti ili zaostalog duševnog razvoja
( čl. 34. st. 2. KZ BiH; čl. 36. st. 2.KZ FBiH; čl. 14. st. 2. KZ RS; čl.
36. st. 2. KZ BDBiH). Smanjena uračunljivost, je u stvari, podvrsta
uračunljivosti. Što znači da je bitno smanjeno uračunljiva osoba
uračunljiva osoba. Lice u ovakvom stanju nije potpuno psihički
poremećeno da bi se moglo smatrati neuračunljivim, ali nije ni
takvog duševnog stanja da bi se moglo smatrati potpuno psihički
zdravom osobom. Zato se ovakvo stanje naziva bitno smanjena
uračunljivost.
Bitno smanjena uračunljivost utvrđuje se na isti način kao i
neuračunljivost, tj. biološko-psihološkom metodom. Prema tome,
ovdje se prvo mora utvrditi da li postji koja od bioloških osnova, pa
tek onda kakav je njihov uticaj na psihičko stanje učinioca. Zakon
ne daje precizan odgovor na pitanje gdje je granica na kojoj
prestaje puna uračunljivost, a nastupa bitno smanjena
uračunljivost, a ni nauka krivičnog prava na to ne daje precizan
odgovor, zato ostaje da se osnov za razgraničenje traži u vrsti i
stepenu onih duševnih poremećaja koji dovode do smanjenja
sposobnosti rasuđivanja, odnosno odlučivanja. Kod utvrđivanja
uračunljivosti sud će redovno konsultovati sudske vještake. Kako
se polazi od pretpostavke da je svaki odrastao čovjek, a koji je
učinilac krivičnog djela, normalan i uračunljiv s toga se u krivičnom
postupku ne ispituje u svakom konkretnom slučaju da li je učinilac
uračunljiv. Uračunljivost se ispituje samo kada se posumnja u
duševno zdravlje učinioca krivičnog djela.
Bitno smanjena uračunljivost ne obuhvata i stanje
nedovoljne duševne razvijenosti, tako da se ovaj institut ne odnosi
na maloljetnike koji nisu dovoljno duševno razvijeni. Krivični zakon
ne sadrži nedovoljnu duševnu razvijenost kao osnov bitno
smanjene uračunljivosti. Primjena bilo kakve, pa makar i blage
kazne kao krivične sankcije, mogla bi krajnje negativno uticati na
maloljetnika i na njegov dalji psihički razvoj, formiranje karaktera i
njegov ukupan budući život.
Maloljetni učinioci krivičnih djela, s obzirom na svoj duševni razvoj
mogu biti ili uračunljivi ili neuračunljivi, ali nikako ne mogu biti
smanjeno uračunljivi. Izvršioci koji su učinili krivično djelo u satnju
bitno smanjene uračunljivosti su, takođe, krivično odgovorni, ali ih
sud može blaže kazniti. Osobama koje su same sebe dovele u
takvo stanje (npr. upotrebom alkohola, opojnih droga, i sl.), neće
se vršiti ublažavanje kazne (čl. 34. st. 4. KZ BiH). Naše krivično

140
zakonodavstvo prihvata fakultativno, i to ograničeno ublažavanja
kazne za krivična djela koja su učinjena u stanju bitno smanjene
uračunljivost, pa se takav učinilac može kazniti u granicama kazne
propisane za to krivično djelo, a može se i blaže kazniti. Učiniocu
koji je krivično djelo učinio u stanju bitno smanjene uračunljivosti,
uz izrečenu kaznu ili uslovnu osudu, može se izreći i mjera
sigurnosti obaveznog psihijatriskog liječenja, ako to sud procjeni da
bi uzroci takvog stanja mogli i ubuduće djelovati na učinioca da
učini novo krivično djelo ( čl. 71. St. 1. KZ BiH).

6. Actiones liberae in causa

Da bi neuračunljivost bila osnov za isključenje krivične

odgovornosti potrebno je da je učinilac bio neuračunljiv u vrijeme
izvršenja krivičnog djela, tj. preduzimanja radnje (tempore
criminis). Znači da bi postojala odgovornost, učinilac krivičnog djela
mora da bude uračunljiv i kriv. Učinilac, kod koga u vrijeme
izvršenja krivičnog djela nisu postojale uračunljivost i krivica, ne
može da bude odgovoran. U tom smislu krivično pravo poznaje
jedan izuzetak, a on se odnosi na one situacije kada se učinilac
sam doveo u stanje u kome nije mogao shvatiti značaj svog djela ili
nije mogao upravljati svojim postupcima, iako je bio svjestan ili je
mogao i morao biti svjestan da u takvom stanju može počiniti
krivično djelo. Onda je takav učinilac krivično odgovoran i ako je
krivično djelo učinio u neuračunljivom stanju. Prema tome, kada
učinilac sam sebe dovede u stanje neuračunljivosti, i u takvom
stanju učini krivično djelo, te radnje koje je preduzeo u
neuračunljivom stanju, a one su prouzrokovane nekom djelatnošću
koju je učinilac preduzeo u neuračunljivom stanju, nazivaju se
actiones liberae in causa, i one kao takve predstavljaju
samostalni institut krivičnog prava. U našem krivičnom pravu
ovakve situacije označavaju se kao „ skrivljena ili samoskrivljena
neuračunljivost“. Bez značaja je da li su krivična djela počinjena s
direktnim ili eventualnim umišljajem ili iz svjesnog ili iz nesvjesnog
nehata. U teoriji krivičnog prava dugo je bilo sporno pitanje da li je
učinilac odgovoran za posljedicu koju je prouzrokovao u
neuračunljivom stanju, pošto su teorija i praksa zauzimale suprotna
stanovišta. Starija zakonodavstva redovno nisu sadržavala propise

141
o odgovornosti za ova djela, ali to shvatanje je davno napušteno,
bitnim se smatralo stanje uračunljivosti u vrijeme izvršenja
krivičnog djela. Danas vlada mišljenje da je u vezi odgovornosti za
actiones liberae in causa bitno samo to da je učinilac sam sebe
doveo u neuračunljivo stanje, da je ostvario uzrok posljedice i da
je pri tome skrivljeno postupao, odnosno da je posledica rezultat
njegovog umišljajnog ili nehatnog postupanja. Ovo stanovište se
zasniva na tome da je učinilac krivičnog djela bio u uračunljivom
stanju kada se odlučio na izvršenje svog djela. Zato se koristi
skraćena latinska formulacija, koja u prevodu znači da se radi o
djelima koja su slobodna u odluci (uzroku), ali ne i izvođenju, tj.
izvršenju (actiones liberae in causa, seu ad libertatem relatae).
Učinioci su krivično odgovorni zbog toga što u neuračunljivom
stanju na neki način sami sebe koriste kao sredstvo za izvršenje
krivičnog djela kao što mogu i neku drugu neuračunljivu osobu
iskoristiti za učinjenje djela. O samoskrivljenoj neuračunljivosti u
našem krivičnom zakonodavstvu uzima se da je krivično
odgovoran učinilac koji je najčešće upotrebom alkohola i droga, ali
to može biti i na neki drugi način (npr. tableta za spavanje,
farmakoloških ili psihotropskih supstanci) doveo sebe u stanje u
kojem nije mogao shvatiti značaj svog djela ili upravljati svojim
postupcima, ako je u vrijeme dovođenja u to stanje djelo bilo
obuhvaćeno njegovim umišljajem ili je u odnosu prema krivičnom
djelu kod učinioca postojao nehat, a zakon za takvo djelo predviđa
krivičnu odgovornost i za nehat ( čl. 34. st. 3. KZ BiH, čl. 36. st. 3.
Kz FBiH, čl. 14. st. 3. KZ RS, čl. 36. st. 3. Kz BDBiH). Da bi
postojao ovaj institut, potrebno je da se ispuni nekoliko uslova, i to:
a) da je učinilac prije nego što se doveo u stanje privremene
neuračunljivosti bio uračunljiv, b) da se upotrebom alkohola, droga,
ili na neki drugi način (npr. upotrebom lijekova), sam stavio u
stanje privremene neuračunljivosti, c) da prije dovođenja u stanje
privremene neuračunljivosti kod učinioca postoji krivnja u odnosu
na kasnije učinjeno djelo u stanju neuračunljivosti i d) da je stanje
skrivljene ili samoskrivljene neuračunljivosti uzročno povezano s
učinjenim djelom. Dakle, neće postojati odgovornost za djelo koje
je učinjeno u stanju skrivljene ili samoskrivljene neuračunljivosti
ako je učinilac bio neuračunljiv i prije nego što je počeo sa
upotrebom opojnih srestava (npr. Zbog duševne bolesti, prinude,
obmane, neotklonjive zablude itd.). Za postojanje actiones liberae
in causa potrebno je da su ispunjeni svi ovi uslovi. Kod nehatnih
actiones liberae in causa učinilac se dovodi u neuračunljivo stanje

142
sa umišljajem ili iz nehata, ali prije nego što se doveo u takvo
stanje, kod njega je postojao svjesni ili nesvjesni nehat u odnosu
na krivično djelo koje će kasnije biti učinjeno u neuračunljivom
stanju, s tim da zakon predviđa kažnjivost i za nehat. Svjesni nehat
će postojati, na primjer, kada osoba u alkoholisanom stanju
nanese teške tjelesne povrede drugom licu, ali je u vrijeme
konzumiranja alkohola znala da je u takvom stanju sklona nasilju
zbog čega je predviđala da može učiniti krivično djelo, ali je i pored
svega držala da će se savladati i da krivično djelo neće učiniti.
Nesvjesni nehat će postojati, na primjer, ako osoba nije znala da u
pijanom stanju može učiniti krivično djelo, ali je na osnovu svog
sopstvenog iskustva iz ranijeg ponašanja u pijanom stanju, mogla i
morala predvidjeti takvu mogućnost. Stanje bitno smanjene
uračunljivosti ne može imati uticaj na ublažavanje kazne, iz razloga
što potpuna neuračunljivost ovdje ne isključuje krivičnu
odgovornost, pa prema tome, nema ni razloga da se ublaži kazna
učiniocu koji je bio samo bitno smanjeno uračunljiv.

143
 Glava treća

KRIVICA

1. Pojam krivice

Za kažnjavanje izvršioca nekog djela nije dovoljno samo da je

učinjeno djelo protivpravno. Zahtjeva se još i da je učinilac kriv za
to djelo. Samo čovjek koji je kriv može biti kažnjen za djelo koje je
počinio, što predstavlja prelaz iz objektivne prema subjektivnoj
odgovornosti, i označava kriterij razgraničenja slučajnih štetnih
akata čovjeka i onih njegovih postupaka koji imaju značenje
krivičnih djela. Za krivično djelo kriv je počinitelj koji je u vrijeme
izvršenja djela bio uračunljiv, koji je postupao sa namjerom ili iz
nehata, kada je zakonom propisano kažnjavanje i za taj oblik
krivnje, a bio je svjestan ili je bio dužan i mogao biti svjestan da je
njegovo djelo zabranjeno. Krivica je, dakle, skup subjektivnih
okolnoti koje su prisutne kod učinioca u vrijeme izvršenja krivičnog
djela. U tom smislu, krivica se određuje kao skup subjektivnih
uslova na strani učinioca djela, neophodnih da bi mu se izvršeno
djelo moglo „stavljati na teret i da bi mu se mogla izreći kazna.86 Za
postojanje krivičnog djela nije dovoljno da postoje samo objektivni
elementi krivičnog djela, već je potrebno da ono ispunjava još
jedan uslov, a to je da postoji subjektivni element. Učinjeno djelo
predstavlja samo jedan uslov za primjenu kazne. Ovaj je uslov po
svojoj prirodi objektivnog karaktera, a da bi se primjenila kazna,
nužno je da se ispuni i neki subjektivni, odnosno psihički odnos
učinioca prema učinjenom djelu. Samo ponašanje koje prouzrokuje
određenu posledicu svjedoči o postojanju krivičnog djela kao
objektivne pojave, dok psihički element osvjetljava krivično djelo
kao psihičku pojavu. Psihički elemenat potvrđuje da između
preduzete radnje i nastupile posljedice postoji psihička, tj.
subjektivna uzročnost.
Uračunljivo lice biće odgovorno za svoje djelo ako je prema tom
djelu imalo psihički odnos. Takav odnos koji se ispoljava u svjesti ili
volji učinioca naziva se krivica (vinost). Kod krivice se utvrđuje da li
je učinilac bio svjestan određenog – konkretnog djela i da li je to
86
Lj. Lazarević, B. Vučković, V. Vučković, o.s.str. 57

144
djelo htio. Savremena krivična prava zasnivaju krivičnu
odgovornost na načelu subjektivne odgovornosti učinioca djela, za
razliku od objektivne odgovornosti, koja je u istoriji krivičnog prava
poznata i koja je značila da je učinilac bio odgovoran za učinjeno
djelo samo zato što je zabranjenu posljedicu prouzrokovao, pri
čemu je bio bez značaja njegov odnos prema toj posledici.87
Krivica je najautentičniji izraz legitimnosti krivičnog prava i
državnog prava na kažnjavanje, pa se ona ponekad označava kao
most između djela i učinioca ili kao vrata na koja učinilac ulazi u
krivično pravo.88 Ovo načelo u današnjem krivičnom pravu redovno
se izražava kroz maksimu „nulla poena sine culpa“, što bi značilo
da nema kazne bez krivice. Krivica je individualna kategorija i ona
predstvlja skup uslova pod kojim učinilac može biti proglašen
odgovornim za učinjeno djelo, i bez kojih mu se dato djelo ne može
staviti na teret, niti pripisati u krivicu. Svjest i volja su osnovni
elementi krivice. Za razliku od procjene uračunljivosti, kod krivice
se utvrđuje da li je učinilac bio svjestan svog djela i da li je to djelo
htio, ili se na neki drugi način sa time složio, a kod uračunljivosti se
utvrđuje da li je učinilac uopšte mogao shvatiti značaj svog djela i
da li je mogao upravlajti svojim postupcima u vrijeme učinjenja
krivičnog djela. Prema tome, krivica je svjest i volja prema
određenom krivičnom djelu, dok je uračunljivost sposobnost za tu
svjest i volju, pa se na osnovu toga ispituje kod uračunljivosti
ispravnost psihičkog aparata učinioca, dok se kod krivice, polazeći
od pretpostavke da je psihički aparat ispravan, ispituje kakav je
psihički odnos učinioca postojao prema djelu. Krivica se ne smije
pretpostavljati. Ona se mora dokazati, a sam teret dokazivanja
pada na optužbu, odnosno na onog ko optužuje, a ne na onog koji
je optužen. Optuženi ne mora dokazati svoju nevinost, dok je
zadatak suda da dokaže da je optuženi kriv. Uračunljivost se uvjek
pretpostavlja, odnosno polazi se uvjek od pretpostavke
uračunljivosti, a samo se izuzetno utvrđuje, kada se pojavi
osnovana sumnja da se radi o neuračunljivom učiniocu, pa se ni
tada ne utvrđuje uračunljivost, nego neuračunljivost. Zato se krivica
nikad ne smije pretpostaviti, nego se u svakom konkretnom slučaju
mora utvrditi.

87
N. Srzentić, A. Staji., Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 140.
88
S. Frank, Teorija kaznenog prava, Opšti dio, Zagreb, 1955, str.137.

145
 2. Teorije o krivici

Krivicom se bavi psihologija i sudska medicina, ali ona predstavlja

problem kojim se bavi i nauka krivičnog prava. Postoji više različitih
teorija o shvatanja krivice, a kao osnovne su psihološko,
normativno i normativno-psihološko shvatanje krivice.
Prema psihološkoj teoriji polazi se od shvatanja da je
krivica kategorija psihološke prirode, odnosno da je to psihički
odnos učinioca prema djelu koji se izražava kroz umišljaj ili nehat.
Najstarije teorije o pojmu krivice ili vinosti, su psihološke teorije
koje su nastale krajem 19 i početkom 20 vjeka. U to vrijeme ovo je
bilo jedino shvatanje krivice. Psihološko shvatanje krivice imalo je
veliki značaj za krivično pravo jer je na osnovu ovog shvatanja u
teoriji i zakonodavstvu krivičnog prava uspostavljen sistem
subjektivne odgovornosti. Za krivično pravo psihološki pravac je
bio od velikog značaja, jer su putem psihološke analize utvrđivani
elementi pojedinih oblika krivice. Prema psihološkoj teoriji krivica
ima dva osnovna oblika, a to su, umišljaj i nehat, ukoliko nema
umišljaja i nehata nema ni krivice.
Predstvnici normativne teorije na početku 20. vijeka u
Njemačkoj (Frank, Goldschmidt), stavili su prigovor da je
psihološka teorija prevaziđena kada je u pitanju nesvjesni nehat,
koji zasigurno ima svoju normativnu komponentu. Kod nesvjesnog
nehata uopšte ne postoji neki psihički odnos učinioca prema djelu.
Prema normativno-psihološkoj teoriji krivica obuhvata
kako psihološke tako i normativne elemente u njihovoj međusobnoj
povezanosti. Оna predstavlja kombinaciju svjesti o djelu kao
faktičkom, оdnosu realnom događaju u spoljnom svjetu i svjesti o
njegovoj nedopuštenosti, odnosno protivpravnosti. Na ovaj način,
krivica učinioca predstavlja ne samo kategoriju psihološke prirode,
već i izraz nepoštovanja određenih društvenih, odnosno pravnih
normi. Samim tim što je učinilac preduzeo izvjesno ponašanje
protivno određenoj normi, on je tu normu, koja je regulator datih
društvenih odnosa, prenebregao, odnosno, u krajnjoj liniji ne
poštujući tu normu, on je prenebregao postojeći pravni poredak.

146
 3. Oblici krivice

U našoj krivičnopravnoj teoriji i zakonodavstvu krivica se shvata

kao određeni psihički odnos učinioca prema učinjenom djelu. Taj
psihički odnos se ispoljava kroz postojanje određenih unutrašnjih
psihičkih procesa na osnovu određenog psihičkog stanja, odnosno
na osnovu uračunljivosti. Krivica se ispoljava u svoja dva osnovna
oblika, a to su umišljaj, kao redovan i teži i nehat kao izuzetan i
lakši oblik krivice.

3.1. Umišljaj

Umišljaj (dolus) je teži oblik krivice i on se uvjek zahtjeva za

postojanje krivičnog djela, ali izuzetno, kod nekih krivičnih djela
predviđen je i nehat kao blaži oblik krivice. Za krivična djela
učinjena sa umišljajem uvjek se kažnjava, a za krivična djela
izvršena iz nehata učinilac se kažnjava samo onda kada je
zakonom izričito propisano kažnjavanje za nehatno izvršenje
nekog konkretnog krivičnog djela. Za krivicu učinioca obavezno je
da je on bio uračunljiv u vrijeme izvršenja djela, odnosno da je u to
vrijeme bio sposoban za rasuđivanje i odlučivanje. Iz zakonske
definicije umišljaja proizilaze dvije vrste umišljaja i to, direktni i
eventualni.
Krivično djelo je učinjeno sa direktnim umišljajem onda kada je
učinilac bio svjestan svoga djela i htio njegovo izvršenje, dok
eventualni umišljaj postoji onda kada je učinilac bio svjestan da
može učiniti djelo pa je na to pristao. U praksi je najveći broj
krivičnih djela koja su učinjena sa umišljajem, a samo mali broj je
krivičnih djela koja su učinjena iz nehata. Kod nehatnih krivičnh
djela kod kojih zakon predviđa odgovornost i kažnjavanje i za
njihovo nehatno učinjenje, kazne su uvjek mnogo blaže za razliku
od kazni koje su propisane za umišljajne oblike tih djela. Umišljaj je
odrđivan na razlićite načine. 89 U vezi sa ovim pitanjem postoje tri
teorije: 1) teorija svjesti, 2) teorija volje i 3) mješovita ili
kompromisna teorija.

89
V. Kambovski, o.s.str. 560.

147
1) Prema teoriji svjesti (predstave) smatra se da umišljaj
postoji ako je učinilac predvidio posljedicu svoje radnje, tj. da je
imao svjest ili predstavu o posljedici koja će nastupiti usljed
njegove radnje. Suština teorije predstave ogleda se u tome da je
učinilac posljedicu samo predvidio, pri čemu za postojanje
umišljaja nije bitno da li je učinilac htio ili želio nastupanje
posljedice.
2) Prema teoriji volje (voluntarističkoj teoriji) za postojanje
umišljaja je bitno da se utvrdi da je učinilac htio posljedicu. To
znači da kod učinioca treba da postoji volja u odnosu na
prouzrokovanu posljedicu koja predstavlja obilježje krivičnog djela,
a potpuno je nebitno da li je učinilac predvidio mogućnost
nastupanje posljedice. Dakle, neće postojati umišljaj ako učinilac
nije htio da nastupi posljedica kao rezultat njegove radnje i pored
toga što je njeno nastupanje predvidio kao moguće.
3) Kako teorija svjesti i teorija volje imaju svoje nedostatke,
obje ove teorije u svom čistom obliku dovode do nelogičnih
rješenja, pa se pristupilo novom rješenju, tako što je izlaz pronađen
u kompromisu, u smislu odstupanja od čistih oblika ka prihvatanju
nekog srednjeg rješenja.

Mješovita ili kompromisna teorija nastala je kao kompromis

zbog nedostataka kod teorije svjesti i teorije volje u određivanju
oblika krivice. Iz razloga kako bi teorija svjesti i teorija volje u
svojim najčistijim oblicima u praksi dovodile do zaključka koji nisu
prihvatljivi, rješenje je nađeno na sredini između ove dvije teorije. U
našem krvičnom zakonodavstvu po rješenju koje je prihvaćeno,
krivično djelo je učinjeno s umišljajem kad je učinilac bio svjestan
svog djela i htio njegovo učinjenje ili kad je bio svjestan da zbog
njegovog činjenja ili nečinjenja može nastupiti zabranjena
posljedica, pa je pristao na njeno nastupanje. Iz navedene
zakonske definicije vidi se da naš zakonodavac nije isključivo
usvojio ni teoriju svjesti a niti teoriju volje, već je preuzeo u
njihovom jedinstvu obje teorije, tj. prihvaćena je jedna varijanta
kompromisne koncepcije ( čl. 35. KZ BiH; čl. 37. KZ FBiH; čl. 15.
KZ RS; čl. 37. KZ BDBiH). U ovakvom rješenju prepliću se
elementi svjesti i elementi volje u svom zajedničkom psihičkom
odnosu učinioca prema djelu, međusobno se uslovljavajući.
Prihvatanje samo svjesti ili samo volje ne bi bilo dovoljno za
određenje pojma umišljaja. Prema tome, vidljivo je da
zakonodavac nije u potpunosti odredio sadržaj umišljaja kao oblika

148
krivice, nego je odredio samo donju i gornju granicu tog oblika
krivice. Donja granica je pritom posebno važna, jer se pomoću nje
razgraničava umišljaj kao teži, od nehata, kao lakšeg oblika krivice.
Naše krivično zakonodavstvo predviđa dva oblika umišljaja, i to
direktni i eventualni. Kada je učinilac preduzeo radnju radi
ostvarenja nekog cilja, odnosno izvršio djelo radi ostvarenja nekog
cilja, tada u odnosu na to djelo umišljaj dobija neki svoj teži ili
kvalifikovani oblik. (npr. kod genocida, u „cilju da potpuno ili
djelimično istrijebi nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku skupinu
ljudi“), čl. 171. KZ BiH.

Direktni umišljaj (dolus directus) postoji kada je učinilac bio

svjestan svog djela i htio njegovo učinjenje. Direktni umišljaj se
karakteriše intenzitetom volje učinioca. Učinilac je htio izvršenje
krivičnog djela onda kada je prouzrokovanje određene posljedice
svrha djelatnosti koju preduzima.90 Kada je u pitanju lična okolnost
kao osnovno obilježje djela, kod učinioca tada mora postojati svjest
o mogućnosti da ta okolonost kod njega postoji (npr. spolna
zaraženost i prenošenje spolne bolesti), te ukoliko se učinilac
uprkos toj svjesti (znanju) ne uzdrži od radnje kojom će drugog
spolno zaraziti, onda on tu posljedicu hoće ili želi i u takvom
slučaju učinilac je postupao s direktnim umišljajem. Sva krivična
djela gdje se po zakonu traži „znanje“ učinioca u odnosu na neku
okolnost ili neku činjenicu izvršavaju se po pravilu sa direktnim
umišljajem. Postoje mišljenja da se takva djela mogu izvršiti i sa
eventualnim umišljajem.
Ovaj umišljaj se sastoji iz dva elementa: elementa svjesti (da je
svjestan svog djela) i element volje (da je učinilac htio njegovo
izvršenje).

Element svjesti (predstave ili intelektualni element) postoji ako je

učinilac predvidio posljedicu svoje radnje, tj. ako je bio svjestan
posljedice koju će njegova radnja prouzrokovati. Elementi svjesti
sadržani su u svjesnosti učinioca svoga djela ili svjesti da usled
njegovog činjenja ili nečinjenja može nastupiti zabranjena
posljedica. Učinilac treba takođe da je svjestan i drugih obilježja
koja ulaze u pojam krivičnog djela, (npr. objekt krivičnog djela,
vrijeme i mjesto izvršenja krivičnog djela, sredstvo kojim je

90
Dr. Lj. Lazarević, B. Maljković, I. Kitarović, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita,
Beograd, 1995, str.700.

149
izvršeno krivično djelo, način na koji je izvršeno i sve druge
okolnosti koje čine tzv. stvarne okolnosti krivičnog djela). Stvarne
okolnosti djele odnose se na: stvarne okolnosti fizičke pririode
(vrijeme, mjesto, sredstvo, način izvršenja krivičnog djela), i
stvarne okolnosti pravne prirode (gdje spadju sve okolnosti pravne
prirode koje predstavljaju obilježje bića krivičnog djela). Da je
učinilac htio posljedicu, može se zaključti na osnovu različitih
činjenica. Tako se može zaključiti da je učinilac htio posljedicu ako
je svoju djelatnost usmjerio baš na postizanje određene svrhe (npr.
ubistvo iz ljubomore, ubistvo iz bezobzirne osvete itd.). Učinilac je
posljedicu htio i u slučaju ako je posljedica sredstvo za postizanje
svrhe (npr. ubistvo radi nasleđa, kada je nasleđe svrha, a sredsvo
je ubistvo). Učinilac je htio posljedicu ako je svjestan da će se uz
posljedicu koja je svrha ili sredstvo postizanja svrhe sigurno
ostvariti i druga tzv. uzgredna posljedicu (npr. osoba A. da bi lišila
života osobu B. baci eksplozivnu napravu u prostoriju u kojoj se
nalazi osoba B. s tim da se u toj prostoriji nalaze još i osobe C., D.,
E.. Svrha je ubistvo osobe B., a učinilac je svjestan da posljedica
mora nastupiti i u pogledu i ostalih prisutnih osoba). Učinilac je htio
posljedicu i onda kada je svjestan da će izvjesna posljedica (dalja)
nastupiti po ostvarenju njegove svrhe (npr. neko ubije majku koja
doji bebu, svjestan je da će i djete usljed postojećih okolnosti
umrijeti zbog nedostatka hrane i njege koja mu je potrebna).

Element volje (voluntaristički element) sastoje se u htjenju

izvršenja djela ili pristajanju na nastupanje zabranjene posljedice.
Ukoliko on tu posljedicu nije želio neće postojati umišljaj. Uz glavnu
posljedicu krivičnog djela može da dođe do nastupanja i drugih
posljedica, te se postavlja pitanje da li pored htjenja glavne
posljedice kod učinioca postoji htjenje i te druge posljedice.
Smatra se da postoji htenje učinioca i onda kada je on svestan da
će posle nastupanja posljedice koja je proizvod njegove namjere,
odnosno cilјa, nastupiti i neka druga, dalјa posljedica. Na primjer,
ako učinilac ubije skretničara u trenutku kada treba da naiđe voz,
pa, usled toga, voz izleti sa šina, jasno je da je kod učinioca
postojalo htenje ne samo u odnosu na smrt skretničara, već i u
odnosu na izletanje sa šina kao obilježje krivičnog djela
ugrožavanja javnog saobraćaja.

Eventualni umišljaj (dolus eventualis) postoji kada je učinilac bio

svjestan da zbog njegovog činjenja ili nečinjenja može nastupiti

150
zabranjena posljedica, ali je pristao na njeno nastupanje ( čl.35. KZ
BiH ). Intezitet elemenata svjesti i volje, slabije je izražen nego kod
direktnog umišljaja. Dakle, učinilac je svjestan da postoji
mogućnost da učini krivično djelo ali nije siguran da će do njega
doći. I kod eventualnog umišljaja svjest mora da obuhvati sve bitne
elemente bića krivičnog djela. Voljni element kod eventualnog
umišljaja ispoljava se u blažoj formi nego kod direktnog umišljaja.
Razlikovanje koje postoji između direktnog i eventualnog umišljaja
je bitno zbog toga što ima krivičnih djela koja se mogu izvršiti samo
direktnim umišljajem, s tim da ima, ali u manjoj mjeri, krivičnih djela
koja se mogu izvršiti samo sa eventualnim umišljajem.
Jedan od najvećih i najbitnijih problema kod umišljaja, može se reći
i u krivici u cjelini, jeste razgraničenje eventualnog umišljaja i
svjsnog nehata. Element svjesni je isti, dok postoji razlika u
pogledu elementa volje. Učinilac kod eventualnog umišljaja pristaje
da učini krivično djelo, kada je u pitanju svjeni nehat on neće
nastupanje posljedice, ne pristaje na krivično djelo. Kad
određivanja pojma pristajanja, i danas je aktuelna Frankova
metoda. (npr. da li bi učinilac podmetnuo požar u stambenoj zgradi
da je znao da će time prouzrokovati smrt lica koje se nalazilo u
zgradi), ako se od toga uzdrži, onda je tu riječ o svjsnom nehatu, a
ako ne, onda je riječ o eventualnom umišljaju. Frankova formula
predstavlja relativno preciznu granicu između eventualnog
umišljaja i svjesnog nehata, ali njena primjena u praksi je
neznatna. Ovdje se radi o dvostrukom hipotetičkom pitanju, ali na
koje je u konkretnom slučaju teško dati odgovor, tj. koji se uopšte
ne može utvrditi. U praksi je uvjek lakše utvrditi kada postoji
direktan umišljaj, odnosno kada je učinilac htio izvršenje krivičnog
djela, dok je mnogo teže utvrditi kada je samo pristao na
nastupanje posljedice. I kod učinioca koji postupa sa eventualnim
umišljajem postoji svjest o načinu, sredstvu, vremenu i mjestu
učinjenja krivičnog djela, dakle svjest o modalitetima radnje
učinjenja.91 I kod učinioca koji postupa sa eventualnim umišljajem,
kada je u pitanju način i sredstvo učinjenja, postoji svjest da tim
načinom ili tim sredstvom može dovesti do nastupanja posljedice
(npr. nesavjesno liječenje). Kada je u pitanju prouzrokovanje
posljedice nekim činjenjem ili nečinjenjem, tada ne postoji svjest
kod učinioca o sigurnosti prouzrokovanja zabranjene posljedice,

91
Dr. Z.Tomić, Krivično pravo I, Sarajevo, 2008, str. 455.

151
nego kod njega postoji samo svjest o mogućnosti da usljed
preduzete radnje može doći do posljedice.

Osim direktnog i eventualnog umišljaja, postoje i druge vrste

umišljaja koje nisu određene u krivičnom zakonu, ali su od značaja
u sudskoj praksi. Tu spadaju a) predomišljaj (dolus praemeditatus),
b) momentalni umišljaj (dolus repentinus), c) istovremeni ili
predhodni umišljaj (dolus antecedens), itd.

a) Predomišljaj (dolus praemeditatus) postoji onda kada je učinitelj

smišljeno donio odluku, tj. promišljeno, hladnokrvno, i pored
dovoljno vremena imao mogućnost da temeljno rezmisli o svom
djelu, ali se on ipak odlučio da realizuje svoje odluke.
b) Momentalni umišljaj (dolus repentinus) nastaje bez prethodnog
razmišljanja o krivičnom djelu, odluka se donosi trenutno, na mah,
kao direktan odgovor na provokaciju.
c) Istovremeni ili prethodni umišljaj (dolus antecedens) je umišljaj
koji prethodi radnji učinjenja i istovreman je sa radnjom učinjenja i
on se može izjednačiti sa opštim pojmom umišljaja.

3.2. Nehat

U odnosu na umišljaj, nehat (culpa) je lakši i po nastanku mlađi

oblik krivice. Za krivičnu odgovornost i kažnjavanje učinioca se
uglavnom zahtjeva umišljaj. Umišljajni izvršilac krivičnog djela želi i
hoće izvršenje određenog krivičnog djela i pristaje na posljedicu
takvog djela. Dugo se smatralo da je kažnjavanje opravdano samo
onda kada se radi o voljnim radnjama čovjeka, pa iz tog razloga
nehat kao opšti oblik krivice dugo nije postojao. Danas nehatna
krivična djela imaju sve veći značaj radi toga što savremeno
društvo stvara u sve većoj mjeri uslove za njihovo nastajanje. Prvo
se u krivici pojavio svjesni nehat, a tek početkom 20. vijeka dolazi
do pojave i nesvjesnog nehata. Nehat se razlikuje od umišljaja po
voljnom elementu. Kada postupa umišljajno učinilac hoće, želi i
pristaje na nastupanje posljedice, a kada postupa iz nehata on to
djelo ne želi.
U našem krivičnom pravu, ako se pođe od psihološkog shvatanja
krivice, tada određivanje nehata zavisi od toga da li se prihvata
teorija svjesti ili teorija volje. Prema teoriji svjesti (luxuria) svjesni

152
nehat u sebi sadrži dva elementa: svjest o mogućnosti nastupanja
zabranjene posljedice i pretpostavku da posljedica neće nastupiti ili
da će se moći otkloniti. Prema teoriji volje (negligentia) nesvjesni
nehat postoji kada je posljedica nastupila a učinilac je nije htio niti
želio, ali je bio neoprezan u preuzimanju svoje radnje. Učinitelj u
ovom slučaju nije pristao na posljedicu ali je mogao uz određeni
napor da procjeni da će ona nastupiti. Prema našem krivičnom
zakonodavstvu krivično djelo učinjeno je iz nehata kad je učinitelj
bio svjstan da zbog njegovog činjenja ili nečinjenja može nastupiti
zabranjena posljedica, ali je olako držao da ona neće nastupiti ili
da će je on moći spriječiti, ili kad nije bio svjestan mogućnosti
nastupanja zabranjene posljedice, iako je prema okolnostima i
svojim ličnim svojstvima bio dužan i mogao da bude svjestan te
mogućnosti (čl. 36. KZ BiH; čl. 38. KZ FBiH; čl. 16. KZ RS; čl. 38.
KZ BDBiH). Naš zakonodavac u određivanju krivnje iz nehata u
osnovi ima u vidu psihološke elemente, iz razloga što nehatni
učinitelj mora imati određeni psihički odnos prema svom djelu.
Razgraničenje između umišljaja i nehata nalazi se u
voluntarističkim elementima. Umišljajni učinilac se saglašava sa
posljedicom ili u formi htjenja ili u formi pristajanja na posljedicu,
dok kod nehata se učinilac uopšte na saglašava sa nastupanjem
posljedice niti sa izvršenjem krivičnog djela. On radnju preduzima
ili ne preduzima samo zato što misli da do posljedice neće uopšte
doći ili će je on moći spriječiti. Naše krivično zakonodavstvo
poznaje dvije vrste nehata a) svjesni nehat (luxuria-
samopuzdanje) i b) nesvjesni nehat (negligentia-nemar).

a) Svjesni nehat (luxuria-samopuzdanje) sadrži u sebi dva

elementa: svjest o mogućnosti nastupanja zabranjene posljedice, i
pretpostavku da posljedica neće nastupiti ili da će se moći
otkloniti.92 Kod svjesnog nehata učinilac olako drži da posljedica
neće nastupiti ili ako nastupi da će je on moći otkloniti. (npr. osoba
A. se nepažljivo igra sa pištoljem u prisustvu više ljudi, misleći da
se ništa neće desiti, ali ipak dođe do povrede nekog od prisutnih).
Učinilac kod ovog oblika krivice (vinosti) predviđa mogućnost
prouzrokovanja posljedice radnjom koju preduzima, i samim tim
predviđa mogućnost da postoji neko stvarno obilježje krivičnog
djela koje izvršava, s tim da se on ne saglašava sa postojanjem

92
Dr. Lj. Lazarević, B. Maljković, I. Kitarović, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita,
Beograd, 1995, str.701.

153
tog stvarnog obilježja, jer on na njih ne pristaje. Iz toga slijedi da se
razlika između eventualnog umišljaja i svjesnog nehata ispoljava u
unutrašnjem stavu učinioca prema posljedici, odnosno prema
stvarnom obilježju.93 Prema tome, kod eventualnog umišljaja
učinilac pristaje, dok kod svjesnog nehata ne pristaje na posljedicu.
Iz ovoga proizilazi da kod svjesnog nehata učinilac nema volju da
izvrši djelo. Svjesni nehat predstavlja pogrešnu procjenu u samom
predviđanju nastupanja posljedice, tj. pogrešnu procjenu o njenom
izostanku. Nasuprot okolnosti na kojima se zasniva učiniteljova
predstava o mogućnosti nastupanja posljedice, moraju da postoje
okolnosti na kojima on zasniva svoju procjenu da posljedica neće
nastupiti. Za postojanje eventualnog umišljaja mora se utvrditi
„pristajanje“ jer se samo tako po zakonu može utvrditi donja
granica umišljaja. Svjesni nehat predstavlja pogrešnu kalkulaciju u
predviđanju nastupanja ili izostajanja posljedice, tj. olako držanje
da posljedica neće nastupiti ili pouzdati se u svoju naknadnu
intervenciju da će posljedicu spriječiti. Sporno je razgraničavanje
(Frankova formula) između eventualnog umišljaja i svjesnog
nehata, s obzirom da je umišljaj uvjek teži oblik krivnje. Sporni
slučajevi moraju se uvjek smatrati svjesnim nehatom, prema
pravilu in dubio pro reo. Za postojanje nehata uvjek se moraju
utvrditi konstitutivni elementi, a i sam nehat je oblik krivnje koji
dovodi do krivične odgovornosti i kažnjivosti. Dakle, svjest učinioca
kod svjesnog nehata i eventualnog umišljaja je potpuno ista,
odnosno ona obuhvata sve one elemente svjesti koji se traže i za
eventualni umišljaj. U svakom konkretnom slučaju sud mora utvrditi
da li postoji svjesni nehat učinioca sa svim svojim elementima i
obilježjima, i kad sa sigurnošću utvrdi postojanje, tek onda sud
može donijeti presudu.

b) Nesvjesni nehat (negligentia-nemar) postoji kao oblik

krivnje (vinosti) kada učiitelj nije bio svjestan da zbog njegovog
činjenja ili nečinjena može doći do nastupanja zabranjene
posljedice, iako je prema okolnostima i prema svojim ličnim
svojstvima bio dužan i mogao da bude svjestan te mogućnosti.
Nesvjesni nehat je negativno određen prema intelektualnom i
voljnom elementu, (npr. učinitelj nije svjestan mogućnosti
nastupanja zabranjene posljedice), a kod svjesnog nehata
intelektualni element je pozitivno određen (npr. učinitelj je svjsetan

93
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str.246.

154
da zbog njegovog činjenja ili nečinjenja može doći do nastupanja
zabranjene posljedice), dok mu je voljni elemenat negativno
određen. Nesvjesni nehat je u suštini neoprezno ili nepažljivo
ponašanje pri preduzimanju određene radnje ili (kod nečinjenja)
propuštanju radnje koju je trebalo preduzeti, odnosno odsustvo
pažnje koja se zahtjeva od normalnog prosječnog čovjeka.94
Nemarnost ili nepažnja kod učinitelja može se procjenjivati po
različitim kriterijumima: objektivnom, subjektivnom i oba ta
kriterijuma zajedno. Prema objektivnom kriterijumu uzima se u
obzir pažnja kojom bi, u datim okolnostima postupao svaki
prosječan čovjek. Ukoliko učinitelj nije postupao s pažnjom
prosječnog čovjeka koji bi mogao kao prosječan da predvidi
mogućnost nastupanja posljedice, tada će on, ukoliko je prosječno
sposoban, odgovarati za krivično djelo učinjeno iz nesvjesnog
nehata. Prema subjektivnom kriterijumu uzima se pri ocjeni
nepažljivosti isključivo ličnost učinitelja krivičnog djela, sa njegovim
pshičkim mogućnostima, njegova lična svojstva, lične okolnost, itd..
Osoba koja zbog svojih ličnih nedostataka, a kojih nije ni svjesna,
nije u mogućnosti da predvidi mogućnost nastupanja posljedice,
takva osoba ne može biti odgovorna za nehatno počinjenje nekog
krivičnog djela. U našoj teoriji i sudskoj praksi nepažnja se utvrđuje
kumulativno (mješovito) i po objektivnom i po subjektivnom
kriterijumu što znači da se ova dva kriterijuma dopunjuju, ali i
međusobni ograničavaju.
Iz svega izloženog proizilazi da je nužno da se prvenstveno utvrdi
da li je učinilac bio dužan da predvidi nastupanje posljedice, a u
pozitivnom slučaju moraće se pristupiti i daljem utvrđivanju da li je
učinilac mogao da predvidi posledicu, pa tek ukoliko se i ovo
pozitivno utvrdi – postoji nehat. 95 Kao poseban oblik nehata, u
teoriji je poznat i tzv. profesionalni ili pozivni nehat koga karakteriše
to što učinilac u preduzimanju radnje nije imao onaj stepen pažnje
u predviđanju posljedice koji se zahtjeva u obavljanju profesije
kojom se on bavi.96 Ovdje je riječ, dakle, o nehatu lica koja su po
svom pozivu ili zanimanju dužna da imaju pojačanu pažnju pri
obavljanju svojih poslova (npr. profesinalni vozači, ljekari, vještaci,
mineri i dr.) Profesionalni nehat je nesvjesni nehat, ali ne opšteg,

94
Dr. Lj. Lazarević, B. Maljković, I. Kitarović, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita,
Beograd, 1995, str.702.
95
B. Čejović, M. Kulić, Krivično parvo, Beograd, 2011, str.201.
96
Dr. M. Babić,dr. I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 249.

155
već specifičnog karaktera, u smislu svojstva ličnosti koja se
pojavljuje kao učinilac krivičnog djela.97 Neki zakoni profesionalni
nehat predviđaju kao teži oblik nehata.
U krivičnopravnoj teoriji postoji stepenovanje jednog i drugog
nehata po težini nepažnje, analogno njegovom stepenovanju u
građanskom pravu. Tako postoji: 1) teški ili grubi nehat; 2) laki
nehat, i 3) veoma laki nehat. Teški ili grubi nehat (culpa lata)
postoji u slučaju kada je nastupila posljedica koja je mogla biti
predviđena od svakog prosječnog čovjeka. Laki nehat (culpa levis)
postoji kada se radi o predviđanju posljedice od strane opreznog i
pažljivog čovjeka.
Veoma laki nehat (culpa levissima) postoji kada se radi o
predviđanju posljedice od strane opreznog čovjeka.
Kao i kod umišljaja, zakon ne pravi razliku u pogledu krivične
odgovornosti između svjesnog i nesvjesnog nehata. Ipak svjesni
nehat je teži oblik krivice, ali u nekim slučajevima može biti i
drugačije.

4. Odgovornost za kvalifikovana krivična djela

U praksi postoji situacije kada učinilac izvrši neko krivično djelo ali
da iz njega proizađe teža posljedica od one koja u takvim
slučajevima redovno nastupa. Takođe postoje situacije da
učinjenje nekog krivičnog djela prate posebne okolnosti koje to
djelo čine težim. Ovdje je riječ o krivičnim djelima koja, osim
osnovnog, imaju i teže oblike u slučaju da iz osnovnog djela
nastane teža posljedica za koju zakon predviđa težu kaznu. Ovdje
se razlikuju dva slučaja o kojima se u teoriji krivičnog prava mnogo
diskutuje. To su: pitanje odgovornosti za krivična djela
kvalifikovana težom posljedicom i odgovornost za krivčna djela
kvalifikovana naročitom okolnošću.

97
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 202.

156
 4.1. Odgovornost za krivična djela kvalifikovana težom
posljedicom

Za razliku od našeg ranijeg krivičnog zakonodavstva, danas

važeće zakonodavstvo ne sadrži navedenu odredbu o
odgovornosti za težu posljedicu, ali to ne znači da se pravilo koje je
u njoj bilo sadržano i danas ne može primjenjivati. Danas se
takođe propisana teža kazna može izreći samo ako se utvrdi
krivnja učinitelja u odnosu na tu težu posljedicu. Postoji veći broj
krivičnih djela kada je iz tog djela proizašla teža posljedica za koju
zakon propisuje težu kaznu, ali se ta kazna može izreći samo pod
uslovom, ako je učinilac u odnosu na tu posljedicu postupao iz
nehata (npr. izvršilac hoće da žrtvu teško tjelesno povrijedi, ali
usljed te posljedice, dolazi do njene smrt iako učinilac to nije htio).
Ako je u odnosu na težu posljedicu postojao umišljaj učinioca, tada
se to rješava primjenom pravila koja važe za slučaj krivičnih djela,
ukoliko je ta teža posljedica sama po sebi, ne prestavlja kivično
djelo. Za krivična djela kvalifikovana težom posljedicom zakon po
pravilu uvjek propisuje težu kaznu od one koja bi bila izrečena
kada se radi o sticaju krivičnih djela, ako se radi o nehatnom
prouzrokovanju teže posljedice. Ako prema takvoj posljedici nema
ni nehata, već se ona može pripisati slučaju, tada nema ni krivične
odgovornosti.98
Ukoliko se ne bi mogao utvrditi nehat u odnosu na težu posljedicu,
učinitelj bi tada mogao da odgovara samo za osnovno krivično
djelo koje je počinio iz nehata. Može se zaključiti, s obzirom na
izuzetke da je za krivičnu odgovornost za krivična djela
kvalifikovana težom posljedicom potreban najmanje nehat
učinitelja u odnosu na tu težu posljedicu. Prema tome, u odnosu na
težu posljedicu nehat može biti svjesni ili nesvjesni, dok osnovno
djelo može biti učinjeno s umišljajem ili iz nehata.

98
I. Kitarović, D. Simić, S. Živković, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd,
1984., str. 1243.

157
 4.2. Odgovornost za krivična djela kvalifikovana naročitom
okolnošću

Krivični zakon, po pravilu, ne sadrži posebne odredbe o krivičnoj

odgovornosti za krivična djela kvalifikovana naročitim ili posebnim
okolnostima, iako sadrži čitav niz odredbi u kojima je za pojedina
krivična djela propisana teža kazna ako su ona učinjena pod
posebnim okolnostima.99 Učinilac će biti odgovoran za teži oblik
osnovnog krivičnog djela koje je kvalifikovano naročitom okolnošću
ako je ta okolnost bila u njegovom umišljaju. Na primjer, kod
krivičnog djela ubistva, ukoliko je krivično djelo izvršeno radi
izvršenja ili prikrivanja drugog krivičnog djela, iz bezobzirne osveta,
koristoljublja ili iz drugih niskih pobuda, postojaće teško, tj.
kvalifikovano ubistvo, a kao motiv pojavljuje se naročita okolnost.
Krivična odgovornost za djela kvalificirana naročitom okolnošću
utvrđuju se na osnovu umišljaja.

5. Odgovornost za krivična dela učinjena putem

štampe ili drugih sredstava javnog informisanja

U okviru krivičnog prava poseban problem prestavljaju krivična

djela učinjena putem televizije, filma, radija, štampe i drugih
sredstava javnog informisanja. Na ovaj način se mogu izvršiti npr.
krivična djela protiv časti i ugleda, izazivanja nacionalne, rasne ili
vjerske netrpeljivosti, mržnje ili razdora, pozivanje na nasilnu
promjenu ustavnog uređanja i dr. Krivična djela izvršena
navedenim sredstvima redovno predstavljaju znatno pojačanu
društvenu opasnost, pa zato krivični zakoni kod nekih krivičnih
djela protiv časti i ugleda određuju i kvalifikovane oblike ako su
izvršene putem štampe, radija, televizije ili sličnih sredstava.100
Krivična djela izvršena na ovaj način su teža, ali se kod njih javljaju
ozbiljni problemi u primjeni opštih pravila o krivici, a samim tim i
vođenju krivičnog postupka prema izvršiocu, tj. autoru informacije.
Odgovornim izvršiocem krivičnog djela učinjenog putem radija,
99
Dr. Z. Tomić, Krvično pravo, Opšti dio, Sarajevo, 2008, str. 470-471.
100
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 233.

158
televizije, novina, ili nekog drugog glasila smatraće se odgovorni
urednik ili lice koje ga je zamjenjivalo u vrijeme kada je objavljena
informacija.

159
 Odjeljak treći

SAUČESNIŠTVO
 Glava prva

POJAM I OBLICI SAUČESNIŠTVA

1. Pojam i elementi saučesništva

Saučesništvo postoji u slučaju kada u ostvarenju nekog krivičnog

djela učestvuje više lica. Lica koja učestvuju u ostvarenju nekog
krivičnog djela nazivaju se saučesnici. U većini slučajeva, krivično
djelo izvršava samo jedno lice, u kom slučaju postoji samo jedan
učinilac krivičnog djela, dok je saučesništvo oblik zajedničkog
izvršenja krivčnog djela od strane više lica. Za razliku od
saizvršilaštva, gdje se svi učesnici nalaze u poziciji izvršilaca, kada
se radi o saučesništvu oni preduzimaju radnje koje su upravljene
na izvršenje ili omogućavanje izvršenja krivičnog djela, a te radnje
se nalaze van bića krivičnog djela. Radnjama koje preduzimaju
saučesnici samo se daje doprinos pri izvršenju krivičnog djela, a to
djelo ostvaruje njegov izvršilac. Kada se kod izvršenja jednog
krivičnog djela pojavljuje više lica, ali u različitim ulogama, onda
njihove uloge nisu od istog međusobnog značaja u odnosu na
prouzrokovanu posljedicu. Neka lica u izvršenju krivičnog djela
pojavljuju se kao saizvršioci, dok druga lica, iako ne učestvuju u
samoj radnji izvršenja doprinose svojom djelatnošću nastupanju
posljedice, tj. izvršenju krivičnog djela. Takva lica nazivamo
saučesnicima, odnosno sva lica koja učestvuju na bilo koji način u
izvršenju krivčnog djela nazivaju se saučesnicima. Iz navedenog
se može zaljučiti da sučesništvo predstavlja takve radnje kojima se
umišljajno učestvuje u krivičnom djelu koje izvršava drugo lice.
Prema tome, učestovanje više lica u ostvarenju krivičnog djela
može se pojaviti na različite načine. Prema načinu učešća u
izvršenju krivičnog djela saučesnici se mogu podjeliti na: a)
saizvršioce, b) podstrekače, c) pomagače i d) organizatore
zločinačkih udruženja. Poslednja tri oblika saučesništva nazivaju
se saučesništvo u užem smislu, a svi oblici predstavljaju
saučesništvo u širem smislu.101 Da bi se radilo o saučesništvu,
među učesnicima krivičnog djela mora da postoji, tj. mora da je
101
I. Kitarović, D. Simić, S. Živković, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd,
1984., str. 1248.

163
ostvarena neophodna veza. Dakle, ovdje pored objektivne veze,
koja se sastoji u zajedničkom ostvarenju bitnih elemenata krivičnog
djela, između više lica mora postojati i subjektivna veza da bi se
radilo o saučesništvu. Kod tih lica mora da postoji svjest da
zajednički djeluju. U savremenom krivičnom zakonodavstvu
problem saučesništva se različito rješava u zavisnosti od same
kaznene politike određene države u određeno vrijeme.
Za postojanje saučesnišva uopšte, kako u užem tako i u
širem smislu, obavezno je postojanje nekih elemenata, odnosno
uslova. U praksi se dešava da više lica učestvuje u izvršenju
jednog istog krivičnog djela ali da ipak ne postoji saučesništvo u
smislu krivičnog djela, zbog neispunjenja uslova koji se smatraju
bitnim sa gledišta krivičnog prava. Da bi postojalo saučesništvo
treba da postje sledeći elementi, i to: 1) objektivni element, 2)
subjektivni element i 3) postojanje glavnog djela.

a) Objektivni element sastoji se u tome da, iako su u pitanju

posebne odvojene djelatnosti različitih lica, te djelatnosti moraju
predstavljati jedinstvenu cjelinu u smislu da su sve one doprinjele
nastupanju zabranjene posljedice. Ovo znači da se objektivna veza
saučesništva sastoji u zajedničkom rezultatu radnji svih učesnika.
Ove radnje se mogu pojaviti u vidu podstrekavanja i pomaganja i
one kao takve nemaju karakter radnje izvršenja. Saučesnik svojom
radnjom neposredno ne izvršava djelo, ali uzima učešće na
posredan način, kroz radnje koje su izvan bića krivičnog djela.
Saučesništvo neće postojati ukoliko nema učešća, tj. ako neko lice
svojim radnjama nije dalo doprinos u ostvarenju djela.
b) Subjektivni element kod saučesnika ogleda se u svjesti
svih učesnika o zajedničkom djelovanju, što znači da saizvršioci
moraju da znaju jedan za drugog, a isto tako i podstrekači moraju
da znaju za izvršioce. Prema tome, na strani saučesnika mora
postojati svjest da zajedno sa drugim dobrovoljno učestvuje u
ostvarenju jednog krivičnog djela i preduzimanju radnje koja je
usmjerena na izvršenje krivičnog djela. Pomagač mora biti svjestan
kome i za šta pomaže, odnosno pruža pomoć, a podstrekač treba
biti svjestan koga i na koje krivično djelo podstrekava. Izvršilac ne
mora biti uvjek svjestan da se na izvršenje krivičnog djela odlučio
pod uticajem drugog, niti da mu je neko pri izvršenju djela
pomagao. Za postojanje saučesništva u užem smislu, pored
objektivnog i subjektivnog elementa nužno je i postojanje krivnje i

164
to samo u slučaju ako su postupali sa umišljajem. Ako se radi o
nečinjenju, onda saučesništvo, po pravilu, ne postoji.
c) Postojanje glavnog djela i njegovog izvršioca je bitan
elemenat, jer bez glavnog djela nema ni saučesništva. Da bi
postojalo saučesništvo po ovom elementu, potrebno je da je djelo
izvršeno ili pokušano, da su preduzete kažnjive pripremne radnje,
odnosno da je glavni učinilac ušao u kriminalnu ili kažnjivu zonu
svojim radnjama.

2. Pravna priroda saučesništva

Pravna priroda saučesništva je jedno od najvažnijih i

najkompleksnijih pitanja koje se postavlјa u vezi sa saučesništvom.
O pitanju osnova odgovornosti saučesnika postoje mnogobrojna i
različita mišlјenja, odnosno teorije. Sve te teorije mogu se, najprije,
svrstati u dvije velike grupe: u monističke teorije i pluralističke.
Monističke teorije predstavlјaju tradicionalno shvatanje pravne
prirode saučesništva, koje je i danas prihvaćeno od većine
teoretičara, a i u većini krivičnih zakonodavstava u svjetu. Ove
teorije polaze od stava da se osnov odgovornosti svih saučesnika
nalazi u krivičnom djelu izvršioca u kome sudjeluju i ostali
saučesnici. Dakle, postoji jedno jedinstveno krivično djelo
izvršioca, i ono je osnov odgovornosti svih saučesnika koji su, na
bilo koji način, učestvovali u njegovom izvršenju. Krivično djelo
ostaje jedinstveno i pored sticaja više lica u njegovom izvršenju.
Kao takvo, izvršeno krivično djelo predstavlјa zajednički osnov
odgovornosti svih saučesnika.
Po ovoj teoriji, kod svakog krivičnog djela u kome je sudjelovalo
više saučesnika postoji, prije svega, glavna (principalna) radnja
kojom se izvršava krivično djelo. Pored nje, postoje i druge radnje
koje su uzgredne, odnosno pomoćne ili zavisne (akcesorne) u
odnosu na glavnu radnju. Ovim radnjama se krivično djelo ne
izvršava, već se samo doprinosi njegovom izvršenju. Prema tome,
lice koje je izvršilac glavne, principalne, radnje jeste izvršilac
krivičnog djela. Izvršioci ostalih, znači uzgrednih, odnosno
pomoćnih ili akcesornih radnji, nisu izvršioci krivičnog djela. Oni su
samo saučesnici u izvršenju tog djela. Sa gledišta uzročnog
odnosa, samo glavna radnja uzrokuje posledicu krivičnog djela i

165
smatra se njenim uzrokom. Radnje saučesnika su pomoćne ili
akcesorne radnje i nemaju karakter uzroka posljedice krivičnog
djela, već predstavlјaju samo uslov koji doprinosi njenom
nastupanju.
Imajući u vidu sve što je naprijed iznijeto, radnje saučesnika, pošto
su zavisne od radnje izvršioca, kažnjavaju se samo uslovno, tj.
ukoliko se kažnjava radnja izvršenja.
Iz iznijetih razloga, monističke teorije, odnosno teorije o jednoj
radnji izvršenja nazivaju se još i principalnim teorijama o
saučesništvu, odnosno, akcesornim teorijama, ili teorijama o
zavisnoj prirodi saučesništva. Uobičajen je naziv - teorije
akcesornosti.
Teorije o akcesornoj prirodi saučesništva su opšteprihvaćene u
teoriji krivičnog prava. Postoji, dakle, samo jedno krivično djelo, i
svi saučesnici u tom krivičnom djelu odgovaraju za to krivično
djelo. Pri tome, izvršilac (odnosno saizvršioci) odgovara za
izvršenje krivičnog djela, dok ostali saučesnici odgovaraju samo za
saučesništvo, zavisno od načina doprinošenja nastupanju
posledica krivičnog djela (za podstrekavanje ili za pomaganje). Svi
oni uvjek odgovaraju za učešće u jednom istom krivičnom djelu.
Prema tome, odgovornost saučesnika je zavisne prirode u odnosu
na postojanje krivičnog djela u kome svi oni učestvuju.
Među pristalicama monističkih teorija, međutim, ne postoji
saglasnost o tome koji uslovi vezani za krivično djelo, čijem se
izvršenju doprinosi, treba da budu ispunjeni da bi došlo do
odgovornosti saučesnika. Drugim riječima, pitanje je za koja
obilježja krivičnog djela treba da se veže odgovornost saučesnika, i
da od njih zavisi. O ovom pitanju, u okviru monističkih teorija
postoje tri teorije: 1) teorija ekstremne akcesornosti; 2) teorija
limitirane akcesornosti i 3) teorija minimalne akcesornosti.
1) Po teoriji ekstremne akcesornosti, da bi postojala
odgovornost saučesnika, potrebno je da je krivično djelo u kome
sudjeluju, ostvareno u cjelini, sa svim svojim obilježjima. Prema
tome, potrebno je da je krivično djelo svršeno i da postoje svi
njegovi elementi, odnosno obilježja - kako subjektivne tako i
objektivne prirode. To, između ostalog, znači da je odgovornost
izvršioca uslov koji mora biti ispunjen da bi došlo do odgovornosti
saučesnika.
2) Po teoriji limitirane akcesornosti, odgovornost saučesnika
zavisi samo od toga da li je izvršilac izvršio protivpravnu radnju za
koju krivični zakon predviđa određenu kaznu. Ova teorija je

166
zastuplјena u većini krivičnih zakonodavstava u svjetu, pa i u
našem krivičnom zakonodavstvu.
3) Po teoriji minimalne akcesornosti, odgovornost saučesnika
vezuje se samo za preduzimanje radnje izvršenja krivičnog djela,
bez obzira da li je ta radnja protivpravna ili ne. Po ovoj teoriji,
saučesnici su odgovorni čim je izvršilac preduzeo radnju krivičnog
djela.
2. Kao što je rečeno, u našem krivičnom pravu i zakonodavstvu
prihvaćena je teorija limitirane akcesornosti. Prema tome, da bi
postojala odgovornost saučesnika, dovolјno je da je izvršilac
preduzeo protivpravnu radnju za koju krivični zakon predviđa
određenu kaznu. Znači, dovolјno je ostvarenje objektivnog
elementa krivičnog djela. To znači da saučesnici mogu da budu
odgovorni bez obzira što izvršilac protivpravne radnje, nije
odgovoran. Za njihovu odgovornost dovolјan je uslov da je izvršilac
izvršio, ili bar pokušao da izvrši takvu radnju (pod uslovom da je u
zakonu predviđeno i kažnjavanje za pokušaj tog krivičnog djela).

Pluralističke teorije polaze od stava da su, sa gledišta uzročnog

odnosa, sve radnje svih saučesnika u jednom krivičnom djelu od
istog značaja. Znači, zastupnici ove teorije usvajaju stav o
istovjetnom uzročnom značenju svih uslova koji doprinose
nastupanju posljedice krivičnog djela (teorija conditio sine qua
non). Svaki saučesnik u izvršenju jednog krivičnog djela odgovoran
je, na osnovu svoje sopstvene radnje, kao da je sam izvršio
krivično djelo. Prema tome, krivično djelo se u podjednakoj mjeri
može pripisati svakom saučesniku koji je sudjelovao u njegovom
izvršenju. Jedini izuzetak od ovog pravila odnosi se na pomagače,
odnosno pomaganje, koje se u izvjesnim slučajevima može pojaviti
u vidu uslova a ne uzroka nastupile posljedice krivičnog djela.
Smatrajući da su radnje svih saučesnika koji su učestvovali u
izvršenju krivičnog djela od istog uzročnog značaja, ove teorije
smatraju da je saučesništvo samostalan osnov odgovornosti, a ne
osnov koji zavisi od izvršilaštva. Iz tog razloga, ove teorije su
poznate pod imenom teorija o samostalnoj prirodi saučesništva.
Pošto svaki saučesnik odgovara za svoje djelo, a ne za djelo
izvršioca, to kod saučesništva nije riječ o jedinstvenom krivičnom
djelu, već postoji onoliko krivičnih djela koliko ima saučesnika. Na
taj način, ovdje se razlikuju: krivično djelo izvršioca, za koje
odgovara izvršilac; krivično djelo podstrekača, za koje odgovara
podstrekač; krivično djelo pomagača, za koje odgovara pomagač.

167
Znači, postoji onoliko krivičnih djela koliko ima saučesnika u tom
djelu, pa je odgovornost svakog od njih samostalna, drugim
riječima nezavisna u odnosu na odgovornost ostalih saučesnika.
Kao što je već rečeno, u savremenom krivičnom pravu usvojene su
monističke teorije, odnosno pretežno teorije limitirane akcesornosti.
To je slučaj i u našem krivičnom pravu. Međutim, postoje izvjesni
izuzeci u kojima se usvaja stav pluralističkih teorija, odnosno
teorija o samostalnoj prirodi saučesništva.

3. Oblici saučesništva

Postoje četiri obilka saučesništva i četiri vrste saučesnika. Više lica

mogu učestovati u jednom krivičnom djelu na razne načine. Na
primjer, kada u jednom slučaju dva ili više lica zajednički izvršavaju
krivčno djelo, u tom slučaju svi oni su saizvršioci krivičnog djela
(npr. saizvršilaštvo postoji kada dva lica zajednički izvrše krađu, ili
silovanje, razbojništvo ili ubistvo). Pored izvršioca ili saizvršioca u
ostvarenju krivičnog djela mogu učestvovati i druga lica od kojih
neka mogu podsticati izvršioca da izvrši krivično djelo, dok mu
neka mogu pomagati da izvrši to krivično djelo, kada u ostvarenju
tog djela postoji saučesništvo u obliku podstrekavanja ili poticanja i
pomaganja. Ako u izvršenju krivičnog djela učestvuje više lica ali
su samo neka od njih izvršioci dok druga učestvuju u krivičnom
djelu na posredan način, onda je mogućno da neka od tih lica
navode izvršioca na izvršenje krivičnog djela, druga mu pomažu u
izvršenju krivičnog djela, a treća organizuju zločinačka udruženja
za vršenje krivičnih djela.102 Ovdje se, dakle, pored saizvršioca kao
saučesnici pojavljuju još pomagači, podstrekači i organizatori.

3.1. Izvršilaštvo i saizvršilaštvo

U izvršenju jednog krivičnog djela različita lica mogu učestvovati u

veoma različitim ulogama. Izvršilac krivičnog djela je ono lice koje
učestvuje u radnji izvršenja krivičnog djela. Ako samo jedno lice

102
N. Srzentić, N. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 170.

168
učestvuje u radnji izvršenja krivičnog djela, onda se ono naziva
izvršiocem krivičnog djela. Riječ je, dakle, o izvršilaštvu. Međutim,
u izvršenju radnje krivičnog djela može sudjelovati više lica. U
takvom slučaju, svako od ovih lica se pojavlјuje u ulozi izvršioca
krivičnog djela. Pošto svi oni ravnopravno sudjeluju u izvršenju
radnje krivičnog djela, oni se nazivaju saizvršiocima. U pitanju je
saizvršilaštvo. Pod saizvršilaštvom se podrazumijeva učešće dva ili
više lica u izvršenju radnje krivičnog djela.
Za postojanje saizvršilaštva potrebno je da su ispunjena dva
uslova, jedan objektivne i jedan subjektivne prirode.
Prvi uslov za postojanje saizvršilaštva je da su sva lica, odnosno
svi učesnici, sudjelovali u izvršenju krivičnog djela. Na taj način,
svaki od učesnika u krivičnom djelu pojavlјuje se kao izvršilac
krivičnog djela, a svi oni kao saizvršioci. Nije neophodno da svi
saizvršioci sudjeluju u izvršenju svih djelatnosti koje su neophodne
da bi se izvršilo krivično djelo. Tako, na primjer, kod krivičnog djela
razbojništva, neki učesnici mogu sudjelovati u upotrebi sile ili
prijetnje, a drugi u oduzimanju stvari. U takvom slučaju, svi oni se
smatraju saizvršiocima. Za postojanje saizvršilaštva, takođe, nije
nužno da svi učesnici u izvršenju krivičnog djela sudjeluju od
samog početka, pa do potpunog izvršenja krivičnog djela. Može da
postoji sukcesivno saizvršilaštvo, onda kada jedan saizvršilac
nastavlјa izvršenje krivičnog djela započetog od drugog
saizvršioca. Može da postoji čak i slučajno saizvršilaštvo, onda
kada se izvjesna lica, na primjer, slučajni prolaznici, pridruže
drugim saizvršiocima koji su ranije već započeli izvršenje krivičnog
djela, pa to izvršenje nastave zajedničkom djelatnošću.
Drugi uslov, odnosno element saizvršilaštva, subjektivne je prirode.
Neophodno je da kod svih saizvršilaca postoji svjest o zajedničkoj
saradnji u izvršenju krivičnog djela. Prema tome, kod svakog
učesnika mora da postoji svjest da krivično djelo vrši u zajedničkoj
saradnji sa ostalim učesnicima. Ukoliko kod nekog učesnika ne
postoji ova svjest o zajedničkoj saradnji, on može da se pojavi
samo u ulozi izvršioca, ali ne i u ulozi saizvršioca.
Svjest o zajedničkoj saradnji, kao što je već rečeno, nije krivica kao
psihički odnos učesnika prema djelu koje je izvršio. Svjest o
saradnji je samo svjest o zajedničkoj akciji. S druge strane, krivica
učesnika sastoji se u određenom psihičkom odnosu svakog od njih
prema krivičnom djelu, odnosno njegovoj radnji i posljedici. Krivica
se posebno utvrđuje za svakog učesnika, što znači da može biti
različita, pojedinačno posmatrano.

169
U izvršenju većine krivičnih djela koja vrši više lica, kao izvršilac
krivičnog djela može da se pojavi i samo jedno lice, odnosno jedan
izvršilac. Takvo saizvršilaštvo u krivičnom djelu za čije izvršenje
nije nužno učešće više lica, naziva se nepravo ili fakultativno
saizvršilaštvo. Velika većina krivičnih djela su takve prirode, pa
samim tim, saizvršilaštvo kao oblik izvršenja krivičnih djela
predstavlјa nepravo saizvršilaštvo. Postoje i krivična djela koja
može izvršiti jedno lice, ali ih mogu izvršiti i više lica kao
saizvršioci. Tako se, na primjer, krivično djelo finansiranja
terorističkih aktivnosti najčešće i vrši od strane više lica.103
Postoje, međutim, izvjesna krivična djela za čije je izvršenje
neophodno sudjelovanje više lica, odnosno više saizvršilaca.
Takvo saizvršilaštvo se naziva pravim ili nužnim saizvršilaštvom.
Krivična djela nužnog saizvršilaštva djele se na dvije grupe: na
unilateralna krivična djela nužnog saizvršilaštva i na bilateralna
krivična djela saizvršilaštva.
Unilateralna (konvergentna) krivična djela nužnog saizvršilaštva su
ona krivična djela kod kojih je za izvršenje krivičnog djela nužno
učešće više lica, ali tako da se radnje svih saizvršilaca kreću u
istom pravcu. Drugim riječima, svi saizvršioci teže istom cilјu. To je,
na primjer, slučaj kod krivičnog djela pobune lica lišenih slobode.
Bilateralna (divergentna) krivična djela nužnog saizvršilaštva su
ona krivična djela za čije je izvršenje takođe nužno učešće više
lica, ali tako da se djelatnosti pojedinih saizvršilaca kreću u
suprotnim pravcima. Ova krivična djela postoje kada radnje nužnih
saizvršilaca idu jedna prema drugoj (na primjer, kod krivičnog djela
dvobračnosti) ili jedna protiv druge (na primjer, kod krivičnog djela
učestvovanja u tuči).
U teoriji krivičnog prava, u vezi sa saizvršilaštvom, postavlјa se
pitanje granice odgovornosti saučesnika, odnosno dokle se
proteže odgovornost u slučaju kada više lica zajedničkom
djelatnošću izvrše krivično djelo. Problem odgovornosti saizvršilaca
regulisan je, na prvom mjestu, pravilima koja postavlјa teorija
krivičnog prava. Tek potom može se govoriti o pravilima kojima se
reguliše odgovornost saizvršilaca, a koja su predviđena u
krivičnom zakonodavstvu.
Saizvršioci odgovaraju za krivično djelo koje je izvršeno u
zajedničkoj saradnji. Prema tome, svaki od njih odgovara samo za
krivično djelo koje je izvršio u zajedničkoj saradnji sa ostalim

103
N. Stanković, Terorizam i finansiranje terorizma, Evropski univerzitet, Brčko, 2014. str. 175.

170
saizvršiocima. Za krivično djelo koje nije bilo obuhvaćeno svješću o
zajedničkoj saradnji, saizvršioci ne odgovaraju. To je tzv. eksces
saizvršilaštva. Na primjer, ako postoji svjest o zajedničkoj saradnji
za izvršenje krivičnog djela krađe, pa jedan od saizvršilaca, pri
tome, izvrši krivično djelo ubistva, saizvršilac, odnosno svi
saizvršioci kod kojih krivično djelo ubistva nije bilo obuhvaćeno
svješću o zajedničkoj saradnji, neće odgovarati za to ekscesno
krivično djelo. Prema tome, svaki saizvršilac je odgovoran u
granicama svoje krivice.

3.2. Podstrekavanje

Podstrekavanje predstavlja psihički uticaj na neko lice kako bi se

ono navelo da donese odluku o počinjenju krivičnog djela.104
Radnja postrekavanja se sastoji u navođenju drugog lica
(izvršioca) da donese odluku o izvršenju krivičnog djela, a glavni
cilj podstrekavanja je da se kod drugog lica stvori odluka da se
izvrši krivično djelo. Neki autori u našoj teoriji pojam postrekavanja
određuju kao umišljajno izazivanje ili učvršćivanje odluke kod
podstreknutog da preduzme protivpravnu radnju kojom će ostvariti
obilježje bića nekog krivičnog djela.105 Samo navođenje treba da
se vrši tako dugo dok podstrekavano lice nije donijelo odluku da
izvrši određeno krivično djelo. Ukoliko je navođeno lice već ranije
samo donijelo odluku da izvrši krivično djelo na koje se navodi, u
tom slučaju neće postojati postrekavanje kao uzrok odluke da se
izvrši krivično djelo. Ukoliko je podstrekavano lice već imalo čvrstu
odluku da izvrši krivično djelo, neće postojati postrekavanje, ako ga
drugo lice podrži u tome, ali bi takvo ponašanje podstrekača imalo
karakter neuspjelog podstrekavanja. A ko bi se podstrekavano lice
nalazilo u dilemi, da li da izvrši određeno krivično djelo, ili ne, u tom
slučaju navođenje se može pojaviti kao uzrok donijete odluke da
se krivično djelo ipak izvrši. Iz ovoga slijedi da se razlikuju dva
oblika podstrekavanja - jedan kada kod postrekavanog nije
postojala odluka, i drugi kada se podstrekavani dvoumio, odnosno
imao dilemu ili se kolebao.

104
P. Novoselec, I. Bojanić, Opći dio kazneneog prava, Zagreb, 2013, str. 344.
105
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo FNRJ, Opšti dio, Beograd, 1957, str. 367.

171
Postrekavanje se može vršiti od strane jednog ili više lica. Ako
podstrekavanje vrši više lica, tj. više lica svjesno i voljno utiče na
donošenje ili učvršćenje odluke kod postrekavanog, tada se oni
smatraju sapodstrekačima (npr. kod krivičnog djela ubistva djeteta
pri porođaju, kada najbliža rodbina majke vanbračnog djeteta
savjetuju ovoj da ga se „oslobodi“).
Najčešće način podstrekavanja nije u zakonu tačno određen, ali to
može biti nagovaranje, izražavanje želje, zapovjed, molba, prijetnja
(koja ne podrzumijeva dovođenje drugog u stanje krajnje nužde),
obećanje novčane ili druge naknade itd.
Postrekavanje će postojati, ako je podstrekač kod nekog lica
stvorio takvu odluku da je na osnovu nje i zbog nje krivično djelo
izvršeno. Podstrekavanje se mora odnosti na određeno lice i na
određeno krivično djelo, što bi značilo navođenje učinioca da izvrši
određeno krivično djelo i to s umišljajem. Podstrekavanje na
vršenje neodređenih krivičnih djela nije dovoljno. Zastupano je
shvatanje u našoj starijoj literaturi da je podstrekavanje radnja
upravljena na izazivanje, odnosno prouzrokovanje odluke da se
izvrši krivično djelo, a preduzimanje radnje da bi se „ojačala već
postojeća rješenost“ predstavlja psihičko pomaganje.106
Moguće je postrekavanje na postrekavanje ili lančano
postrekavanje (npr. lice A. nagovori lice B. da nađe osobu koja će
ubiti osobu X. za određenu novčanu naknadu, nakon čega lice B.
angažuje plaćenog ubojicu C. koji i ubije osobu X. U tom slučaju
lice C. je učinitelj teškog ubistva iz koristoljublja, dok su lica A. i B.
postrekači na ubistvo).107 Kada se radi o lančanom
podstrekavanju, podstrekač ne mora poznavati učinitelja, pa ni sve
posrednike ukoliko ih ima više. Dovoljno je da poznaje slijedećeg
podstrekača. Podstrekavanje sa umišljajem je kažnjivo dok je
nehatno podstrekavanje nekažnjivo, sem u slučaju ako ne
predstavlja neko samostalno nehatno krivično djelo.
Kada neko podstrekava drugog na izvršenje krivičnog djela, a djelo
ne bude ni pokušano, postoji neuspjelo podstrekavanje. Tako, na
primjer, postojaće neuspjelo podstrekavanje kada predstavnik
osiguravajućeg društva predloži nekom licu da mu osigura kuću na
visoki iznos, a onda da zajedno zapale tu kuću i da naplate štetu,
ali to lice odbije to da učini.

106
T. Živanović, Osnovi krivičnog prava Kraljevine Jugoslavije, Opšti dio, Beograd, 1935, str. 180-187.
107
P. Novoselec, I. Bojanić, Opći dio kazneneog prava, Zagreb, 2013, str. 345.

172
Podstrekavanje može biti neposredno i posredno. Neposredno
podstrekavanje postoji u slučaju kada podstrekač neposrednim
djelovanjem na izvršioca navodi ga da izvrši krivično djelo. To je
najčešći oblik podstrekavanja. Posredno podstrekavanje postoji u
slučaju kada podstrekač posredno, preko drugog lica, utiče na
svjest i volju izvršioca, tj. trećeg lica. Posredno podstrekavanje je
donekle sporno, ali u teoriji preovladava shvatanje da je i to
podstrekavanje, jer i u takvom slučaju postoji uzročna veza između
radnje posrednog podstrekača i izvršioca. U nekim slučajevima
podstrekavanje je propisano kao posebno krivično djelo (npr.
pozivanje na nasilnu promjenu ustavnog uređenja).

3.3. Pomaganje

3.3.1. Pojam pomaganja

Pored podstrekavanja, pomaganje predstavlja drugi oblik

saučesništva, koji po svom značaju ništa nije manji od
podstrekavanja. Pomaganje je umišljajno pružanje pomoći nekom
licu da izvrši krivično djelo.108 Drugim riječima, pomaganje je
preduzimanje takve radnje kojom se s umišljajem doprinosi
izvršenju protivpravne radnje drugog lica, s kojom radnjom ovo lice
ostvaruje obilježje nekog bića krivičnog djela.109 Radnja pomaganja
se sastoji u omogućavanju izvršenja krivičnog djela. Ta radnja
može da bude i u stvaranju uslova da izvršilac može da ostvari
svoje krivično djelo. Pomagač samo djeluje pre ili u toku izvršenja
krivičnog djela, s tim da ne preduzima radnju izvršenja ni
djelimično jer bi u tom slučaju bio izvršilac, tj. saizvršilac tog djela a
ne pomagač. Ako se posmatra s aspekta uzročnosti, pomaganje
se, slično podstrekavanju, javlja samo kao uslov posljedice
krivičnog djela, a ne kao njen uzrok. Razlika između
podstrekavanja i pomaganja se sastoji u tome što se
podstrekavanje vrši toliko dugo dok određeno lice ne donese
odluku da izvrši krivično djelo, a pomaganje postoji onda kada se
pomaže određenom licu da izvrši krivično djelo, tj. kada mu se

108
I. Kitarović, D. Simić, S. Živković, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd,1984., str. 1253.
109
N. Srzentić, N. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 270.

173
omogućava izvršenje krivičnog djela, s tim da je to lice već ranije
donijelo odluku da krivično djelo izvrši. Da bi predstavljale
pomagačke radnje, te radnje moraju doprinosti ostvarenju krivičnog
djela, odnosno one moraju imati značajnog uticaja u njegovom
izvršenju, tj. moraju potpomagati njegovo izvršenje.110 Cilj
podstrekavanja sastoji se upravo o prouzrokovanju odluke da se
izvrši krivično djelo. Međutim, kod pomaganja jedno lice je donijelo
odluku da izvrši krivično djelo pa mu se to samo omogućava, na
način da mu se obezbjede određeni uslovi, kako bi on tu svoju
odluku i ostvario. Pomaganja ne može biti prije nego što se
izvršilac odlučio na radnju izvršenja. Preduzeta radnja u takvom
slučaju može da predstavlja podstrekavanje, a mogla bi da ima
karakter pomaganja da je učinjena poslije odluke od strane
izvršioca (npr. davanje savjeta kako da se određeno djelo izvrši,
ako se savjeti daju prije odluke izvršioca o izvršenju, predstavlja
podstrekavanje, ukoliko se savjeti daju poslije donijete odluke
izvršioca – postojaće pomaganje). Za postojanje krivičnog djela
nije bitno da li će pomaganje stvarno doprinjeti i u kojoj mjeri će
doprinijeti izvršenju djela. Pomagač nema vlast nad djelom jer od
njega ne zavisi hoće li učinitelj učiniti krivično djelo, za razliku od
saizvrčioca, on ne mora biti ni u kakvom dogovoru s učiniteljom pa
je pomaganje moguće i kada učinitelj za njega i ne zna, kada se
radi o tzv. potajnom pomaganju.111 Prema našem zakonodavstvu,
kažnjivo je samo umišljajno pomaganje. Moguće je da nastane i
nehatno pomaganje, ali ono po zakonu nije kažnjivo.

3.3.2. Elementi pomaganja

Za postojanje pomaganja, potrebno je da postoje određeni

elementi ili određeni uslovi. Kao prvo, treba da je preduzeta radnja
pomaganja, što znači da je nekom licu omogućeno da izvrši radnju
krivčnog djela. „Kao pomaganje u izvršenju krivičnog djela smatra
se naročito, davanje savjeta ili uputstava kako da izvrši krivično
djelo, stavljanje učiniocu na raspolaganje sredstva za izvršenje
krivičnog djela, stvaranje uslova ili otklanjanje prepreka za

110
Džon R.V.D.Džouns, Stiven Pauls, Međunarodna krivčna praksa, Fond za humanitarno pravo,
Beograd, 2006, str. 416.
111
P. Novoselec, I. Bojanić, Opći dio kazneneog prava, Zagreb, 2013, str. 347.

174
izvršenje krivičnog djela, kao i unaprijed obećano prikrivanje
krivičnog djela, učinioca, sredstava kojima je krivično djelo
izvršeno, tragova krivičnog djela ili predmeta pribavljenih krivičnim
djelom. Uslov da se navedene djelatnosti smatraju pomaganjem je
samo da je izvršilac već donio odluku da izvrši krivično djelo.112
Pomaganje predstavlja radnju koja doprinosi izvršenju krivičnog
djela, ali ne i samo izvršenje krivičnog djela. Postoji granica do koje
ide doprinos pomaganja. Ukoliko radnja pomaganja pređe
određenu granicu, tada bi se radilo o izvršenju krivičnog djela.
Pomaganje može da bude od strane jednog ili više lica. Ukoliko je
od strane više lica, tada bi se radilo o sapomagačima. Po pravilu,
pomaganje može da bude izvršeno prije izvršenja krivičnog djela ili
u toku samog njegovog izvršenja. Pomagač mora djelovati prije ili
za vrijeme učinjenja krivičnog djela. Ako se pomaže prije učinjenja
krivičnog djela dovoljne su radnje, tz. pripremne radnje, s tim da je
učinitelj bar ušao u zonu kažnjivog pokušaja (npr. pomagač u
silovanju je vlasnik stana koji je učinitelja i djevojku, a koja je
kasnije u tom stanu silovana, automobilom dovezao u svoj stan,
otvorio im vrata i tamo ih ostavio). Pomaganje koje je izvršeno
nakon učinjenog djela (auxilium post delictum) ono više nije
pomaganje kao oblik saučesništva, nema nikakvo doprinosa u
izvršenju djela. Pružanje pomoći poslije izvršenog krivičnog djela
nazivamo prikrivanje, a sam pomagač ne bi bio krivično
odgovoran, sem u slučaju ako se u takvoj njegovoj radnji ne stiču i
obilježja nekog samostalnog krivičnog djela, koje je predviđeno u
krivičnom zakonu. Izuzetno se može pojaviti pomaganje kao oblik
saučesništva poslije izvršenja krivičnog djela, ali je ono unaprijed
obećano (npr. obećano skrivanje), jer je to oslonac kojim se
rukovodi izvršilac. Pomaganje treba razlikovati od doticaja s
krivičnim djelom ili međupomoći. Međupomoć je pomaganje koje
se vrši poslije preuzimanja radnje izvršenja krivičnog djela, ali prije
nastupanja posljedice krivičnog djela. Prema tome, i ovakvo
pomaganje smatra se oblikom saučesništva.
Pomaganje, kao i podstrekavanje može da se izvrši samo sa
umišljajem. Prema tome, pomaganje se vrši uvjek određenom licu i
za određeno krivično djelo, dok pomaganja neće biti ako su
stvorene mogućnosti za izvršenje krivičnog djela neodređenom
broju lica.

112
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 286.

175
 3.3.3. Vrste pomaganja

Radnje pomaganja predstavljaju pripremne radnje koje se

preduzimaju prije izvršenja djela a mogu se sastojati u pribavljanju
sredstava, uklanjanju prepreka, davanju savjeta ili upustava,
unaprijed obećavanju prikrivanja, kao i obliku drugih radnji kojima
se olakšava izvršenje krivičnog djela. Kao i kod podstrekavanja, i
pomaganje se može izvršiti na različite načine. Zavisno od načina
na koji se to čini, mogu se razlikovati: fizička i psihička pomaganja,
neposredno i posreno pomaganje, kao i pozitivno i negativno
pomaganje.

Fizičko pomaganje je svako objektivno pomaganje u izvršenju

krivičnog djela. To, u prvom redu, može biti stavljanje izvršiocu na
raspolaganje sredstva za izvršenje krivičnog djela i otklanjaje
prepreka za izvršenje djela (npr. nabavka oružja i oruđa, stavljanje
na raspolaganje prevoznih sredstava, čuvanje straže itd.).
Psihičko pomaganje je svako jačanje volje glavnog učinitelja, a
može se sastojati u davanju savjeta učinitelju, predočavanju koristi
učiniocu, hrabrenju izvršioca, unaprijed obećavanju prikrivanja
krivičnog djela, učinitelja, sredstava kojim je djelo izvršeno itd.
Psihičko pomaganje ima sličnosti sa podstrekavanjem, jer se i ono
sastoji u psihičkom uticaju na učinitelja. Razlika je u tome što kod
pomaganja pomagač stupa na scenu tek kada je izvršilac već
donio odluku da izvrši krivčno djelo.
Neposredno i posredno pomaganje može biti u zavisnosti da li se
ono čini direktno izvršiocu ili se vrši preko drugih lica.

Pozitivni i negativno pomaganje su vrste pomaganja s obzirom

na vrstu radnje kojom se ono vrši. Pozitivno je ono pomaganje koje
se preduzima činjenjem, dok je negativno pomaganje ono koje se
vrši nečinjenjem. Prema tome, za razliku od postrekavanja,
pomaganje se može izvršiti činjenjem i nečinjenjem.

176
 3.3.4. Odgovornost i kažnjivost pomagača

Pomaganje je umišljajno podupiranje tuđeg krivičnog djela, i tu se

po pravilu najčešće radi o direktnom umišljaju, ali je dovoljan i
eventualni umišljaj. Pomagač, za razliku od postrekača, može se i
blaže kazniti. Razlog blažeg kažnjavanja je što pomagač nije autor
krivičnog djela, a do samog izvršenja krivičnog djela bi vjerovatno
došlo i bez pomagača, ali je pomagač u tom izvršenju dao
određeni doprinos. Kažnjavanje pomagača, zavisiće od konkretnog
slučaja, imajući sve okolnosti pod kojima je izvršeno krivično djelo,
odnosno koliko je pomagač doprinio izvršenju krivičnog djela.
Dakle, pomagaču se može ublažiti kazna iako je pomognuti
ostvario svršeno krivično djelo iako je djelo ostalo u pokušaju.
Pomagaču i izvršiocu kazne ne moraju biti jednake. Pomagač se
redovno blaže kažnjava ali postoje situacije kada se pomagač
može strože kazni od izvršioca.

3.3.5. Neuspjelo pomaganje i pomaganje kao samostalno

djelo

Nauspjelo pomaganje ili pokušaj pomaganja, za razliku od

podstrekavanja, nije kažnjivo, iz razloga što izvršilac nije ni
otpočeo sa radnjom izvršenja djela, tj. nije ušao u kažnjivu zonu.
Neuspjelo podstrekavanje se kažnjava za razliku od neuspjelog
pomaganja, iz razloga što je podstrekavanje teži oblik saučesništva
od pomaganja. Ponekad zakon ipak odstupa od ovog pravila i
predviđa kažnjavanje i za neuspjelo pomaganje, kada se
pomaganje predviđa kao samostalno krivično djelo. U nekim
slučajevima podstrekavanje i pomaganje su predviđeni kao
posebno krivično djelo. Razlog za to je da se u nekim slučajevima
pomaganje posebno inkriminiše ili se želi predvidjeti strože
kažnjavanje, s obzirom da djelo u kojem se pomaže samo po sebi
nije kažnjivo (npr. kivično djelo pomaganja neprijatelja za vrijeme
rata od strane građanina BiH iz čl. 160. KZ BiH).

177
 3.4. Organizovanje zločinačkog udruženja

Organizatorom zločinačkog udruženja se smatra onaj koji je radi

vršenja krivičnog djela stvorio ili iskoristio organizaciju, bandu,
zavjeru, grupu ili drugo udruženje radi vršenja krivičnih djela.113
Organizovanje zločinačkih udruženja je poseban oblik
saučesništva, i ovakvo mišljenje nije usamljeno. Za odgovornost
učinioca kao organizatora zločinačkog udruženja potrebnо је da je
stvorio neko udruženje bilo kog oblika ili da je u istu svrhu iskoristio
neko već postojeće udruženje, da postoji plan zločinačkog
udruženja i da je učinjeno jedno ili više krivičnih djela. Da bi
postojala organizacija, to podrazumjeva svako udruživanje više lica
bez obzira na njihov broj i na organizacionu strukturu, kao i stepen
povezanosti.114 Ovakava udruživanja u krivčnom zakonu nazivaju
se banda, grupa ili zavjera. Banda je udruživanje više lica radi
vršenja krivičnih djela koja pojedinačno unaprijed još nisu
određena. Grupa je udruživanje najmanje tri lica radi vršenja
krivičnih djela, kod kojih nema neke intimne povezanosti, kao kod
zavjere ili organizovanosti i trajnosti udrživanja kao kod bande.
Zavjera je dogovor s drugim radi izvršenja određenog krivičnog
djela, u kojoj postoji potpuna podudarnost ciljeva.
Lice ili organizator koji je iskoristio neko zločinačko udruženje ili
organizaciju odgovoran je za sva krivična djela koja su proizašla iz
zločinačkog plana tog udruženja ili organizacije. Organizator će
odgovarati samo za izvršena krivična djela, ali ne i za ona koja su
obuhvaćena planom a nisu izvršena. Organizator zločinačkog
udruženja neće odgovarati za ekcese članova udruženja, ali
organizator će uvjek odgovarati za izvršena krivična djela bez
obzira da li je učestovao u njihovim izvršenjima.115 Krivična
odgovornost saučesnika zasniva se na opštim principima o
krivičnoj odgovornosti, a za odgovornost ovih lica traži se određeni
oblik krivice, dok za nehatno podstrekavanje i pomaganje ne
postoji krivična odgovornost.

113
Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987, str. 1353.
114
Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987, str. 1353.
115
I. Kitarović, D. Simić, S. Živković, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1984., str. 1254.

178
 Glava druga

KRIVIČNA ODGOVORNOST SAUČESNIKA

1. Оsnovna pravila

Pravilo je da se odgovornost i za saučesnike utvrđuje na osnovu

uračunljivosti i krivice. Prema tome, isto kao i kod neposrednih
izvršilaca i kod saučesnika krivična odgovornost postoji ako su u
vrijeme izvršenja krivičnog djela bili uračunljivi i krivi. Individualna
krivična odgovornost vrjedi i kod saučesništva, jer svaki saučesnik
odgovara, prema stepenu svoje krivice, bez obzira u kojoj mjeri
odgovaraju drugi učesnici i da li oni uopšte odgovaraju. Prema
tome, odgovornost saučesnika je nazavisna, pa samim tim
odgovornost jednog saučesnika nije uslovljena odgovornošću
drugog učesnika. Dakle, odgovornost saučesnika za učinjeno
krivično djelo, pa i samo saučesništvo, nezavisno će postojati od
toga da li postoji krivica izvršioca. Što znači da se ne traži krivica
izvršioca (limitirana akcesornost), već je dovoljno da je izvršilac
ostvario sve objektivne elemente krivičnog djela. Uvjek je krivično
odgovoran izvršilac i saizvršilac krivičnog djela, ne samo za djelo
izvršeno sa umišljajem već je odgovoran i za nehatno krivično
djelo, kada to zakon propisuje, dok saučesnici odgovaraju samo
ako su učestovali u izvršenju krivičnog djela sa umišljajem. Umišljaj
je dakle, jedini oblik krivice koji povlači odgovornost za
podstekavanje, pomaganje ili organizovanje zločinačkog
udruženja. Za svakog saučesnika krivična odgovornost je
nezavisna i ona se za svakog posebno utvrđuje. Ovo znači da se i
kod saučesništva podrazumjeva da svako odgovara za svoje
postupke, nezavisno od postupaka drugih lica.

2. Posebna pravila o odgovornosti saizvršilaca,

podstrekača i pomagača

Kada se radi o saizvršilaštvu ono je moguće ne samo kada svi

saizvršioci postupaju sa umišljajem, nego je moguće kada neki od
njih postupaju iz nehata, a može postojati i kada svi postupaju iz

179
nehata. Krivica kod svakog saizvršioca se samostalno utvrđuje i to
za svako konkretno djelo, a prema posljedici kao rezultatu njihovog
zejednčkog djelovanja (npr. prilikom istovara kamiona više lica,
zajednički spuštaju drvenu gredu i tom prilikom slučajno tjelesno
povrjede prolaznika). Za utvrđivanja krivice svakog saizvršioca
potrebno je utvrditi da li je on lično bio svjestan, tj. da li je bio
dužan i mogao da bude svjestan mogućnosti nastupanja
posljedice, s obzirom na cjelokupno njihovo zajedničko
djelovanje.116
U daljem postupku ako je svjest postojala, onda se utvrđuje za
svakog saizvršioca da li je posljedicu htio, da li se saglasio sa
njenim nastupanjem ili je olako držao da do nje neće doći. Na
ovakav način će se utvrditi ko je od saizvršilaca postupao sa
umišljajem a ko iz nehata.
Iz ovoga se vidi da svaki saizvršilac odgovara u granicama svog
umišljaja odnosno nehata. Ima situacija kada se zajedničko djelo
svih izvršilaca, a u odnosu na pojedine izvršioce različito
kvalifikuje. Na primjer, kada muž i žena neposredno posle prođaja
zajednički liše života svoje dijete, dok je kod žene još trajao
poremećaj izazvan porođajem, i muž i žena su izvršioci krivičnog
djela, s tim da je otac izvršilac krivičnog djela ubistva, dok je majka
izvršilac krivičnog djela ubistva djeteta pri porođaju.

3. Pravila o odgovornosti organizatora

zločinačkog udruženja

Malo se pažnje posvjećivalo u krivičnom zakonodavstvu i u nauci

krivičnog prava pitanjima odgovornosti organizatora zločinačkih
udruženja. Organizovanje zločinačkih udruženja je relativno nov
oblik saučesništva. Organizator zločinačkog udruženja odgovara
po pravilu za radnje članova, a koji imaju položaj izvršioca. Kada
se radi kod postrekavanja i pomaganja, ova teorija se ne može u
cjelini prihvatiti, jer organizator može biti odgovoran i za
samostalno krivično djelo organizovanja zločinačkih udruženja.117
Prema tome, on odgovara za svoje radnje, iako krivično djelo nije
učinjeno od strane članova organizacije. Dakle, lični odnosi

116
N. Srzentić, N. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 297.
117
N. Srzentić, N. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 300.

180
organizatora kao i kod podstrekača i pomagača mogu biti od
uticaja na isključenje krivične odgovornosti, samim tim i na
oslobađanje od kazne pa i na odmjeravanje kazne. Radi
sprovođenja u život jednog plana, tako što računa da će se ovaj
plan ostvariti pomoću članova udruženja, organizator preduzima
samim tim radnju saučesništva, radnjom stvaranja ili iskorištavanja
organizacije, bande, ili nekog drugog udruženja. U ovom slučaju
odgovornost organizatora postoji za sva krivična djela koja su
proistekla iz plana zločinačkog udruženja. Postojanje jednog
udruženja za vršenje krivičnih djela, predstavlja opasnost za
društvo. Organizator neće biti odgovoran za izvršena krivična djela,
ako između krivičnih djela koja su izvršena od strane članova
udruženja i krivičnih djela koja mogu proizaći iz plana ne postoji
nekakva stvarna veza. Ukoliko je organizator neposredno
učestovao kao izvršilac, podstrekač ili pomagač, a zbog
nemogućnosti postojanja sticaja između pojedinih oblika
saučesništva u jednom krivičnom djelu, organizator u ovakvim
slučajevima će odgovarati kao organizator i kazniće se kao da ih je
sam učinio.

181
 Odjeljak četvrti

KRIVIČNE SANKCIJE
 Glava prva

POJAM I VRSTE KRIVIČNIH SANKCIJA

1. Pojam krivičnih sankcija

Kriminalnim radnjama se nanosi određena šteta društvu, zbog toga

je kriminal društveno negativna radnja. Zbog toga je neophodno da
društvo na takvo ponašanje odgovori nekom mjerom a koja bi
imala za cilj spjrečavanje daljeg vršenja krivičnih djela. Svaka
država, bez obzira na društveno-političko uređenje i oblik vladavine
nije imuna od kriminala kao negativne društvene pojave.118
Pojedinci ili grupe, kriminalnim radnjama povređuju ili ugrožavaju
najznačajnije društvene vrijednosti, pa se takvim ponašanjima
ugrožava i država zavisno od prirode djela. Svako društvo se bori
protiv društveno negativnih pojava, a posebno društvenog opasnog
ponašanja, tako što preduzima određene mjere za suzbijanje
kriminala. Kroz istoriju krivičnog prava, stari je problem kako
reagovati na krivično djelo. Da bi se suzbio kriminalitet u svakom
društvu se preduzimaju odgovarajuće mjere, koje su različitog
karaktera. Neke od tih mjera su usmjerene na odklanjanje uzroka
koji dovode do kriminaliteta, to jest mjere prevencije kriminaliteta,
dok druge mjere imaju prinudni karakter.
Prema tome, svako društvo preduzima određene mjere za
suzbijanje kriminaliteta, koje se mogu podjeliti na preventivne i
prinudne. Preventivne mjere se mogu podjeliti na opšte i posebne.
Cilj preduzimanja ovih mjera je da do kriminala uopšte ne dođe.
Prinudne mjere podrazumjevaju primjenu prinude prema
učiniocima krivičnih djela. Prinudne mjere se nazivaju krivičnim
sankcijama. Sveukupnost ovih mjera u određenom zakonodavstvu
čini sistem krivičnih sankcija.

Pošto sud utvrdi da je optuženi učinio krivično djelo, mora mu se

izreći neka mjera ili sankcija. Kroz istoriju društva, kazna je bila
jedina krivična sankcija. Kazna se kroz vremenski period mjenjala
po težini, dužini trajanja i prema samom načinu izvršenja.

118
Lj. Lazarević, B. Maljković, I. Kitarpović, Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1995, str.
720.

185
Vremenom su pored kazne uvedene i druge krivične sankcije.
Sistem krivičnih sankcija spada u najznačajnija pitanja krivičnog
prava, jer je on po svom značaju glavni dio krivičnog prava.
Krivične sankcije su zakonom predviđene represivne mjere koje se
s ciljem suzbijanja kriminaliteta primjenjuju prema učiniocu
protivpravnog djela koje je u zakonu predviđeno kao krivično djelo
na osnovu odluke suda donešene u nakon sprovedenog krivičnog
postupka.119 Za društvo su sankcije od izuzetnog značaja, a takođe
i za pojedinca koji je pogođen krivičnim djelom. Kako je već
rečeno, krivične sankcije su se tokom razvoja društva i krivičnog
prava kroz istoriju mjenjale. Napuštane su neke stare koje nisu
odgovarale potrebama društva datog vremena, a prihvatane nove
krivične sankcije. Pod krivičnopravnim sankcijama podrazumjevaju
se sve državne mjere izrečene u krivičnom postupku učiniteljima
krivičnih djela ili protivpravnih radnji koje se sastoje u gubitku ili
ograničenju njihovih prava.120 Uopšte posmatrano, krivične
sankcije su mjere društvenog reagovanja prema učiniocima
krivičnih djela, a njihov zajednički cilj je zaštita društva od
kriminaliteta. Dakle, represivnost krivičnih sankcija se ogleda u
tome što one predstavljaju određeno zlo za učinioca krivičnog djela
ili prijetnju zlom.121 Na ovakav način sprečava se dalje vršenje
krivičnih djela onima koji su to već učinili, a opominju potencijalni
učinioci. U teoriji krivičnog prava govori se o određivanju ovog
pojma u formalnom i u materijalnom smislu.

Pod formalnim pojmom krivičnih sankcija podrazumjevaju se

mjere koje se preduzimaju prema učiniocu krivičnih djela, koje
izriče sud zbog učinjenog krivičnog djela, samo u slučajevima i pod
uslovima koji su određeni u zakonu. Krivične sankcije se
međusobno razlikuju (npr. sankcija može biti dugotrajni zatvor, ali i
sudska opomena), ali postoje i neka opšta, zajednička obilježja
svih krivičnih sankcija, koja se sastoje u sljedećem:
a) sve krivične sankcije imaju zajedničku opštu svrhu koja se
sastoju u tome da se njihovom primjenom štiti društvo od
kriminaliteta;
b) krivične sankcije po pravilu obuhvataju lišavanje ili
ograničavanje sloboda ili prava učinioca krivičnog djela;

119
Z. Stojanović, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2006, str. 255.
120
P. Novoselec, I. Bojanić, Krivično pravo, Opšti dio, Zagreb, 2013, str. 366.
121
Z. Stojanović, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2006, str. 255.

186
c) krivične sankcije moraju biti predviđene u zakonu koji je bio
na snazi u vrijeme izvršenja krivičnog djela (nula poena sine lege);
d) samo se učiniocu krivičnog djela može izreći sankcija;
e) samo sud može izreći krivičnu sankciju, i
f) da bi sud izrekao krivičnu sankciju, prethodi sudski postupak
u kome se utvrđuje postojanje uslova za izricanje određene
sankcije.
Izrečene krivične sankcije izvršavaju se po službenoj dužnosti,
ukoliko je potrebno i primjenom mjera prinude, s tim da učinilac
krivčnog djela nije u prilici da sam o tome odlučuje.

Prema materijalnom pojmu krivičnih sankcija pod krivičnim

sankcijama se podrazumijevaju mjere društvenog reagovanja
prema učiniocima krivičnih djela, koje imaju za cilј zaštitu društva
od kriminaliteta. 122
Sva navedena obilježja krivičnih sankcija određena su, odnosno
predstavljaju sredstvo zaštite društva od kriminaliteta. Ta obilježja
kojima se krivične sankcije određuju i kao mjere društvenog
reagovanja protiv učinilaca krivičnih djela, predstavljaju osnovna
obilježja, bez kojih bi krivične sankcije izgubile svoju društvenu
sadržinu.123 Društvo učiniocu krivičnog djela stavlja do znanja da je
njegovo ponašanje štetno za zajednicu, te da je njegovo ponašanje
odraz nediscipline učinioca, odnosno učiniočevo nepoštovanje
određenih normi, koje društvo nalaže. Dakle, društvo normama
ograničava ponašanje pojedinaca u opštedruštvenom interesu.
Svaki pojedinac mora da se ponaša u skladu sa normama i da se
pokorava društvenoj disciplini. Prema tome, društvenom
disciplinom društvo se čuva od napada ili ugrožavanja pojedinaca,
dok same krivične sankcije imaju u tome važnu ulogu.

Materijalno-formalni pojam krivičnih sankcija nastao je kao

posljedica stava da samo formalni pojam krivičnih sankcija, kao i
samo materijalni pojam krivičnih sankcija, nisu u stanju da u
potpunosti osvjetle jedan ovako kompleksan fenomen. Posmatrano
na ovaj način, krivične sankcije prestavljaju sredstvo kojima se štiti
društvo od kriminaliteta, a sankcije izriče sud učiniocima krivičnih
djela, u slučajevima i pod uslovima koji su određeni u zakonu.

122
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 300.
123
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 300.

187
 2. Vrste krivičnih sankcija uopšte

Krivična sankcija je mjera krivičnopravne prinude koju sud izriče

učiniocu krivičnog djela u zakonito sprovedenom postupku, radi
zaštite društva od kriminaliteta, koja se sastoji u lišavanju ili
ograničavanju određenih sloboda i prava ili u upozorenju učinioca
da će biti lišen ili ograničen slobode ili prava ako ponovo izvrši
krivično djelo. U istorijskom razvoju, skoro do kraja XIX vijeka
jedina krivična sankcija bila je kazna, gdje su dominirala u prvo
vrijeme tjelesne kazne, smrtna kazna ili neki drugi vid tjelesnog
kažnjavanja. Posebne sankcije za maloljetne učinioce krivičnih
djela, počinju se propisivati tek krajem XIX i početkom XX vjeka,
ali su u prvo vrijeme nazvane mjere bezbjednosti, a kasnije
vaspitno-popravne mjere. Daljim razvojem strukture krivičnih
sankcija, nastavljen je uvođenjem mjera bezbjednosti, koje su bile
namjenjene učiniocima krivičnih djela kod kojih postoji određen
stepen duševne poremećenosti.
Feudalno krivično zakonodavstvo je karakteristično kao surovo
kažnjavanje, a za posljedicu nije imalo smanjivanje kriminaliteta,
nego, naprotiv, njegov porast. Zbog toga se pristupilo razmišljanju
da se pored kazne uvedu i druge krivične sankcije, ali stom
razlikom da bi se po sadržini i po cilju razlikovale od kazne. I danas
kazne predstavljaju najvažniju vrstu krivičnih sankcija, broj kazni
koje se izriču za krivična djela, u poređenju sa brojem izrečenih
krivičnih sankcija druge vrste, govori da se kazne primjenjuju i
danas u najvećem broju. Opšta svrha krivičnih sankcija je u stvari,
ostvarivanje zaštitne funkcije krivičnog prava. Pored opšte svrhe
svih krivičnih sankcija, svaka vrsta, tj. tip sankcije ima i svoju
posebnu svrhu. Krivične sankcije u osnovi se mogu svrstati u tri
osnovne grupe ili vrste, i to: kazne, mjere bezbjednosti i vaspitne
mjere, pod uslovom da se kazna i mjera koje se zamjenjuju uzmu
kao jedna grupa sankcija. Ako se mjere opominjanja ili
upozoravajuće sankcije uzmu kao poseban tip sankcije, tada će se
raditi o četiri vrste sankcije i to: kazne, mjere bezbjednosti, mjere
upozorenja i vaspitne mjere. U današnjem krivičnom
zakonodavstvu može se reći da je vladajući pluralistički sistem
krivičnih sankcija. Navedeni pluralistički sistem u suštini zasniva se
na dualističkoj osnovi. Kao osnovni model krivičnih sankcija

188
predviđen za punoljetne učinioce krivičnih djela je dualistički
sistem.

Dualistički sistem sankcija kao jedan izraz moderne kaznene

politike koja teži ostvarenju i uvažavanju kako retribucije tako i
prevencije u primjeni mjera krivičnog prava, vladajući je u
krivičnom pravu Evrope i Južne Amerike. U našoj literaturi se
udomaćio naziv „sistem dvostrukog kolosjeka“ što je prevod
njemačkog naziva Zweispurigkeit (dvostruki kolosjek).124 Osnivač
takvog sistema bio je švajcarski pravnik Carl Stooss (1849-134),
koji ga je prvi put primjenio u prednacrtu švicarskog Krivičnog
zakonika iz 1839. Dualistički sistem sankcija nastao je zbog
saznanja o neprilagođenosti kazne utemeljene na krivnji da osigura
zaštitu društva od svih tipova učinitelja. Nekada se dualistički
sistem u realnosti svodi na monistički, jer se u izvršenju kazne i
mjere bezbjednosti zamjenjuju ili međusobno isključuju, što se
dešava kada se izriču i kazna i mjera bezbjednosti koja se sastoji u
oduzimanju slobode, pri čemu se redovno prvo izvršava mjera
bezbjednosti koja posve zamjeni, odnosno isključi primjenu kazne
zatvora (tzv. vikijarski sistem, lat. vicarius-zemaljski).125 Prema
tome, u dualističkom sistemu kazna je osnovna i glavna krivična
sankcija, i ona je namjenjena krivično odgovornim učiniocima, a
sama kazna je limitirana krivicom učinioca. Ovo isto važi kada su u
pitanju upozoravajuće sankcije, kao što su uslovna osuda i sudska
opomena kao zamjene za kaznu.

3. Vrste krivičnih sankcija u krivičnom pravu

Bosne i Hercegovine

U našem krivičnom pravu sistem krivičnih sankcija je pluralistički, a

sastoji se od četiri vrste krivičnih sankcija i to: kazi, mjera
upozorenja, mjera bezbjednosti i vaspitinh mjera. Ukoliko bi se
kazne i mjere upozorenja uzele kao jedna grupa sankcija, s
obzirom na njihovu međusobnu povezanost, onda su u pitanju tri
grupe ili vrste sankcija.126 Mjere bezbjednosti su preventivnog

124
P. Novoselec, I. Bojanić, Krivično pravo, Opšti dio, Zagreb, 2015, str. 368.
125
Dr M. Babić, dr I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2013, str. 312.
126
Dr M. Babić, dr. I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2013, str. 313.

189
karaktera i njihova svrha je sprečavanje mogućnosti ponovnog
vršenja krivičnog djela. Vaspitne mjere primjenjuju se prema
maloljetnicima kao specijalana vrsta mjera bezbjednosti.
Maloljetnički zatvor je posebna vrsta kazne koja je prilagođena
prema maloljetnicima kao posebnoj kategoriji učinilaca.
Pored ovih sankcija, naše krivično pravo poznaje i neke mjere, s
tim da te mjere nemaju karakter krivičnih sankcija. To su, dakle,
krivičnopravne mjere (sui generis) ili parapenalne krivične
sankcije. Te mjere mogu da ozbiljno ograničavaju prava učinioca
(npr. mjera oduzimanja imovinske koristi).
Pravne posljedice krivične osude sastoje se u gubitku određenih
prava. Kada je učinilac osuđen za određeno krivično djelo kaznom
zatvora, može mu biti zabranjeno obavljanje određenih dužnosti,
zanimanja ili funkcija na određeni period poslije izdržane,
oproštene ili zastarjele kazne zatvora. Prema tome, ovdje se radi o
mjerama koje tek nakon izdržane kazne djeluju.
Mjera oduzimanja imovinske koristi je specifična mjera i ona se
bazira na principu pravičnosti. Niko ne može zadržati imovinsku
korist pribavljenu krivičnim djelom. To je osnovno načelo, pa je
stoga i predviđeno da sud po službenoj dužnosti utvrđuje, ukoliko
se radi o imovini pribavljenoj izvršenjem krivičnog djela, takva se
imovina oduzima. U današnjem krivičnom pravu, mjera oduzimanja
imovinske koristi sve više dobija na značaju, pogotovu kada se radi
o finansijskom i različitim oblicima organizovanog kriminaliteta.
Mjera oduzimanja imovinske koristi ima prvorazredno mjesto u
suzbijanju kriminaliteta.

190
 Glava druga

KAZNE

1. Pojam kazne

Kazna je najstarija krivična sankcija, koja je nastala iz krvne osvete

i kompozicije kao prvobitnih oblika društvenog reagovanja na
nedozvoljena ponašanja pojedinaca. U razvoju krivičnog prava
sistem kazni se mjenjao zavisno od stepena društveno-
ekonomskog i kulturnog razvoja društva i od oštrine klasnih
suprotnosti i klasne borbe u datom društvu.127 Danas je krivično
pravo nezamislivo bez krivične sankcije tipa kazne. Ona je još i
sada nezaobilazno sredstvo odbrane društva od kriminaliteta,
zaštite važnih zajedničkih i individualnih dobara od opasnih vidova
kriminaliteta.128 Danas je sistem krivičnih sankcija proširen i
obogaćen drugim vrstama krivičnih sankcija. Međutim, kazna je i
dalje ostala najvažnija krivična sankcija. Ne postoji ni jedna država
danas koja bi se odrekla kazne. Bez kazne krivično pravo je
nezamislivo i ono bi izgubilo, odnosno promjenilo svoj karakter.
Kazna je prisilna mjera kojom društvo reaguje prema onima koji ne
poštuju pravni poredak. Teorija krivičnog prava odavno se bavi
pitanjem kako opravdati kaznu, u čemu je njena bit i koja je njena
svrha. U periodu XIX i XX vijeka oblikovale su se tri teorije o svrsi
kazne – apsolutne, relativne i mješovite. Kod kazne kao i kod
krivičnih sankcija moguće je razlkovati njen formalni, materijalni i
materijalno-formalni pojam.
U formalnom smislu kazna predstavlјa mjeru oduzimanja ili
ograničavanja izvesnog prava koje pripada učiniocu krivičnog
djela, a koju izriče sud u slučajevima i pod uslovima koji su
određeni u zakonu. Izneta definicija kazne određuje pojam kazne
sa pravnog, odnosno krivičnopravnog gledišta. Međutim, ovaj
pojam kazne je nedovolјan da objasni suštinu i pravo značenje
kazne, jer zapostavlјa njenu društvenu sadržinu, odnosno njen
društveni značaj.

127
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 314.
128
Dr M. Babić, dr I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2013, str. 314.

191
U materijalnom smislu kazna predstavlјa mjeru zaštite društva od
kriminaliteta, koja za cilј ima sprečavanje učinioca da i ubuduće
vrši krivična djela, i njegovo popravlјanje, kao i očuvanje određene
društvene discipline građana. Ovakav pojam kazne određuje samo
njeno značenje s gledišta njene sadržine i svrhe. Pri tome se,
međutim, zapostavlјa pravni karakter kazne, što je nedopustivo
zato što je kazna fenomen koji ima i svoju pravnu, odnosno
krivičnopravnu prirodu.
U materijalno-formalnom smislu kazna predstavlјa mjeru zaštite
društva od kriminaliteta, koja za cilј ima sprečavanje učinioca da i
ubuduće vrši krivična djela, kao i razvijanje određene društvene
discipline građana, a koja predstavlјa oduzimanje ili ograničavanje
izvesnog prava koje pripada učiniocu krivičnog djela, i koju izriče
sud u slučajevima i pod uslovima određenim u zakonu. Ovo bi bio
opšti pojam kazne. To istovremeno znači da svaka kazna ima svoj
posebni pojam koji se karakteriše posebnim elementima.
Na osnovu iznijetih elemenata dolazimo do slijedeće definicije
kazne. Kazna je krivična sankcija koju izriče sud prema krivično
odgovornom učiniocu krivičnog djela radi zaštite određenih
društvenih vrijednosti u određenoj društvenoj zajednici, a koja se
sastoji u oduzimanju ili ograničavanju pravnih dobara učinioca
krivičnog djela.129

2. Opravdanost kazne

Vrlo davno, od najranijih vremena se, naime, postavilo pitanje po

kom osnovu društvo ili vladajuća klasa u društvu ima pravo da
kaznjava učinioca krivčnog djela. Osim u nauci krivičnog prava, o
ovom pitanju raspravljalo se i u filozofiji, političkim i drugim
društvenim naukama. I danas je ovo pitanje najsporniji segment
ošte problematike kažnjavanja. Kako smo već vidjeli iz izlaganja o
pojmu kazne, kazna predstavlja zlo koje se nanosi učiniocu
krivičnog djela, a ono se sastoji u oduzimanju određenih prava koja
su pripadala učiniocu. O pravnom osnovu kazne postoje četiri
grupe teorija i to: 1) idealističke, 2) teorije društvenog ugovora, 3)
pravne teorije i 4) sociološke teorije.

129
N. Srzentić, A. Stajić, Krivično pravo, Opšti i posebni dio, Sarajevo, 1970, str. 204.

192
1) Po shvatanju predstavnika idealističkih (metafizičkih,
spiritualističkih) teorija, osnov kazne nalazi se u apsolutnoj pravdi.
Apsolutna pravda je misaona kategorija i zahtjeva da svaki učinilac
krivičnog djela bude kažnjen za djelo koje je učinio. Na taj način,
kazna predstavlјa odmazdu društva prema učiniocu, odnosno
vraćanje jednog zla drugim zlom. Apsolutna pravda može da bude
zasnovana na različitim osnovima, pa se idealističke teorije djele
na tri: 1) teoriju božanske pravde; 2) teoriju moralne pravde i 3)
teoriju zakonske pravde.
Po teoriji božanske pravde, pravni osnov apsolutne pravde, a to
znači pravni osnov kazne, nalazi se u božanskom pravu na kaznu.
Ova teorija je jedna od najstarijih teorija o pravnom osnovu kazne i
nastala je u periodu raspadanja prvobitne lјudske zajednice i
pojave prvih država.
Prvi začeci teorije moralne pravde sreću se kod Platona, ali je
njen pravi i najznačajniji zastupnik Emanuel Kant. Po Kantovom
shvatanju, u svjetu postoji univerzalni sistem moralnih normi, koji je
dat od same prirode. Taj sistem moralnih normi ima svoj osnov u
zdravom razumu, odnosno u shvatanju koja su ponašanja
dozvolјena, a koja nisu. Pošto svaki pojedinac koji živi u jednom
društvu poznaje taj moralni sistem, to se u slučaju povrede
moralnih normi, izvršenjem krivičnog djela, kazna javlјa samo kao
sredstvo za povredu moralne norme. Svaka povreda moralne
norme mora da bude kažnjena. Kazna je nužnost, i kao takva
kategorički imperativ zdravog razuma. Kantovo shvatanje se
očigledno zasniva na izjednačavanju morala i krivičnog prava, što
ne mora uvjek biti slučaj: niti su sve povrede moralnih normi
krivična djela, niti je svako krivično djelo, samim tim, i povreda
moralne norme.
Teorija zakonske pravde potiče od Hegela. Po njegovom
shvatanju, pravni osnov kazne nalazi se u pozitivnom pravu.
Pozitivno pravo, kao rezultat apsolutne pravde, nepovredivo je.
Svaka povreda tog nepovredivog prava mora se neutralisati, da bi
se uspostavilo prvobitno stanje u kome je pravo bilo nepovredivo.
Neutralizacija povrede nepovredivog prava može da se izvrši samo
jednom novom povredom, odnosno kaznom prema učiniocu
krivičnog djela kao povrediocu nepovredivog prava. Prema tome,
krivično djelo je negacija prava i, kao takvo, predstavlјa prvu
suprotnost nepovredivosti prava. Kazna je negacija krivičnog djela.

193
Sve navedene teorije apsolutne pravde pokušavaju da pomoću
apstraktnih, etičkih ili logičkih konstrukcija objasne osnov kazne, i
zamagle klasni karakter prava i vlasti. Zbog toga su one nenaučne
i neprihvatlјive.

2) Zastupnici teorija društvenog ugovora bili su Grocijus, Hobs,

Bekarije i drugi. Najpoznatiji zastupnik ovih teorija bio je Žan-Žak
Ruso. Po ovim teorijama, prilikom stvaranja države, pojedinci su
sklopili ugovor sa državom. Po tom ugovoru, članovi društva,
odnosno pojedinci prenijeli su na državu svoje pravo da se
obračunavaju sa učiniocima krivičnih djela. Prema tome, pravni
osnov prava države da primjeni kaznu nalazi se u odredbama ovog
ugovora, tj. ugovorne je prirode.

3) Po pravnim teorijama, pravni osnov državnog prava da

primjeni kaznu nalazi se u samom pravu. Nastankom države
nastalo je i pravo kao instrument za zaštitu države i njenih interesa.
U samom pravu, odnosno pravnim normama, svoj osnov i
opravdanje ima i pravo države na kaznu. Pravo daje državi niz
ovlašćenja, između ostalog i ovlašćenje da primjeni kazne protiv
učinilaca krivičnih djela. Država ima pravo da od svojih građana
zahtjeva poslušnost, odnosno poštovanje prava koja njoj pripadaju.
Odatle proizlazi i njeno pravo da kazni neposlušnost, tj. da primjeni
kaznu prema onima koji ne poštuju pravne norme.
Ove teorije poznate su još i pod imenom normativističkih teorija;
njihov najpoznatiji zastupnik je Binding.
Pravnim teorijama zamjera se što pravo na kaznu objašnjavaju na
osnovu samog prava, a ne polazeći od funkcije koju to pravo ima u
društvu. Prema tome, njihovo objašnjenje pravnog osnova kazne
nedovolјno je.
4) Sociološke teorije, nalaze pravni osnov kazne upravo u
društvenoj ulozi krivičnog prava. Prema ovim teorijama kazna je
korisana i neophodna kao sredstvo za održavanje pravnog
poretka. Među njapoznatijim predtavnicma ovakog shvatanja bili su
Bentam i Feri, koji su tvrdili da se kazne primjenjuju radi odbrane
društva i njihovih interesa. Ovakve teorije mogu se smatrati
najprihvatljivijim.

194
 3. Svrha kazne

U krivičnom pravu, pa i u drugim društvenim naukama, već dugo

vremena predmet naučnog razmatranja je svrha kazne.
Kažnjavanje učinlaca krivičnih djela nametnulo je pitanje kakva je
svrha kažnjavanja, odnosno šta društvo kažnjavanjem postiže kroz
lišavanje i ograničavanje određenih sloboda i prava učinioca
krivčnog djela. O ovom pitanju postoje tri grupe teorija i to: 1)
apsolutne teorije, 2) relativne teorije i 3) mješovite teorije.

1) Po apsolutnim teorijama, svrha kazne sastoji se u odmazdi za

izvršeno krivično djelo. Sa gledišta države, odnosno društva koje
primjenjuje kaznu, kazna ima za cilј vraćanje jednog zla drugim
zlom. Učinilac je izvršenjem krivičnog djela nanio jedno zlo, pa se
kaznom koja mu se izriče, i njenim izvršenjem, to se zlo vraća.
Država, odnosno društvo na taj način vrši odmazdu prema
učiniocu krivičnog djela. Sa gledišta učinioca krivičnog djela, kazna
ima za cilј njegovo ispaštanje. Odmazda i ispaštanje predstavlјaju
isklјučive, odnosno apsolutne cilјeve kazne. Prema tome, kazna je
sama sebi cilј, a ne sredstvo za postizanje nekih drugih cilјeva, što
znači da se učinilac krivičnog djela kažnjava zbog toga što je
krivično djelo učinio a ne zbog toga da to ne bi ubuduće činio.
U okviru apsolutnih teorija o svrsi kazne razlikuju se tri grupe: 1)
teorija božanske pravde; 2) teorija moralne pravde i 3) teorija
zakonske pravde.
Po teoriji božanske pravde, odmazda koja se vrši prema učiniocu
krivičnog djela, vrši se u ime božanske pravde. Bog je taj u čije ime
država, odnosno društvo vrši osvetu prema učiniocu krivičnog dela
zbog zla koje je nanio. Sa gledišta učinioca, primjenom kazne
njemu se nanosi patnja da bi se time prinudio da traži oproštaj od
božanstva zbog svojih grešaka, i da bi se molio za pomirenje s
njim.
Po teoriji moralne pravde, odmazda se vrši u ime večite i
nepromjenlјive moralne pravde. Po Kantu, kazna je akt pravednosti
koji se mora izvršiti bez obzira da li se, pri tome, kaznom može
postići i neki drugi cilј osim odmazde.
Po teoriji zakonske pravde, odmazda ima za cilј uspostavlјanje
prava koje je povređeno krivičnim djelom. Prema tome,

195
uspostavlјanje nepovredivosti prava jedini je cilј kazne, i ono se
može postići samo ako se učiniocu kaznom nanese zlo.
Teorije o apsolutnoj svrsi kazne očigledno su stvar prošlosti.

2) Relativne teorije nastale su kao odgovor na shvatanje

apsolutnih teorija o tome da je cilј kazne odmazda prema učiniocu
krivičnog djela, i njegovo ispaštanje. Relativne teorije u svom
učenju polaze od suprotnog stava. Prema ovim teorijama kazna
nije sama sebi cilј, već samo sredstvo za postizanje drugih cilјeva.
Ti drugi cilјevi su opravdani samo onda kada vode zaštiti društva
od kriminaliteta. Prema tome, cilј kazne je sprečavanje krivičnih
djela u budućnosti - dakle prevencija, a ne odmazda.
U okviru relativnih teorija, sporno je pitanje na koji način se može
najefikasnije postići zaštita društva od kriminaliteta, kao cilј kazne i
kažnjavanja. Po ovom pitanju nastale su tri teorije.
Prema jednom shvatanju, zaštita društva od kriminaliteta najbolјe
se postiže dejstvom kazne na samog učinioca krivičnog djela, da
ne bi ubuduće vršio krivična djela. S obzirom da, prema ovom
shvatanju, kazna treba da bude okrenuta isklјučivo prema učiniocu
krivičnog djela, ove teorije se nazivaju teorijama individualne ili
posebne prevencije.
Po drugom shvatanju, zaštita društva od kriminaliteta najefikasnije
se ostvaruje dejstvom kazne na sve pojedince – znači, ne samo na
one koji su već izvršili krivično djelo, već i na one koji se pojavlјuju
kao potencijalni učinioci krivičnih djela. Suština svrhe kazne upravo
se sastoji u takvom njenom djelovanju. Ove teorije se nazivaju
teorijama generalne ili opšte, odnosno kolektivne prevencije.
Prema trećem shvatanju, svrha kazne koja se iscrplјuje u zaštiti
društva od kriminaliteta, najbolјe se postiže djelovanjem kako na
samog učinioca krivičnog djela tako i na sve ostale, potencijalne
učinioce krivičnih djela. Prema tome, po ovom shvatanju, treba
spojiti zahtjeve teorija individualne prevencije i teorija generalne
prevencije. Ovdje je dakle, riječ o spojnim (eklektičkim)
relativnim teorijama. Kao što je već rečeno, spojne relativne
teorije treba strogo razlikovati od spojnih teorija koje sjedinjuju
zahtjeve apsolutnih i relativnih teorija, a nazivaju se još i
mješovitim teorijama.

3) Mješovite teorije o cilju kazne preovlađuju u savremenoj teoriji

krivičnog prava i one polaze od shvatanja da svrha kažnjavanja
podrazumjeva, tj. predstavlja sintezu apsolutnih i relativnih teorija.

196
Tradicionalnim teorijama o svrsi kazne upućene su kritike, pošto ni
jedna od njih sama za sebe nije u stanju dati zadovoljavajući
odgovor, tako da početkom XX vijeka nastaju mješovite teorije.
Kombinovanjem ciljeva apsolutnih i relativnih teorija postiže se
najefikasnije dejstvo kazne. Mješovite teorije i danas preovladavaju
u teoriji i praksi. Danas je prevaziđeno shvatanje da se odmazda,
odnosno kazna sastoji u retribuciji i ispaštanju učinioca krivičnog
djela, i da se odmazda vrši u ime neke apsolutne pravde.130 Da bi
učinitelj prihvatio kaznu kao pravednu, ona mora biti izrečena na
osnovu krivnje, a sama visina kazne se utvrđuje na osnovu
stepena krivnje. Osnovna svrha kazne treba da bude u
individualnoj prevenciji. Ona se postiže prevaspitavanjem učinilaca
krivičnih djela, odnosno njihovom resocijalizacijom.131 Značaj
generalne prevencije kazne je u tome što ona utiče ne samo na
građane, već i na potencijalne učinioce krivičnih djela. Ona takođe
vaspitno djeluje na njih u smislu razvijanja društvenog morala i
društvene discipline. Osnovna svrha kazne je prevaspitavanje
učinioca, a ne odmazda i ispaštanje. Ovakvo shvatanje došlo je do
izražaja na I kongresu Ujedinjenih nacija za sprečavanje zločina i
postupanje sa prestupnicima, održanom 1955. godine u Ženevi.

Svrha kažnjavanja u našem krivičnom zakonodavstvu sastoji se u

sprečavanju učinioca da čini krivična djela, uticanje na druge da ne
čine krivična djela, izražavanje društvene osude za krivično djelo i
neophodnosti poštivanja zakona. U našem krivičnom
zakonodavstvu, model svrhe kažnjavanja temelji se na mješovitim
teorijama o svrsi kažnjavanja. Nikada se kazna ne smije izricati
samo zbog toga da bi se učiniocu vratilo zlo za ono zlo koje je on
nanio vršenjem krivičnog djela.

130
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 317.
131
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 318.

197
 4. Vrste kazni i njihova podjela

Tokom istorijskog razvoja, a i u savremenom krivičnom pravu

prihvaćeni su različiti sistemi kazni koji se razlikuju od jednog do
drugog krivičnog zakonodavstva u broju i sadržini kazne. Broj i
vrste kazni u nekom krivičnom zakonodavstvu jedne određene
države, zavisi od obima kriminaliteta i potreba krivičnopravne
zaštite te države. Po broju kazni naš zakonodavni sistem spada u
jednostavne sisteme iz razloga što obuhvata samo tri vrste kazni i
to: a) kazna dugotrajnog zatvora, b) kazna zatvora i c) novčana
kazna. U kazne lišenja slobode spadaju kazna zatvora i
dugotrajnog zatvora, pa se po tom osnovu može reći da postoje
samo dvije vrste kazni. Smrtna kazna u našem pravnom sistemu je
nepoznata, ali je ona još uvjek aktuelna u svjetskim razmjerama. Iz
ranijeg zakonodavstva smrtna kazna je prvo zamjenjena kaznom
doživotnog zatvora, a kasnijim izmjenama kaznom dugotrajnog
zatvora. Naš kazneni sistem je sveden na mali broj kazni, ali je kao
takav, ipak, dosta fleksibilan (npr. pod određenim uslovima, sud
može učiniocu umjesto zaprijećene kazne izreći uslovnu osudu ili
ublažiti mu kaznu, pa čak ga i osloboditi od kazne i sl). Samo za
krivično odgovorne i punoljetne učinioce krivičnih djela važi sistem
kazni. Maloljetnim učiniocima krivičnih djela samo pod određenim
uslovima može se izreći kazna maloljetničkog zatvora. Teža vrsta
kazne je zatvorska kazna, a novčana kazna predstavlja najlakšu
kaznu u našem sistemu kazni. U teoriji krivičnog prava, poznato je
više podjela kazni, zavisno od kriterijuma prema kome se vrši
podjela. Prema samostalnosti u izricanju, kazne se djele na glavne
i sporedne kazne.

Glavna kazna je, po pravilu, kazna zatvora, ali isto tako i novčana
kazna može biti glavna. Glavne kazne su takvog karaktera da se
samo njihovom primjenom u cjelosti može ostvariti svrha
kažnjavanja.132 Ovo znači da krivični sud kada propisuje kaznu
zatvora za određeno krivično djelo, on može izreći i novčanu kaznu
kao glavnu kaznu. Dakle, glavna kazna se izriče uvjek samostalno,
dok se novčana kazna može izreći i kao sporedna kazna uz kaznu
zatvora kao glavnu kaznu.

132
Dr. M. Babić, dr. I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 319.

198
Sporedne kazne mogu biti samo novčane, i to su one kazne kojima
se u potpunosti ne može postići svrha kažnjavanja, i kao takve one
se mogu izricati samo uz glavnu kaznu, odnosno sa njima se
pojačava ili dopunjava dejstvo glavne kazne. Prema tome, kazna
zatvora se može izreći samo kao glavna kazna, a kada se radi o
novčanim kaznama, one se mogu izreći i kao glavna i kao
sporedna kazna. Sporedne kazne su one kazne koje se ne mogu
izreći samostalno, što znači da se izriču samo uz glavnu kaznu i na
taj način sporedne kazne su dopuna glavnih kazni. Ukoliko se za
jedno krivično djelo propisuje i jedna i druga kazna, u tom slučaju
samo se jedna od njih može izreći kao glavna kazna. Kazna
zatvora ni u kakvoj kombinaciji ne može biti izrečena kao sporedna
kazna, ali se, isto tako, može izreći samo jedna sporedna kazna.

5. Smrtna kazna

Smrtna kazna (poena capitalis) je kroz istoriju bila najvažnija

kazna, kako u drevnom, tako i u srednjovjekovnom pravu, s tim da
se smrtna kazna izvršavala često uz dodatno mučenje. Smrtana
kazna je najteža vrsta kazne i ona se sastoji u lišavanju života
učinioca krivičnog djela. Pitanje o ukidanju smrtne kazne je odavno
predmet raspravljanja u nauci krivičnog prava i van nauke krivičnog
prava. Krajem XVII vijeka pojavio se abolicionizam, tj. pokret za
ukidanje smrtne kazne u okviru filozofije prosvjetiteljstva, gdje je
Cesare Beccarija imao poseban uticaj. U krivičnom pravu ne
postoji ni jedan drugi problem u kome su toliko zainteresovani
pravnici, filozofi, psiholozi, etičari i drugi naučnici iz raznovrsnih
struka. Postavlja se pitanje da li je smrtna kazna opravdana i da li
društvo, odnosno država ima pravo da pojedincu oduzme život.
Glavni argument za ukidanje smrtne kazne su sledeći: smrtana
kazna je okrutna. Ona je necivilzacijska i nemoralna je. Kako god
da se smrtna kazna izvršava, ona je okrutna i kao najblaži oblik,
smrtonosna inekcija, izaziva strah u očekivanju izvršenja, a samo
davanje inekcije od strane medicinskog osoblja je u suprotnosti sa
medicinskom etikom. Izvršavanje smrtne kazne je necivilizacijski,
jer se sama država spušta na nivo kriminalca samim izvršavanjem.
Život je najveće dobro, to je najveća dragocjenost i niko ga nema
pravo oduzeti pa ni država iz toga razloga je nemoralna. Nije

199
dokazano sa kriminalnopolitičkog gledišta da smrtana kazna utiče
na smanjenje kriminaliteta i kao takva nije potrebna jer se
neutralizacija teških zločinaca može postići na drugi način.
Pristalice smrtne kazne kao argumente za smrtnu kaznu ističu da
je ona mjera društvene odbrane od nepopravljivih i posebno
opasnih učinitelja krivičnih djela, te da je ona izraz pravednosti i
kao takva kod najtežih krivičnih djela jedino ona može dati punu
pravdu žrtvama i njihovim najbližima. Smrtnom kaznom se djeluje
generalno preventivno na potencijalne učinioce i umiruje javnost.
Neke države su ukidale smrtnu kaznu ali su iste ponovo uvedene.
Tek nakon Drugog svjetskog rata započinje proces ukidanja
smrtne kazne, koji je na kraju obuhvatio sve evropske zemlje. U
mađunarodnom krivičnom pravu smrtana kazna je bila napuštena
poslije Drugog svjetskog rata. Smrna kazna je bila propisana u
bivšoj Jugoslaviji za mnoga krivična djela, kako za vojna i politička,
tako i za međunarodne zločine i kvalifikovana ubistva, ali se rjetko
izricala. Smrtna kazna spada u red onih problema koji neprestano
zaokupljaju čovjekov duh, njegovu savjest i njegovu svjest.133 Ni u
jednom slučaju smrtna kazna nije predviđena kao jedina vrsta
kazne, pa i u najtežim slučajevima krivičnoih djela. Uvjek je bila
predviđena alternativno uz kaznu strogog zatvora tako da je sud
imao izbora između ove dvije kazne. O problemu smrtne kazne
raspravlja se stoljećima, a borba argumentima za i protiv, nimalo
ne gubi na svojoj aktuelnosti.
U Bosni i Hercegovini smrtana kazna i doživotni zatvor više ne
postoje ni u krivičnom zakonodavstvu. Usvajanjem tzv. Dejtonskog
sporazuma smrtna kazna i doživotni zatvor su automatski odpali
kao mogućnost izricanja i izvršenja, osim u slučaju rata ili
neposredne ratne opasnosti (čl. 1. I 2. Protokola br.6). Definitivno
smtna kazna je ukinuta Protokolom br. 13. Iz 2002. godine (
Viljnus, 3. maj 2002. godine).134

133
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2011, str. 320.
134
Član 1. Ukidanje smrtne kazne: Smrtna kazna se ukida. Niko se ne može osuditi na smrtnu kaznu ili
pogubiti.

200
 6. Zatvor

1. Bez obzira na njene nedostatke i kritike koje joj se upućuju,

kazna zatvora se danas smatra ključnom kaznom u svim
državama i zauzima najznačajnije mjesto u sistemu krivičnih
sankcija. Ona je propisana za najveći broj krivičnih djela i samim
tim ona je najvažniji odgovor na teška krivična djela (kao što su
djela sa elementima nasilja, organizovanog kriminala, terorizma,
plaćena ubistva, trgovine drogom) i smatra se najdjelotvornijim
sredstvom za suzbijanje povrata. Ova sankcija značila je
najpogodniju mjeru za krivično zakonodavstvo za zamjenu surovih
tjelesnih kazni srednjovjekovnog perioda, zatvaranjem učinioca
krivičnog djela, što je u to vrijemepo pravilu značilo dugotrajno
lišavanje slobode. Izbjegavalo se, sjedne strane njegovo tjelesno
kažnjavanje, a s druge strane onemogućavalo se da se za duže
vrijeme ponovo izvrši krivično djelo.135 Istoriski gledano, kazna
zatvora se pojavljuje iza smrtne kazne, tjelesnih kazni, pa čak i
novčane kazne.
Prihvatanje kazne lišenje slobode u krivičnim zakonodavstvima i
sudskoj praksi, vezuje se tek za početak XIX vjeka. U krivičnom
pravu lišavanje slobode odavno je poznato, ali je služilo kao mjera
za obezbjeđenje prisutnosti okrivljenog prije suđenja, a služilo je
kao jedan od načina utjerivanja civilnih dugovanja u slučaju da se
pojavljivao kao kazna. Tada se to svodilo na mučenje osuđenika,
koje je služilo njegovom uništenju. Prvi uređeni zatvor koji je
trebalo da služi popravljanju osuđenika pojavljuje se krajem XVI
vijeka u Holandiji, a tek kasnije i u drugim evropskim državama i
uglavnom se svodilo na bezobzirno iskorištavanje zatvoreničkog
rada. Do značajnih pokušaja humaniziranja zatvora koji su se
ogledali u specifičnim sistemima nastalim na angloameričkom
području, među prvima je bio pensilvanijski ili filadelfiski sistem.
Kao kazna lišenja slobode, zatvor je predstavljao veliki napredak
(npr. u Španiji tokom XV i XVI vijeka na smrt osuđenih je bilo preko
tristo hiljada, pa je kazna zatvora, kao lišavanje slobode uopšte,
prihvaćena kao veliko olakšanje za ljudski rod). Kazna lišenja
slobode danas zauzima najznačajnije mjesto u sistemu krivičnih
sankcija, jer je praksa pokazala da ova kazna predstavlja
najpogodniju mjeru kažnjavanja. Ovakva vrsta kazne objedinjava
135
Dr B. Vučković, dr V. Vučković, Krivično pravo Crne Gore, Tivat, 2011, str. 189.

201
najviše uslova koji se traže od kazne da bi bila pravedna i
adekvatno primjenjivana. Može se izricati u različitom trajanju i
tako individualizirati prema težini djela i krivcu. Samo izvršenje se
može prilagoditi karakteru osuđenih lica. Opoziva je ima personalni
karakter više nego ostale kazne. Prihvatljiva je od javnog mjenja.
2. Osim navedenih argumenata, u korist kazne lišavanja slobode,
danas se u teoriji ističu i sledeći argumenti:
a) resocijalizacija učinilaca krivičnih djela najbolje se može
ostvariti primjenom kazne lišenja slobode u sklopu koje se realizuju
programi resocijalizacije;
b) lišenje slobode za određene vrste delikvenata je neophodna
mjera kažnjavanja, jer se ne vidi drugi način reakcije na njihovo
ponašanje,
c) u zakonodavstva koja ne poznaju smrtnu kaznu, posebno je
neophodno postojanje ove kazne.

3. I ako je kazna lišenja slobode prihvaćena u krivičnom

zakonodavstvu sa puno povjerenja, te se očekivalo da će kao
takva predstavljati zaštitu društva od kriminaliteta, što se u praksi
nije dogodilo. Stoga se, s druge strane, u savremenoj
krivičnopravnoj nauci ističu i argumenti protiv kazni lišenja slobode.
Navešćemo neke od tih argumenata.

a) Kazna lišavanja slobode je u osnovi restributivnog

karaktera, jer se po pravilu odmjerava u striktnoj funkciji sa težinom
izvršenog krivičnog djela. Ocjena ličnosti učinioca vrši se na
osnovu indenterminističkog shvatanja o slobodi njegove volje. U
osnovi ova kazna je modifikovan oblik osvete i to kolektivne, zbog
izvršenog krivičnog djela.
b) Kazna zatvora nije efikasno sredstvo zaštite društva protiv
kriminaliteta, iako ima zastrašujući uticaj na građane u smislu
generalne prevencije. Izolacija učinioca krivičnog djela je
privremenog karaktera i nije nikakva efikasna zaštita. Učinilac time
nije onemogućen da i dalje vrši krivična djela u odnosu na
zatvorsku populaciju. Osim toga, humanizacija zatvorskog
tretmana ublažava njen zastrašujući efekat.
c) Mogućnost kazne lišenja slobode u pogledu ostvarenja
ciljeva specijalne prevencije, a posebno resocijalizacije osuđenih
lica nisu velike i često se preuveličavaju. Najveći broj delikvenata
nisu ni asocijalni ni društveno neprilagodljive ličnosti, koje u
zatvoru treba popravljati, pa stoga ne postoji nikakva potreba za

202
tretmanom resocijalizacije. Često se postavlja pitanje, da li se neko
može osposobljavati za život na slobodi, u sredini koja je vještački
ambijent, između zidova, tj. da li je zatvor ambijent u kome se
može vršiti resocijalizacija. Prema tome, može se zaključiti da je
zatvor zastarijela i prevaziđena forma tretmana delikvenata.
d) Posebne kritike upućuju se kazni lišenja slobode dugog
trajanja, jer se ovakve kazne negativno odražavaju na ličnost
osuđenog. Zatvorski život teško opterećuje psihu zatvorenika, jer
se kod osuđenika stvara osjećanje odbačenosti i izgubljenosti, što
dovodi do čestih depresija i straha od slobode.
e) Kazni lišenja slobode prigovara se i da predstavlja skupu
krivičnu sankciju. Investicije potrebne za izgradnju ustanova za
njihovo izvršenje, tehničku opremljenost i kadrovsku opremljenost,
predstavljaju investiranje ogromnih materijalnih sredstava.
Kratkotrajnim kaznama ciljeve resocijalizacije je nemoguće postići,
dok kod dugotrajnih kazni umjesto resocijalizacije dolazi do
desocijalizacije osuđenog lica. Kazna lišenja slobode, i pored
nastojanja da se njena primjena što više danas ograniči kroz
uvođenje njenih alternativa, i dalje predstavlja najvažniju kaznu u
savremenom kaznenom sistemu. Kaznom lišenja slobode često se
postiže upravo suprotan cilj od željnog. Iako bi na učinioca trebalo
da djeluje preventivno, ona od njega stvara ličnost koja se još više
udaljava od društva.

Protiv kratkotrajnih kazni lišenja slobode i dalje se iznose prigovori,

ali u novije vrijeme ta kritika slabi, a javljaju se i novi argumenti u
prilog toj kazni.

Iako je moguće predvidjeti više vrsta kazni lišenja slobode, naš

zakonodavac je predvidio samo jednu vrstu ove kazne, i to zatvor,
tj. u našem krivičnom zakonodavstvu kazna zatvora je osnovna
krivična sankcija. Kazna zatvora je propisana za svako krivično
djelo, u nekim slučajevima kao jedina kazna, dok je u nekim
slučajevima propisana alternativno sa novčanom kaznom. Kod nas
se kazna zatvora još uvjek češće izriče nego novčana kazna, za
razliku od zemalja u okruženju. Naše krivično zakonodavstvo
određuje opšti minimum i maksimum kazne, odnosno najmanju i
najvišu mjeru kazne. Prema tome, opšti minimum je trideset dana
a opšti maksimum dvadeset godina. Svrha propisivanja opšteg
minimuma i opšteg maksimuma jeste prije svega da se u okviru
njega kod pojedinih krivičnih djela propišu posebni minimum i

203
posebni maksimum, tj. po pravilu opšti minimum i maksimum ne
primjenjuju se neposredno. Kod nekih krivičnih djela kod kojih je
propisan samo posebni minimum ili samo posebni maksimum,
opšti minimum ili opšti maksimum primjenjuju se neposredno. Naš
zakonodavac se opredjelio da je opšti minimum trideset dana a
opšti maksimum dvadeset godina. Zatvorska kazna od trideset
dana prihvaćena je u najvećem broju krivičnih zakonodavstava,
kada je u pitanju zatvorski maksimum od dvadeset godina.
Postojanje ovakve kazne opravdava se kada se radi o izuzetno
teškim krivičnim djelima i opasnosti njihovih izvršilaca. U pogledu
odmjeravanja kazni postoje tri sistema i to; 1) sistem apsolutno
neodređenih kazni, 2) Sistem apsolutno određenih kazni i 3) sistem
relativno određenih kazni.

Naš zakonodavac u pogledu propisivanja kazni opredjelio se za

sistem relativno određenih kazni, kako bi se izbjegle posljedice
kako sistema apsolutno neodređenih kazni, tako i sistema
apsolutno određenih kazni. Dakle, to znači da se za svako krivično
djelo propisuje kazna u određenim okvirima, pri čemu se određuje
njena donja u gornja granica, u kom slučaju se postupa na različite
načine. U nekim slučajevima određena je i donja i gornja granica,
tj. Određeni su posebni minimum i posebni maksimum kazne
zatvora. Ovakav sistem propisivanja kazne zatvora smatra se za
najbolji, jer se sudu ostavljaju široke granice za odmjeravanje
kazne. Prema tome, zakonodavac se zadovoljava samo time da
odredi granice u kojima se može kretati kazna za dato krivično
djelo. U slučaju sticaja krivičnih djela, naš zakonodavac ne
predviđa mogućnost prekoračenja opšteg maksimuma za razliku
od nekih krivičnih zakonodavstava. Kazana zatvora se izriče na
pune godine i mjesece, a ukoliko kazna zatvora ne prelazi šest
mjeseci i na pune dane. Ukoliko izrečena kazna ne prelazi šest
mjeseci, može se na zahtjev osuđenog zamjeniti novčanom
kaznom (član 42a KZBiH).

Kazna dugotrajnog zatvora je formalno dobila status posebne

kazne zatvora izmjenama zakonodavstva od 2010. godine. Kazna
dugotrajnog zatvora je najteža krivična sankcija u našem krivičnom
pravu. Iz tog razloga postoji niz ograničenja koje je opravdano
predvidio zakonodavac za njeno propisivanje i izricanje (član 42b
KZBiH). Ograničenje se odnosi na težinu krivičnih djela i oblik
krivice. Ova kazna izriče se za najteže oblike teških krivičnih djela

204
učinjenih s umišljajem. Ona se može izreći u trajanju od 21 do 45
godina. Nikada se ne može propisati kao jedina glavna kazna za
pojedino krivično djelo. Kazna dugotrajnog zatvora ne može se
izreći počiniocu koji u vrijeme izvršenja krivičnog djela nije navršio
21 godinu života. Izriče se samo na pune godine. Ako je izrečena
ova kazna, pomilovanje se može dati tek nakon izdržavanja tri
petine te kazne.

Kazna dugotrajnog zatvora propisana je za neka krivična djela

protiv čovječnosti i vrijednosti zaštićenih međunarodnim pravom iz
glave XVII KZBiH.

7. Rad u javnom interesu

Od alternativa kazni lišenja slobode koje su u novije vrijeme

uvedene u evropskim zemljama (Engleska, Njemačka, Francuska,
Irska, Italija, Švajcarska itd.), rad u javnom interesu ima najviše
uspijeha. Riječ je o mjeri koja je izazvala najveći publicitet i koja je
dočekana sa velikim odobravanjem. Međutim, ima i onih koji na
ovu mjeru gledaju sa osporavanjem. Osuđeni, prihvatanjem takvog
rada pokazuje spremnost da svjesno izvrši preuzetu obavezu, on
čini nešto korisno a njegova socijalna integracija i resocijalizacija
ostvaruje se efikasnije nego klasičnim kaznama. Ova mjera je prvi
put uvedena u Engleskoj 1972. godine, a kasnije se uvodi i u svim
drugim zemljama zapadne i sjeverne evrope. Ovom mjerom
osuđeniku se omogućuje da u slobodno vrijeme, ne napuštajući
svoje socijalno okruženje, i ne gubeći svoje radno mjesto, obavi
određene neplaćene poslove u korist društvene zajednice. Prema
tome, ovom mjerom se ostvaruje kažnjavanje i rehabilitacija
osuđenog i reparacija pričinjene štete, i kao takva prihvatljivija je
od kratkotrajne kazne zatvora. Pored navedenih prednosti, učinilac
se dobrovoljno saglašava sa izricanjem takve mjere, a sama
sadržina, trajanje i vrsta rada prilagođena je njegovim
sposobnostima i sklonostima. Dobrovoljni rad podrazumjeva rad u
bolnicama i ustanovama za njegu, kao i svaki drugi rad u državnim
ustanovama. Ovdje se radi o jednoj specifičnoj mjeri, koja
podrazumjeva jednu novu tehniku kažnjavanja koja se sastoji od
dobrovoljnog pristanka osuđenog i rad osuđenika na slobodi.

205
Prema članu 43 KZBiH kad sud odmjeri i izrekne kaznu zatvora do
jedne godine, istovremeno može odrediti da se izrečena kazna, uz
pristanak optuženog, zamijeni radom za opšte dobro na slobodi.
Odluka da se kazna zatvora zamijeni radom za opšte dobro na
slobodi zasniva se na ocjeni da, uzimajući u obzir sve okolnosti
koje određuju vrstu i raspon kazne, izvršenje kazne zatvora ne bi
bilo neophodno za ostvarenje svrhe kažnjavanja, ali istovremeno
uslovna kazna ne bi bila dovoljna za postizanje opšte svrhe
krivičnopravnih sankcija. Rad za opšte dobro na slobodi određuje
se u trajanju srazmjernom izrečenoj kazni zatvora, od najmanje
deset do najviše 90 radnih dana. Rok izvršenja rada za opšte
dobro na slobodi ne može biti kraći od jednog mjeseca niti duži od
jedne godine.
Odmjeravajući trajanje rada za opšte dobro na slobodi kao i roka
izvršenja tog rada, sud će uzeti u obzir izrečenu kaznu zatvora koja
se zamjenjuje i mogućnosti učinitelja u pogledu njegove lične
situacije i zaposlenja. U slučaju kada osuđeni po isteku određenog
roka, nije izvršio ili je samo djelimično izvršio rad za opšte dobro na
slobodi, sud će donijeti odluku o izvršenju kazne zatvora u trajanju
srazmjernom vremenu preostalog rada za ošte dobro na slobodi.
Zamjena kazne zatvora radom za opšte dobro na slobodi može se
primijeniti i u slučajevima kada se novčana kazna zamjenjuje
kaznom zatvora. Raspoređivanje na rad za opšte dobro na slobodi
u smislu vrste i radnog mjesta vrši Ministarstvo pravde Bosne i
Hercegovine, vodeći računa o sposobnostima i znanjima
osuđenog.

Pored rada u javnom interesu u novije vrijeme kao alternativa

kazni, tj. kazni lišenja slobode koristi se naknada štete oštećenom,
ambulantni tretman, kućni zatvor, elektronsko nadziranje i dr.

8. Uslovni otpust

Uslovni otpust se sastoji u tome što se lice koje se nalazi na

izdržavanju kazne lišenja slobode pušta na slobodu prije nego što
je kaznu izdržalo, s tim da do isteka vremena za koje je kazna
izrečena ne učini novo krivično djelo. Prema tome, uslovni otpust
predstavlja fazu koja znači postepeno prilagođavanje osuđenog na

206
život na slobodi. Sud nije u mogućnosti da unaprijed predvidi tačno
vrijeme koje će biti neophodno za ostvarivanje svrhe kažnjavanja.
Tek u fazi izvršenja kazne ta mogućnost postoji, i to je pravi razlog
koji opravdava postojanje uslovnog otpusta. Ukoliko se ispune
određene pretpostavke i ispoštuju postavljeni uslovi, osuđenik se
prijevremeno uslovno odpušta sa izdržavanja zatvorske kazne.
Stavljanjem u izgled osuđenicima da će se pustiti na slobodu i prije
isteka kazne ako se budu dobro vladali, osuđenici se stimulišu da
svojim vladanjem za vrijeme izdržavanja kazne zasluže tu
pogodnost. Uslovni otpust znači i potpuno osposobljavanje
osuđenog za vođenje društveno korisnog života, s tim da u slučaju
da počini novo krivično djelo, dolazi do opoziva uslovnog otpusta i
reaktiviranja kazne. Poznata su dva modela uslovnog otpusta,
administrativni ili upravni i sudski model. Kod administrativnog
modela, o uslovnom otpuštanju odlučuju upravni organi ili komisije
za uslovni otpust, koje se nalaze pri ministarstvima pravde (naš
model). Kod sudskog modela otpusta nadležnost pripada sudu, a
ovaj model prihvata sve veći broj zemalja.
Prema našem krivičnom zakonodavstvu osuđeni koji je izdržao
polovinu, ili izuzetno osuđeni koji je izdržao jednu trećinu kazne
zatvora, može biti oslobođen izdržavanja kazne zatvora pod
uslovom da ne učini novo krivično djelo prije isteka trajanja kazne
(član 44 KZBiH). Osuđeni koji je izdržao polovinu kazne zatvora
može biti oslobođen izdržavanja kazne zatvora ako se za vrijeme
izdržavanja kazne zatvora njegovo ponašanje popravi do te mjere
da se može opravdano očekivati da će se nakon otpusta s
izdržavanja kazne zatvora ponašati primjereno, a naročito da neće
učiniti krivična djela. Prilikom odlučivanja o uslovnom otpustu
osuđenog, uzeće se u obzir njegovo ponašanje u toku izdržavanja
kazne, kao i druge okolnosti koje ukazuju na to da je svrha
kažnavanja postignuta. Osuđeni koji je izdržao jednu trećinu kazne
zatvora može biti uslovno otpušten ukoliko postoje navedeni uslovi
i ukoliko posebne okolnosti vezane za ličnost osuđenog jasno
ukazuju da je postignuta svrha kažnjavanja. Osuđeni na kaznu
dugotrajnog zatvora može biti uslono otpušten nakon izdržane tri
petine te kazne.
Uslovni otpust se može opozvati (član 45 KZBiH). Sud će opozvati
uslovni otpust ako osuđeni za vrijeme njegovog trajanja učini jedno
ili više krivičnih djela za koja mu je izrečena kazna zatvora preko
jedne godine ili teža kazna. Sud može opozvati uslovni otpust ako

207
osuđeni na uslovnom otpustu učini jedno ili više krivičnih djela za
koja je
izrečena kazna zatvora do jedne godine. Prilikom odlučivanja da li
da opozove uslovni otpust, sud naročito uzima u obzir sličnost
učinjenih djela, njihov značaj, motive iz kojih su učinjena, kao i
druge okolnosti koje ukazuju na prikladnost opoziva uslovnog
otpusta. Prilikom izricanja opoziva uslovnog otpusta, sud izriče
kaznu uzimajući ranije izrečenu kaznu kao već utvrđenu. Dio kazne
koji je osuđeni izdržao prema ranijoj presudi uračunava se u
izdržavanje naknadne kazne, ali se vrijeme provedeno na
uslovnom otpustu ne uračunava. Ova pravila se primjenjuju i kada
se osuđenom na uslovnom otpustu sudi za krivično djelo učinjeno
prije njegovog uslovnog otpusta. Ako je osuđeni na uslovnom
otpustu osuđen na kaznu zatvora do jedne godine i ako sud ne
opozove uslovni otpust, vrijeme uslovnog otpusta se produžava za
vrijeme koje je osuđeni proveo na izdržavanju kazne zatvora.

9. Novčana kazna

Novčana kazna je imovinska kazna koja se sastoji u nametanju

učiniocu krivičnog djela da plati određeni iznos zbog izvršenog
krivičnog djela u korist društvene zajednice. Novčana kazna je
nastala još u prvobitnoj zajednici, tako što se oduzimala imovina
osuđenim licima, s tim da je jedan dio te imovine država za sebe
zadržavala, dok je drugi dio u vidu naknade štete išao licu
oštećenom krivičnim djelom. Tako je novčana kazna vremenom
prerasla u jednu od kazni koja se najviše primjenjuje. Novčana
kazna sadrži zlo za učinitelja, tako što mu se njenim plaćanjem
snižava životni standard. U sudskoj praksi ova krivična sankcija se
vrlo često primjenjuje pogotovu za lakša krivična djela. Novčana
kazna i u našem krivičnom pravu predstavlja najlakšu kaznu. Ona
teže pogađa lica slabijeg imovnog stanja, nego lica koja su bolje
materijalno obezbijeđena, pa stoga nije pravedna. Iz tog razloga,
za isto krivično djelo licu slabijeg imovnog stanja treba izricati
novčanu kaznu u nižem iznosu u odnosu na lice koje je bolje
situirano. Novčana kazna je humanija od kazne zatvora, za državu
je mnogo jeftinija, ne ugrožava dostojanstvo učinioca i ne izlaže ga
uticaju iskusnih delikvenata, ne dovodi do gubitka radnog mjesta i,

208
što je najbitnije, ne odvaja ga od porodice. Novčanoj kazni danas
se prigovara da predstavlja materijalnu odmazdu za izvršeno
krivično djelo. Nisu rjetki slučajevi da umjesto osuđenog teret
plaćanja pada na druga lica (npr. roditelje), ili pogađa druga lica
koja nisu u opšte kriva (osobe o kojima se brine osuđeni ili ih
izdržava). S druge strane, osuđeni ovu kaznu osjeća kao
bogaćenje države na njegov račun i zbog toga ona ne može
popravno da djeluje na njega, već naprotiv, izaziva osjećanje
nepravde i revolta prema društvu.136
Novčana kazna je pogodna za zamjenu kratke kazne lišenja
slobode. Opravdanije je izreći novčanu kaznu za lakša krivična
djela nego kaznu lišenja slobode. U slučaju sudske zablude pri
njenom izricanju, ova kazna je lako opoziva. Postoje mogućnosti
da se otklone njeni materijalni efekti. Prijetnja visokom novčanom
kaznom, takođe, djeluje zastrašujuće i pravilno odmjerena i
opravdano izrečena kazna može da djeluje efikasno na suzbijanje
kriminaliteta. Na drugoj strani, novčana kazna prema učiniocima
krivičnih djela koji nisu u mogućnosti da je plate, gubi svaki značaj.
I pored povećanog značaja novčanih kazni u posljednje vrijeme,
one ne mogu u svim slučajevima zamjeniti kaznu zatvora.137
Poznato je nekoliko sistema propisivanja i izricanja novčane kazne.
Najstariji sistem je sistem fiksnih iznosa, tako da se u okviru
postavljenog zakonskog minimuma i maksimuma propisuje i izriče
u određenom novčanom iznosu. Sistem fiskalnih iznosa sve više
potiskuje tzv. skandinavski model novčane kazne (koji se naziva
dani-novčana kazna). U ovom sistemu, novčana kazna se
određuje na dane-novčane kazne, što znači da se izriče u
dnevinim iznosima, a sud u određenoj proceduri utvrđuje njen
iznos na osnovu imovnog stanja učinioca. Postoji i treći sisitem koji
je prihvaćen kod nekih zakonodavstava, a koji se može pojaviti u
dvije varijante. Kao prva varijanta je prosječni lični dohodak
učinioca, a kao druga varijanta – prosječni lični dohodak na nivou
države. Da bi se otklonile slabosti ovih sistema pribjegava se
njihovom kombinovanju, tj. prihvata se mješoviti sistem. Dakle,
primjenjuju se različiti sistemi kako bi se obezbjedili optimalni
učinci novčane kazne.

136
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 361.
137
Dr M. Babić, dr I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 324.

209
U našem krivičnom zakonodavstvu je prihvaćen mješoviti sistem
novčanih kazni, odnosno, kazna se izriče u dnevnim iznosima ili u
odeđenom iznosu (član 46 KZBiH). Novčana kazna može da se
izrekne kao glavna i kao sporedna kazna. Kao ozbiljnu prepreku za
širu primjenu novčane kazne treba tražiti i u relativno niskom
životnom standardu u našoj zemlji. Novčana kazna se izriče u
dnevnim iznosima, a ako to nije moguće, može se izreći u
određenom iznosu. Ako se novčana kazna izriče u dnevnim
iznosima, može iznositi najmanje pet a najviše tristotinešezdeset
dnevnih iznosa, a za krivična djela učinjena iz koristoljublja, najviše
hiljadu petsto dnevnih iznosa, osim u slučajevima propisanim
zakonom. Ako se novčana kazna izriče u određenom iznosu,
najniži iznos ne može biti manji od 500 KM a, najviši iznos ne
može biti veći od 100.000 KM, a za krivična djela učinjena iz
koristoljublja iznos ne može biti veći od 1.000.000 KM, osim u
slučajevima propisanim zakonom. Prilikom izricanja novčane
kazne za krivična djela učinjena iz koristoljublja, sud može izreći
novčanu kaznu u većem iznosu od navedenog, ukoliko vrijednost
protivpravne imovinske koristi koju je učinitelj pribavio krivičnim
djelom prelazi iznos od 1.000.000 KM. U tom slučaju, učinitelju se
može izreći novčana kazna u iznosu koji ne može biti veći od
dvostrukog iznosa od vrijednosti protivpravne imovinske koristi koju
je pribavio krivičnim djelom zbog kojeg mu se izriče novčana
kazna.
Broj dnevnih iznosa novčane kazne određuje sud primjenjujući
opšta pravila o odmjeravanju kazne. Visinu dnevnog iznosa sud
određuje tako što uzima u obzir visinu dnevnog dohotka učinitelja
prema iznosu njegove tromjesečne neto plate i njegove druge
dohotke, kao i porodične obaveze. Prilikom određivanja visine
iznosa sud se oslanja na podatke koji u trenutku izricanja kazne
nisu stariji od šest mjeseci. Ako ovi podaci sudu nisu poznati,
obezbeđuje ih optuženi u roku koji odredi sud, a najkasnije do
završetka glavnog pretresa u krivičnom postupku. Ako do
završetka glavnog pretresa u krivičnom postupku sudu nisu
poznate okolnosti bitne za određivanje visine dnevnog iznosa
novčane kazne, novčana kazna se izriče u određenom iznosu, pri
čemu se primjenjuju opšta pravila za odmjeravanje kazne.
Najniži dnevni iznos novčane kazne iznosi jednu šezdesetinu, a
najviše jednu trećinu poslednje zvanično objavljene prosječne
mjesečne neto plate zaposlenih u Bosni i Hercegovini, koju
objavljuje Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine.

210
U presudi se određuje rok plaćanja novčane kazne, koji ne može
biti kraći od petnaest dana ni duži od šest mjeseci, ali u
opravdanim slučajevima sud može dopustiti da osuđeni isplati
novčanu kaznu i u otplatama, s tim da rok isplate ne može biti duži
od jedne godine. Izrečene i naplaćene novčane kazne su prihod
budžeta.

Novčana kazna se ne naplaćuje prinudno, već se vrši njena

zamjena. (član 46 KZBiH). Ako se novčana kazna ne plati u roku
koji je utvrđen presudom, sud će bez odlaganja donijeti odluku da
se novčana kazna zamijeni kaznom zatvora. Novčana kazna će se
zamijeniti kaznom zatvora tako što će se za svaki započeti dnevni
iznos novčane kazne, odnosno ako je novčana kazna bila izrečena
u određenom iznosu, za svakih započetih
100 KM novčane kazne odrediti jedan dan zatvora, s tim da ne
može prekoračiti propisanu kaznu za to djelo. Ako osuđeni isplati
samo dio novčane kazne, ostatak će se srazmjerno pretvoriti u
zatvor, a ako osuđeni isplati ostatak novčane kazne, izvršenje
zatvora će se obustaviti.

Za razliku od kazne zatvora, koja se može izreći samo kao glavna

kazna, novčana kazna se može izreći i kao glavna i kao sporedna
kazna. Novčana kazna kao glavna kazna može se izreći onda
kada je za određeno djelo propisana kao jedina kazna, onda kada
je propisana alternativno sa kaznom zatvora, i izuzetno, kada se
primjenom odredaba o ublažavanju kazne, umjesto kazne zatvora
može izreći novčana kazna. Novčana kazna se može izreći i kada
nije propisana za određeno krivično djelo, samo onda kada je to
djelo učinjeno iz koristoljublja. Novčana kazna se može izreći i
kada je u pitanju sticaj krivičnih djela (npr. kada je sud za neka
krivična djela u sticaju utvrdio kaznu zatvora kao glavnu kaznu i
jednu ili jedinstvenu novčanu kaznu kao sporednu kaznu).

211
 10. Konfiskacija imovine

Niko ne može zadržati imovinsku korist stečenu protivpravnom

radnjom. Imovinskom korišću od krivičnog djela, smatra se
neposredna imovinska korist od krivičnog djela, a koja se sastoji od
svakog uvećanja ili sprečavanja umanjenja imovine do kojeg je
došlo izvršenjem krivičnog djela, imovina u koju je promjenjena ili
pretvorena neposredna imovinska korist od krivičnog djela kao i
svaka druga korist koja je dobijena od neposredne imovinske
koristi od krivičnog djela ili imovine u koju je promjenjena ili
pretvorena neposredna imovinska korist od krivičnog djela bez
obzira nalazi li se na području Bosne i Hercegovine ili van
teritorije.138 Ovdje se radi o mjeri (sui generis) koja ne predstavlja
krivičnu sankciju. Primjena ove mjere je značajno sredstvo borbe
protiv kriminaliteta, odnosno organizovanog kriminaliteta u čijoj
osnovi i jeste sticanje imovinske koristi.
U članu 110 KZBiH propisano je da niko ne može zadržati
imovinsku korist, prihod, profit ili drugu korist iz imovinske koristi
pribavljenu krivičnom djelom. Imovinska korist, prihod, profit ili
druga korist iz imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom
oduzeće se sudskom odlukom kojom je utvrđeno da je krivično
djelo učinjeno, pod uslovima propisanim zakonom. Predviđeno je i
prošireno oduzimanje imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom
(član 110a KZBiH). Naime, kada se krivični postupak vodi za
krivična djela iz glava XVII, XVIII, XIX, XXI, XXI A i XXII KZBiH,
sud može oduzeti i onu imovinsku korist, prihod, profit ili drugu
korist iz imovinske koristi za koju tužilac pruži dovoljno dokaza da
se opravdano vjeruje da je takva imovinska korist pribavljena
izvršenjem ovih krivičnih djela, a počinilac nije pružio dokaze da je
korist pribavljena zakonito. U slučaju kada nisu ispunjeni zakonom
utvrđeni uslovi za oduzimanje imovinske koristi, prihoda, profita ili
druge koristi iz imovinske koristi stečene krivičnim djelom u
krivičnom postupku, zahtjev za njeno oduzimanje može se
podnijeti u parničnom postupku.
Prema članu 111 KZBiH, od učinitelja će se oduzeti novac,
predmeti od vrijednosti i svaka druga imovinska korist koja je
pribavljena krivičnim djelom, a ako oduzimanje nije moguće,

138
P. Novoselec, I. Bojanić, Krivično pravo, Opšti dio, Zagreb, 2013, str. 471.

212
učinitelj će se obavezati na isplatu novčanog iznosa srazmjernog
pribavljenoj imovinskoj koristi. Imovinska korist pribavljena
krivičnim djelom oduzeće se od osobe na koju je prenesena bez
naknade ili uz naknadu koja ne odgovara stvarnoj vrijednosti, ako
je ona znala ili mogla znati da je imovinska korist pribavljena
krivičnim djelom. Kada je imovinska korist pribavljena krivičnim
djelom sjedinjena s imovinom stečenom na zakoniti način, takva
imovina će biti predmet oduzimanja ali u mjeri koja ne premašuje
procijenjenu vrijednost imovinske koristi pribavljene krivičnim
djelom. Predmet navedenih mjera su i prihod ili druge koristi iz
imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom, ili iz imovine u koju
je imovinska korist pribavljena krivičnim djelom pretvorena ili iz
imovine s kojom je imovinska korist pribavljena krivičnim djelom
sjedinjena, i to na isti način i u istoj mjeri kao i imovinska korist
pribavljena krivičnim djelom.

Ako je oštećenom u krivičnom postupku dosuđen imovinskopravni

zahtjev, sud će izreći oduzimanje imovinske koristi ukoliko ona
prelazi dosuđeni imovinskopravni zahtjev oštećenog (član 112
KZBiH). Oštećeni koji je u krivičnom postupku u pogledu svog
imovinskopravnog zahtjeva upućen na parnični postupak, može
tražiti da se namiri iz iznosa oduzete vrijednosti, ako pokrene
parnični postupak u roku od šest mjeseci od dana
pravosnažnosti odluke kojom je upućen na parnični postupak i ako
u roku od tri mjeseca od dana pravosnažnosti odluke kojom je
utvrđen njegov zahtjev zatraži namirenje iz oduzete vrijednosti.
Oštećeni koji u krivičnom postupku nije istaknuo imovinskopravni
zahtjev, može zahtijevati namirenje iz oduzete vrijednosti, ako je
radi utvrđenja svog zahtjeva pokrenuo parnični postupak u roku od
tri mjeseca od dana saznanja za presudu kojom se oduzima
imovinska korist, a najdalje u roku od dvije godine od
pravosnažnosti odluke o oduzimanju imovinske koristi i ako u roku
od tri mjeseca od dana pravosnažnosti odluke kojom je utvrđen
njegov zahtjev zatraži namirenje iz oduzete vrijednost.

213
 11. Odmjeravanje kazne

11.1. Pojam odmjeravanja kazne i sistem odmjeravanja kazne

Pošto sud utvrdi da je učinitelj izvršio krivično djelo, mora učinitelju

izreći određenu sankciju. Od toga kakva će se sankcija izreći
učiniocu krivičnog djela zavisi mogućnost ostvarivanja svrhe
kažnjavanja. U svakom slučaju to mora biti kazna, jer je ona nužna
i kod rada u javnom interesu i uslovne osude, s tim da sud može
izreći jednu ili više zaštitnih mjera, pa i neke kaznenopravne mjere
koje zakon ne smatra sankcijama (oduzimanje imovinske koristi
stečene kriminalom).139 Pojam odmjeravanja kazne shvata se u
širem smislu tako da obuhvata izbor vrste kazne, pa i sankcije
uopšte, a onda utvrđivanje i njene visine.140 Prema nekim
autorima, odmjeravanje kazne može biti zakonsko i sudsko.141 U
pravom smislu riječi, samo sudsko odmjeravanje predtavlja
odmjeravanje kazne, i ima izuzetan značaj za svako društvo, jer
ono u suštini predstavlja ostvarivanje funkcije krivičnog prava i
kaznene politike jedne države. Postoje tri osnovna sistema
zakonskog propisivanja kazni: a) sistem apsolutno određenih
kazni, b) sistem arbitrarnih kazni, i c) sistem relativno određenih
kazni.

a) Sistem apsolutno određenih kazni je takav sistem po kome

zakon tačno određuje vrstu i visinu kazne koja se u svakom
konkretnom slučaju izriče učiniocu krivičnog djela. Ovaj sistem
kazni nije pravičan niti je pogodan, jer onemogućava
individualizaciju kazne s obzirom na učinioca i okolnosti djela.
Aktivnost suda pri odmjeravanju kazni kod ovog sistema svodi se
na mehaničko primjenjivanje, tj. izriču se kazne koje su unaprijed
uopšteno određene, bez obzira na razlike koje postoje između
pojedinih konkretnih slučajeva.

b) Sistem arbitrarnih kazni (sistem neodređenih kazni) je takav

sistem u kome zakon ne daje nikakva pravila za odmjeravanje

139
P. Novoselec, I. Bojanić, Krivično pravo, Opšti dio, Zagreb, 2013, str.427.
140
Jescheck /Weigend, 871.
141
T. Živanović, Osnovi krivičnog prava, Opšti dio, Beograd,1937, str. 325-328.

214
kazne, niti postavlja ograničenja, već ovlašćuje sud da po svojoj
ocjeni izrekne jednu ili više zakonom predviđenih kazni ili drugih
sankcija u mjeri koju smatra opravdanom. Zamjera se ovom
sistemu neujednačenost u praksi kod izricanja kazni. Ovakav
sistem može dovesti do proizvoljnosti i samovolje u izricanju
krivičnih sankcija.

c) Sistem relativno određenih kazni predstavlja rješenje problema

kod odmjeravanja kazni i prihvaćen je u najvećem broju
savremenih krivičnih zakonodavstava. Kod ovog sistema za svako
krivično djelo propisana je vrsta kazne, odnosno zakon određuje
samo okvir u kome se sud mora kretati prilikom odmjeravanja
kazne, što znači da zakon određuje minimum i maksimum kazne
koja se može izreći za određeno konkretno izvršeno krivično djelo,
dok je sudu ostavljena mogućnost da u zakonu određenim
granicama odmjeri kaznu za svaki pojedini slučaj, s tim da sud
mora uzeti u obzir sve relevantne okolnosti konkretno izvršenog
krivičnog djela. Sistem relativno određenih kazni zastupljen je i u
našem krivičnom pravu. Prema tome, smatra se da se kod
odmjeravanja kazne nemoguće podvrgnuti strogim pravilima,
odnosno da će konkretna kazna uvjek zavisiti o uvjerenjima sudija
koji odmjeravaju kaznu.

11.2. Individualizacija kazne

Individualizacija kazne znači da se učiniocu krivičnog djela izriče

kazna kojom će se, po ocjeni suda, najbolje ostvariti svrha izricanja
krivične sankcije.142 Individualizirati znači konkretizirati u zakonu
utvrđenu kaznu, dok je sama suština individualizacije u ostvarenju
takvih mehanizama koji će omogućiti da se na učinioca krivičnog
djela primjeni ona kazna koja je u konkretnom slučaju adekvatna s
obzirom na karakteristike ličnosti učinioca i izvršenog krivičnog
djela. Termin „individualizacija“ upotrebljava se u teoriji u dva
smisla, i to kao: individualizacija krivične sankcije i individualizacija
tretmana.

142
B. Vučković, V. Vučković, Krivično pravo Crne Gore, Cetinje, 2009, str. 239.

215
Individualizacija krivične sankcije podrazumjeva odlučivanje suda o
tome koju će vrstu krivične sankcije primjeniti u konkretnom
slučaju, da li kaznu ili uslovnu osudu ili mjeru bezbjednosti itd.

Izraz individualizacija tretmana se koristi u peneloškoj literaturi.

Pod ovim izrazom se podrazumjeva prilagođavanje metoda
postupanja prema različitim kategorijama učinilaca krivičnih djela u
postupku izvršenja kazni zatvora.

Pojam individualizacije kazne može se svhatiti u širem i užem

smislu. U širem smislu individualizacija kazne predstavlja ukupan
proces koji počinje od izbora kazne pa do njenog izricanja (pa i u
toku njenog izvršenja), što znači da ona obuhvata i odmjeravanje
kazne. U užem smislu, individualizacija je jedan od principa na
osnovu kojeg se vrši odmjeravanje kazne, što podrazumjeva prije
svega i upoznavanje ličnosti učinioca. Prema tome, teško je
postaviti granicu između značenja ova dva pojma, pojma
odmjeravanja i individualizacije kazne.143 Sprovođenje
individualizacije praktično je uslovljeno nizom okolnosti (npr.
propisivanje alternativno više kazni za određeno krivično djelo
pruža sudu više mogućnosti da kaznu individualizira po vrsti, kod
kazne koja se izriče u različitim iznosima, veće su mogućnosti za
njenu individualizaciju po mjeri). Značajna su ovlašćenja suda
posebno u primjeni olakšavajućih i otežavajućih okolnosti,
zakonske mogućnosti ublažavanja ili pooštravanja kazne, način
odmjeravanja kazne u sticaju itd. Individualizacija kazne treba da
omogući da se lakše i potpunije ostvare ciljevi kriminalne politike u
određenom društvu. Cilj individualizacije morao se tražiti samo u
okviru opštih ciljeva krivičnopravne zaštite. Individualizacija
sankcije i individualizacija tretmana predstavljaju dvije faze
jedinstvenog procesa. S obzirom na činjenicu da se ovdje sudi
čovjeku a ne djelu pretpostavlja se upoznavanje ličnosti učinioca
krivčnog djela, što znači da je potrebno mediko-psihološko i
sociološko izučavanje delikventa. U savremenom krivičnom
zakonodavstvu ova pretpostavka ostvarena je samo u odnosu na
maloljetne delikvente, a kod punoljetnih izvršioca krivičnih djela
predviđa se sprovođenje tzv. socijalne ankete (prikupljanje
podataka o njihovom ranijem životu, socijalnoj sredini u kojoj žive i

143
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo Jugoslavije, Beograd, 1996, str. 401-406.

216
sl.), ali ne i njihovo mediko-psihološko ispitivanje u fazi krivičnog
postupka.

11.3. Olakšavajuće i otežavajuće okolnosti

Olakšavajuće i otežavajuće okolnosti su one okolnosti koje utiču na

odmjeravanje kazne u granicama propisane kazne za izvršeno
djelo. Pri odmjeravanju kazne sud prvenstveno mora imati u vidu
kaznu koja je propisana za učinjeno krivično djelo, jer je kazneni
okvir osnovno polazište za sud pri odmjeravanju kazne. Okolnosti
koje utiču da se učiniocu izrekne blaža kazna nazivaju se
olakšavajućim okolnostima, a okolnosti koje utiču da se izrekne
strožija kazna, nazivaju se otežavajućim okolnostima. Primjenom
olakšavajućih i otežavajućih okolnosti postiže se da se učiniocima
istih krivičnih djela izriču različite kazne, u zavisnosti na okolnosti
koje se odnose na djelo ili na učinioca. Sud sve oklolnosti cjeni pri
odmjeravanju kazne, izričući manju ili veću mjeru kazne u
zavisnosti od toga koje je okolnosti uzeo kao odlučujuće pri
kažnjavanju. Kod određivanja kazne u savremenom krivičnom
pravu veoma je značajan elemenat pravednosti, što znači da je
pravedna kazna samo ona kazna koja ne prelazi granicu krivice
učinioca. Dakle, opšta pravila kazne temelje se na načelu
srazmjernosti između težine krivičnog djela i stepena učiniočeve
odgovornosti, s jedne, i same kazne, s druge strane. U našem
krivičnom zakonodavstvu olakšavajuće i otežavajuće okolnosti nisu
sve iscrpno navedene, već zakon posebno ukazuje na neke od
njih, a koje su vezane za ličnost učinioca. U te okolnosti spadaju:
stepen krivične odgovornosti, pobude iz kojih je djelo učinjeno,
jačina ugrožavanja ili povrede zaštićenog dobra, okolnosti pod
kojima je djelo učinjeno, raniji život učinioca, lične prilike učinioca,
držanje učinioca poslije učinjenog krivičnog djela, imovno stanje
učinioca i druge okolnosti koje se odnose na ličnost učinioca.

Stepen krivične odgovornosti zavisi od stepena uračunljivosti i

krivice učinioca. Uračunljivost, kao sposobnost učinioca da shvati
značaj svog djela i upravlja svojim postupcima, može se
stepenovati s obzirom na to da li je ona većeg ili manjeg inteziteta,
dok psihičko stanje učinioca može se kretati od potpune
uračunljivosti do bitno smanjene uračunljivosti odnosno do

217
neuračunljivosti.144 Bitno smanjena uračunljivost i otklonjiva pravna
zabluda su fakultativni osnovi za ublažavanje kazne, odnosno sam
zakon je smatrao da u tim slučajevima niži stepen krivice može
voditi ublažavanju kazne.

Pobude iz kojih je djelo učinjeno obuhvataju unutrašnje psihičke

porive na određeno ljudsko ponašanje. Pri odmjeravanju kazne
nije beznačajan motiv pri donošenju odluke da se izvrši djelo (npr.
da li je neko izvršio krađu da bi obezbjedio neke svoje elementarne
životne potrebe, ili da bi se kockao, ili radi kupovine luksuznih kola
i sl.).

Jačina ugrožavanja ili povrede zaštićenog dobra obuhvata manju ili

veću težinu posljedice učinjenog djela. Kod odmjeravanja kazne
ova okolnost se mora konkretizovati i tačno utvrditi u kojoj mjeri je
učinjeno krivično djelo ugrozilo ili povrijedilo zaštićeno dobro (npr.
život, tjelo, imovinu), a naročito je u ovom pogledu značajna
posljedica.

Okolnosti pod kojima je djelo učinjeno su heterogenog karaktera, tj.

ovo je zbirni pojam za niz subjektivnih ili objektivnih okolnosti koje
su od značaja za odmjeravanja kazne. Objektivne okolnosti mogu
biti: vrijeme izvršenja krivičnog djela (npr. danju ili noću), sredstvo
izvršenja, broj lica koja su učestovala u izvršenju krivičnog djela,
iskorišćavanje nevolje ili nemoći lica koja su oštećena, izvršenje
krivičnog djela za vrijeme poplava, požara, zemljotresa i sl.

Raniji život učinioca je takođe vrlo važna okolnost za odmjeravanje

krivične sankcije, mada ima shvatanja da ova okolnost ne bi
trebala da se cjeni prilikom odmjeravanja kazne, posebno kao
olakšavajuća. Na osnovu proučavanja ranijeg života učinioca može
se zaključiti da li je on sklon takvom ponašanju, da li se odao
neradu, skitnji ili drugim negativnim ponašanjima. Kroz ovu
okolnost sud treba da dođe do saznanja da li izvršeno djelo
predstavlja slučajnu epizodu u životu učinioca, ili je ono rezultat
jednog opšteg asocijalnog načina života. Ranija neosuđivanost po
pravilu se smatra olakšavajućom okolnošću, odnosno sudska
praksa redovno uzima raniju neosuđivanost kao olakšavajuću
okolnost.

144
Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987, str. 1368.

218
U sudskoj praksi pod ličnim prilikama učinioca najčešće se
podrazumjeva zdravstveno stanje, starosna dob učinioca,
porodične prilike, ekonomsko stanje porodice, invalidnost učinioca,
društveni položaj, njegova profesija itd. Iz predočenog možemo
vidjeti da je ova okolnost dosta neodređena, a samim tim je teško
odrediti kada ima značaj olakšavajuće a kada značaj otežavajuće
okolnosti. Poznavanjem ličnih prilika učinioca je bitno za
ostvarivanje svrhe kažnjavanja s obzirom da kazna treba da
pogađa samo učinioca krivičnog djela.

Držanje učinioca poslije učinjenog krivičnog djela je okolnost koja

ukazuje na stav učinioca prema učinjenom djelu. I ovdje se mogu
razlikovati dvije grupe okolnosti. Jedna grupa okolnosti doprinosi
ublažavanju kazne. Te okolnosti bi, na primjer, bile kada učinilac
izražava kajanje za učinjeno djelo, kada nastoji da otkloni
posljedice krivičnog djela, kada se izvini žrtvi, kada pruži pomoć
žrtvi ili kada joj naknadi štetu. Druga grupa okolnosti doprinosi
pooštravanju kazne. Te okolnosti bi, na primjer, bile kada se
učinilac krivičnog djela saglašava sa djelom, smatra ga
opravdanim i izražava žaljenje što nije došlo i do teže posljedice,
kada laže na sudu, ili vrši uticaj na svjedoke itd. U sudskoj praksi je
zauzet stav da se nepriznavanje krivičnog djela ne može učiniocu
uzeti kao otežavajuća okolnost, dok se priznanje pod određenim
uslovima uzima kao olakšavajuća okolnost.

Imovno stanje učinioca je posebno značajna okolnost kod

odmjeravanja novčane kazne. Ona ne predstavlja olakšavajuću ili
otežavajuću okolnost, već više materijalni osnov za utvrđivanje
novčane kazne, posebno sa aspekta mogućnosti da je okrivljeni
isplati.145 Ova okolnost se može uzeti i kao olakšavajuća pri
odmjeravanju kazne zatvora kada se podvede pod lične prilike
učinioca.

Navedenim okolnostima nije iscrpljena lista mogućih subjektivnih

okolnosti, pa se pri odmjeravanju kazne uzimaju u obzir i druge
okolnosti koje se odnose na ličnost učinioca. Teško je navesti neku
od tih „drugih“ okolnosti koja se ne bi mogla podvesti pod neku od
predhodnih koje su izričito navedene. Kao subjektivne okolnosti
mogu se uzeti još starosna dob učinioca, njegovo obrazovanje i

145
B. Vučković, V. Vučković, Krivično pravo Crne Gore, Cetinje, 2009., str. 249.

219
vaspitanje, psihička labilnost, okolnost da li je djelo izvršeno iz
straha, ispoljena drskost i bezobzirnost pri izvršenju krivičnog djela
i sl. U praksi se pridaje značaj još nekim okolnostima, kao što je,
na primjer, sticaj krivčnih djela, izvršenje djela prema bliskom
srodniku, ubistvo roditelja od strane djeteta i sl. Sud mora u
svakom kokretnom slučaju utvrditi okolnosti koje smatra značajnim
za odmjeravanje kazne, i mora izvršiti njihovu klasifikaciju na
olakšavajuće i otežavajuće. Prema tome, sud mora kod
odmjeravanja kazne da izrekne pravičnu i logičnu kaznu kao
rezultat koji je dobio primjenom svih okolnosti. Kada su u pitanju
olakšavajuće i otežavajuće okolnosti sud odmjerava kaznu samo u
granicama posebnog minimuma i posebnog maksimuma, odnosno
sud ne može izreći blažu a niti težu kaznu od one koja je propisana
za izvršeno djelo.

11.4. Kvalifikatorne i ublažavajuće okolnosti

Kvalifikatorne i ublažavajuće okolnosti su one okolnosti koje utiču

na vrstu i visinu kazne u granicama koje zakon propisuje za
izvršeno djelo. Kvalifikatorne okolnosti su one koje određenom
krivičnom djelu daju poseban, teži vid, i kod postojanja tih okolnosti
nastaje druga, teža kvalifikacija krivičnog djela (npr. ubistvo iz
koristoljublja). Onda bi kod ovog krivičnog djela ta okolnost sa
otežavajuće prerasla u novo, kvalifikatorno krivično djelo ubistva –
teško ubistvo, a zakon za ovakva djela propisuje težu kaznu.
Za razliku od kvalifikatornih okolnosti, olakšavajuće okolnosti, koje
djelo čine privilegovanim, takođe su okolnosti usled kojih krivično
djelo dobija povoljniji status, s tim da djelo sada dobija lakši vid
(npr. ubistvo izvršeno u jakoj razdrženosti, izazvnoj napadom)
Ovakvo djelo ne bi imalo samo olakšavajuće okolnosti nego bi
imalo okolnost koja ga čini privilegovanim. I ovdje bi postojao lakši
oblik ubistva, odnosno ubistvo na mah, za koje zakon propisuje
blažu kaznu.
Krivični zakon poznaje još i osobito težak slučaj, a on postoji ako
krivično djelo predstavlja pojačanu društvenu opasnost, upornost ili
bezobzirnost, i što je djelo izazvalo naročito teške posljedice ili je
učinjeno pod drugim osobito otežavajućim okolnostima. Težak
slučaj prema okolnostima koje ga zasnivaju mogu se podijeliti u
dvije grupe i to: subjektivne i objektivne.

220
Subjektivne okolnosti se tiče učinioca krivičnog djela, gdje dolazi
do izražaja njegova naročita odlučnost, upornost i bezobzirnost pri
izvršenju krivičnog djela. Da bi postojao osobito težak slučaj,
potrebno je veći intezitet odlučnosti, upornosti ili bezobzirnosti.

Objektivne okolnosti ispoljavaju se kroz dva elementa. Pravo,

potrebno je da je djelo izazvalo naročito teške posljedice. Drugo,
potrebno je da je djelo izvršeno pod drugim osobito otežavajućim
okolnostima. Naročito teške posljedice će postojati kada je
izvršenjem krivičnog djela došlo do posljedice znatno većih
razmjera nego što se događaju u redovnim slučajevima. Osobito
otežavajuće okolnosti predstavaljaju sve one okolnosti pri čijem
postojanju učinjeno krivično djelo dobija naročito opasan vid,
odnosno da pod takvim okolnostima učinjeno djelo predstavlja
posebnu društvenu opasnost.146 Za postojanje ovog djela nužno je
da postoji bar jedna od subjektivnih i jedna od objektivinih
okolnosti.
Osobito lak slučaj krivičnog djela nije, analogno osobito teškom
slučaju, određen u Krivičnom zakonu kao opšti pojam. Dakle, niz
olakšavajućih okolnosti može kod lakših krivičnih djela u tolikoj
mjeri djelovati da učinjeno djelo dobije osobito lak vid. Sud u
svakom konkretnom slučaju, polazeći od svih olakšavajućih
okolnosti, ocjenjuje da li sve one zajedno učinjenom djelu daju
karakter osobito lakog krivičnog djela.

11.5. Ublažavanje kazne

Kazna propisana u granicama minimuma i maksimuma za

određeno krivično djelo primjerena je najčešćim slučajevima
individualizacije kazne. Ma koliko se pri donošenju zakona vodilo
računa o mogućim izuzetcima, u praksi ima slučajeva u kojima bi
se izricanje propisane kazne, pa ona bila i na granici posebnog
minimuma, pokazala prestrogom, Dakle, u određenim slučajevima i
pod određenim okolnostima sud može izreći blažu kaznu od
propisane za učinjeno krivično djelo. Prema tome, institut
ublažavanja kazne, odnosno način odmjeravanja kazne

146
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 381.

221
omogućava sudu da pod određenim uslovima može izreći kaznu
koja je blaža od propisane za krivično djelo za koje se odmjerava
kazna. Naš zakon, zapravo, proširuje mogućnost individualizacije
kazne izvan propisanih kaznenih okvira za izvršeno krivično djelo.
Na ovaj način, za ovakve slučajeve, zakonodavac, u stvari,
postavlja nove i niže posebne minimume, odnosno proširuje
mogućnost za sudsko određivanje kazne za krivična djela. U
odnosu na maksimum propisane kazne, takva mogućnost ne
postoji. Ublažavanje kazne se primjenjuje kod krivičnih djela gdje
se ciljevi primjene kazne mogu postići i sa manjom kaznom od
predviđene za izvršeno djelo, i u načelu može se primjeniti kod
svih djela i prema svim učiniocima. Ublažavanje kazne je moguće
kada to zakon izričito određuje, i onda kada sud procjeni da
postoje osobito olakšavajuće okolnosti, što znači da se i sa
ublaženom kaznom može postići svrha kažnjavanja. Prvo
ublažavanje se naziva zakonsko, a drugo sudsko ublažavanje
kazne. Oba slučaja su predviđena u zakonu i oba vrši sud. Razlika
je samo što je prvi slučaj vezan za unaprijed određene situacije,
dok je u drugom slučaju ostavljeno sudu da cijeni da li u
konkretnom slučaju postoje posebno olakšavajuće okolnosti koje
predstavljaju osnov za ublažavanje kazne.

Kod zakonskog ublažavanje kazne zakonodavac navodi slučajeve

kada se kazna može ublažiti. Postoje opšti i posebni osnovi za
ublažavanje kazne, kao i neograničeno ublažavanje kazne (kao
specifični osnov).

Opšti osnovi za ublažavanje kazne su: prekoračenje nužne

odbrane, prekoračenje granice krajnje nužde, izazivanje opasnosti
iz nehata kod krajnje nužde, bitno smanjena uračunljivost, pokušaj
krivičnog djela, kao i neuspjelo podstrekavanje i pomaganje.
Ublažavanje kazne se može činiti i u svim onim slučajevima u
kojima je predviđena mogućnost oslobađanja od kazne, ali sud
učinioca od kazne nije oslobodio. To su sljedeći slučajevi: izvršenje
krivičnog djela u prekoračenju granice nužne odbrane usljed jake
razdraženosti ili straha izazvanog napadom, prekoračenje granice
krajnje nužde pod osobito olakšavajućim okolnostima, ako je
učinilac bio u pravnoj zabludi iz opravdanih razloga, kao i kod
nepodobnog pokušaja i dobrovoljnog odustanka.

222
Posebni osnovi za ublažavanje kazne su predviđeni u posebnom
djelu zakona kod pojedinih krivičnih djela. Takva mogućnost postoji
kod svih onih krivičnih djela kod kojih je predviđena mogućnost
oslobađanja od kazne, s tim da sud učinioca krivičnog djela nije
oslobodio od kazne, pa se tada može primjeniti i tzv. neograničeno
ublažavanje kazne. Prema tome, zakonsko ublažavanje kazne
može biti neograničeno i sud se ne mora držati ograničenja za
ublažavanje kazne. Ublažavanje kazne je uvjek fakultativno, što
znači da zakon ni u jednom momentu ne obavezuje sud da
učiniocu ublaži kaznu.

Za sudsko ublažavanje kazne potrebna su dva uslova. Prvi uslov je

da postoje dvije ili više naročito olakšavajućih okolnosti. Druga
uslov je da sud ocjeni da se i sa ublaženom kaznom u konkretnom
slučaju može postići svrha kažnjavanja. Sud ima generalno
ovlašćenje da kaznu ublaži uvjek kada procjeni da postoje osobito
olakšavajuće okolnosti, koje ukazuju da se može postići svrha
kažnjavanja i sa ublaženom kaznom. Radi se o izuzetnim
ovlašćenjima sudova koje naši sudovi koriste i često
zloupotrebljavaju, odnosno izuzetak pretvaraju u pravilo. Naročito
je sporno da li je dozvoljeno sudsko ublažavanje kazne u slučaju
postojanja i neke otežavajuće okolnosti. Jedni smatraju da uz
olakšavajuće mogu postojati i otežavajuće okolnosti, ali je bitno da
se sa ublaženom kaznom može postići svrha kažnjavanja, s tim da
su olakšavajuće okolnosti dominantne. Ublažavanje kazne je uvjek
fakultativno i kod sudskog ublažavanja kazne.

11.6. Oslobođenje od kazne

Po pravilu, krivično odgovornom učiniocu krivičnog djela izriče se

kazna. Prilikom odmjeravanja kazne, a uzimajući sve olakšavajuće
okolnosti, sud učiniocu može izreći blažu kaznu u granicama
propisane, a može mu i ublažiti kaznu ako za to postoje zakonski
uslovi. Prema tome, oslobađanje od kazne je odstupanje od pravila
da se krivično odgovornom učiniocu krivičnog djela uvjek mora
izreći kazna. Dakle, riječ je o nekoj vrsti zakonsko-sudskog
pomilovanja. Sud je utvrdio postojanje krivičnog djela, odnosno
krivične odgovornosti učinioca, ali iz određenih razloga kazna se
ne izriče, tj. odustaje se od kažnjavanja. U životu i praksu se

223
javljaju slučajevi da učiniocu nije neophodno a ni opravdano izreći
nikakvu kaznu zbog izvršenog krivičnog djela. Ovdje se osuđeno
lice, koje je krivo i kome se upućuje prijekor za učinjeno krivično
djelo, oslobađa od kazne. Za razliku od ublažavnja kazne, sud
učinioca može osloboditi od kazne samo u onim slučajevima koji
su izričito predviđeni u krivičnom zakonu.
Svi osnovi za oslobađanje od kazne se djele u opšte ili posebne.
Opšti osnovi su: prekoračenje granice nužne odbrane usljed jake
razdraženosti ili propasti izazvane napadom, prekoračenje granice
krajnje nužde pod osobito olakšavajućim okolnostima, pravna
zabluda iz opravdanih razloga, nepodobni pokušaj, dobrovoljni
odustanak, dobrovoljno sprečavanje izvršenja krivičnog djela od
saizvršioca, podstrekača ili pomagača. Posebni osnovi, prije svega
iz kriminalno-političkih razloga, predviđeni su kod pojedinih
krivičnih djela kao fakultativni osnovi za oslobađanje od kazne (npr.
kada učinilac vrati oduzetu ili prisvojenu stvar, nadoknadi štetu ili
na neki drugi način odkloni štetne posljedice krivičnog djela, ili
kada postoji tzv. iskreno kajanje, prije nego što je saznao da je
odkriven). Oslobađanje od kazne je, po pravilu, fakultativno.
Izuzetno, ponekad zakon predviđa obavezno oslobađanje od
kazne. Poseban slučaj oslobađanja od kazne zakon predviđa kod
krivčnih djela učinjenih iz nehata, s tim da je i kao takav ograničen.
Postoje i slučajevi kada posljedice djela tako teško pogađaju
učinioca da izricanje kazne u takvom slučaju očigledno ne bi
odgovaralo svrsi kažnjavanja, pa stoga, u tom slučaju ni razlozi
pravednosti, niti razlozi generalne ni specijalne prevencije ne
zahtjevaju kažnjavanje, a eventualno izricanje kazne bi tek
predstavljalo golu represiju (npr. kada učinilac pruzrokuje
saobraćajnu nesreću u kojoj strada njegov bliski rođak, bračni dug
ili neka druga bliska osoba).
Oslobađanjem od kazne se ne dira u postojanje krivičnog djela.
Ono u svim elementima postoji, što znači da se oslobađa od kazne
onaj učinilac krivičnog djela koji se u načelu može kazniti. Kod
oslobađanja od kazne sud donosi osuđujuću presudu kojom se
učinilac proglašava odgovornim za učinjeno krivično djelo, ali se
oslobađa od kazne. Dakle, radi se osuđujućoj presudi, ona se
upisuje u kaznenu evidenciju koja se briše nastupanjem zakonske
rehabilitacije, pod uslovom da osuđeni u roku od jedne godine od
dana pravosnažnosti sudske odluke ne učini novo krivično djelo.

224
 11.7. Odmjeravanje kazne u slučaju povrata

Povrat predstavlja veoma značajan kriminološki i krivičnopravni

problem. U teoriji krivičnog prava naročito je razmatrano pitanje
pravne prirode povrata. Povrat postoji onda kada učinilac koji je
osuđivan ponovo učini krivično djelo. Osnovni problem koji se tom
prilikom postavlja jeste dilema da li povrat treba da bude samo
okolnost koja će uticati na odmjeravanje kazne ili okolnost koja
utiče i na ocjenu odgovornosti učinioca, odnosno povratnika.147
Prema ovome, prilikom odlučivanja o visini kazne, povrat
predstavlja fakultativno otežavajuću okolnost. Do pooštravanja
kazne dolazi iz kriminalno-političkih razloga, što znači da treba da
se sprječi dalja kriminalna aktivnost učinioca, a kazna koja mu je
izrečena za ranije učinjeno krivično djelo očigledno nije uticala na
učinioca kao preventivno sredstvo. Povrat nije samo oklnost koja
utiče na odmjeravanje kazne učinioca krivičnog djela, nego je, u
većoj mjeri, okolnost koja bitno utiče na odgovornost učinioca.
Prema shvatanju, koje se može smatrati prihvatljivim, povrat
ukazuje na postojanje povećane odgovornosti učinioca, kao i na
stepen opasnosti takvog lica. Ovo znači da kod učinioca postoje
posebne sklonosti ka vršenju krivičnih djela, te da povrat nije samo
slučajna okolnost, već je to izraz ličnosti koja predstavlja izvjesnu
opasnost. I ako postoje razlike u određivanju krivičnog pojma
povrata, opšte je prihvaćeno njegovo razlikovanje na opšti i
specijalni. Specijalni povrat postoji kada je učinilac ponovo učinio
isto ili istovrsno krivično djelo, a opšti povrat postoji kad je učinilac
ponovo izvršio neko drugo krivično djelo, ali različito od onoga koje
je ranije izvršeno. Međutim, u kriminološkoj literaturi pojam
specijalnog i opšteg povrata se vezuje za prirodu izvršenih djela,
pa će specijalni povrat postojati kad su sva krivična djela izvršena
iz istih ili sličnih pobuda i takvi delikventi se u kriminologiji nazivaju
homotropi. Opšti povrat postoji kad krivična djela nisu vezana
istom pobudom izvršenja i takvi delikventi se nazivaju politropi.
Podjela povrata na opšti i posebni može imati i praktične
posljedice. Specijalni povrat kod nekih krivičnih djela je
kvalifikatorna okolnost, dok u nekim zakonodavstvima se uzima
kao otežavajuća okolnost pri odmjeravanju kazne. Postoje
shvatanja prema kojima u slučaju povrata teže kažnjavanje nije
147
M. Radovanović, O. S. str. 270.

225
opravdano. Kao argumenti za takvo shvatanje iznose se da
krivično djelo izvršeno od povratnika objektivno nije teže jer je
proizvelo iste posljedice kao da ga je izvršio primarni učinilac, pa
prema tome, izricanje teže kazne povređuje princip pravičnosti
kažnjavanja.

Ako se gleda sa subjektivne strane, povrat ne mora nužno

povlačiti viši stepen krivične odgovornosti nego što je slučaj kod
primarnih delikvenata.

Dosadašnje iskustvo pokazuje da povećanje kazne nije

racionalno rješenje, jer se ovaj problem nije mogao rješavati
strogim kažnjavanjem. Stroža kazna zasniva se na objektivnoj
okolnosti – ponovnom izvršenju krivičnog djela, ali se zanemaruje
niz različitih uzroka individualnog karaktera koji su doveli do
povrata. Međutim, opravdanost težeg kažnjavanja u slučaju
povrata danas se primarno razmatra s obzirom na društvenu
potrebu. Teže kažnjavanje povratnika zasniva se na razlozima
kriminalne politike koji vrjede pod uslovom da se pooštrenom
kaznom mogu bolje ostvariti ciljevi generalne i specijalne
prevencije. Istraživanja povrata koja su do sada sprovedena ne idu
u prilog ispunjenju navedenih uslova, jer kretanje broja recidivista
po pravilu nije uslovljeno kaznenom politikom, nego opštim
kretanjem kriminaliteta. Rješenja savremenih zakonodavstava u
pogledu krivičnopravnog značaja povrata mogu se svrstati u tri
osnovne grupe.

Prvu grupu čine zakonodavstva u kojima je povrat samo

pooštravajuća okolnost kod odmjeravanja kazne.

Drugu grupu čine zakonodavstva u kojima se prema

običnim povratnicima primjenjuje pooštrena kazna, dok se prema
profesionalnim delikventima, odnosno delikventima iz navike i
delikventima po tendenciji primjenjuju i kazna i posebna mjera
bezbjednosti.

Treću grupu čine zakonodavstva koja predviđaju primjenu

posebne krivične sankcije prema multi recidivistima.

Naše ranije krivično zakonodavstvo je razlikovalo tzv. obični i

višestruki povrat. Današnji krivični zakon predviđa pooštravanje

226
kazne samo u slučaju višestrukog povrata. Zakon predviđa više
uslova koji moraju biti ispunjeni da bi se učinilac krivičnog djela
smatrao višestrukim povratnikom. Ti uslovi se odnose na: raniju
osuđivanost, izvršeno krivično djelo, ličnost učinioca, i vremenski
razmak između ranije osude i novog krivičnog djela.

Kada se imaju u vidu uslovi koji se odnose na raniju osuđivanost,

učinilac treba da je osuđivan dva ili više puta, tj. moraju postojati
najmanje dvije osude. Jedinstvena kazna za krivična djela u sticaju
smatra se jednom osudom. U obzir dolaze samo osude za krivična
djela koja su izvršena sa umišljajem. Ukoliko se osuda odnosi na
više krivičnih djela izvršenih u sticaju, najmanje jedno od tih djela
mora biti izvršeno sa umišljajem. Potrebno je da je učinilac dva ili
više puta bio osuđivan na kaznu zatvora od najmanje jednu
godinu, što znači da ovaj uslov neće postojati ako je jedna osuda
bila, na primjer, zatvor u trajanju od šest mjeseci, a druga zatvor
od osamnest mjeseci.

U pogledu uslova koji se odnose na krivično djelo, potrebno je da

je djelo učinjeno sa umišljajem, a da je za učinjeno djelo propisana
kazna zatvora. Ukoliko učinilac odgovara za više krivičnih djela u
sticaju, prvi uslov je ispunjen ako umišljaj postoji bar u odnosu na
jedno od izvršenih djela.

U pogledu uslova koji se odnose na ličnost učinioca, učinilac mora

da pokazuje sklonost činjenju krivičnih djela. Ovaj element je
najteže utvrditi. Dakle, radi se o uvjerenju suda, a koje mora biti
zasnovano na određenim okolnostima. Ako učinilac često vrši
krivična djela, to neće biti apsolutno dovoljan dokaz. Sud mora da
stekne uvjerenje koje treba da se zasniva na sveukupnoj ocjeni
ličnosti učinioca, pobuda iz kojih su vršena krivična djela, srodnosti
izvršenih krivičnih djela, ponašanju učinioca, i njegovog načina
života, itd.

Kada je u pitanju vremenski razmak između ranije osude i novog

krivičnog djela, ovaj uslov je ispunjen ako od dana odpuštanja
učinitelja sa izdržavanja ranije izrečene kazne do izvršenja novog
krivičnog djela nije proteklo pet godina. Kod izricanja strožije
kazne, sud za slučaj višestrukog povrata ne smije izreći kaznu koja
prelazi dvostruku mjeru propisane kazne, a niti petnaest godina
zatvora.

227
 11.8. Odmjeravanje kazne za krivična djela u sticaju

Posebne teškoće nastaju kod odmjeravanja kazne za krivična djela

u sticaju. Postoje posebna pravila u svim zakonodavstvima kojima
je to regulisano. Naš zakon ne pravi razliku, odnosno izjednačava
idealni i realni sticaj, ali pri odmjeravanju kazne treba voditi računa
o razlikama koje među njima postoje. Dakle, bilo da je riječ o
idealnom ili realnom sticaju, sud uvjek izriče jednu jedinstvenu
kaznu, koja obuhvata sva krivična djela koja čine sticaj. Kod
odmjeravanja kazne, osnovno pitanje koje se postavlja za krivična
djela u sticaju odnosi se na način određivanja zajedničke ili
jedinstvene kazne za sva djela koja se nalaze u sticaju. U
krivičnom zakonodavstvu uglavnom su prihvaćena tri osnovna
mišljenja. Po jednom, jedinstvena kazna se odmjerava na osnovu
kazni koje su utvrđene za pojedina izvršena krivična djela, a te
kazne su osnov za izricanje-odmjeravanje jedinstvene kazne. Po
drugom, jedinstvena kazna se odmjerava s obzirom na kazne koje
su propisane za krivična djela izvršena u sticaju. Način
odmjeravanja jedinstvene kazne određen je jednostavno. Ona se
sastoji u povećanju najviše pojedinačno utvrđene kazne. Po
trećem, jedinstvena kazna se ne odmjerava prema zaprjećenim
kaznama, a niti se prethodno utvrđuju ili izriču kazne za svako
krivično djelo u sticaju, nego se kazna izriče na osnovu sveukupne
ocjene izvršenih krivičnih djela, u okviru opšteg minimuma i opšteg
maksimuma određene vrste kazne. Ovo rješenje se uglavnom
koristi kod maloljetnika. U našem krivičnom zakonodavstvu
prihvaćeno je prvo rješenje, tj. rješenje prema kojem se
jedinstvena kazna odmjerava na osnovu prethodno utvrđenih
pojedinačnih kazni za svako djelo u sticaju. U odnosu na
maloljetnike ne utvrđuju se prethodno vaspitne mjere ili kazna
maloljetničkog zatvora posebno za svako djelo u sticaju. U našem
zakonodavstvu prihvaćena su tri osnovana sistema za
odmjeravanje kazne, a to su: sistem kumulacije, sistem asperacije,
i sistem apsorpcije.

Prema sistemu kumulacije, za svako od izvršenih djela utvrđuje se

kazna, a jedinstvena kazna se izriče tako što se saberu sve
pojedinačno odmjerene kazne, tako da jedinstvena kazna

228
odgovara zbiru pojedinačno utvrđenih kazni. Ovaj sistem kod nas
se koristi, uglavnom, kod novčanih kazni.

Sistem asperacije primjenjuje se u slučaju kada su za pojedina

djela u sticaju utvrđene kazne zatvora. Po principu asperacije, ako
je za više djela utvrđeno više kazni zatvora, sud će izreći
jedinstvenu kaznu koja mora biti veća od svake pojedinačne, ali ne
smije dostići zbir utvrđenih kazni, niti prjeći opšti maksimum kazne
zatvora (npr. ako je za tri djela utvrđena kazna zatvora od jedne,
dvije, i tri godine jedinstvena kazna se mora kretati u rasponu od tri
godine i jednog mjeseca do pet godina i jedanaest mjeseci).

Sistem apsorpcije je redovan u krivičnim sistemima koji poznaju

najteže kazne, poput smrtne kazne ili kazne doživotnog zatvora.
Ove kazne po svojoj prirodi, i kao najteže, absorbuju druge kazne.
Dakle, ovaj sistem se primjenjuje kada je za neko krivično djelo u
sticaju sud utvrdio kaznu dugotrajnog zatvora koja u tom slučaju
absorbuje sve druge kazne. Postoji i tzv. nužna apsorcija u slučaju
da je za jedno krivično djelo utvrđena kazna zatvora od trideset
dana, a za drugo u trajanju od šest mjeseci ili duže, iako se radi o
kaznama zatvora, ovdje apsorpcija ne dolazi u obzir, jer se kazna
preko šest mjeseci ne može izricati na dane, a prema
apsorpcionom principu jedinstvena kazna ne može dostići zbir
kazni zatvora. Ovi slučajevi se nazivaju nužnom apsorpcijom jer je
njihova pimjena nužna iz razloga što se ne može primjeniti
asperacioni sistem koji se kod kazne zatvora primjenjuje kao
osnovni princip.

11.9. Odmjeravanje kazne osuđenom licu

Pravila o odmjeravanju kazne za djela u sticaju primjenjuju se i u

slučaju suđenja osobi koja je već osuđena za neko krivično djelo.
To ne vrijedi i za povrat pa se izdržana kazna neće objedinjavati s
kaznom za novo krivično djelo počinjeno nakon izdržane prethodne
kazne. Međutim, odredbe o odmjeravanju kazne za krivična djela u
sticaju primjeniće se i na počinitelja koji je pravosnažno osuđen za
jedno krivično djelo ali je, prije nego što je počeo izdržavati kaznu
po toj osudi, počinio novo krivično djelo. Zakon u tom pogledu
razlikuje dvije situacije: a) kada se sudi osuđenoj osobi za krivično

229
djelo učinjeno prije nego što je započelo izdržavanje kazne po
ranijoj osudi, i b) kad se sudi osuđenom licu za krivično djelo
učinjeno za vrijeme izdržavanja kazne.

a) Kada se sudi osuđenoj osobi za krivično djelo učinjeno prije

nego što je započelo izdržavanje kazne po ranijoj osudi, može doći
u dva slučaja. Prva situacija je da je krivično djelo bilo izvršeno i
prije donošenja osude za drugo djelo, ali sud za to nije znao, inače
bi primjenio odredbe o sticaju. Druga situacija ako osuđeno lice
prije nego što je započelo izdržavanje kazne po ranijoj osudi izvrši
još neko krivično djelo. U oba ova slučaja primjenjuje se isto
pravilo, izrečana kazna uzima se kao utvrđena, učiniocu se sudi za
krivično djelo koje je učinjeno prije nego što je započelo sa
izdržavanjem ranije osude i za to mu se utvrđuje kazna, pa se
primjenom pravila o odmjeravanju kazne za djela u sticaju izriče
jedinstvena kazna.

Kad se sudi osuđenom licu za krivično djelo učinjeno za vrijeme

izdržavanja kazne, primjenjuju se iste odredbe kao i za krivična
djela učinjena za vrijeme izdržavanja kazne dugotrajnog zatvora,
zatvora ili maloljetničkog zatvora. I u ovakvim slučajevima za
izvršeno krivično djelo utvrđuje se kazna, a ranije izrečena kazna
se uzima kao utvrđena, pa se na osnovu toga izriče jedinstvena
kazna, naravno uz uračunavanje djela izdržane kazne. Zakon
predviđa i mogućnost izuzetnog odstupanja od ovog pravila, ako
se primjenom tih odredbi ne bi mogla ostvariti svrha kažnjavanja,
obzirom na trajanje neizdržanog djela ranije izrečene kazne. Sud je
obavezan da učinitelju izrekne kaznu neovisnu od ranije izrečene
kazne (npr. ako osuđenik koji je osuđen na petnaest godina
zatvora, koji poslije izdržanih dvanest godina učini krivično djelo za
koje se izrekne kazna od deset godina, ako se primjenjuju pravila o
odmjeravanju kazne za djela u sticaju on bi praktično ostao
nekaženjen za to novo krivično djelo jer se ne može izreći
jedinstvena kazna zatvora duže od petnaest godina). Osuđenik koji
za vrijeme izdržavanja kazne zatvora ili maloljetničkog zatvora
učini krivično djelo za koje je propisana novčana kazna ili kazna
zatvora do jedne godine, kažnjava se disciplinski.

230
 11.10. Uračunavanje pritvora i ranije kazne

Pritvor je mjera koja se u krivičnom postupku primjenjuje radi

obezbjeđenja prisustva okrivljenog i uspješnog vođenja krivičnog
postupka. Pritvor kao mjera obezbjeđenja okrivljenog u krivičnom
postupku razlikuje se od kazne. Vrijeme provedeno u pritvoru kao i
svako lišenje slobode u vezi sa krivičnim djelom, uračunava se u
izrečenu kaznu, bez obzira o kojoj se kazni radi.148 Pritvor je
prinudna mjera koja se određuje prema licu koje učini krivično
djelo. Pritvor, kao i kazna, može teško pogoditi okrivljenog, iako je
po svojim ciljevima različit od kazne. Postoje različita mišljenja da li
trajanje pritvora treba uračunati u izrečenu kaznu. Po jednom
mišljenju, pitvor uvjek treba uračunati u izrečenu kaznu, jer bi u
suprotnom učinilac faktički izdržao dužu kaznu od one na koju je
osuđen. Po drugom mišljenju, polazi se od toga da okrivljeni često
svojim držanjem izaziva potrebu da se prema njemu odredi pritvor,
dakle na određeni način je kriv za preduzimanje ove mjere.

U našem krivičnom pravu vrijeme provedeno u pritvoru, kao i

svako lišenje slobode u vezi sa krivičnim djelom, obavezno se
uračunava u izrečenu kaznu lišenja slobode i novčanu kaznu. Pod
svakim drugim lišenjem slobode podrazumjeva se, na primjer,
zatvaranje učinioca djela do privođenja istražnom sudiji, vrijeme
provedeno na posmatranju u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi,
izdržana kazna ili dio kazne u inostranstvu i sl. Pored navedenog,
moguće je da neka osoba bude kažnjena za prekršaj, privredni
prestup ili povredu vojne discipline, a da se istoj osobi kasnije sudi
za krivično djelo čija obilježja obuhvataju i obilježja prekršaja,
privednog prestupa, odnosno povrede vojne discipline. U svim
ovim slučajevima u kaznu izrečenu za krivično djelo uračunava se
zatvor, vojnički pritvor ili novčana kazna koji su već izdržani
odnosno plaćeni za pomenuti prekršaj, privredni prestup ili povredu
vojne discipline. Pri svakom uračunavnju, dan lišenja slobode
izjednačava se sa iznosom od 100 KM.

148
B. Vučković, V. Vučković, Krivično pravo Crne Gore, Tivat, 2011, str. 262

231
 Glava treća

MJERE UPOZORENJA

1. Opšta izlaganja o uslovnoj osudi i sudskoj

opomeni

Među krivičnim sankcijama posebno mjesto zauzimaju uslovna

osuda i sudska opomena, i one predstavljaju upozoravajuće
sankcije koje se nazivaju još i mjere upozorenja, odnosno
admonitivne sankcije (admonitio-opomena). Gledano istorijski, ove
krivične sankcije se po prvi put javljaju u krivičnim zakonima krajem
devetnaestog vjeka, pojavom shvatanja da kazne nemaju za cilj
odmazdu prema učiniocu krivičnog djela, nego treba da imaju za
cilj popravljanje i osposobljavanje učinioca za društveno koristan
rad. Od momenta kad je napušteno shvatanje da je kazna sredstvo
za ostvarenje odmazde, otvoren je put saznanju da nije neophodno
u slučaju izvršenja svakog krivičnog djela reagovati kaznom
odnosno da interesi politike suzbijanja kriminaliteta ne iziskuju
uvjek da se izrečena kazna izvrši.149 Drugim rječima, pojavila se
potreba za krivičnim sankcijama koje će se iscrpljivati samo u
izricanju, odnosno u prekoru učinioca zbog krivičnog djela koje je
učinio, i upozorenju da to više ne čini, jer će, u suprotnom, biti
kažnjen nekom težom kaznom.150 Dakle, radi se o krivičnim
sankcijama koje su lišene retributivnog karaktera, odnosno, to su
krivične sankcije koje opominju odnosno upozoravaju učinioca
krivičnog djela, stim da tog učinioca ne lišavaju slobode niti ga
ograničavaju u pravima.
Uslovna osuda u nekim zakonodavstima sastoji se u nametanju
određenih obaveza učiniocu krivičnog djela, a često i njegovom
stavljanju pod nadzor odgovarajuće službe. U drugim
zakonodavstvima uslovna osuda znači samo odlaganje izvršenja
izrečene kazne, pod uslovom da osuđeni ne izvrši novo krivično
djelo i da izvrši druge obaveze koje mu odredi sud. Kod sudske
opomene, u stvari, to je mjera upozorenja učiniocu o
nedozvoljenosti njegovog ponašanja, sa stavljanjem u izgled

149
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 405.
150
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 352.

232
izricanja kazne ako se ponovi vršenje krivičnog djela. Između
sudske opomene i uslovne osude postoje razlike, ali one imaju i
zajedničke karakteristike. Razlika je u tome što je sudska opomena
mjera prekora-opomene da je ponašanje učinioca nezakonito, a
uslovna osuda ima drugu dimenziju i smisao. Kao zajedničke
karakteristike možemo navesti sljedeće: sudska opomena i
uslovna osuda se po pravilu primjenjuju kod lakših krivičnih djela,
obje ove mjere orjentisane su ka učiniocu krivičnih djela, a
njihovom primjenom prvenstveno se nastoji vaspitno djelovati na
učinioca da ne ponovi djelo. I sudska opomena i uslovna osuda
objedinjuju ciljeve generalne i specijalne prevencije. Obadvije
imaju izrazito humanistički karakter itd.. Uslovna osuda i sudska
opomena imaju, kao i druge krivične sankcije, za opšti cilj zaštitu
društva od kriminaliteta putem suzbijanja društveno opasnih
djelatnosti.151 Prema tome, svrha uslovne osude i sudske opomene
sastoji se u tome da se prema učiniocima lakših krivičnih djela ne
primjenjuje kazna kad se može očekivati da će upozorenje uz
prjetnju kazne (uslovne osude) ili samo upozorenje (sudska
opomena) dovoljno uticati na učinioca da ne vrši krivična djela.
Sudska opomena i uslovna osuda, za zamjenu kratkotrajne kazne
zatvora, su najpogodnije krivičnopravne mjere. Uslovna osuda,
istoriski posmatrana, nastala je kao pokušaj da se popravljanje
učinioca krivičnog djela ostvari bez kažnjavanja. Dakle, sud se
rukovodi time da izricanje ovih krivičnih sankcija izbjegava izricanje
kazne, jer kazna može da ima štetne posljedice za učinioca
krivičnog djela, ma kakva ona bila.

151
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1988, str. 407.

233
 2. Uslovna osuda
2.1. Pojam uslovne osude

Uslovna osuda nastala je u nekim državama SAD i u Engleskoj

sredinom XIX vjeka. Kasnije se prenijela i u druge evropske države
dok je danas prihvaćena skoro u svim savremenim krivičnim
zakonodavstvima kao alternativa kratkotrajnim kaznama zatvora,
te jedna od mjera krivičnopravnog reagovanja na slučajeve lakšeg i
srednjeg kriminaliteta. Nastala je prvobitno kao zamjena za
katkotrajne kazne lišenja slobode. Uslovna osuda je nakon
uvođenja u zakonodavstvo i praksu nekih zemalja pokazala i niz
drugih pozitivnih strana. Kao osnovna karakteristika uslovne osude
jeste težnja za postizanjem maksimalnih rezultat u suzbijanju
određene vrste kriminaliteta uz minimalno angažovanje države.
Uvođenje i prihvatnje u savremenom krivičnom pravu, kako neki
tvrde, nije bila humanizacija krivičnih sankcija, već je razlog za
njeno široko prihvatanje i čestu primjenu, bila upravo njena
efikasnost bez nekog naročitog angažovanja od strane države.152
Danas razlikujemo tri tipa uslovne osude: anglosaksonski,
kontinentalni i mješoviti.

Anglosaksonski ili probacijski sistem predstavlja najstariji sistem

uslovne osude koji je nastao u okviru anglosaksonskog pravnog
sistema. Prvo se pojavio u Engleskoj, da bi se kasnije prenio u
države SAD-a. Suština ovog sistema sastoji se u uslovnom
odlaganju kažnjavanja, s tim da se učinilac krivičnog djela stavlja
pod nadzor odgovarajuće službe. Dakle, sudi se učiniocu krivičnog
djela i utvrđuje njegova krivična odgovornost, dok se utvrđivanje i
izricanje kazne vremenski odlaže, na vrijeme koje sud odredi. To je
vrijeme prokušavanja, a cjelo to vrijeme učinilac krivičnog djela je
pod nadzorom odgovarajuće službe. Vrsta i visina kazne će se
izreći učiniocu krivičnog djela ukoliko ne izvrši obaveze koje su mu
uslovnom osudom nametnute i ukoliko izvrši novo krivično djelo u
vrijeme provjeravanja. Osoba koja vrši nadzor nad uslovno
osuđenim je posebno školovani socijalni radnik. Njegov je zadatak
da vrši nadzor nad ponašanjem uslovno osuđenog lica, da mu
pomaže u rješavanju konkretnih problema i da ga savjetuje, a sve
152
T. Vasiljević, Uslovna osuda, Beograd, 1935. str. 36.

234
sa ciljem njegove resocijalizacije i ponovne integracije u društvo.
Od uslovno osuđenog se zahtjeva aktivno učešće, njegova aktivna
saradnja sa osobom koja je zadužena za njegov nadzor. Ukoliko
lice, koje je uslovno osuđeno ispuni postavljene uslove, odnosno
ne učini novo krivično djelo, smatraće se da nije ni osuđivano. Kao
dobra strana ovog sistema je da se lice koje je osuđeno ne tretira
kao osuđenik. Kao loša strana ovom sistemu se prepisuje veliki
protek vremena do suđenja, u slučaju opoziva uslovne osude, a
samim tim dokazi o krivičnom djelu u velikoj mjeri su već nestali, a
onda je upitno i pravilno presuđivanje.

Kontinentalni ili francusko-belgijski sistem prihvaćen je u evropskim

krivičnim zakonodavstvima, i u nekim državama latinske Amerike.
Uveden je prvi put u Belgiji 1888. godine, a zatim u Francuskoj
1891. godine. Uslovna osuda po ovom sistemu sastoji se u
uslovnom odlaganju izvršenja izrečene kazne. Dakle, za učinjeno
krivično djelo učiniocu se sudi i donosi osuđujuća presuda, s tim da
se njeno izvršenje odlaže pod određenim uslovima, a uslovno
osuđeno lice ne stavlja se pod nadzor u vrijemetrajanja uslovne
osude. Dobra strana ovog sistema je što nema ponovnog suđenja
u slučaju opoziva uslovne osude, nego se izvršava kazna iz ranije
donijete presude. Loša strana ovog sistema je u tome što se
učinilac krivičnog djela smatra osuđenim licem za sve vrijeme
trajanja uslovne osude. Kod kontinentalnog sistema izricanje
uslovne osude nije uslovljeno prethodnim pristankom učinioca
krivičnog djela.

Mješoviti sistem se pokazuje kao najpogodniji sistem uslovne

osude ako se imaju u vidu loše i dobre strane anglosaksonskog i
kontinentalnog sistema. Prema tome, u mješovitom sistemu,
uslovna osuda je odlaganje izvršenja izrečene kazne, uz
istovremeno stavljanje osuđenog pod nadzor odgovarajuće službe.
U osnovi ovog sistema je kontinentalni sistem uslovne osude, s tim
da osuđeni nije prepušten sam sebi, odnosno pruža mu se pomoć i
vrši nadzor nad njegovim ponašanjem. Neka zakonodavstva
poznaju i tzv. parcijalnu uslovnu osudu (npr. francusko i austrijsko),
kojim se uslovno odlaže samo jedan dio izrečene kazne (npr. sud
osudi učinioca krivičnog djela na jednu godinu zatvora, s tim da se
šest mjeseci uslovno odlaže).

235
Danas sve veći broj krivičnih zakonodavstava prihvata paralelno
više modaliteta uslovne osude, tako što se najčešće uzima jedan
kao osnovni, dok je primjena drugog namjenjena po pravilu
posebnim kategorijama učinilaca krivičnih djela.

2.2. Uslovna osuda u krivičnom pravu Bosne i Hercegovine

Krivično zakonodavstvo u Bosni i Hercegovini preuzelo je

koncepciju uslovne osude iz jugoslovenskog krivičnog
zakonodavstva, gdje je bio dominantan kontinentalni sistem
uslovne osude sve do 1959. godine, kada je izvršena reforma
dodavanjem zakonske mogućnosti mlađim punoljetnim licima (od
18-21 god.) da im se uz uslovnu osudu izrekne i vaspitna mjera
pojačanog nadzora od strane organa starateljstva. Ovim je
otvorena mogućnost mješovitog sistema uslovne osude, pa je
Krivičnim zakonom SFRJ iz 1977. godine uslovna osuda
predviđala zaštitni nadzor čime je uveden mješoviti sistem.
Uslovnu osudu kao mjeru upozorenja predviđa i (KZ BiH. čl. 58-67,
KZ FBiH. čl. 62-70, KZRS. čl. 46-53, KZBD BiH. čl. 59-70.).
Uslovna osuda je prihvaćena u skoro svim zakonodavstvima kao
krivčna sankcija, ali su u vezi s njom, u nauci krivičnog prava
mišljenja podjeljena. Uslovna osuda u našem krivičnom pravu u
izvjesnoj mjeri se oslanja na rješenja koja su prihvaćena u
anglosaksonskom i kontinentalnom pravu, s tim da nije identičan ni
sa jednim od tih sistema. Kao i u anglosaksonskom sistemu, i u
našem pravu uslovna osuda predstavlja odlaganje izricanja kazne
učiniocu krivičnog djela. Prema tome, radi se o upozorenju uz
prijetnju kaznom, a ne o osudi na kaznu. Postoje dvije bitne razlike
između anglosaksonskog i našeg sistema. Kao prva razlika,
uslovna osuda u anglosaksonskom sistemu sastoji se u stavljanju
pod nadzor i sama prijetnja kaznom ne postoji kao samostalna
krivična sankcija, a u našem sistemu uslovna osuda može ali i ne
mora biti praćena zaštitnim nadzorom, odnosno moguće je izreći
samo prijetnju kaznom. Kao druga razlika, u anglosaksonskom
sistemu učiniocu se prijeti kaznom koja nije unaprijed određena,
već se u slučaju potrebe ta kazna naknadno utvrđuje u posebnom
sudskom postupku, dok je u našem pravu prijetnja kaznom je
određena.

236
Za razliku od evropskog sistema, u kome se učiniocu kazna izriče,
u našem sistemu kazna se samo utvrđuje, a izriče se tek onda
kada dođe do opoziva uslovne osude.
Izricanje kazne kod uslovne osude dovodi do zaključka da je u
pitanju osuda na kaznu, čime uslovna osuda gubi karakter
samostalne krivične sankcije. Da bi se stvorili uslovi za izricanje
uslovne osude, potrebno je da se ispune tri kumulativno
postavljene predpostavke.

Kao prvo, da je učinjeno krivično djelo i da je učinilac krivično

odgovoran, što znači da se prije izricanja uslovne osude moraju
utvrditi ove okolnosti.
Kao drugo, da je utvrđena kazna do dvije godine ili novčana kazna.
Od značaja nije da su ove kazne utvrđene za jedno ili više krivičnih
djela izvršenih u sticaju. U slučaju da se izrekne istovremeno
zatvorska i novčana kazna, uslovna osuda može se odnositi samo
na zatvorsku kaznu ili na obadvije kazne, s tim da kod ovog načela
postoje dva izuzetka. Prvo, uslovna osuda se ne izriče za krivična
djela na koja se ni primjenom odredaba o ublažavanju ne bi mogla
izreći kazna manja od jedne godine zatvora. To su krivična djela za
koja je kao najmanja mjera kazne propisan zatvor od tri godine ili
više godina, a kod ovih djela kazna se može ublažiti najviše do
jedne godine. Drugo ograničenje odnosi se na krivična djela za
koje se može izreći kazna zatvora u trajanju od deset godina ili
teža kazna. Za ova djela uslovna osuda se izriče samo ako je
kazna zatvora do dvije godine utvrđena primjenom odredaba o
ublažavanju kazne. Prema tome, ovdje se radi o teškim krivičnim
djelima za koja se uslovna osuda može izreći samo ako su
izvršena pod osobito olakšavajućim okolnostima, tj. da je postojao
poseban zakonski osnov za ublažavanje.

Kao treće, mora postojati uvjerenje suda da se primjenom uslovne

osude može postići svrha kažnjavanja, odnosno dovoljno uticati na
učinioca da ne vrši nova krivična djela. Dakle, zakon obavezuje
sud da, pri odlučivanju da li će izreći uslovnu osudu, posebno u
obzir uzme ličnost učinioca, što znači, njegov raniji život, njegovo
ponašanje poslije izvršenog krivičnog djela, stepen krivične
odgovornosti i sve ostale okolnosti pod kojim je krivično djelo
učinjeno. Zakonodavac je propisao posebne uslove za njeno
izricanje, koji se prema sadržini mogu podijeliti na formalne
(objektivne) i materijalne (subjektivne). Formalni uslovi se tiču

237
izvršenog krivičnog djela, odnosno utvrđene kazne, a materijalni su
vezani za ličnost učinioca krivičnog djela. Za primjenu svih krivičnih
sankcija, pa i uslovne osude, treba da je izvršeno krivično djelo i da
je učinilac krivično odgovoran.

Formalni uslov za izricanje uslovne osude jeste da je u konkretnom

slučaju izvršeno krivično djelo i utvrđena kazna zatvora u trajanju
najduže do dvije godine, što podrazumjeva i kaznu od dvije godine.
Ako je za krivično djelo utvrđena novčana kazna, u ovakvim
slučajevima se ne može izreći uslovna osuda. Ovakvo rješenje je
opravdano, jer je novčana kazna uvedena u krivičnopravni sistem
kako bi se izbjeglo izricanje kratkotrajnih kazni zatvora, pa je ona i
alternativna krivična sankcija, te se iz tog razloga ne može javljati
kao osnov za izricanje druge alternativne krivične sankcije, tj.
uslovne osude. Uslovna osuda se ne može izreći za krivična djela
za koja je predviđena kazna zatvora najmanje tri godine, odnosno,
to su krivična djela za koja je kao poseban minimum kazne zatvora
predviđena kazna zatvora od tri ili više godina. I pored činjenice što
se primjenom pravila o ublažavanju kazne i za takva krivična djela
može utvrditi kazna zatvora do dvije godine, u ovakvim slučajevima
izricanje uslovne osude je apsolutno isključeno. Kao formalni uslov
za izricanje uslovne osude, uzima se kombinacija utvrđene i
propisane kazne zatvora koja je predviđena u svim krivičnim
zakonima u Bosni i Hercegovini (KZ BiH, KZ FBiH, KZ RS, i
KZBD). Dakle, uslovna osuda se može izreći učiniocu samo u
slučejevima kada je utvrđena kazna zatvora do dvije godine ili
novčana kazna, a ne može se izreći za ona krivična djela za koja
se ni ublažavanjem kazne ne može izreći kazna zatvora od jedne
godine (KZ BiH. čl. 59. st. 5.). Kada se radi o krivičnim djelima u
sticaju, uslovna se osuda može izreći ako sud utvrdi jednu
jedinstvenu kaznu zatvora do dvije godine.

Materijalni ili subjektivni uslov kod izricanja uslovne osude

odnosi se ličnost učinioca krivičnog djela. Dakle, potrebno je da se
sud uvjeri da se od učinioca osnovano može očekivati da u buduće
neće vršiti krivična djela te da zbog toga nije nužno primjeniti
kaznu. Sud uzima u obzir ličnost učinioca, raniji život učinioca,
ponašanje učinioca poslije izvršenja krivičnog djela, stepen krivice i
druge okolnosti koje su bitne za odlučivanje. Ako se zna da je
svrha uslovne osude prvenstveno specijalna prevencija, onda
materijalni uslov ima odlučujući značaj pri izboru uslovne osude.

238
Uslovna osuda se može izreći samo punoljetnim učiniocima
krivičnih djela, a lice kome je izrečena uslovna osuda stiče status
osuđivanog lica. U kaznenu evidenciju se upisuje i uslovna osuda,
a briše se iz kaznene evidencije poslije jedne godine, odnosno
protekom vremena provjeravanja, pod uslovom da osuđeni za to
vrijeme ne učini novo krivično djelo. Osuđenom licu uz uslovnu
osudu se može izreći mjera bezbjednosti, odnosno od njega se
može tražiti da ispuni i neke druge uslove, koji se mogu podjeliti
na: opšte fakultativne i posebne fakultativne uslove.

Opšti fakultativni uslovi mogu se postaviti u svakoj uslovnoj osudi,

bez obzira na krivično djelo i učinioca, a oni su: povrat imovinske
koristi pribavljene vršenjem krivičnog djela i naknada
prouzrokovane štete. Sud je uvjek dužan izreći mjeru oduzimanja
imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom kad su ispunjeni
zakonski uslovi njene primjene. Takođe, sud može osuđenom
nametnuti obavezu naknade štete, ali samo u visini koju sud utvrdi
i koja se može biti utvrđena u istoj sudskoj odluci ili u sudskoj
odluci o naknadi štete koja je donijeta u parničnom postupku.
Postavljanje uslova osuđenom licu koje on ne može da ispuni bilo
bi protivno svrsi i suštini uslovne osude.

Posebni fakultativni uslovi mogu se odnositi kako na ličnost

učinioca tako i na krivično djelo. Kada je u pitanju ličnost učinioca
krivičnog djela, može se nametnuti obaveza liječenja u
odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi, psihijatriskog liječenja,
posjećivanja savjetovalištima, itd. Kada se radi o posebnim
obavezama koje su vezane za krivično djelo, sud učiniocu može
postaviti određene uslove (npr. slučaj kod krivičnog djela
nepreduzimanja mjera zaštite na radu, kod krivičnog djela
nedavanja izdržavanja ili nametanjem nekih drugih obaveza).
Takođe se, u presudi kojom se izriče uslovna osuda, određuju i
rokovi za ispunjenje obaveza, koji ne mogu biti duži od vremena
provjeravanja.

239
 2.3. Opozivanje uslovne osude

Opozivanje uslovne osude prestavlja povlačenje odluke o

uslovnom odlaganju izvršenja kazne i donošenja odluke o njenom
izvršenju. Do opozivanja uslovne osude može doći u tri slučaja: a)
zbog novog krivičnog djela, b) zbog ranije učinjenog krivičnog djela
i c) zbog neispunjenja određenih uslova.

a) Osnovna obaveza učiniocu krivičnog djela kojem je izrečena

uslovna osuda jeste da za vrijeme provjeravanja ne učini novo
krivično djelo. Neispunjavanje ove obaveze, predstavlja osnov za
opozivanje uslovne osude. Opozivanje uslovne osude u ovakvim
slučajevim može da bude obavezno i fakultativno. Opozivanje
uslovne osude je obavezno ako uslovno osuđeni izvrši jedno ili
više krivičnih djela (u sticaju) za koje mu bude izrečena kazna
zatvora od dvije godine ili stroža kazna. Uslovno osuđeni,
izvršenjem takvog krivičnog djela dok traje provjeravanje, pokazuje
da nije bilo opravdano izricanje uslovne osude, odnosno da je ono
bilo pogrešno. Fakultativno opozivanje postoji ako uslovno osuđeni
u toku vremena provjeravanja učini krivično djelo za koje je
izrečena kazna manja od dvije godine ili novčana kazna. Sud
donosi odluku o opozivanju uslovne osude na osnovu ocjene svih
okolnosti koje se odnose na učinjena krivična djela i učinioca,
srodnost učinjenih krivičnih djela, njihov značaj i pobude učinioca.
Dakle, sud će po slobodnom uvjerenju cjeniti da li će opozvati
uslovnu osudu ili ne. Kada se opozove uslovna osuda, sud će
izreći jedinstvenu kaznu i za ranije učinjeno krivično djelo i za novo
krivično djelo, tako što će kaznu iz opozvane uslovne osude uzeti
kao utvrđenu. U slučaju opoziva uslovne osude, sud može za novo
krivično djelo izreći uslovnu osudu ili novčanu kaznu. Ako sud
ponovo odluči da izrekne uslovnu osudu, utvrdiće jedinstvenu
kaznu primjenom odredaba o odmjeravanja kazne za krivična djela
u sticaju. Vrijeme provjeravanja u novoj uslovnoj osudi ne može biti
kraće od jedne niti duže od pet godina, dok se proteklo vrijeme
provjeravanja iz prethodne uslovne osude ne uračunava u vrijeme
predviđeno novom uslovnom osudom. Vrijeme provjeravanja teče
od dana pravosnažnosti presude.
b) Ranije učinjeno krivično djelo je fakultativni osnov za opozivanje
uslovne osude. Sud će opozvati uslovnu osudu ako utvrdi da je

240
osuđeni izvršio krivično djelo prije nego što je uslovno osuđen, a u
pitanju je takvo djelo da ne bi bilo osnova za izricanje uslovne
osude da se znalo za to djelo. Ukoliko sud opozove uslovnu osudu,
izreći će jedinstvenu kaznu za sva krivična djela, s tim da će kaznu
iz opozvane uslovne osude uzeti kao utvrđenu. U slučaju da se za
ranije krivično djelo može izreći kazna ili uslovna osuda, onda se
utvrđuje jedinstvena kazna za sva krivična djela i odrediće se novo
vrijeme provjeravanja, ako se pak za ranije krivično djelo izrekne
kazna zatvora, onda vrijeme provedeno na izdržavanju ove kazne
ne računa se u vrijeme provjeravanja.

c) Neispunjenje odrđenih uslova koji su nametnuti uslovno

osuđenom, takođe je fakultativni osnov za opozivanje uslovne
osude. Ako je uslovnom osudom, uslovno osuđenom određeno da
vrati imovinsku korist pribavljenu izvršenjem krivičnog djela, ili da
nadoknadi štetu koju je prouzrokovao krivičnim djelom, ili da ispuni
neku drugu obavezu predviđenu krivičnopravnim odredbama, a
uslovno osuđeni tu obavezu ne ispuni u roku određenom u presudi,
sud može, u okviru vremena provjeravanja, produžiti rok za
ispunjenje obaveze ili može opozvati uslovnu osudu i izreći kaznu
koja je utvrđena u uslovnoj osudi.153 Sud osuđenom, ako utvrdi da
iz opravdanih razloga ne može da ispuni postavljene obaveze,
može da produži rok ili da ga oslobodi te obaveze, ili da mu
obavezu zamjeni nekom drugom, i na kraju može mu opozvati
uslovnu osudu i izreći kaznu utvrđenu u uslovnoj osudi.
Uslovna osuda se može opozvati samo u toku vremena
provjeravanja. Od ovog pravila postoji izuzetak, kada se dopušta
opozivanje uslovne osude i poslije isteka vremena provjeravanja. U
pitanju je situacija kada se poslije izricanja uslovne osude saznalo
da je osuđeni izvršio krivično djelo prije nego što je uslovno
osuđen. Ova uslovna osuda se može opozvati najkasnije u roku od
jedne godine od dana kad je proteklo vrijeme provjeravanja.

Uslovna osuda sa zaštitnim nadzorom je spoj elemenata

anglosaksonskog i kontinentalnog sistema uslovne osude. Naše
krivično pravo, pored obične uslovne osude, poznaje i uslovnu
osudu sa zaštitnim nadzorom. Kod ove osude, prema uslovno
osuđenim preduzimaju se aktivne radnje kroz koje im se pruža
pomoć i zaštita, a istovremeno se prema njima određuje tretman,

153
Z. Stojanović, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2006, str. 302.

241
tj. nadzor, kako bi se sprječili da izvrši novo krivično djelo. Ovakva
mjera se primjenjuje prema učiniocu, kome prijetnja kaznom nije
dovoljna da ubuduće ne vrši krivična djela, pa je zaštitini nadzor
samo jedna dopunska mjera. Trajanje zaštitnog nadzora može se
kretati samo u okviru vremena provjeravanja, odnosno, može
trajati kraće ali ne i duže od vremena provjeravanja. Obaveze koje
čine sadržinu zaštitnog nadzora sastoje se u sljedećem: javljanje
osuđenog organu koji je zadužen za nadzor u rokovima koji mu je
određen, osposobljavanje učinioca za određena zanimanja,
ispunjavanje obaveze izdržavanja porodice, liječenje u
odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi itd. U slučaju neispunjavanja
obaveza uslovno osuđenog sud ima nekoliko mogućnosti. Kao
prvo, može ga opomenuti. Kao drugo, može mu izrečene obaveze
zamjeniti drugim obavezama. Kao treće, može mu produžiti
vrijeme trajanja zaštitnog nadzora u okviru vremena provjeravanja,
i kao četvrto, može mu opozvati uslovnu osudu. Pri izricanju mjere
uslovno osuđenom u ovom slučaju, sud cjeni razloge zbog kojih
osuđeni ne ispunjava postavljene obaveze, a opozivanje uslovne
osude sa zaštitnim nadzorom moguće je samo u toku vremena
provjeravanja.

2.4. Dejstvo uslovne osude

S obzirom da je uslovna osuda samostalna krivična sankcija, ona

proizvodi određeno pravno, tj. krivičnopravno dejstvo. Što znači,
ukoliko osuđeni ispuni sve uslove pod kojima je ova sankcija
izrečena, uslovna osuda se smatra izvršenom, u suprotnom, može
doći do njenog opoziva i izricanja utvrđene kazne.154

Uslovna osuda povlači pravne posljedice osude, što znači da se

lice koje je uslovno osuđeno smatra osuđenim licem. Uslovna
osuda se upisuje u kaznenu evidenciju, iz koje se briše protekom
određenog vremena, koje je određeno zakonom.

Pri odmjeravanju kazne, ranije izrečena uslovna osuda može da

bude od značaja, odnosno može da bude otežavajuća okolnost
učiniocu krivičnog djela.

154
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivčno pravo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 419.

242
Uslovna osuda daje ovlašćenje sudu da može uz nju da osuđenom
licu izrekne mjeru oduzimanja imovinske koristi pribavljene
krivičnim djelom.

Uz uslovnu osudu osuđenom licu mogu se izreći i određene mjere

bezbjednosti (npr. zabrana upravljanja motornim vozilom,
oduzimanje predmeta, obavezno liječenje narkomana i
alkoholičara, zabrana vršenja poziva, djelatnosti i dužnosti,
protjerivanje stranaca iz zemlje i objavljivanje presude).

Samo punoljetnim učiniocima krivičnog djela se može izreći

uslovna osuda, prema maloljetnim učiniocima krivičnog djela je
isključena.

3. Sudska opomena
3.1. Pojam sudske opomene

Sudska opomena je krivična sankcija koja se sastoji u opominjanju

učinioca krivičnog djela, a po svojoj prirodi spada u mjere
upozorenja. Dakle, sudskom opomenom se stavlja prekor učiniocu
krivičnog djela, kojim se upozorava da ubuduće ne vrši krivična
djela, jer će, u tom slučaju, biti strože kažnjen. Sudska opomena,
zajedno sa uslovnom osudom, predstavlja u našem krivičnom
pravu samostalni tip sankcije koja se naziva mjerom upozorenja
(admonativnom sankcijom). Sudska opomena ima prvenstveno
vaspitni karakter, ali istovremeno ona predstavlja upozorenje
učiniocu, kao i kod uslovne osude, da će u slučaju ponovnog
izvršenja krivičnog djela, prema njemu biti primjenjena stroža
krivična sankcija. Sudska opomena je alternativna krivična
sankcija, odnosno, supstitut za kratkotrajne kazne zatvora. U bivšoj
Jugoslaviji sudska opomena je prvi put uvedena 1959. godine.
Njeno uvođenje u naše krivično zakonodavstvo motivisano je
željom da se izbjegnu negativni efekti kratkotrajnih kazni zatvora u
slučajevima tzv. bagatelnog kriminaliteta. Za punoljetne učinioce
krivičnh djela sudska opomena je najblaža sankcija koja ne dovodi
do ograničavanja prava i sloboda učinioca. S obzirom na njenu
sadržinu, moglo bi se reći da je sudska opomena prvenstveno

243
orjentisana prema specijalnoj prevenciji, odnosno okrenuta je, prije
svega, primarnim delikventima, odnosno učiniocima lakših krivičnih
djela. Kod izricanja sudske opomene treba voditi računa o tome
kakav će dojam imati njeno izricanje u javnosti u odnosu na
konkretan slučaj i konkretnog učinioca.

3.2. Uslovi za izricanje sudske opomene

Sudska opomena je najblaža krivična sankcija za punoljetne

učinioce krvičnih djela.155 Da bi se izrekla sudska opomena
potrebno je da budu kumulativno ispunjena dva uslova. Prvo, da se
radi o krivičnom djelu za koje je propisan zatvor do jedne godine ili
novčana kazna. Drugo, da je krivično djelo učinjeno pod takvim
olakšavjućim okolnostima koje ga u konkretnom slučaju čine
naročito lakim. Sud utvrđuje da li je riječ o osobito lakom slučaju
krivičnog djela, uzimajći
u obzir svaku okolnost koja se odnosi na učinioca krivčnog djela ili
samo djelo, kao što su, na primjer, stepen krivice, pobude iz kojih
je djelo izvršeno, raniji život učinioca, njegovo držanje nakon
izvršenog krivičnog djela, težina povrede zaštićenog dobra i sl. Za
sud je bitno da sveukupnost svih ovih okolnosti ukazuje da se radi
o naročito lakom izvršenom krivičnom djelu. Ovo znači da intenzitet
društvene opasnosti treba da bude ispod onog nivoa koji se javlja u
praksi, s tim da djelo ne pripada djelu malog značaja. Dakle, uslovi
za izricanje sudske opomene postavljeni su kumulativno, i u
slučaju kad su oba uslova ispunjena, sud nije u obavezi da izrekne
ovu krivičnu sankciju. Sudska opomena se izriče samo u onim
slučajevima kad se, prije svega, može očekivati da će se njenom
primjenom ostvariti svrha krivičnih sankcija. Prema tome, sudu se
ostavlja sloboda odlučivanja, (da li će izreći sudsku opomenu ili će
učinioca kazniti), s tim da je sud u obavezi da vodi računa o svrsi
sudske opomene, cjeneći pri tom ličnost učinioca krivičnog djela,
stepen krivice, kao i sve druge okolnosti pod kojima je djelo
učinjeno. Sudska opomena se može izreći i za više krivičnih djela u
sticaju, pod uslovom da su za svako od tih djela ispunjena oba
prethodno navedena uslova. Naime, nije moguće da se za neko
krivično djelo izrekne kazna, a za drugo sudska opomena. Prema

155
M. Babić, I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str. 383.

244
tome, sud jedinstveno cjeni sva izvršena krivična djela i za njih kao
jedinstvenu sankciju izriče sudsku opomenu. Sudska opomena se
može izuzetno izreći i kad je propisan zatvor do tri godine, ali samo
za određena krivična djela i pod uslovima predviđenim zakonom.

3.3. Dejstvo sudske opomene

Slično uslovnoj osudi, i sudska opomena kao krivična sankcija

proizvodi određena pravna dejstva. Karakteristike i pravna dejstva
sudske opomene ogledaju se u sledećem:
1) ova mjera može se izreći samo krivično odgovornom učiniocu;
2) sudska opomena izriče se rješenjem, koje ne sadrži izreku o
krivici učinioca;
3) uz sudsku opomenu mogu se izreći mjere bezbjednosti zabrana
upravljanja motornim vozilom i oduzimanje predmeta;
4) kad je izrečena sudska opomena može se izreći i oduzimanje
imovinske koristi;
5) učinilac kome je izrečena sudska opomena ima status
osuđivanog lica, te mu se izrečena sudska opomena može uzeti
kao otežavajuća okolnost pri odmjeravanju kazne za novo krivično
djelo;
6) izrečena sudska opomena upisuje se u kaznenu evidenciju i iz
nje se briše ako osuđeni u roku od jedne godine od dana
pravosnažnosti sudske odluke ne učini novo krivično djelo;
7) sudska opomena ne može da bude osnov za nastupanje
pravnih posljedica osude;
8) ne može se izreći sudska opomena vojnim licima za krivična
djela protiv oružanih snaga Bosne i Hercegovine;
9) sudska opomena se ne može izreći maloljetnom učiniocu
krivičnog djela, kojoj po sadržaju i cilju odgovara vaspitna mjera
ukor.

245
 Glava četvrta

MJERE BEZBJEDNOSTI

1. Pojam mjera bezbjednosti i njihov nastanak

Mjere bezbjednosti su u našem krivičnom pravu posebne vrste

krivičnih sankcija. One se primjenjuju samo prema učiniocima
krivičnih djela. Mjere bezbjednosti služe kao sredstvo zaštite
društva od kriminaliteta. Sud ih izriče učiniocu krivičnog djela zbog
njegovog opasnog stanja, u slučajevima i pod uslovima
predviđenim u zakonu. Kao samostalne krivične sankcije, javljaju
se u krivičnom zakonodavstvu početkom XX vjeka. Njihovo
prihvatanje vezuje se za učenje sociološke škole, čiji su
predstavnici predlagali da se kazna izostavi iz sistema krivičnih
sankcija, a da se umjesto nje, kao jedina krivičnopravna mjera
uvede mjera socijalne zaštite. Krivično djelo, prema učenju
socijološke škole, je samo simpton za procjenu opasnosti učinoca.
Ovakovo učenje izazvalo je neslaganje nekih škola, a naročito
prestavnika klasične i neoklasične škole.

Prvi zakonski prijedlog koji je, kao poseban tip sankcije predviđao
mjere bezbjednosti, bio je Prednacrt švajcarskog krivičnog zakona
iz1883. godine. Zahvaljujući ovom prednacrtu, izvršen je uticaj na
zakonodavstva drugih zemalja, pa kao samostalne krivične
sankcije, mjere bezbjednosti nalazimo već u KZ Norveške (1902),
KZ Velike Britanije (1905), KZ Švedske (1927), itd. Kraljevina
Jugoslavija u svoj Krivični zakonik iz 1929. godine, prihvata dualitet
krivičnih sankcija, što znači da uz kaznu predviđa i mjere
bezbjednosti, a koje se mogu izreći krivično odgovornom, i
neuračunljivim učiniocima krivičnog djela. Ovakav dualitet krivičnih
sankcija prihvaćen je i u kasnijem jugoslovenskom krivičnom
zakonodavstvu.

Danas, mjere bezbjednosti, kao posebne krivične sankcije,

uglavnom poznaju sva savremena krivična zakonodavstva. Dok se
kazni kao cilj postavlja odmazda, moralna opomena i generalna
prevencija kroz zastrašivanje, mjerama bezbjednosti se kao cilj

246
postavljalo liječenje i popravljanje učinioca krivčnog djela.156 U
dualističkom sistemu, kao dopuna kaznama, koriste se mjere
bezbjednosti, tj. zabrane i oduzimanjima određenih prava i
ovlašćenja, kojima se obezbjeđuje zaštita društva od kriminaliteta.
Prema tome, dualistički sistem krivičnih sankcija zasnovan je na
kazni i mjerama bezbjednosti, tj. određenom opasnom učiniocu
krivičnog djela izriču se i kazna i mjera bezbjednosti kao dopuna i
pojačanje preventivnog učinka kazne.

Mjera bezbjednosti se može izreći samo onda kada sud u

konkretnom slučaju utvrdi da postoji opasnost da će učinilac
ponovo izvršiti krivično djelo zbog određenog stanja njegove
ličnosti, duševnog oboljenja, ovisnosti ili nekih drugih okolnosti, a
koje mogu na njega djelovati kao kriminogeni faktor. U suštini,
mjere bezbjednosti predstavljaju krivične sankcije koje se sastoje u
ograničavanju ili oduzimanju određenih prava i sloboda učiniocu
krivičnog djela, što znači da se u osnovi postojanja ovih mjera
nalazi zaštita društva od kriminaliteta, kao i liječenje izvršilaca
krivičnih djela koji su opasni za određeno društvo. Međutim, zaštita
društva od kriminaliteta nije primaran cilj mjera bezbjednosti. Ove
mjere moraju biti prilagođene za otklanjanje stanja opasnosti,
odnosno, one moraju biti okrenute ka ličnosti učinioca krivičnog
djela, kako ne bi došlo do ponovnog vršenja krivičnog djela. Svrha
mjera bezbjednosti se sastoji u otklanjanju stanja ili uslova koji
mogu uticati da učinilac ubuduće vrši krivična djela. Trajanje mjera
bezbjednosti vezuje se za prestanak razloga zbog kojih su
izrečene, s tim da je zakonodavac odredio maksimalno vrijeme
njihovog trajanja.

Polazeći od pravnog dobra koje se pogađa mjerama bezbjednosti,

ove mjere se mogu podijeliti na lične ili personalne i stvarne ili
realne. Lične su one u kojima se učinilac lišava ili ograničava u
nekim njegovim slobodama ili pravima (npr. obavezno psihijatrisko
liječenje), dok su stvarne one koje se odnose na neka imovinska
prava (npr. oduzimanje predmeta). Neke mjere bezbjednosti
pogađaju istovremeno i lična i stvarna prava učinioca krivičnog
djela (npr. mjera bezbjednosti zabrana vršenja poziva, djelatnosti ili
dužnosti može biti i ličnog i stvarnog karaktera).

156
T. Živanović, Dualitet krivičnih sankcija,kazne i mjere bezbjednosti, Beograd, 1928, str.38-39.

247
Mjere bezbjednosti se još mogu podijeliti na: preventivne,
vaspitne ili kurativne i eliminatorne. Preventivne mjere su one
mjere kod kojih se učiniocu ograničavaju neka prava sa ciljem da
se onemogući da ponovo izvrši krivično djelo. Kad su u pitanju
vaspitne ili kurativne mjere bezbjednosti, one se primjenjuju na dva
načina, prvi u zdravstvenim ustanovama, primjenom odgovarajućih
tretmana ili na drugi način, primjenom odgovarajućih tretmana
učinioca krivičnog djela koji se nalazi na slobodi uz odgovarajući
nadzor. Kod eliminatornih mjera bezbjednosti učinilac krivičnog
djela se izoluje iz društvene zajednice i na takav način se sprečava
da ponovo vrši krivična djela.
Mjere bezbjednosti se djele i na: vremenski određene i vremenski
neodređene. Vremenski određene su one mjere bezbjednosti koje
su vremenski već određene u momentu njihovog izricanja od
strane suda (npr. zabrana upravljanja motornim vozilom).
Vremenski neodređene mjere bezbjednosti su one kod kojih se u
trenutku njihovog izricanja ne zna koliko će trajati (npr. mjera
psihijatriskog liječenja traje dok ne prestanu razlozi zbog kojih je
izrečena, s tim da ne može trajati duže od same krivične sankcije
uz koju je izrečena).

2. Pravna priroda mjera bezbjednosti

Određene kategorije učinilaca krivičnog djela, prilikom izvršenja

krivičnih djela, ispoljavaju izvjesno stanje koje se ne sreće kod
drugih učinilaca krivičnih djela, a takvo stanje se naziva opasno
stanje.157 Opasno stanje se uglavnom sreće kod dvije kategorije
učinilaca krivičnih djela. U prvu kategoriju spadaju neuračunljiva i
smanjeno uračunljiva lica, dok u drugu kategoriju spadaju krivici iz
navike i povratnici, a mogu se ovoj kategoriji dodati još učinioci koji
vrše krivična djela pod uticajem alkohola i droga. Takođe, postoji i
neke druge grupe učinilaca krivičnih djela, koje ispoljavaju opasno
stanje (npr. krivična djela protiv bezbjednosti saobraćaja). Po
svojoj sadržini mjere bezbjednosti predstavljaju ograničavanje ili
oduzimanje određenih prava i sloboda učiniocu krivičnog djela. Na
primjer, kod učinica krivičnog djela koji ispoljava opasno stanje
sama kazna nije u stanju da zaštiti društvo od kriminaliteta, pa se
157
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 365.

248
prema ovakvim licima preduzimaju posebne krivične sankcije koje
se sastoje u prvom redu u liječenju i popravljanju ovakvih učinilaca.
Nad licima kod kojih je prije izvršenja krivičnih djela utvrđeno
postojanje tzv. opsanog stanja, ne može se primjeniti mjera
bezbjednosti, jer se ona može primjeniti tek poslije izvršenja
krivičnih djela. Dakle, mjere bezbjednosti imaju za cilj liječenje i
popravljanje učinioca krivičnog djela, te se ovim mjerama želi
postići zaštita društva od kriminaliteta i sprečavanje učinioca da
ponovo izvrši krivično djelo, čime se postiže tj. specijalna
prevencija.

3. Mjere bezbjednosti u krivičnom pravu Bosne i

Hercegovine

U našem krivičnom pravu sistem mjera bezbjednosti formirao se

kroz razvoj našeg krivičnog zakonodavstva i u skladu sa ciljevima i
potrebama suzbijanja kriminaliteta na različitim stepenima našeg
društvenog razvoja. Kazna ima dominantnu ulogu u dualističkom
sistemu krivičnih sankcija, a koji je prihvaćen u našem krivičnom
zakonodavstvu, dok mjere bezbjednosti predstavljaju dopunske
krivične sankcije, što znači da se njima pojačava preventivni učinak
kazne. Razlog njihovog uvođenja je u otklanjanju opasnog stanja
učinioca, pošto se samo izriču prema učiniocu krvičnog djela. Kod
kazne je svrha kažnjavanja generalna i specijalna prevencija, dok
mjere bezbjednosti imaju samo jednu svrhu, a to je specijalna
prevencija. U Bosni i Hercegovini je reformom krivičnog
zakonodavstva iz 2003. godine došlo do značajnih izmjena u
sistemu mjera bezbjednosti koje se posebno odnose na mjere
bezbjednosti medicinskog karaktera. Svrha mjera bezbjednosti je
da se otklone stanja ili uslovi koji mogu biti od uticaja da učinilac i
ubuduće vrši krivična djela, što znači da se mjerama bezbjednosti,
u prvom redu, ostvaruju ciljevi individualne prevencije. Takođe,
mjere bezbjednosti imaju za cilj otklanjanje svih drugih uslova koji
su potpomagali nastupanje opasnog stanja. Prema tome, postupak
primjene mjera bezbjednosti okrenut je budućnosti učinioca,
odnosno da učinilac ubuduće ne vrši krivična djela. Njima se teži
postizanju takvog stanja u kome učinilac neće više vršiti krivična
djela. U našem zakonodavstvu postoji čitav niz mjera bezbjednosti,

249
što znači da treba izborom najadekvatnije mjere bezbjednosti,
postići cilj da se otklone stanja vezana za ličnost učinioca ili
određeni uslovi koji mogu negativno uticati na učinioca krivičnog
djela. Učiniocu krivičnog djela mogu se izreći sledeće mjere
bezbjednosti:
- obavezno psihijatrisko liječenje;
- obavezno liječenje od zavisnosti;
- zabrana vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti;
- zabrana upravljanja motornim vozilom;
- oduzimanje predmeta;
- zabrana približavanja i komunikacije sa određenim licem;
- obavezan psihosocijalni tretman, i
- udaljavanje iz zajedničkog domaćinstva.

3.1. Obavezno psihijatrijsko liječenje

Obavezno psihijatrijsko liječenje i čuvanje u zdravstvenoj ustanovi

(čl. 71 KZ BiH; čl. 74 KZ FBiH; čl. 58 KZ RS, i čl. 54 KZ BD BiH)
spada u mjere bezbjednosti medicinskog karaktera. Ova mjera
može se primjeniti prema učiniocu koji je krivično djelo učinio u
stanju bitno smanjene uračunljivosti, ili učiniocu koji je u stanju
neuračunljivosti učinio protivpravno djelo predviđeno u zakonu kao
krivično djelo. Da bi se izrekla ova mjera potrebno je da su
ispunjeni i sledeći zakonom predviđeni uslovi: 1) kod učinioca
krivičnog djela treba u vrijeme izvršenja krivičnog djela postojati
stanje neuračunljivosti ili bitno smanjene uračunljivosti, 2) učinilac
mora biti opasan po okolinu i 3) da je radi odklanjanja ove
opasnosti potrebno liječenje učinioca.

a) Za izricanje ove mjere potrebno je da kod učinioca krivičnog

djela treba u vrijeme izvršenja krivičnog djela da postoji stanje
neuračunljivosti ili bitno smanjene uračunljivosti, te da je za
odklanjanje te opasnosti potrebno njegovo liječenje i čuvanje u
zdravstvenoj ustanovi. Sud mora u krivičnom postupku utvrditi da
je sposobnost učinioca u vrijeme izvršenja krivčnog djela da shvati
značaj svog djela ili da upravlja svojim postupcima bila bitno
smanjena usljed duševnog oboljenja, privremene duševne
poremećenosti ili zaostalog duševnog razvoja. Kao osnov za
obavezno psihijatrisko liječenje kod učinioca kod kog je nastupilo

250
stanje bitno smanjene uračunljivosti nakon izvršenja krivičnog
djela, takvo psihičko stanje nije osnov za primjenu ove mjere
bezbjednosti. Dakle, da bi se primjenila ova mjera bezbjednosti,
učinilac mora da ima onu smanjenu uračunljivost koja za posljedicu
ima opasnost učinioca, da ukoliko se ne podvrgne liječenju mogao
bi ponovo učiniti krivično djelo. Bitna je povezanost između
izvršenog krivčnog djela i samog stanja učinioca, jer krivično djelo
treba da proizilazi iz tog stanja. Ovaj uslov će biti ispunjen ako je
duševno stanje učinioca trajnije prirode, a ne bilo kakva smanjena
uračunljivost učinioca djela. Cilj primjene ove mjere je odklanjanje
opasnog stanja učinioca, a sud ne određuje vrijeme njenog
trajanja, već ustanova u kojoj se nalazi periodično dostavlja
izvještaje o stanju lica kome je mjera izrečena, kako bi se donijela
odluka o obustavi njenog izvršenja. Ukoliko je prestala potreba za
daljim liječenjem i čuvanjem u zdravstvenoj ustanovi, sud donosi
takvu odluku, s tim da sud može donijeti i odluku da se njegovo
liječenje nastavi na slobodi, ako za to postoji potreba. Ova mjera
se izriče uz kaznu ili samostalno. Neuračunljivom učiniocu
krivičnog djela izriče se samo mjera bezbjednosti, pošto on nije
odgovoran, dok učiniocu krivičnog djela, koje je izvršeno u stanju
bitno smanjene uračunljivosti, ova mjera se izriče uz kaznu.
Ukoliko se mjera bezbjednosti izriče u kaznu, prvo se izvršava
mjera bezbjednosti, tak nakon obustave njenog izvršenja, se
pristupa izvršenju kazne.

b) Učinilac mora biti opasan po okolinu, tj. mora postojati opasnost

od ponovnog izvršenja krivičnog djela, što se procjenjuje s obzirom
na težinu izvršenog krivičnog djela i stepen duševne
poremećenosti učinioca. Pod tim se po pravilu podrazumjeva
vjerovatnoća da će, s obzirom na svoje duševno stanje, i dalje
vršiti krivična djela. Postojanje ove opasnosti se mora utvrđivati u
svakom konkretnom slučaju. Ovu mjeru bezbjednosti zakonodavac
je ograničio na postojanje mogućnosti da učinilac izvrši isto ili teže
krvično djelo, ali se isključuje mogućnost njene primjene na
slučajeve u kojima postoji opasnost od ponovnog izvršenja lakšeg
krivičnog djela. Da bi se ova mjera primjenila mora da postoji visok
stepen vjerovatnoće da će učinilac ponovo vršiti ista ili teža
krivična djela. Ta opasnost mora postojati u trenutku donošenja
presude. Kao osnov za primjenu ove mjere ne može biti opasnost
koja je postojala u trenutku izvršenja krivčnog djela, ali je do

251
momenta suđenja prestala, prestankom razloga stanja bitno
smanjene uračunljivosti.

c) Kao poslednji uslov za primjenu ove mjere je, odklanjanje

opasnog stanja kod učinioca, odnosno potrebno je liječenje
učinioca u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi. Da bi došlo do
primjene ove mjere bezbjednosti potrebno je da sud stekne
uvjerenje da je potrebno liječenje kako bi se opasno stanje
učinioca otklonilo. Po svojoj prirodi ovaj uslov je takav da njegovo
postojanje može utvrditi samo sud na osnovu stručnog mišljenja
vještaka-ljekara. Da bi došlo do izricanja mjere bezbjednosti
obaveznog psihijatriskog liječenja potrebno je da se ispune uslovi
koji su kumulativno postavljeni, a sud je dužan da u sudskoj odluci
kojom izriče ovu mjeru bezbjednosti, utvrdi postojanje svih
navedenih uslova. Ukoliko se utvrde da postoje svi uslovi sud je
obavezan izreći mjeru. Ovakvu mjeru sud ne može izreći
samostalno, što znači, da se ona izriče uz izdržavanje kazne
zatvora ili uz rad za opšte dobro na slobodi ili uz uslovnu osudu.
Ova mjera bezbjednosti se može izdržavati u kazneno-popravnoj
ustanovi i na slobodi, u zavisnost od toga uz koju je krivičnu
sankciju izrečena. Ova mjera bezbjednosti traje dok ne prestanu
razlozi zbog kojih je izrečena, ali ne duže od isteka izdržavanja
kazne zatvora ili izvršenja rada za opšte dobro na slobodi ili isteka
vremena provjeravanja uz uslovnu osudu. Sud je dužan pratiti
izvršenje ove mjere bezbjednosti. Ukoliko ne dođe zbog kratkoće
vremena do uspiješnog djelovanja na učinioca krivičnog djela u
smislu otklanjanja onih duševnih poremećaja koji su u osnovi
opasnog stanja, obavezno psihijatrisko liječenje se može nastaviti
izvan medicinske ustanove nakon što je uslovno pušten. U slučaju
da osuđeni ne nastavi liječenje, uslovni otpust će se opozvat.

3.2. Obavezno liječenje od zavisnosti

Bezbjednosnu mjeru obaveznog liječenja od zavisnosti (čl.72

KZBiH; čl. 75 KZFBiH; čl. 59 KZRS, i čl. 75 KZBD) sud će izreći
učinitelju koji je krivično djelo počinio pod odlučujućim djelovanjem
zavisnosti od alkohola, droge ili druge vrste zavisnosti, ako postoji
opasnost da će zbog te zavisnosti u budućnosti počiniti teže
kazneno djelo. Dakle, mjera bezbjednosti obaveznog liječenja od

252
zavisnosti je medicinske prirode a koja se sastoji od odvikavanja
učinioca od upotrebe alkohola, droga ili druge vrste zavisnosti.

Prvi i osnovni uslov kada se izriče ova mjera bezbjednosti je da se

kod učinioca utvrdi postojanje stanja zavisnosti od alkohola, droge
ili drugih vrsta zavisnosti. Utvrditi takvo stanje sigurno nije lako.
Ono se procjenjuje u svakom konkretnom slučaju. Dakle, riječ je o
takvom stanju u kome učinilac osjeća permanentnu želju za
upotrebu alkohola, droga ili drugih opojnih sredstava, ali kojoj se
on ne može da odupre ni svojom voljom a niti svojom svješću, jer
je toliko zavisan da ne može da kontroliše svoje ponašanje. Ova
medicinska mjera bezbjednosti ima dodirnih tačaka sa
psihijatriskim liječenjem. To nužno ne znači da učinitelj u vrijeme
izvršenje krivičnog djela treba da bude u stanju smanjene
uračunljivosti, odnosno da je djelo izvršio u stanju drogiranosti ili u
alkoholiziranom stanju. On može biti u normalnom stanju ali je
bitno da je djelo učinjeno usljed zavisnosti. Bitno je da postoji
uzročna veza između zavisnosti i učinjenog krivičnog djela (npr.
često će alkoholičari i narkomani počiniti krivično djelo u trijeznom
stanju, ili kad nisu pod uticajem opojne droge, ali provale u
apoteke, falsifikovanje recepata, razbojništva itd., čine kako bi došli
do sredstava za alkohol ili drogu). Postoje slučajevi kada je
krivično djelo učinjeno u stanju akutnog pijanstva ili drogiranosti, ali
da još ne postoji ovisnost kod učinioca. Ukoliko bi pored zavisnosti
postojala i smanjena uračunljivost (tempore criminis), a i opsanost
od ponavljanja krivičnog djela, treba dati prednost sigurnosnoj
mjeri obaveznog psihijatriskog liječenja koja obuhvata i liječenje od
alkoholizma i narkomanije. Prema tome uslov za primjenu ove
mjere bezbjednosti nije stanje drogiranosti ili alkoholiranosti u
momentu izvršenja krivičnog djela, već uzročna veza između
zavisnosti od opojnih droga ili alkohola i izvršenog krivičnog djela.

Drugi uslov koji mora postojati da bi došlo do primjene mjere

bezbjednosti je taj da postoji opasnost da bi učinilac zbog
zavisnosti od opojnih droga ili alkohola i ubuduće mogao činiti
krivična djela. Da li će postojati opasnost od ponovnog vršenja
krivičnih djela usljed ove zavisnosti, sud utvrđuje na osnovu opšte
ocjene ličnosti učinioca i izvršenog djela, pri čemu poseban značaj
ima intenzitet zavisnosti od upotrebe akohola ili opojnih droga kao i
činjenica da li je učinilac i ranije vršio krivična djela usljed
zavisnosti od upotrebe alkohola ili opojnih droga. Ova opasnost

253
mora postojati u vrijeme donošenja presude, a ne u vrijeme
izvršenja krivičnog djela, a koja je kasnije otklonjena (zbog liječenja
kojem se učinitelj podvrgnuo u međuvremenu). Zakonodavac
dopušta primjenu mjere bezbjednosti i u slučajevima kada se
opasnost od ponovnog izvršenja krivičnog djela odnosi i na krivično
djelo manje težine od izvršenog krivičnog djela. Ova mjera
bezbjednosti se izriče samo uz kaznu zatvora, rad za opšte dobro
na slobodi ili uz uslovnu osudu, a ne može se izreći samostalno.
Dok traju razlozi radi kojih je izrečena, traje i mjera bezbjednosti,
ali ne duže od isteka izdržavanja kazne zatvora ili izvršenja rada za
opšte dobro na slobodi ili vremena provjeravanja. Sud može
učiniocu krivičnog djela, koji se ne podvrgne liječenju u toku
izvršavanja rada za opšte dobro na slobodi kao zamjenu za kaznu
zatvora, tokom vremena provjeravanja određenog u uslovnoj
osudi, odrediti izvršenje kazne zatvora.

3.3. Zabrana vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti

Zabranom vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti (čl. 73 KZBiH, čl.

76 KZFBiH; čl. 60 KZRS, i čl. 76 KZBD) može biti obuhvaćeno
vršenje određenog poziva, samostalne djelatnosti ili dužnosti
vezane za upravljanje, korišćenje, raspolaganje ili čuvanje
povjerene imovine. Riječ je o posebnoj mjeri bezbjednosti, koja u
sadržajnom smislu znači zabranu vršenja u određeno vrjeme,
određenog poziva, samostalne djelatnosti i određene dužnosti.

Pod pozivom se uglavnom podrazumjeva djelatnost kojom se neko

lice profesionalno bavi, odnosno ima dozvolu za bavljenje tom
djelatnošću (npr. sudija, ljekar, advokat, notar, profesor, itd.).

Pod pojmom djelatnosti podrazumijevaju se djelatnosti koje se

obavljaju ličnim radom pojedinaca, i one se obavljaju po pravilu u
vidu zanata (npr. trgovina, vodoinstalaterske, mehaničarske,
ugostiteljske i druge zanatske usluge).

Treći oblik zabrane obuhvata dužnosti koje se odnose na

raspolaganje, korišćenje, upravljanje, rukovođenje ili čuvanje tuđe
imovine.

254
S obzirom na sadržinu ove mjere bezbjednosti moglo bi se reći da
je njena prvenstvena svrha zaštiita društva od kriminaliteta putem
otklanjanja uslova koji mogu biti od uticaja da učinilac ubuduće vrši
krivična djela.158 Kod ove mjere bezbjednosti na određeni
vremenski period učinilac se onemogućava da potpuno ili
djelimično obavlja svoj poziv, djelatnosti ili dužnosti, pa prema
tome, ne ostvaruje ni određenu imovinsku dobit. Da bi se izrekla
ova mjera potrebno je da se ispune neki uslovi: da je učinilac
izvršio krivično djelo zloupotrebom svog poziva, dužnosti ili
djelatnosti, i da postoji opasnost da bi dalje obavljanje poziva,
djelatnosti ili dužnosti učinilac mogao učiniti novo krivično djelo
zloupotrebom svog poziva, djelatnosti i dužnosti.

Učinilac je izvršio krivično djelo zloupotrebom svog poziva,

dužnosti ili djelatnosti kada svjesno i voljno koristi svoj poziv,
djelatnosti i dužnosti za izvršenje krivičnog djela, tj. za ostvarivanje
protivpravnog cilja (npr. magacioner vrši pronevjeru povjerenih
stvari). Prema tome, mora postojati uzročna veza između krivičnog
djela i zloupotrebe poziva, djelatnosti ili dužnosti.

Da bi se smatralo da postoji opasnost da bi učinilac daljim

obavljanjem poziva, djelatnosti ili dužnosti mogao učiniti novo
krivično djelo zloupotrebom svog poziva, djelatnosti i dužnosti,
potrebno je da sud na osnovu ličnosti učinioca krivičnog djela i na
osnovu svih drugih okolnosti slučaja dođe do uvjerenja da bi dalje
obavljanje navedenih djelatnosti moglo na učinioca podsticajno
djelovati da ponovo izvrši krivično djelo zloupotrebom svog poziva,
djelatnosti ili dužnosti.

Pošto su navedeni uslovi postavljeni kumulativno, da bi sud

izrekao ovu mjeru, mora utvrditi da, pored toga što je djelo učinjeno
zloupotrebom svog poziva, djelatnosti ili dužnosti, mora postojati
opasnost da će obavljanje navedenih djelatnosti djelovat na
učinioca podsticajno u pravcu ponovnog vršenja krivičnih djela. I
ova mjera bezbjednosti izriče se u određenom vremenskom
trajanju, s tim da ne može biti kraća od jedne, a niti duža od deset
godina, računajući od dana pravosnažnosti odluke. Pritom, vrijeme
provedeno u zatvoru, odnosno u zdravstvenoj ustanovi za čuvanje
i liječenje ne uračunava se u vrijeme trajanja ove mjere. Takođe,

158
M. Babić, I. Marković, Krivično pravo, Opšti dio, Banja Luka, 2015, str.398.

255
sud može odrediti da mjera bezbjednosti prestane i prije njenog
isteka. Sud će uzeti u obzir ponašanje osuđenog poslije osude,
cijeniće i njegovu spremnost da nadoknadi štetu prouzrokovanu
krivičnim djelom i da vrati imovinsku korist stečenu krivičnim
djelom. Sud će cijeniti i sve druge okolnosti koje su od uticaja za
opravdanost prestanka mjere bezbjednosti. I kod ove mjere
bezbjednosti, njeno izricanje je fakultativno. Ona se izriče samo
kada postoje uslovi za njeno izricanje, a načelno se može izreći uz
svaku krivičnu sankciju.

3.4. Zabrana upravljanja motornim vozilom

Zabrana upravljanja motornim vozilom predstavlja posebnu vrstu

mjere bezbjednosti koja je predviđena samo u entitetskom
krivičnom zakonodavstvu159 (čl. 77 KZFBiH, čl. 61 KZRS i čl. 77
KZBD). U savremenim uslovima razvijenog saobraćaja dolazi
često do saobraćajnih nezgoda koje su praćene velikim ljudskim
žrtvama i ogromnom materijalnom štetom. Saobraćajne nesreće se
dešavaju često, a uzroci su mnogobrojni i raznovrsni. Njihovi uzroci
se najčešće nalaze u samoj ličnosti učesnika u javnom saobraćaju.
Među te uzroke mogu se navesti: nepridržavanje saobraćajnih
propisa, alkoholisanost vozača, agresivnost, bezobzirnost prilikom
vožnje, neprilagođena brzina uslovima puta, fizička ili psihička
nesposobnost za vožnju, itd. Prema tome, sigurnosnu mjeru
zabrane upravljanja motornim vozilom sud će izreći učinitelju
krivičnog djela protiv bezbjednosti saobraćaja uvjek kad postoji
opasnost da će, upravljajući motornim vozilom, ugroziti sigurnost
saobraćaja, što znači da se određena lica onemogućavaju da se
za određeno vrijeme pojave kao vozači motornog vozila u javnom
saobraćaju. Motornim vozilom smatra se svako saobraćajno
sredstvo na motorni pogon u suvozemnom, vodenom i vazdušnom
saobraćaju. Kriminalistički značaj ove mjere bezbjednosti je
izuzetno veliki, s obzirom na rastući broj vozila koja se koriste u
javnom saobraćaju. Dakle, zabrana upravljanjem motornim vozilo
može se izreći učiniocu krivičnog djela protiv bezbjednosti javnog
saobraćaja kada postoji opasnost da će upravljajući motornim

159
KZ BiH ne sadrži ovu mjeru bezbjednosti jer u svom posebnom djelu ovaj zakon ne sadrži krivična djela
protiv bezbjednosti javnog saobraćaja.

256
vozilom ponovo učiniti takvo krivično djelo. Da bi se izrekla ova
mjera potrebni su posebni uslovi za njeno izricanje, a to su: da je
izvršeno krivično djelo protiv bezbjednosti saobraćaja, i da postoji
opasnost da će učinilac upravljajući motornim vozilom ponovo
učiniti takvo krivično djelo.

Da bi postojao prvi uslov, potrebno je da je učinilac izvršio neko od

krivičnih djela iz grupe krivičnih djela protiv bezbjednosti javnog
saobraćaja.

Da bi postojao drugi uslov, potrebno je da postoji opasno stanje

učinioca, odnosno da će učinilac upravljajući motornim vozilom
ponovo izvršiti takvo krivično djelo. Izricanje ove mjere je
fakultativno, a izriče se uglavnom kada sud utvrdi da je izricanje
takve mjere neophodno. Uslovi koji se traže su kumulativno
postavljeni. U slučaju da su uslovi u konkretnom slučaju ispunjeni,
sud može, ali i ne mora, izreći ovu mjeru bezbjednosti. Ukoliko sud
dođe do uvjerenja da bi dalje upravljanje motornim vozilom od
strane učinioca krivičnog djela bilo opasno, iz razloga što je to lice
sklono kršenju saobraćajnih propisa i da je zbog toga već
kažnjavano, radi odklanjanja te opasnosti, izrećiće učiniocu ovu
mjeru. Zabrana upravljanja motornim vozilom može se odnositi na
određenu vrstu motornog vozila i na određenu kategoriju tih vozila
(npr. učiniocu se zabranjuje upravljanje motornim vozilom C
kategorije, ali mu je ostavljena mogućnost da upravlja motornim
vozilom B kategorije).

Zabrana upravljanja motornim vozilom može se izreći licu koje

nema položen vozački ispit. Takođe se zabrana može izreći i licu
koje ima stranu dozvolu za upravljanje motrnim vozilom.
Zakonodavac je predvidio zabranu upravljanja motornim vozilom
kao dopunsku krivičnu sankciju koja se obavezno izriče uz neku
drugu krivičnu sankciju, s tim da nije precizno odredio uz koju
krivičnu sankciju se može izreći. Proizilazi da se može izreći uz
svaku krivičnu sankciju, pod uslovom da su ispunjeni uslovi za
njeno izricanje. Zabrana upravljanja motornim vozilom izriče se
vremenski ograničeno, računajući od dana pravosnažne odluke
kojom je izrečena i ne može biti kraća od tri mjesca, niti duža od
pet godina. Ukoliko je učinilac proveo vrijeme u zatvoru ili
zdravstvenoj ustanovi, to provedeno vrijeme mu se ne uračunava u
trajanje mjere bezbjednosti. Kada je mjera izrečena uz uslovnu

257
osudu, postoji mogućnost opozivanja uslovne osude, ako učinilac
prekrši zabranu upravljanja motonim vozilom. Aktom pomilovanja
ova mjera bezbjednosti se može ukinuti ili se može skratiti vrijeme
njenog trajanja.

3.5. Oduzimanje predmeta

Primjenom mjere bezbjednosti oduzimanja predmeta (čl. 74

KZBiH; čl. 78 KZFBiH; čl. 62 KZRS, i čl. 78 KZBD) učiniocu se
oduimaju predmeti koji su upotrebljeni ili su bili namjenjeni za
izvršenje krivičnog djela, ili predmeti koji su nastali izvršenjem
krivičnog djela, a koji su vlasništvo učinitelja. Oduzimanje
predmeta je jedna specifična sankcija, odnosno to je jedina mjera
bezbjednosti u našem sistemu mjera bezbjdnosti koja je isključivo
realnog-stvarnog karaktera. Njenom primjenom učiniocu se
oduzimaju predmeti koji su korišćeni za izvršenje djela (npr. razna
oružja – revolveri, puške; razna oruđa – alatke, kalauz, itd.) ili su,
pak, bili namjenjeni za izvršenje tog djela, a oduzimaju se i
predmeti koji su nastali izvršenejm krivičnog djela. U svakom
konkretnom slučaju sud će utvrditi da li se radi o predmetu koji je
namjenjen za izvršenje krivičnog djela, što znači, da je oduzimanje
ovih predmeta moguće kada je učinilac pomoću njih ostvario
kažnjivu pripremnu radnju, ali se mogu oduzeti i onda kada nisu
upotrebljeni za izvršenje krivičnog djela. Prema tome, oni predmeti
koji su upotrebljni za izvršenje krivičnog ili koji su bili namjenjeni za
izvršenje krivičnog djela, označavaju se kao sredstva za izvršenje
krivičnog djela (instrumenta sceleris). Pored ovih predmeta,
postoje i predmeti koji su nastali izvršenjem krivičnog djela
(producta sceleris), odnosno koji su nastali u samom postupku
izvršenja krivičnog djela (npr. falsifikovani novac, isprave,
proizvodnja opojnih droga i sl.). Treba razlikovati predmete koji su
nastali izvršenjem krivičnog djela od predmeta do kojih se došlo
izvršenjem krivičnog djela. Imovinsku korist predstavljaju predmeti
koje je učinilac pribavio ili koje je dobio kao nagradu za izvršeno
krivično djelo, i takvi se predmeti oduzimaju primjenom
krivičnopravne mjere oduzimanje imovinske koristi pribavljene
krivičnim djelom. Predmeti koji su upotrebljeni ili namjenjeni, ili koji
su nastali izvršenjem krivičnog djela, mogu se oduzeti samo ako su
svojina učinioca. Oduzimanje predmeta može biti i obavezno (npr.

258
kod proizvodnje i prometa oružja ili eksplozivnih materija,
proizvodnja i promet opojnih droga itd.). Za primjenu ove mjere
potrebno je da su predmeti svojina učinioca, s tim da se izuzetno
predmeti mogu oduzeti i ako nisu svojina učinioca, ako
oduzimanje predmeta zahtjevaju interesi opšte bezbjednosti.
Dakle, tu spadaju predmeti koji su po svojoj prirodi opasni i kao
takvi ugrožavaju opštu bezbjednost (npr. eksplozivni materijali,
oružje, otrovi, i sl.). Od ove mjere treba razlikovati privremeno
oduzimanje predmeta kao mjeru u krivičnom postupku.

3.6. Zabrana približavanja i komunikacije sa određenim licem

Mjera bezbjednosti zabrane približavanja i komunikacije sa

određenim licem predviđena je samo u KZ Republike Srpske (čl.
62a). Ova mjera sastoji se u zabrani približavanja žrtvi, drugoj
osobi ili grupi osoba, ili određenom mjestu. Sud može da zabrani
učiniocu krivičnog djela da se približava oštećenom na određenoj
udaljenosti. Može mu zabraniti pristup u prostor oko mjesta
stanovanja ili mjesta rada oštećenog, kao i dalje uznemiravanje
oštećenog, što znači i dalju komunikaciju sa oštećenim. Da bi se
ova mjera izrekla potrebno je da se ispune određeni uslovi: da je
djelo izvršeno sa elementima nasilja, i da se opravdano može
očekivati da bi približavanje ili komunikacija sa oštećenim ili drugim
licem bilo opasno po oštećenog, tj. da bi to bilo psihičko
uznemiravanje oštećenog. I kod ove mjere su uslovi postavljeni
kumulativno, što znači da bi došlo do izricanja mjere moraju biti
ispunjena oba uslova. Ukoliko sud izrekne ovakvu mjeru, ona
može da traje dok traju razlozi zbog kojih je izrečena, ali ne duže
od tri godine. Vrijeme provedeno u zatvoru ili u ustanovi za čuvaje i
liječenje ne uračunava se u vrijeme trajanja ove mjere. Ova mjera
može se izvršiti uz izdržavanje kazne zatvora ili uz rad za opšte
dobro na slobodi ili uz uslovnu osudu.

259
 3.7. Obavezan psihosocijalni tretman

Mjera bezbjednosti obaveznog psihosocijalnog tretmana

predviđena je samo u KZ Republike Srpske (čl. 62b). Ova mjera se
izriče učiniocu koji je učinio krivično djelo sa elementima nasilja
ako postoji opasnost da će učiniti isto ili slično djelo, a koja se
utvrđuje na osnovu ranijeg života učinioca i psihičkih karakteristika
njegove ličnosti. Da bi se primjenila ova mjera moraju se
kumulativno ispuniti tri uslova: da je izvršeno krivično djelo sa
elementima nasilja, da postoji opasnost da će izvršilac ponoviti
takvo ili slično djelo, i da je radi otklanjanja te opasnosti potreban
psihosocijalni tretman učinioca.

Za izricanje ove mjere potrebno je da je izvršeno krivično djelo sa

elementima nasilja. Sud treba da utvrdi da li je konkretno krivično
djelo istovremeno i krivično djelo sa elementima nasilja.

Da li postoji opasnost da će izvršilac ponoviti isto ili slično djelo sud

utvrđuje na osnovu ranijeg života učinioca i psihičkih karakteristika
njegove ličnosti. Ova mjera se izvršava u ustanovi za izvršenje
kazne zatvora ili u zdravstvenoj ustanovi. Da li je učinilac i prije
izvršenja konkretnog krivičnog djela pokazivao sklonost ka
agresivnom i nasilničkom ponašanju dokazuje se na osnovu izjava
svjedoka, kaznene evidencije ili nalaza i mišljenja vještaka o
psihičkoj strukturi učinioca. Prema tome, sud stiče uvjerenje na
osnovu prethodno navedenih činjenica da je za otklanjanje takve
opasnosti potreban psihosocijalni tretman učinioca krivičog djela.

Sud ovu mjeru izriče kada utvrdi da je, radi otklanjanja opasnosti
od budućeg vršenja krivičnih djela, potreban psihosocijalni tretman
izvršioca. Ova mjera može se izvršiti u ustanovi za izvršenje kazne
zatvora ili uz rad za opšte dobro na slobodi ili uz uslovnu osudu.
Njeno trajanje je ograničeno. Ona može da traje najduže do isteka
izdržavanja kazne zatvora ili izvršenja rada za opšte dobro na
slobodi ili isteka vremena provjeravanja uz uslovnu osudu. Ako
osuđeni ne nastavi psihosocijalni tretman, ili se ne podvrgne
obaveznom psihosocijalnom tretmanu, sud će donijeti odluku o
izvršenju kazne zatvora, u slučajevima uslovnog odpusta, dok traje
provjeravanje ili rad za opšte dobro na slobodi.

260
 3.8. Udaljavanje iz zajedničkog domaćinstva

Mjera bezbjednosti udaljavanja iz zajedničkog domaćinstva

predviđena je samo u KZ Republike Srpske (čl. 62v). Ova mjera se
može izreći učiniocu krivičnog djela nasilja prema osobi sa kojom
živi u zajedničkom domaćinstvu, ako postoji visok stepen opasnosti
da bi bez preduzimanja ove mjere učinilac mogao ponovo učiniti
nasilje prema članu zajedničkog domaćinstva. Žrtve se na ovakav
način pokušavaju zaštititi od stresnih situacija preseljenjem u neku
drugu socijalnu sredinu. U prvom redu se kao žrtve ovdje pojavljuju
djeca, pa je pravično i logično da se izvršilac udalji iz zajedničkog
domaćinstva ne žrtva. Da bi sud izrekao ovu mjeru, moraju biti
ispunjeni sljedeći uslovi: da je krivično djelo izvršeno sa
elementima nasilja prema licu sa kojim učinilac živi u zajedničkom
domaćinstvu, da postoji visok stepen opasnosti da će učinilac
ponovo izvršiti nasilje prema članu zajedničkog domaćinstva, i da
je radi odklanjanja ove opasnosti neophodno njegovo udaljavanje
iz zajedničkog domačinstva.

Učinilac krivičnog djela kome je izrečena ova mjera bezbjednosti,

dužan je odmah po pravosnažnosti presude da napusti stan, kuću
ili neki drugi stambeni prostor koji čini zajedničko domaćinstvo sa
žrtvom. Ova mjera će trajti dok ne prestanu razlozi zbog kojih je
izrečena, s tim da može trjati najduže do izvršenja rada za opšte
dobro na slobodi ili isteka vremena provjeravanja. U vrijeme njenog
trajanja ne uračunava se vrijeme koje je učinilac proveo u
kaznenopopravnoj ustanovi ili ustanovi za liječenje. Dakle, i ova
mjera se može izreći uz kaznu zatvora, uz uslovnu osudu, uz rad
za opšte dobro na slobodi i uz mjeru bezbjednosti medicinskog
karaktera. U slučajevima kada učinilac prekrši mjeru bezbjednosti
(npr. u vrijeme izvršavanja rada za opšte dobro na slobodi, koji mu
je izrečen kao zamjena za kaznu zatvora) sud će donijeti odluku o
izvršenju kazne zatvora. Uslovni otpust će se opozvati ako osuđeni
ne postupi po mjeri bezbjednosti ili prekrši ovu mjeru.

261
 Glava peta

ZASTARJELOST

1. Pojam i vrste zastarjelosti

Zastarjelost je jedan od zakonskih osnova usljed koga se učiniocu

krivičnog djela ne može izreći krivična sankcija ili se izrečena
sankcija ne može izvršiti. Zastarjelost predstavlja osnov po kome
država gubi pravo krivičnog gonjenja odnosno izvršenja izrečene
sankcije, a nastupa automatski protekom određenog vremena.
Prema tome, pravno dejstvo zastarjelosti nastupa po sili zakona i
nijedan učesnik u postupku ne može ga eliminisati. Učinilac
krivičnog djela ne može se odreći instituta zastarjelosti, niti
nadležni državni organ može uskratiti njegovu primjenu. Sud je
obavezan da po službenoj dužnosti utvrđuje da li je nastupila
zastarjelost krivičnog gonjenja, odnosno izvršenja izrečene krivične
sankcije. U krivičnopravnoj teoriji sporno je pitanje opravdanosti
postojanja ovog instituta. Zastarjelost izvršenja krivičnih sankcija
često nastaje zbog toga što osuđeni svojim djelovanjem otežava ili
čak onemogućava izvršenje kazne koja mu je izrečena.

Zastarjelost slabi efikasnost generalne prevencije, te je zastarjelost

izvršenja kazne protivna autoritetu sudske odluke. U starijoj
krivičnopravnoj literaturi bila su zastupljena uglavnom ovakva
shvatanja. Danas preovladava mišljenje, gledano sa kriminalno-
političkog gledišta, da zastarjelost ima svoje opravdanje iz više
razloga. Kao prvo, protekom dužeg vremena od izvršenja krivičnog
djela slabi društveni zahtjev za gonjenjem i kažnjavanjem učinioca,
krivično djelo postepeno pada u zaborav, jer javnost zaboravlja i
krivično djelo i njegovog učinioca. Osim toga, učinilac ne osjeća
kaznu kao pravednu ako se ona izrekne nakon dužeg vremena od
izvršenja djela, odnosno kad se insistira na njenom izvršenju
nakon dužeg vremena od njenog izricanja. Na taj način slabi
preventivno dejstvo kazne na učinioca. Zastarjelost je opravdana i
sa aspekta krivične procedure zbog otežanog ili onemogućenog
prikupljanja dokaza, odnosno dokazi gube svoju vrijednost,
svjedoci zaboravljaju da je krivično djelo izvršeno, vrijeme, mjesto,

262
sredstvo izvršenja krivičnog djela, itd. Ako bi do primjene krivične
sankcije došlo pod takvim okolnostima, princip zakonitosti bio bi
doveden u pitanje, a time posljedično, i pravna sigurnost
građana.160 Postavlja se pitanje u čemu je društveno opravdanje
izricanja kazne, tj. njenog izvršenja, ako učinilac nije i bez toga
učinio novo krivično djelo za duže vrijeme poslije izvršenja ranijeg
djela, odnosno poslije izricanja kazne. Najzad, mogućnost
gubljenja prava na primjenu krivične sankcije mogla bi se shvatiti i
kao upozorenje za nadležne organe zbog nepreduzimanja
procesnih radnji u toku određenog vremenskog perioda. S obzirom
na jedne i druge argumente, u teoriji krivičnog prava zastarjelost
ima svoje opravdanje. Takvo mišljenje preovladava u većini
krivičnih zakonodavstava u svjetu, pa i u našem krivičnom pravu, tj.
zakonodavstvu. Postoje dvije vrste zastarjelosti i to: zastarjelost
krivičnog gonjenja i zastarjelost izvršenja kazni i drugih krivičnih
sankcija. Zajedničko za obje zastarjelosti je da učinioca krivičnog
djela praktično ne pogađa nikakva krivična sankcija.

Zastarjelost krivičnog gonjenja znači nemogućnost da se protiv

određenog lica pokrene ili vodi krivični postupak protekom
određenog vremena od izvršenja krivičnog djela. Dakle,
nastupanjem zastarjelosti gasi se državno pravo na kažnjavanje
nezavisno od toga o kojem se krivičnom djelu, učiniocu ili sankciji
radi. Od ovog pravila zakon predviđa samo jedan izuzetak, prema
kome krivično gonjenje i izvršenje kazne ne zastarjeva za ratne
zločine i za krivična djela genocida, kao ni za krivična djela za koja
po međunarodnim ugovorima ne može nastupiti zastarjelost (čl. 19
KZBiH). Zastarjelost ne može nastupiti u odnosu na krivično djelo
genocida (KZ BiH čl. 171), krivično djelo zločina protiv čovječnosti
(čl. 172 KZ BiH) i krivično djelo ratnih zločina (čl. 173, 174 i 175 KZ
BiH). Kod ovih krivičnih djela protek vremena ne može donijeti
zaborav ili oprost, pa se kažnjavanje smatra krimiološki
opravdanim i služi zadovoljenju pravde i pravičnosti.

Zastarjelost izvršenja kazni i drugih krivičnih sankcija znači da se

poslije određenog vremena izrečena sankcija ne može više izvršti.
U krivičnom pravu bivše Jugoslavije nezastarjelost krivičnih djela
genocida i ratnih zločina, kao i krivičnih djela za koja po
međunarodnim ugovorima zastarjelost ne može nastupiti, bila je

160
B. Čejović, M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 389.

263
predviđena i prije nego što je bila usvojena i ratifikovana
Konvencija o nezastarivosti ratnih zločina i zločina protiv
čovječnosti iz 1968. godine. Jugoslavija je ova rješenja ugradila u
svoje krivično zakonodavstvo 1965. godine, trećom po redu
novelom KZ iz 1951. godine, uvažavanjem već postojećeg principa
međunarodnog krivičnog prava u odnosu na ovo pitanje.

S obzirom na obim primjene, zastarjelost može još biti opšta ili

neograničena i posebna ili ograničena.

Kod opšte ili neograničene zastarjelosti zastarjelost nastupa u

odnosu na svako izvršeno krivično djelo i na svakog učinioca, a
postoji mogućnost zastarjelosti svake izrečene krivične sankcije.

Posebna ili ograničena zasterjelost označava zastarjelost koja je

isključena u odnosu na neka krivična djela, odnosno prema
odrđenim učiniocima krivičnih djela.

U našem krivičnom pravu prihvaćena je opšta ili neograničena

zastarjelost.

2. Zastarjelost krivičnog gonjenja

Zastarjelost krivičnog gonjenja je zakonski osnov za prestanak

ovlašćenja nadležnih organa da protiv određene osobe preduzmu
krivično gonjenje, odnosno da protiv određenog lica pokrenu ili
vode krivični postupak. Ovo znači da protek određenog vremena
od izvršenog krivičnog djela, odnosno roka zastarjelosti, ima za
posljedicu nemogućnost krivičnog gonjenja. Zastarjelost krivičnog
gonjenja je procesna smetnja za pokretanje i vođenje krivičnog
postupka, što joj daje karakter procesnopravnog instituta. Sud
donosi presudu kojom se optužba odbija ako se zbog zastarjelosti
krivično gonjenje ne može preduzeti. S druge strane, zastarjelošću
gonjenja nastupa i nemogućnost izricanja krivčne sankcije, što
zastarjelost čini institutom materijalnog krivičnog prava. Opšte je
pravilo da kod krivičnog gonjenja, kod težih krivičnih djela,
zastarjelost nastupa protekom dužeg vremenskog perioda, dok kod
lakših krivičnih djela protekom kraćeg vremenskog perioda.

264
Zastarjelost krivičnog gonjenja nastpa protekom određenog
vremena od izvršenja krivičnog djela, a to se vrijeme naziva rok
zastarjelosti.

Rok zastarjelosti određen je prema vrsti i najvišoj mjeri propisane

kazne. Prema čl. 14. KZBiH, čl. 15 KZFBiH, čl.111 KZRS i čl. 15
KZBD krivično gonjenje se ne može poduzeti kad od učinjenja
krivičnog djela protekne:
1) tridesetpet godina za krivično djelo s propisanom kaznom
dugotrajnog zatvora;
2) dvadeset godina za krivično djelo s propisanom kaznom zatvora
preko deset godina;
3) petnaest godina za krivično djelo s propisanom kaznom zatvora
preko pet godina;
4) deset godina za krivično djelo s propisanom kaznom zatvora
preko tri godine;
5) pet godina za krivično djelo s propisanom kaznom zatvora preko
jedne godine;
6) tri godine za krivično djelo s propisanom kaznom zatvora do
jedne godine ili novčanom kaznom.

Ako je za krivično djelo propisano više kazni, tada se kao rok

zastarjelosti krivičnog gonjenja određuje po najtežoj propisanoj
kazni. Ukoliko su kazne propisane alternativno, zastarjelost se
određuje prema težoj od propisanih kazni, a kada su propisane
kumulativno, mjerodavna je ona kazna koja se smatra glavnom.
Ako je u pitanju gonjenje zbog krivičnog djela koje je ostalo u
pokušaju, za računanje zastarjelog roka mjerodavna je kazna koja
je propisana za to djelo. Ako su u pitanju krivična djela u sticaju,
bez obzira da li je rječ o realnom ili idealnom sticaju, rok zastare se
računa za svako krivično djelo posebno. Ako su u pitanju krivična
djela nečinjenja, rok zastarjelosti počinje teći od momenta kada je
učinilac propustio obavezu na činjenje. Kod produženih krivičnih
djela rok zastarjelosti počinje teći od vremena izvršenja poslednjeg
krivičnog djela, a koje ulazi u konstrukciju produženog krivičnog
djela. Ako je u pitanju trajno krivčno djelo, zastarjevanje počinje
teći od momenta kada je prestalo protivpravno stanje kao
posljedica tog djela (npr. kod protivpravnog lišenja slobode,
zastarjevanje krivičnog gonjenja ne počinje od momenta kada je
nekom licu protivpravno oduzeta sloboda kretanja, već od
momenta kada je to lice pušteno na slobodu). Rok zastarjelosti isti

265
je za sve učesnike u izvršenju krivičnog djela (saizvršioce,
podstrekače i pomagače) i počinje teći od dana kada je krivično
djelo izvršeno. U slučajevima kada je nastupio zastarni rok u toku
vođenja krivičnog postupka, krivični postupak se prekida, ukoliko je
postupak bio u fazi presuđenja, sud će donijeti presudu kojom se
optužba odbija. Zastarjelost krivičnog gonjenja počinje teći od dana
kada je djelo učinjeno, ukoliko posljedica prouzrokovana tim djelom
nastupi kasnije, zastarjelost krivičnog gonjenja teče od dana
nastupanja posljedice. Kao što smo već rekli, dok teče rok
zastarjelosti krivičnog gonjenja, a koji počinje da teče od dana kad
je krivično djelo učinjeno moguća su dva slučaja kada se taj rok
produžava, a to su obustava i prekid zastarjelosti. Ovakavu
zastarjelost u literaturi poznajemo kao relativna zastarjelost i
apsolutna zastarjelost.

Obustava (mirovanje) zastarjelosti krivičnog gonjenja, znači

postojanje neke smetnje zbog koje se krivično gonjenje ne može
odpočeti ili produžiti za vrijeme dok smetnja traje. Cilj obustave
zastarjelosti je da onemogući nastupanje zastarjelosti u
slučajevima u kojima vođenje krivičnog postupka nije bilo moguće
zbog zakonskih smetnji i nastavlja se nakon prestanka smetnji koje
su obustavu izazvale (npr. kod učinioca krivičnog djela nastupi
privremena duševna poremećenost i sl.). Obustava znači
produženje zastarjelosti za onoliko vremena koliko je trajala
obustava, što znači nastupanjem obustave zastarjelost miruje, tj.
rok zastarjelosti ne teče. Kao osnov obustave krivičnog gonjenja
ne mogu biti smetnje faktičke prirode (npr. nepoznato prebivalište
ili boravište okrivljenog, ratno stanje, razne elementarne nepogode
i sl.). Obustava zastarjelosti u slučajevima kada je više lica
učestovalo u izvršenju krivičnog djela ima dejstvo samo prema
onom saizvršiocu, odnosno saučesniku na kojeg se odnose
zakonske smetnje, a u odnosu na ostale zastarjevanje i dalje teče.

Relativna zastarjelost se prekida svakom procesnom radnjom koja

je preduzeta radi gonjenja učinioca zbog izvršenog krivičnog djela,
naime, rok zastarjelosti počinje ponovo da teče, što znači da se
ranije proteklo vrijeme prije nastupanja prekida ne uračunava u rok
zastarjelosti krivičnog gonjenja.

Zastarjevanje krivičnog gonjenja počinje od dana kad je krivično

djelo učinjeno. Zastarjevanje ne teče za vrijeme za koje se po

266
zakonu krivično gonjenje ne može preduzeti ili nastaviti.
Zastarjevanje se prekida svakom procesnom radnjom koja se
preduzima radi gonjenja učinioca zbog učinjenog krivičnog djela.
Zastarjevanje se prekida i kad učinilac, u vrijeme dok teče rok
zastarjelosti, učini isto tako teško ili teže krivično djelo. Sa svakim
prekidom zastarjevanje počinje ponovno teći.

Prema članu 112 stav 7 KZRS zastarjevanje za krivična djela protiv

polnog integriteta, braka i porodice učinjena na štetu lica mlađih od
18 godina počinje teći od dana punoljetstva oštećenog.

Relativna zastarjelost bi za posljedicu mogla imati trajno

produženje roka zastarjelosti, odnosno da zastarjelost krivičnog
gonjenja uopšte ne nastupi. Da bi se to izbjeglo zakonodavac je
predvidio tzv. apsolutnu zastarjelost krivičnog gonjenja. Apsolutna
zastarjelost krivičnog gonjenja nastaje u svakom slučaju kada
protekne dvaput onoliko vremena koliko se po zakonu traži za
zastarjelost krivičnog gonjenja (npr. ako je rok zastarjelosti za neko
krivično djelo deset godina, protekom dvadeset godina nastupiće
apsolutna zastarjelost). Učinilac se protekom tog roka ne može
krivično goniti, bez obzira na obustavu i prekid zastarjelosti.
Apsolutna zastarjelost može nastupiti sve do donošenja
pravosnažne presude.

Prekid zastarjelosti znači produženje roka zastarjevanja krivičnog

gonjenja usljed postojanja neke zakonske okolnosti zbog kojih rok
zastarjelosti prestaje teći, a nakon nestanka tih okolnosti
zastarjelost ponovo počinje teći s tim što se vrijeme proteklo prije
prekida ne uračunava u rok zastarjelosti (npr. ako zastarjelost
krivičnog gonjenja za neko krivično djelo nastupa poslije deset
godina, a poslije pet godina došlo do prekida zastarjelosti, ovo
vrijeme se ne uračunava u rok zastarjelosti), da bi nastupila
zastarjelost krivičnog gonjenja za ovo krivično djelo, potrebno je da
prođe deset godina. Krivični zakon predviđa dva osnova za
nastanak prekida zastarjelosti: preduzimanje procesne radnje radi
gonjenja učinioca krivičnog djela i izvršenje novog krivičnog djela.

Preduzimanje procesne radnje radi gonjenja učinioca krivičnog

djela predstavljaju radnje ovlaštenih procesnih subjekta, kao što su
sud, javni tužilac, privatni tužilac i oštećeni. Ovi subjekti mogu
preduzeti izuzetno veliki broj procesni radnji (npr. djelatnosti

267
vezane za sprovođenje istrage, radnje koje sud preduzima u toku i
u vezi sa optuženjem, i radnje vazane za glavni pretres). Procesna
radnja mora biti preduzeta protiv određenog lica za koje postoji
sumnja da je učinilo krivično djelo bez obzira da li je rječ o
izvršiocu ili saučeniku. To lice mora biti prije preduzimanja
procesne radnje potpuno indetifikovano po imenu i prezimenu.
Ovdje je cilj otkrivanja učinioca krivičnog djela i njegovo gonjenje,
pa iz prijave mora proizilaziti na koje se lice odnosi.

Da bi nastupio prekid zastarjelosti usljed izvršenja novog krivičnog

djela, moraju biti ispunjena dva uslova: 1) učinilac treba da je
izvršio novo krivično djelo za vrijeme dok teče rok zastarjelosti, i 2)
učinjeno djelo treba da bude jednako teško ili teže od onog za koje
teče rok zastarjelosti.

Ako je učinilac za vrijeme roka zastarjelosti krivičnog gonjenja

učinio više teških ili težih krivičnih djela, izvršenjem svakog djela
prekida se rok zastarjelosti. Kao i kod obustave zastarjelosti,
postoji mogućnost da zastarjelost uopšte ne nastupi, tako što će se
povremeno preduzimati odrđene procesne radnje, pa samim tim
rok zastarjelosti bi se mogao produžiti u nedogled. Institut
apsolutne zastarjelosti važi i u ovom slučaju, što znači da prekid
zastarjelosti ne utiče na nastupanje apsolutne zastarjelosti
protekom dvostrukog vremena koji se traži za zastarjelost gonjenja
za određeno djelo.

3. Zastarjelost izvršenja kazne

Zastarjelost izvršenja kazne predstavlja osnov po kome država

gubi poslije određenog vremena pravo na izvršenje izrečene
kazne. Dakle, protekom zakonom određenog roka (roka
zastarjelosti) krivična sankcija koja je izrečena pravosnažnom
presudom se ne može izvršiti. Da bi došlo do nastupanja
zastarjelosti izvršenja kazne potrebno je da je postupak
pravosnažno okončan, odnosno da je izrečena neka od kazni
predviđenih u zakonu, te da se protiv te odluke više ne mogu
ulagati redovni pravni lijekovi. Rokovi zastarjelosti izvršenja kazne
određeni su prema vrsti i visini kazne koja je izrečena

268
pravosnažnom presudom, s tim da zakonodavac pravi razliku
između zastarjelosti izvršenja kazne i zastarjelosti izvršenja
sporedne kazne i mjere bezbjednosti.

Prema čl. 16. KZBiH, čl. 17 KZFBiH, čl. 113 KZRS i čl. 17 KZBD
izrečena kazna neće se izvršiti kad od dana pravosnažnosti
presude kojom
je kazna izrečena protekne:
1) tridesetpet godina ako je izrečena kazna dugotrajnog zatvora;
2) dvadeset godina ako je izrečena kazna zatvora preko deset
godina;
3) petnaest godina ako je izrečena kazna zatvora preko pet
godina;
4) deset godina ako je izrečena kazna zatvora preko tri godine;
5) pet godina ako je izrečena kazna zatvora preko jedne godine, i
6) tri godine ako je izrečena kazna zatvora do jedne godine ili
novčana kazna.

Zastarjelost izvršenja novčane kazne kao sporedne kazne nastupa

kad protekne dvije godine od dana pravosnažnosti presude kojom
je ta kazna izrečena.

Dakle, zakonodavac je predvidio rokove zastarjelosti, a koji se

razlikuju zavisno od vrste i dužine kazne. Prema tome, rok
zastarjelosti izvršenja kazne isključivo se određuje prema kazni
izrečenoj u presudi. Sva kasnija smanjenja kazne (zamjenom blaže
kazne, amnestijom, pomilovanjem), nema uticaja na tok
zastarjelosti. Ni izdržani pritvor koji je osuđenom uračunat u kaznu,
nema uticaja na utvrđivanje roka zastarjelosti. Kod krivičnih djela
sticaja zastarjelost se određuje prema jedinstvenoj kazni koja je
izrečena za sva krivična djela koja su izvršena u sticaju.

Zastarjelost izvršenja kazne zatvora počinje teći od dana kada je

presudom kojom je kazna izrečena postala pravosnažna, a u
slučaju opoziva uslovne osude, od dana pravosnažnosti odluke o
opozivu uslovne osude. Zastarjevanje ne teče za vrijeme za koje
se po zakonu izvršenje kazne ne može preduzeti. Zastarjevanje se
prekida svakom radnjom nadležnog organa koja se preduzima radi
izvršenja kazne. Sa svakim prekidom zastarjevanje počinje
ponovno teći. Zastarjelost izvršenja kazne nastupa u svakom

269
slučaju kad protekne dvaput onoliko vremena koliko se po zakonu
traži za zastarjelost izvršenja kazne (apsolutna zastarjelost).

Nastupanjem zastarjelosti izvršenja kazne gasi se samo pravo na

izvršenje izrečene kazne, s tim da se presuda iz kaznene
evidencije ne briše, niti ona utiče na pravne posljedice osude.

4. Zastarjelost izvršenja mjera bezbjednosti

Zastarjelost izvršenja mjere bezbjednosti znači da se protekom

određenog vremena izrečena mjera bezbjednosti ne može više
izvršiti. Rok zastarjelosti različito je određen kod mjera
bezbjednosti čije se trajanje unaprijed ne određuje sudskom
odlukom i mjera bezbjednosti koje se izriču u određenom
vremenskom trajanju. Tako je u čl. 17. KZBiH, čl. 18 KZFBiH, čl.
114 KZRS i čl. 18 KZBD propisano da zastarjelost izvršenja mjere
bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja, mjere
bezbjednosti obaveznog liječenja od zavisnosti i mjere
bezbjednosti oduzimanja predmeta nastupa kad protekne pet
godina od dana pravosnažnosti odluke kojom su te mjere izrečene.
S druge strane, zastarjelost izvršenja mjere bezbjednosti zabrane
vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti i mjere bezbjednosti zabrane
upravljanja motornim vozilom nastupa kad protekne onoliko
vremena koliko je sud odredio za trajanje tih mjera.

Zastarjevanje izvršenja mjere bezbjednosti ne teče za vrijeme za

koje se po zakonu izvršenje ne može preduzeti. Zastarjevanje se
prekida svakom radnjom nadležnog organa koja se preduzima radi
izvršenja mjere. Sa svakim prekidom zastarjevanje počinje
ponovno teći. Zastarjelost izvršenja mjere bezbjednosti nastupa u
svakom slučaju kad protekne dvaput onoliko vremena koliko se po
zakonu traži za zastarjelost njenog izvršenja (apsolutna
zastarjelost).

270
5. Nezastarjelost krivičnog gonjenja i izvršenja kazne

U našem zakonodavstvu predviđen je izuzetak od pravila da pravo

na krivično gonjenje i izvršenje kazne zastarjeva. Naime, prema čl.
19 KZBiH krivično gonjenje i izvršenje kazne ne zastarijeva za
krivična djela genocida, zločina protiv čovječnosti te ratnih zločina,
kao ni za krivična djela za koja po međunarodnom pravu
zastarjelost ne može nastupiti.

Kod ovih krivičnih djela protok vremena ne može donijeti zaborav

ili oprost, pa se smatra krimiološki opravdano kažnjavanje njihovih
izvršilaca bez obzira na protek vremena, što služi zadovoljenju
pravde i pravičnosti. Po pravilu, izvršioci ovih krivičnih djela
pokazuju posebnu bezobzirnost pri njihovom izvršenju i motivisani
su neljudskim i krajnje amoralnim pobudama.

271
 Glava šesta

AMNESTIJA I POMILOVANJE

1. Opšta izlaganja o amnestiji i pomilovanju

Amnestijom i pomilovanjem državna vlast ukida svojom odlukom

kaznu kao posljedicu kažnjivog djela, tj. državna vlast se odriče
svog prava na kaznu, koje je činjenjem kažnjivog djela nastalo.
Dakle, amnestijom i pomilovanjem se nastoje postići ne samo
kriminalno-politički, već i određeni politički ciljevi. Do amnestije i
pomilovanja najčešće dolazi zbog promjene političkih i socijalnih
prilika. Korist od amnestije i pomilovanja imaju lica na koja se
odnose, ali određenu političku korist od njih imaju i oni koji o njima
odlučuju. Često se amnestijom nastoje rješiti, ili bar ublažiti,
određeni društveni i politički problemi. Davanje amnestije i
pomilovanja predstavlja diskreciono pravo najviših državnih organa
i zato njihova primjena nije uslovljena prethodnim pristankom
onoga na koga se odnose, a lica na koja se odnose ne mogu ih
odbiti.

Amnestija i pomilovanje poznati su još od rimskog prava, a danas

ih imaju svi savremeni pravni sistemi, ali im se i danas upućuju
značajni prigovori. Prije svega, ističe se da akti amnestije i
pomilovanja predstavljaju neopravdano miješanje vansudskih
organa u sudsku vlast, pri čemu se ne daju nikakva objašnjenja
razloga zbog kojih je to učinjeno, a koji bi ukazivali na opravdanost
takvog čina. Takođe, postoji veliki broj argumenata kojima se
opravdava postojanje ovih instituta. Amnestijom ili pomilovanjem
može da se ispravi sudska nepravda koja je učinjena osuđenom
licu neopravdanom osudom, a u slučajevima kada ne postoje
pravni lijekovi koji bi omogućili ispravku učinjene greške.

Najzad, mogućnošću dobijanja amnestije i pomilovanja može se

stimulativno djelovati i na osuđenika da aktivno učestvuje u svom
procesu resocijalizacije. Danas amnestija i pomilovanje
predstavljaju opšteprihvaćene institute krivičnog prava. Njima se
zakonitost sudske odluke i njena osnovanost ne dovode u pitanje.

272
Prava trećih lica koja su zasnovana na osudi se ne diraju
davanjem amnestije i pomilovanja.

Postoji određena razlika između amnestije i pomilovanja kako u

pogledu nadležnosti za njihovo davanje, tako i u pogledu forme i
sadržine.

2. Amnestija

Amnestija (zaboravljanje) je akt zakonodavnog organa kojim se u

formi zakona poimenično neodređenom broju lica daje oslobođenje
od krivičnog gonjenja (abolicija), potpuno ili djelimočno
oslobođenje od izvršenja kazne, zamjena izrečene kazne blažom
kaznom, rehabilitacija, ukidaju pravne posljedice osude ili
određene mjere bezbjednosti (čl. 118 st. 2 KZ BiH). Amnestija je
akt milosti zakonodavca, daje se u formi zakona pa se njome, za
razliku od pomilovanja, ne imenuju osobe kojima se daje. Može se
usloviti određenim okolnostima (npr. da su krivična djela koja se
odnose na određenu vrstu, ili visinu kazne i za djela učinjena u
određenom vremenskom periodu), pa je za njenu primjenu
potreban akt suda kojim se utvrđuje da su u pojedinim slučajevima
ispunjene sve pretpostavke predviđene u zakonu.

U Bosni i Hercegovini postoji podijeljena ili paralelna nadležnost u

oblasti krivčnog zakonodavstva, pa tako svaki entitet i Brčko
distrikt, kao i Bosna i Hercegovina imaju svoje krivične zakone, pa i
sama naležnost za davanje amnestija za krivična djela propisana
tim zakonima pripada njihovim zakonodavnim organima. U Bosni i
Hercegovini amnestiju može dati Parlamentarna skupština Bosne i
Hercegovine putem zakona. Prema tome, u trenutku davanja
amnestije nisu poznata lica na koja se odnosi, niti je poznat njihov
broj. Kao što smo već rekli, amnestija je akt milosti zakonodavca i
može se odnositi na sva krivična djela i sve učinioce krivičnih djela,
pri čemu se misli samo na izvršena, a ne i na buduća krivična
djela. Amnestijom se mogu obuhvatiti i pravne posljedice osude
kao i one koje se odnose na gubitak određenih prava, a isto tako i
na one koje se odnose na zabranu sticanja određenih prava.
Jednom data amnestija više se ne može opozvati, a niti može biti
uslovna. Amnestijom se ne dira u prava trećih lica koja se

273
zasnivaju na osudi. Protiv učinilaca krivičnih djela koji su
obuhvaćeni abolicijom ne može se pokrenuti krivični postupak, ili
se taj postupak prekida ako je bio već pokrenut.

3. Pomilovanje

Između amnestije i pomilovnja postoje određene razlike, kako u

pogledu sadržaja, tako i u pogledu nadležnosti i postupaka za
njihovo davanje. Pomilovanje je akt milosti čije davanje nije
ograničeno nekim materijalnopravnim uslovima.

Pomilovanje je institut kojim se mijenja dejstvo sudske odluke u

pogledu izrečene krivične sankcije ili pak sprečava donošenje te
odluke u slučaju da do krivičnog gonjenja još nije došlo.161
Pomilovanjem se poimenično određenim osobama daje potpuno ili
djelimično oslobođenje od izvršenja kazne, zamjenjuje se izrečena
kazna blažom kaznom ili se određuje brisanje osude ili se ukida,
odnosno određuje kraće trajanje mjere bezbjednosti zabrane
vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti, odnosno određene pravne
posljedice osude (čl. 119 KZBiH). Pomilovanje za krivična djela
utvrđena prema krivičnom zakonodavstvu Bosne i Hercegovine
može dati Predsjedništvo Bosne i Hercegovine svojom odlukom na
osnovu posebnog zakona. Pomilovanje za krivična djela koja spadaju
u nadležnost Federacije BiH može dati predsjednik Federacije na osnovu
posebnog zakona. Pomilovanje za krivična djela koja spadaju u
nadležnost Republike Srpske može dati Predsednik Republike Srpske u
skladu sa zakonom. Pomilovanje osuđenim licima u Brčko Distriktu
može dati gradonačelnik, i to za kaznenopravne sankcije koje su
izrečene od sudova Brčko distrikta Bosne i Hercegovine.

Prema čl. 117 st. 2 KZRS licu koje je osuđeno na kaznu

dugotrajnog zatvora pomilovanje se ne može dati prije nego što
izdrži tri petine te kazne.

Pomilovanje se uvjek odnosi na poimenično lice, jedno ili više, što

znači da u aktu o pomilovanju mora biti izričito naznačeno kome se
ono daje i tačan sadržaj pomilovanja. Kao ni amnestijom, ni
pomilovanjem se ne dira u prava trećih lica koja se zasnivaju na
presudi.

161
Zoran Stojanović, Krivično pravo, Beograd, 2014, str. 183.

274
 Odjeljak peti

KRIVIČNE SANKCIJE ZA MALOLjETNIKE

1. Specifičnosti maloljetničkog kriminaliteta i
mjere za njegovo sprečavanje

Krivično pravo se primjenjuje i na lica koja nisu dostigla određenu

starosnu dob. Kod njih ne može postojati krivica, pa samim tim ne
može postojati krivično djelo. Dakle, kao učinioci krivičnih djela
pojavljuju se i maloljetnici, s tim da je njihov broj mnogo manji od
broja punoljetnih učinilaca krivičnih djela. Danas maloljetnička
delikvencija predstavlja značajan društveni problem u gotovo svim
zemljama. Maloljetnički kriminal sadrži mnoga obilježja
kriminaliteta odraslih lica, ali postoje i značajne razlike između ova
dva kriminaliteta. Razlika je u biopsihološkoj strukturi ličnosti,
ličnost maloljetnika je u razvoju, odnosno u razdoblju između
djetinstva i zrelosti, što znači da je osoba u toj dobi psihički
nestabilna, duševno napeta, previše osjećajna, itd. Ovdje se radi o
izvršiocima krivčnih djela kod kojih proces sazrijevanja još nije
završen. Naučna saznanja kada se radi o razvoju ljudske ličnosti
ukazuju da se taj razvoj odvija kroz određene stadijume, a
maloljetstvo je jedan od tih stadijuma. Pubertet je veoma složena i
osjetljiva faza u razvoju ličnosti.

Izučavanja koja su vršena ukazuju na sve veći rast maloljetničke

delikvencije, a u strukturalnom smislu nema značajne razlike
između maloljetničke delikvencije i kriminaliteta odraslih. Dakle,
krivična djela koja vrše punoljetna lica vrše ih takođe i maloljetnici.
Maloljetnici se sve češće pojavljuju kao izvršioci teških krivičnih
djela. Značajan je broj maloljetnih povratnika, a najznačajnije je to
što je najveći broj punoljetnih učinilaca kriminalnu karijeru
započinjao u doba maloljetstva. Uglavnom sva evropska
zakonodavstva, pa tako i naše, prihvataju da se proces razvoja
ličnosti završava sa osamnaest godina života, pa se ta dob ujedno
i računa kao gornja starosna granica krivičnog maloljetstva, dok se
donjom granicom maloljetstva u našem krivičnom pravu smatra
navršenih četrnaest godina. Proces sazrijevanja ličnosti se ne
završava sa 18 godina, već on traje i dalje, samo su njegove
vanjske manifestacije drugačije. Iz tog razoga, savremena krivična
zakonodavstava poznaju kategoriju mlađih punoljetnih lica, pa se
prema njima na isti način, ali pod određenim uslovima, može
postupati kao i prema maloljetnim učiniocima krivičnih djela. Sve

277
ovo ukazuje na značaj sprečavanja i suzbijanja maloljetničke
delikvencije. Moraju se preduzeti mjere socijalnog i vaspitnog
karaktera u saradnji sa porodicom, školom, i sa drugim
ustanovama koje imaju vaspitnu ulogu u cilju uspješne borbe protiv
delikvencije maloljetnika.

Posebno značajnu ulogu u suzbijanju maloljetničke delikvencije

imaju krivično-pravne mjere, odnosno kazne. Maloljetni učinioci
krivičnih djela u savremenim krivičnim zakonodavstvima imaju
drugačiji krivičnopravni status u odnosu na punoljetne učinioce
krivičnih djela, pa se prema licu koje je u vrijeme izvršenja
krivičnog djela nije navršilo četrnaeast godina života ne mogu
primjeniti krivične sankcije, ali se mogu primjeniti mjere koje
predviđaju zakonski propisi. Postoje i obaveze prema maloljetnim
učiniocima krivičnih djela, koje proizilaze iz međunarodnih
dokumenata (npr. Standardna minimalna pravila UN za primjenu
sudskih postupaka prema maloljetnicima, Pekinška pravila iz 1985.
godine, Konvencija o pravima djeteta iz 1989. godine, Tokijska
pravila itd.). Tokijska pravila, kao alternativne mjere predlaže
usmene kazne, uslovni odpust, statusne kazne, novčane kazne,
nadzor socijalne službe i sudskih organa itd. U većini država koje
su nastale raspadom Jugoslavije donešeni su posebni zakoni
kojima je u potpunosti regulisan krivičnopravni položaj maloljetnih
učinilaca krivičnih djela. Ovaj zakon sadrži odredbe materijalnog,
procesnog i izvršnog krivičnog prava, i on se odnosi na djecu koja
su u sukobu sa zakonom, na mlađa punoljetna lica, kao i na djecu
koja su žrtve ili svjedoci u krivičnom postupku.

2. Krivičnopravni položaj maloljetnih izvršilaca

krivičnih djela

Kao poseban, prihvaćen je u savremenom krivičnom

zakonodavstvu režim za maloljetne učinioce krivičnih djela.
Konvencija o pravima djeteta predviđa obavezu država da utvrde
najnižu starosnu grnicu djeteta, odnonosno granicu ispod koje
djeca ne mogu biti smatrana sposobnom za kršenje krivičnih
zakona. U najvećem broju evropskih krivičnih zakona donja
starosna granica maloljetstva je četrnaest godina, dok su

278
Skandinavske zemlje prihvatile donju starosnu granicu petnaest ili
šesnest godina (Danska, Švedska, Norveška). Dakle, ne mogu se
izreći krivične sankcije niti primjeniti druge mjere prema djetetu
koje u vrijeme izvršenja krivičnog djela nije navršilo 14 godina, što
ne znači da lice ispod 14 godina ne može izvršiti krivično djelo,
odnosno da neće postojati krivično djelo ako je njegov izvršilac
dijete. Postoje tri kategorije maloljetnih učinilaca koje su od
značaja za odabir krivične sankcije. Maloljetnik je djete koje je u
vrijeme izvršenja krivičnog djela navršilo 14 godina, a nije navršilo
18 godina. Mlađi maloljetnik je maloljetnik koji je u vrijeme
izvršenja krivičnog djela navršilo 14 godina, ali nije navršilo 16
godina, dok je stariji maloljetnik, maloljetnik koji je u vrijeme
izvršenja krivičnog djela navršio 16 godina, a nije navršilo 18
godina života. S obzirom na specifične karakteristike maloljetnih
učinilaca krivičnih djela, priroda krivičnih sankcija, koje se
primjenjuju prema njima, mora biti prilagođena tim
karakteristikama. Prema maloljetnicima se kao sankcije u prvom
redu predviđaju vaspitne mjere, s tim da im se pod određenim
uslovima može izreći i kazna maloljetničkog zatvora. Prema tome,
možemo razlikovati alternativne mjere i krivične sankcije koje se
mogu preduzeti prema maloljetnicima. Alternativnim mjerama se
želi izbjeći vođenje krivičnog postupka i stigmatizacija maloljetnika.
Sve je značajnija uloga društvenih organa, posebno u izvršenju
određenih vaspitnih mjera, kao i u pogledu izricanja krivičnih
sankcija. Prema maloljetnim učiniocima krivičnih djela uglavnom se
primjenjuju vaspitne mjere za suzbijanje maloljetničke delikvencije i
njima se ne može izreći ni jedna kazna koja je predviđena za
punoljetne učinioce krivičnih djela. Naše krivično pravo predviđa
različit broj vaspitnih mjera koje možemo svrstati u tri grupe:
disciplinske mjere, mjere pojačanog nadzora i zavodske vaspitne
mjere.

Posebna pravila postupanja prema djeci koja se nalaze u sukobu sa

zakonom, mlađim punoljetnim licima i djeci koja su žrtve ili svjedoci po
kojima su dužni da postupaju sudovi, tužilaštva, uključujući ovlaštena
službena lica, organi starateljstva, porodice, škole, institucije na svim
nivoima društvene zajednice, kao i drugi učesnici uključeni u krivičnu
proceduru na način kojim se bez diskriminacije unapređuje osjećaj
dostojanstva i lične vrijednosti djeteta, uzima u obzir uzrast djeteta,
najbolji interesi djeteta, njegovo pravo na život, opstanak i razvoj,
omogućava da dijete u skladu sa uzrastom i zrelošću izrazi svoje

279
mišljenje po svim pitanjima koja se na njega odnose, pri čemu sva
zalaganja treba da vode rehabilitaciji i socijalnoj reintegraciji djeteta i
njegovom preuzimanju konstruktivne uloge u društvu – uređena su
posebnim entitetskim zakonima i zakonom u Brčko distriktu. Ovaj zakon
u oba entiteta i u Distriktu nosi naziv Zakon o zaštiti i postupanju sa
djecom i maloljetnicima u krivičnom postupku162.

3. Mjera upozorenja i vaspitne preporuke

U čl. 23 Zakona FBiH, čl. 22 Zakona RS i čl. 22 Zakona BD

propisano je da se prema maloljetnom učiniocu krivičnog djela
može izreći policijsko upozorenje za krivična djela za koja je
propisana novčana kazna ili kazna zatvora do tri godine (u Brčko
distriktu – do jedne godine), ako su ispunjeni propisani uslovi i ako
je to srazmjerno okolnostima i težini učinjenog krivičnog djela u
skladu sa zakonom.

Policijsko upozorenje se može izreći pod sljedećim uslovima:

a) da maloljetnik priznaje krivično djelo,
b) da je priznanje dato slobodno i dobrovoljno,
c) da postoji dovoljno dokaza da je maloljetnik učinio krivično djelo
i
d) da prema maloljetniku nije ranije izricano policijsko upozorenje,
primjenjena vaspitna preporuka ili izricana krivična sankcija.

Policijsko upozorenje izriče ovlašćeno službeno lice sa posebnim

znanjima uz odobrenje tužioca. Policijski organi vode evidenciju
izrečenih mjera upozorenja koja nema karakter krivične evidencije
o osuđivanosti maloljetnika i ne mogu se upotrijebiti na bilo koji
način koji bi štetio maloljetniku.

Prema maloljetnom učiniocu krivičnog djela mogu se primjeniti

vaspitne preporuke za krivična djela za koja je propisana
novčana kazna ili kazna zatvora do tri godine (u Zakonu RS – do
pet godina), a za krivična djela za koja je propisana kazna teža od

162
U Federaciji BiH Zakon je objavljen u “Službenim novinama FBiH”, broj 7/14. U Republici Srpskoj Zakon
je objavljen u “Službenom glasniku RS”, broj13/10. U Brčko distriktu Zakon je objavljen u “Službenom
glasniku BD”, broj 44/11.

280
tri godine – ako su ispunjeni propisani uslovi i ako je to srazmjerno
okolnostima i težini učinjenog krivičnog djela u skladu sa zakonom.

Vaspitne preporuke mogu se primjeniti uz uslov:

a) da maloljetnik priznaje krivično djelo,
b) da je priznanje dato slobodno i dobrovoljno,
c) da postoji dovoljno dokaza da je maloljetnik učinio krivično djelo,
d) da maloljetnik u pisanoj formi izražava spremnost za pomirenje
sa oštećenim,
e) da maloljetnik u pisanoj formi dâ pristanak za primjenu vaspitne
preporuke, a mlađi maloljetnik i uz pristanak roditelja ili staraoca i
f) da u pisanoj formi pristanak dâ i oštećeni u slučaju kada se to po
zakonu zahtjeva.

Vaspitne preporuke imaju svrhu:

a) da se ne pokreće krivični postupak prema maloljetniku i
b) da se primjenom vaspitnih preporuka utiče na pravilan razvoj
maloljetnika i jačanje njegove lične odgovornosti kako ubuduće ne
bi činio krivična djela.

Vaspitne preporuke su:

a) lično izvinjenje oštećenom,
b) naknada štete oštećenom,
c) redovno pohađanje škole ili redovno odlaženje na posao,
d) uključivanje u rad, bez naknade, u humanitarne organizacije ili
poslove socijalnog, lokalnog ili ekološkog sadržaja,
e) liječenje u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi (bolničko ili
ambulantno) i
f) uključivanje u pojedinačni ili grupni tretman vaspitnih,
obrazovnih, psiholoških i drugih savjetovališta.

Tužilac ili sudija mogu za konkretni slučaj odrediti primjenu jedne ili
više vaspitnih preporuka. Kada za primjenu vaspitne preporuke
pristanak u pisanoj formi treba da da i lice oštećeno krivičnim
djelom, posredovanje (medijaciju) vrši službeno lice organa
starateljstva osposobljeno za sprovođenje postupka posredovanja,
praćenja i izvještavanja. Ako u okviru nadležnog organa
starateljstva nema osposobljenog lica za sprovođenje postupka
posredovanja (medijacije), tužilac ili sudija može odrediti da
postupak posredovanja između maloljetnika i oštećenog sprovede
organizacija ovlašćena za sprovođenje medijacije, u kom je slučaju

281
službeno lice organa starateljstva obavezno da prati proces
medijacije i da o postignutom sporazumu i njegovoj primjeni
obavještava tužilaštvo, odnosno sud.

Pri izboru vaspitnih preporuka tužilac ili sudija uzimaju u obzir

mišljenje i sveukupne interese maloljetnika, kao i interese
oštećenog, vodeći računa da se primjenom vaspitnih preporuka ne
ometa redovno školovanje ili rad maloljetnika. Vaspitne preporuke
mogu trajati najduže jednu godinu i izriču se na pune sate, dane i
mjesece. Vaspitne preporuke se mogu tokom njihovog trajanja
zamijeniti drugom vaspitnom preporukom ili ukinuti. Izbor i
primjenjivanje vaspitnih preporuka vrši se u saradnji sa roditeljima,
usvojiocem ili staraocem maloljetnika i nadležnim organom
starateljstva. Maloljetniku se omogućava savjetovanje i sa
braniocem.

Evidencije o izrečenim vaspitnim preporukama koje vode tužilaštva

i sudovi nemaju karakter kaznene evidencije o osuđivanosti
maloljetnika i ne mogu se upotrijebiti na bilo koji način koji bi štetio
maloljetniku.

4. Krivične sankcije prema maloljetnicima

4.1. Vrste i svrha krivičnih sankcija prema maloljetnicima

Maloljetnicima se za učinjena krivična djela mogu izreći: 1)

vaspitne mjere; 2) kazna maloljetničkog zatvora i 3) mjere
bezbjednosti. Prema mlađem maloljetniku mogu se izreći samo
vaspitne mjere, a prema starijem maloljetniku, osim vaspitnih
mjera, izuzetno se može izreći kazna maloljetničkog zatvora. Pod
propisanim uslovima maloljetniku se mogu izreći mjere
bezbjednosti. Maloljetniku se ne može izreći uslovna osuda.

U okviru opšte svrhe krivičnih sankcija, svrha krivičnih sankcija

prema maloljetnicima je da se pružanjem zaštite, brige, pomoći i
nadzora, kao i obezbjeđenjem opšteg i stručnog osposobljavanja
utiče na razvoj i jačanje lične odgovornosti maloljetnika obezbijedi

282
vaspitanje i pravilan razvoj njegove ličnosti, kako bi se obezbijedilo
ponovno uključivanje maloljetnika u društvenu zajednicu. Svrha
maloljetničkog zatvora je i vršenje pojačanog uticaja na
maloljetnog učinioca krivičnog djela da ubuduće ne vrši krivična
djela, kao i na druge maloljetnike da ne vrše krivična djela.

Vaspitne mjere i maloljetnički zatvor su dvije različite krivične

sankcije, s tim da je njihova primjena usmjerena ka postizanju istih
ciljeva. Nihova svrha je da se, pružanjem zaštite i pomoći
maloljetnim učiniocima krivičnih djela, vršenjem nadzora nad njima,
stručnim osposobljavanjem i razvijanjem lične odgovornosti,
obezbjedi njihovo vaspitavanje, prevaspitavanje i pravilan razvoj.
Primjenom vaspitnih mjera i maloljetničkog zatvora žele se postići
isti ciljevi, s tim da maloljetnički zatvor ima za svrhu i ciljeve koji se,
uglavnom ne ostvaruju primjenom vaspitnih mjera. Zajedničko kod
vaspitnih mjera i maloljetničkog zatvora se ogleda u vaspitanju,
prevaspitanju i pravilnom razvoju maloljetnog delikventa.

Vaspitanje je svjesno i namjerno prenošenje iskustava starijih

generacija na mlađe, sa ciljem da se mlađe generacije osposobe
za svoju društvenu ulogu u sadašnjosti i budućnosti, tj. da se
osposobe za vođenje društveno korisnog života.
Prevaspitavanje je jedan od oblika vaspitanja, koji se sprovodi u
odgovarajućim vaspitnim ustanovama od strane lica koja su za to
stručno osposobljena, s ciljem da se isprave posljedice lošeg
vaspitanja ili zanemarenog vaspitanja maloljetnih učinilaca
krivičnog djela.

Pod pravilnim razvojem maloljetnog delikventa podrazumjeva se

stvaranje takvih životnih uslova koji će doprinijeti da se maloljetnik
formira i razvija u smislu opšte opredjeljenosti za poštivanje
društvenih pravila ponašanja.

Dakle, vaspitanje, prevaspitanje, i pravilan razvoj maloljetnih

delikvenata obezbjeđuje se pružanjem pomoći i zaštite, vršenjem
nadzora stručnih lica nad njima, te njihovim stručnim
osposobljavanjem i razvijanjem njihove lične odgovornosti.

Vaspitne mjere i kazna maloljetničkog zatvora ne mogu imati

pravne posljedice osude koje se sastoje u zabrani sticanja
određenih prava, i to:

283
1) zabranu obavljanja određenih poslova ili funkcija u organima
vlasti, privrednim društvima ili drugim pravnim licima;
2) zabranu istupanja u štampi, na radiju, televiziji ili javnim
skupovima;
3) zabranu sticanja određenih zvanja, poziva ili zanimanja ili
unapređenja u službi, i
4) zabranu sticanja određenih dozvola ili odobrenja koja se izdaju
odlukom organa vlasti.

4.2. Vaspitne mjere

4.2.1. Opšte karakteristike i vrste vaspitnih mjera

Osnovne krivične sankcije za maloljetne izvršioce krivičnih djela su

vaspitne mjere. One su posebna vrsta krivičnih sankcija čija
primjena je moguća samo ako je izvršeno krivično djelo. Vaspitne
mjere sastoje se u pružanju zaštite i pomoći maloljetnim učiniocima
krivičnih djela, na način, što se stručno osposobljavaju i razvijanja
njihova lična odgovornost, s ciljem obezbjeđivanja njihovog
vaspitanja, prevaspitanja i pravilnog razvoja. Vaspitne mjere se
primjenjuju prema maloljetnim učiniocima, s tim da se mogu
primjeniti, ali izuzetno i prema punoljetnim učiniocima krivičnih
djela. Zaštita društva od kriminaliteta ostvaruje se, kako primjenom
krivičnih sankcija, tako i primjenom vaspitnih mjera i to na poseban
način. Vaspitne mjere se razlikuju od drugih krivičnih sankcija.
Posebna svrha ovih sankcija je specijalna prevencija, dok je njihov
cilj uticaj na maloljetnika koji je izvršio krivično djelo, da ubuduće
ne vrši krivična djela. Taj cilj se postiže pružanjem pomoći i zaštite,
primjenom nadzora nad maloljetnikom u cilju njegovog vaspitanja,
prevaspitanja i pravilnog razvoja.

Zakonodavac je propisao nekoliko vrsta vaspitnih mjera. Vaspitne

mjere su:
a) mjere upozorenja i usmjeravanja: 1) sudski ukor; 2) posebne
obaveze, i 3) upućivanje u vaspitni centar;
b) mjere pojačanog nadzora: 1) pojačani nadzor od strane roditelja,
usvojioca ili staraoca; 2) pojačani nadzor u drugoj porodici, i 3)
pojačani nadzor nadležnog organa socijalnog staranja, i

284
c) zavodske mjere: 1) upućivanje u vaspitnu ustanovu; 2)
upućivanje u vaspitno-popravni dom, i 3) upućivanje u posebnu
ustanovu za liječenje i osposobljavanje.

Pri izboru vaspitne mjere odlučujući značaj ima ličnost maloljetnog

delikventa i težina izvršenog djela. Sud uzima u obzir uzrast i
zrelost maloljetnika, druga svojstva njegove ličnosti i stepen
poremećaja u društvenom ponašanju, njegove sklonosti, težinu
djela, pobude iz kojih je djelo učinio, sredinu i prilike u kojima je
živio, dotadašnje vaspitanje, njegovo ponašanje nakon izvršenja
krivičnog djela, posebno da li je spriječio ili pokušao da spriječi
nastupanje štetne posljedice, naknadio ili pokušao naknaditi
pričinjenu štetu, da li je prema njemu ranije bila izrečena krivična
sankcija, kao i sve druge okolnosti koje mogu biti od uticaja na
izbor one vaspitne mjere kojom se može najbolje ostvariti svrha
vaspitnih mjera. Prednost u izricanju vaspitnih mjera uvjek će imati
mjere upozorenja, zatim mjere pojačanog nadzora, zavodske
mjere i kazna maloljetničkog zatvora.

Ako je maloljetnik učinio više krivičnih djela u sticaju, a sud odluči

da izrekne vaspitnu mjeru, cijeni jedinstveno sva djela i izriče, po
pravilu, samo jednu vaspitnu mjeru. Na ovaj način sud postupa i
kada poslije izrečene vaspitne mjere utvrdi da je maloljetnik prije ili
poslije njenog izricanja učinio neko krivično djelo.

Zakon za primjenu vaspitnih mjera ne traži postojanje krivične

odgovornosti maloljetnika, odnosno ne poznaje podjelu maloljetnih
delikvenata na uračunljive i neuračunljive. Za izbor vaspitne mjere
kod maloljetnika je od uticaja i stanje duševnog zdravlja, a među
krivičnim sankcijama nalaze se i vaspitne mjere namjenjene
maloljetnim učiniocima koji imaju poremećen duševni razvoj ili
imaju druge fizičke ili mentalne defekte. Ukoliko sud utvrdi da
izrečena vaspitna mjera nije adekvatna, može da je zamjeni
drugom mjerom ili u potpunosti obustavi izvršenje zbog protoka
vremena, pod uslovom da je svrha mjere ostvarena i bez njenog
izvršenja. Vaspitne mjere se izriču na neodređeno vrijeme, a traju
koliko treba da traje pomoć i zaštita maloljetnog lica, kao i nadzor
nad njim. Postoje posebna pravila za izricanje vaspitnih mjera kod
krivičnih djela izvršenih u sticaju, odnosno izriču se na osnovu
jedinstvene ocijene izvršenih svih krivičnih djela. Izvršenje
vaspitnih mjera u načelu ne zastarjeva, ali protekom određenog

285
vremena od izricanja mjere, a pod uslovom da izvršenje nije
započelo, neke vaspitne mjere se ne mogu više izvršiti, dok za
neke sud može odlučiti da se ne izvrše.

Vansudski organi imaju određenu ulogu u izricanju vaspitnih mjera.

Organ starateljstva ima pravo da se upozna sa tokom krivičnog
postupka koji se vodi prema maloljetnicima. Osim što učestvuje, tj.
stavlja predloge, ukazuje na činjenice i dokaze, od ovog organa se
traži mišljenje o cjelishodnosti pokretanja krivičnog postupka,
odnosno o predlogu za obustavu postupka. Takođe, organ
starateljastva izvršava ili vrši nadzor nad izvršenjem tih mjera.

Evidenciju o izrečenim vaspitnim mjerama vode nadležni organi

starateljstva. Podaci o izrečenim vaspitnim mjerama mogu se dati
samo tužilaštvu, sudu, organima unutrašnjih poslova i organima
starateljstva u vezi sa krivičnim postupkom koji se vodi protiv lica
kome je izrečena vaspitna mjera. Lica koja su na bilo koji način
došla do ovih podataka, ne smiju upotrijebiti te podatke na način
koji bi bio od štete za rehabilitaciju lica protiv koga je vođen krivični
postupak. Podaci o izrečenoj vaspitnoj mjeri brišu se iz evidencije
nakon proteka roka od tri godine od dana kada je prestalo
izvršenje vaspitne mjere, a u svakom slučaju kada evidentirano lice
napuni 23 godine života. Ako evidentirano lice bude u
međuvremenu osuđeno na kaznu zatvora ili maloljetničkog
zatvora, podaci o vaspitnoj mjeri brišu se iz evidencije kada
proteknu rehabilitacijski rokovi utvrđeni zakonom.

4.2.2. Mjere upozorenja i usmjeravanja

Mjere upozorenja i usmjeravanja izriču se kada je potrebno i

dovoljno takvim mjerama uticati na ličnost i ponašanje maloljetnika.
U ove mjere spadaju: 1) sudski ukor; 2) posebne obaveze, i 3)
upućivanje u vaspitni centar.

Sudski ukor se izriče ako se iz odnosa maloljetnika prema

učinjenom krivičnom djelu i njegove spremnosti da ubuduće ne čini
krivična djela može zaključiti da će se i prijekorom postići svrha
vaspitnih mjera. Pri izricanju sudskog ukora sud maloljetniku
ukazuje na društvenu neprihvatljivost i štetnost njegovog

286
ponašanja, posljedice koje takvo ponašanje može na njega imati,
kao i da mu u slučaju ponovnog izvršenja krivičnog djela može biti
izrečena druga sankcija.

Sud može maloljetniku izreći jednu ili više posebnih obaveza, ako
ocijeni da je odgovarajućim nalozima ili zabranama potrebno uticati
na maloljetnika i njegovo ponašanje. Sud maloljetniku može izreći
obavezu:
1) da redovno pohađa školu;
2) da ne izostaje s posla;
3) da se osposobljava za zanimanje koje odgovara njegovim
sposobnostima i sklonostima;
4) da se uključi u rad humanitarnih organizacija ili poslove
socijalnog, lokalnog ili ekološkog sadržaja;
5) da se uzdrži od posjećivanja određenih lokala, odnosno priredbi
i kloni društva i određenih lica koja na njega mogu štetno uticati;
6) da se maloljetnik uz saglasnost zakonskog zastupnika podvrgne
stručnom medicinskom postupku ili postupku odvikavanja od droge
ili drugih vrsta zavisnosti;
7) da se uključi u pojedinačni ili grupni rad u savjetovalištu za
mlade;
8) da pohađa kurseve za stručno osposobljavanje ili da se
priprema i polaže ispite na kojima se provjerava određeno znanje;
9) da se uključi u određene sportske i rekreativne aktivnosti, i
10) da bez posebne saglasnosti suda ne može da napusti mjesto
prebivališta ili boravišta.

Pri izboru pojedinih obaveza sud vodi računa o spremnosti

maloljetnika da sarađuje u njihovom ostvarivanju, kao i o tome da
one budu prilagođene njemu i uslovima u kojima maloljetnik živi.
Izrečene obaveze mogu trajati najduže jednu godinu. Obaveze
maloljetnika da se uključi u rad humanitarnih organizacija ili na
poslove socijalnog, lokalnog ili ekološkog sadržaja može trajati
najviše 120 sati u periodu od šest mjeseci, koliko može trajati ova
posebna obaveza, ali tako da se ne ometa njegovo školovanje ili
zaposlenje i da ne šteti njegovom zdravlju.

Nadzor nad izvršenjem posebnih obaveza vrši sud koji o tome

može tražiti izvještaj i mišljenje organa starateljstva. Sud može,
dok traje izvršenje, obavezu naknadno izmijeniti ili je obustaviti od
izvršenja. Kada izriče ovu mjeru, sud posebno ukazuje

287
maloljetniku, njegovim roditeljima ili usvojiocu, odnosno staraocu
da se u slučaju nemogućnosti ispunjenja jedna ili više posebnih
obaveza, one mogu zamijeniti drugim obavezama, a u slučaju
kada maloljetnik posebne obaveze ne izvršava bez opravdanog
razloga, da može biti upućen u vaspitni centar.

Sud izriče mjeru upućivanja u vaspitni centar kada je potrebno

da se odgovarajućim kratkotrajnim mjerama utiče na ličnost i
ponašanje maloljetnika. Maloljetnika kome je izrečena ova mjera
sud može uputiti u vaspitni centar:
1) na određeni broj časova tokom dana u trajanju od najmanje 14
dana, a najduže 30 dana, i
2) na neprekidni boravak u trajanju od najmanje 15 dana, ali ne
duže od tri mjeseca.

Pri izricanju ove mjere sud će voditi računa da zbog njenog

izvršenja maloljetnik ne izostane s redovne školske nastave ili
posla. Boravak maloljetnika u vaspitnom centru mora biti ispunjen
djelatnostima primjerenim njegovim osobinama, učenjem, korisnim
radom koji odgovara njegovim sposobnostima i interesima, kao i
drugim vaspitnim sadržajima usmjerenim na razvijanje osjećaja
odgovornosti. Uz odluku o upućivanju u vaspitni centar, sud može
izreći i neku od mjera pojačanog nadzora. Ako maloljetnik
neopravdano odbija, ili na drugi način ometa izvršenje izrečenih
posebnih obaveza, sud može odlučiti da ga zbog toga uputi u
vaspitni centar na neprekidni boravak u trajanju od najduže mjesec
dana.

4.2.3. Mjere pojačanog nadzora

Mjere pojačanog nadzora izriču se kada za vaspitanje i razvoj

maloljetnika treba preduzeti trajnije mjere vaspitanja i
prevaspitanja, uz odgovarajući stručni nadzor i pomoć, a nije
potrebno potpuno odvajanje maloljetnika iz dotadašnje sredine. U
ove mjere spadaju: 1) pojačani nadzor od strane roditelja,
usvojioca ili staraoca; 2) pojačani nadzor u drugoj porodici, i 3)
pojačani nadzor nadležnog organa socijalnog staranja.

288
Mjeru pojačanog nadzora roditelja, usvojioca ili staraoca sud
izriče ako su roditelji, usvojilac ili staralac propustili da vrše brigu i
nadzor nad maloljetnikom, a u mogućnosti su da ovakvu brigu i
nadzor vrše. Pri izricanju ove mjere sud može roditelju, usvojiocu ili
staraocu dati potrebna uputstva i naložiti mu određene dužnosti u
pogledu mjera koje treba preduzeti radi vaspitanja maloljetnika,
njegovog liječenja i otklanjanja štetnih uticaja na njega. Pri izricanju
mjere, sud određuje da nadležni organ starateljstva provjerava
njeno izvršavanje i ukazuje pomoć roditelju, usvojiocu ili staraocu.

Ova mjera može da traje najmanje šest mjeseci, a najviše dvije

godine, s tim da sud naknadno odlučuje o njenom prestanku. Kada
organ starateljstva zadužen za sprovođenje ove mjere utvrdi da
roditelj, usvojilac ili staralac ne postupa po posebnim uputstvima i
ne sarađuje sa stručnim licem, mora o tome obavijestiti tužioca. U
tom slučaju tužilac sudu podnosi prijedlog za zamjenu ove mjere
drugom vaspitnom mjerom.

Mjeru pojačanog nadzora u drugoj porodici sud izriče kada

roditelj, usvojilac ili staralac maloljetnika nisu u mogućnosti da nad
njim vrše nadzor, ili ako se od njih opravdano ne može očekivati da
takav nadzor vrše. U tom slučaju maloljetnik se smješta u drugu
porodicu koja je voljna da ga primi i koja ima mogućnosti da nad
njim vrši pojačani nadzor. Izvršenje ove mjere obustavit će se kada
roditelji, usvojilac ili staralac maloljetnika steknu mogućnost da nad
njim vrše pojačani nadzor ili kada prema rezultatu izvršenja mjere
prestane potreba za pojačanim nadzorom. Pri izricanju ove
vaspitne mjere, sud određuje da organ starateljstva provjerava
njeno izvršavanje i ukazuje potrebnu pomoć porodici u kojoj je
maloljetnik smješten.

Ova mjera može da traje najmanje šest mjeseci, a najduže dvije

godine, s tim da sud naknadno odlučuje o njenom prestanku. Kada
organ starateljstva zadužen za sprovođenje mjere pojačanog
nadzora u drugoj porodici utvrdi da porodica u kojoj je maloljetnik
smješten ne postupa po posebnim uputstvima i ne sarađuje sa
stručnim licem, mora o tome obavijestiti tužioca. U tom slučaju
tužilac sudu podnosi prijedlog za zamjenu ove mjere drugom
vaspitnom mjerom.

289
Mjeru pojačanog nadzora nadležnog organa socijalnog
staranja sud izriče kada roditelji, usvojilac, odnosno staralac
maloljetnika nisu u mogućnosti da nad njim vrše pojačani nadzor, a
ne postoje uslovi za izricanje vaspitne mjere pojačanog nadzora u
drugoj porodici. U tom slučaju maloljetnik se stavlja pod pojačani
nadzor organa starateljstva. Dok traje ova mjera maloljetnik ostaje
kod svojih roditelja, usvojioca, odnosno kod drugih lica koja se o
njemu staraju, a pojačani nadzor nad njim vrši određeno lice
nadležnog organa starateljstva ili drugo stručno lice koje odredi
organ starateljstva. Organ starateljstva brine se o školovanju
maloljetnika, njegovom zaposlenju, odvajanju iz sredine koja na
njega štetno utiče, potrebnom liječenju i sređivanju prilika u kojima
živi.
Ova mjera može da traje najmanje šest mjeseci, a najviše dvije
godine, s tim da sud naknadno odlučuje o njenom prestanku. Kada
organ starateljstva zadužen za sprovođenje mjere pojačanog
nadzora utvrdi da roditelj ne postupa po posebnim uputstvima i ne
sarađuje sa stručnim licem, mora o tome obavijestiti tužioca. U tom
slučaju tužilac sudu podnosi prijedlog za zamjenu ove mjere
drugom vaspitnom mjerom.

Pri izricanju neke od navedenih vaspitnih mjera pojačanog

nadzora, sud može maloljetniku odrediti jednu ili više posebnih
obaveza, o kojima je napred bilo riječi u izlaganju o mjerama
upozorenja i usmjeravanja, ako je to potrebno za uspješno
izvršenje izrečene vaspitne mjere. Posebne obaveze traju koliko i
izrečena mjera pojačanog nadzora, s tim da sud može u tom
vremenu izmijeniti ili obustaviti obaveze koje je izrekao.

4.2.4. Zavodske mjere

Zavodske mjere izriču se maloljetniku prema kome treba preduzeti

trajnije i intenzivnije mjere vaspitanja ili liječenja, uz njegovo
potpuno odvajanje iz dotadašnje sredine. Zavodske mjere
primjenjuju se kao posljednje sredstvo i smiju trajati u granicama
određenim zakonom samo koliko je potrebno da bi se ostvarila
svrha vaspitnih mjera. U ove mjere spadaju: 1) upućivanje u
vaspitnu ustanovu; 2) upućivanje u vaspitno-popravni dom, i 3)
upućivanje u posebnu ustanovu za liječenje i osposobljavanje.

290
Sud izriče mjeru upućivanja u vaspitnu ustanovu kada je
potrebno maloljetnika izdvojiti iz sredine u kojoj živi i obezbijediti
mu pomoć i stalni nadzor stručnih vaspitača u ustanovi za
vaspitanje maloljetnika. U vaspitnoj ustanovi maloljetnik ostaje
najmanje šest mjeseci, a najduže dvije godine, s tim da sud svakih
šest mjeseci razmatra da li ima osnova za obustavu izvršenja
mjere ili zamjenu nekom drugom vaspitnom mjerom.

Sud izriče mjeru upućivanja u vaspitno-popravni dom

maloljetniku kada ga je neophodno izdvojiti iz dotadašnje sredine i
ako je potrebno primijeniti pojačane mjere i stručne programe
prevaspitanja. Pri odlučivanju hoće li izreći ovu mjeru, sud
posebno uzima u obzir težinu i prirodu učinjenog krivičnog djela i
okolnosti da li je prema maloljetniku ranije bila izrečena neka
vaspitna mjera ili kazna maloljetničkog zatvora. U vaspitno-
popravnom domu maloljetnik ostaje najmanje šest mjeseci, a
najduže četiri godine, s tim da sud svakih šest mjeseci razmatra da
li postoje osnovi za obustavu izvršenja ove mjere ili za njenu
zamjenu nekom drugom vaspitnom mjerom.

Kada je maloljetniku izrečena zavodska vaspitna mjera, sud ga

može uslovno otpustiti iz zavodske ustanove ako je u toj ustanovi
proveo najmanje šest mjeseci i ako se na osnovu uspjeha
postignutog u vaspitanju može opravdano očekivati da maloljetnik
ubuduće neće činiti krivična djela i da će se u sredini u kojoj bude
živio dobro ponašati. Sud može odlučiti da se prema maloljetniku
za vrijeme uslovnog otpusta izrekne mjera pojačanog nadzora uz
mogućnost primjene jedne ili više posebnih obaveza. Uslovni
otpust traje najduže do isteka zakonskog roka trajanja izrečene
zavodske mjere ili dok sud ovu mjeru ne obustavi od izvršenja ili je
zamijeni nekom drugom mjerom. Ako za vrijeme trajanja uslovnog
otpusta maloljetnik učini novo krivično djelo, ili ako određena mjera
pojačanog nadzora ne postiže svrhu, ili maloljetnik ne ispunjava
posebne obaveze koje su mu određene uz vaspitnu mjeru
pojačanog nadzora, sud može opozvati uslovni otpust. Vrijeme
provedeno na uslovnom otpustu se neće uračunati u vrijeme
zakonskog trajanja izrečenih zavodskih vaspitnih mjera.

Maloljetniku ometenom u psihičkom ili fizičkom razvoju sud može

umjesto vaspitne mjere upućivanja u vaspitnu ustanovu ili vaspitne

291
mjere upućivanja u vaspitno-popravni dom, izreći mjeru
upućivanja u posebnu ustanovu za liječenje i
osposobljavanje. Maloljetnik kome je izrečena mjera bezbjednosti
obaveznog psihijatrijskog liječenja može se uputiti u posebnu
ustanovu za liječenje i osposobljavanje maloljetnika samo ako se u
toj ustanovi može obezbijediti čuvanje i liječenje i ostvariti svrha
mjere bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja. Maloljetnik
ostaje u posebnoj ustanovi za liječenje i osposobljavanje dok je to
potrebno radi njegovog liječenja ili osposobljavanja, ali ne duže od
tri godine, s tim da će sud svaka tri mjeseca ispitati da li postoje
osnovi za obustavu izvršenja ove mjere ili njenu zamjenu drugom
mjerom. Ako maloljetnik u toku izvršenja ove mjere postane
punoljetan, ispituje se potreba njegovog daljnjeg zadržavanja u toj
ustanovi, a kada navrši 23 godine života, izvršenje mjere se
nastavlja u ustanovi u kojoj se izvršava mjera bezbjednosti.

4.2.5. Obustava izvršenja i zamjena odluke o izrečenoj

vaspitnoj mjeri

Ako se poslije donošenja odluke o izricanju posebne obaveze,

mjere pojačanog nadzora ili zavodske mjere pojave okolnosti kojih
nije bilo u vrijeme donošenja odluke ili se za njih nije znalo, a one
bi značajno uticale na izbor mjere ili ako se odluka ne može izvršiti
usljed odbijanja maloljetnika ili njegovih roditelja, usvojioca,
odnosno staraoca da postupe po izrečenoj vaspitnoj mjeri ili po
nalogu onoga ko mjeru izvršava, ili nastupe druge okolnosti
predviđene zakonom, a one bi bile od uticaja za donošenje odluke,
sud može obustaviti izvršenje ili izrečenu mjeru zamijeniti drugom
mjerom.

Sud može tokom izvršenja posebnih obaveza, mjera pojačanog

nadzora ili zavodskih mjera, s obzirom na postignuti uspjeh u
vaspitanju, obustaviti ih ili zamijeniti drugom takvom mjerom kojom
se bolje postiže svrha vaspitnih mjera, s tim što se:
1) izvršenje mjere pojačanog nadzora ne može obustaviti prije
isteka roka od šest mjeseci, a do isteka ovog roka zamjena mjere
se može vršiti kada je to zakonom predviđeno;

292
2) izvršenje mjere upućivanja u vaspitnu ustanovu ne može
obustaviti prije isteka roka od šest mjeseci, a do isteka ovog roka
može se zamijeniti samo mjerom u skladu sa zakonom, i
3) izvršenje mjere upućivanja u vaspitno-popravni dom ne može
obustaviti prije isteka roka od šest mjeseci, a do isteka ovog roka
može se zamijeniti samo mjerom u skladu sa zakonom.

Ako je od pravosnažnosti odluke kojom je izrečena neka od

posebnih obaveza, mjera pojačanog nadzora ili zavodska vaspitna
mjera, prošlo šest mjeseci, a izvršenje nije započeto, sud ponovo
cijeni potrebu izvršenja izrečene mjere. Pri tome sud može odlučiti
da se ranije izrečena mjera izvrši, ne izvrši, ili da se zamijeni
nekom drugom mjerom. Ako je od pravosnažnosti odluke kojom je
izrečena vaspitna mjera upućivanja u vaspitni centar prošlo više od
šest mjeseci, a izvršenje nije započeto, sud ponovo cijeni potrebu
izvršenja izrečene mjere. Pri tome sud može odlučiti da se ranije
izrečena mjera izvrši, ne izvrši ili da se zamijeni nekom od mjera
pojačanog nadzora.

Ako za vrijeme trajanja vaspitne mjere sud izrekne starijem

maloljetniku kaznu maloljetničkog zatvora, vaspitna mjera prestaje
kada maloljetnik započne izdržavanje te kazne. Ako za vrijeme
trajanja vaspitne mjere sud izrekne punoljetnom licu kaznu
maloljetničkog zatvora ili kaznu zatvora najmanje šest mjeseci,
vaspitna mjera prestaje kada to lice započne izdržavanje kazne.
Ako sud u navedenom slučaju izrekne kaznu maloljetničkog
zatvora ili zatvora u trajanju kraćem od šest mjeseci, sud u presudi
odlučuje hoće li se po izdržanoj kazni nastaviti izvršenje izrečene
vaspitne mjere ili se izvršenje mjere obustavlja.

4.3. Maloljetnički zatvor

4.3.1. Opšte karakteristike i uslovi za izricanje maloljetničkog

zatvora

Uspješno suzbijanje maloljetničke delikvencije može se ostvariti

samo primjenom organizovanog i usklađenog sistema opštih i
posebnih preventivnih mjera socijalnog, medicinskog, pedagoškog

293
i sličnog karaktera.163 Naše krivično pravo poznaje samo jednu
kaznu koja se može primjeniti prema maloljetnom učiniocu
krivičnog djela, a to je maloljetnički zatvor, koja se može primjenti
samo izuzetno i to prema starijim maloljetnicima koji su navršili 16
godina, a nisu navršila 18 godina života. Razlika između vaspitnih
mjera i maloljetničkog zatvora je velika, s tim da ove krivične
sankcije imaju i zajedničku svrhu, koja se ogleda u vaspitanju i
prevaspitanju maloljetnika. Maloljetnički zatvor po svojoj sadržini i
nekim obilježjima je sličan kazni zatvora. Ako se gleda koje ciljeve
treba postići, onda je maloljetnički zatvor bliži vaspitnim mjerama
nego kazni. Kao najteža kazna koja je predviđena za maloljetne
učinioce krivičnih djela, maloljetnički zatvor po svojoj sadržini
predstavlja jedan oblik kazne lišenja slobode.

Za izricanje kazne maloljetničkog zatvora potrebno je da postoje i

određeni uslovi, a to su:
1) da je u pitanju stariji maloljetnik, tj. da je u vrijeme izvršenja
krivičnog djela maloljetnik navršio 16 godina, a da nije navršio 18
godina života;
2) da je ispunjen uslov u pogledu težine krivičnog djela, odnosno
da je izvršio krivčno djelo za koje je propisana kazna zatvora teža
od pet godina;
3) da postoji visok stepen krivične odgovornosti maloljetnika,
odnosno da je u vrijeme izvršenja krivičnog djela bio uračunljiv i
kriv, odnosno da je postupao umišljajno ili nehatno, i
4) da se sud uvjeri da zbog teških posljedica djela i visokog
stepena krivične odgovornosti ne bi bilo opravdano maloljetniku
izreći vaspitnu mjeru.

Kada sud utvrdi ispunjenost svih navedenih uslova za izricanje

maloljetničkog zatvora, mora da cjeni i da li bi se njegovo
vaspitanje i popravljanje, kao i njegovo spriječavanje da vrši dalje
krivična djela moglo postići primjenom vaspitnih mjera. Dakle,
kazna maloljetničkog zatvora je supsidijarnog karaktera, što znači
da se primjenjuje samo u slučajevima kada izricanje vaspitne
mjere nije opravdano, odnosno, to je poslednje sredstvo suda
kojim se pokušava suzbiti maloljetnička delikvencija.

163
N. Srzentić, A. Stajić, Lj. Lazarević, Krivično pavo, Opšti dio, Beograd, 1990, str. 515.

294
4.3.2. Odmjeravanje i izricanje kazne maloljetničkog zatvora

Kazna maloljetničkog zatvora koja se izriče maloljetnom učiniocu

krivičnog djela ne može biti duža od pet godina (u Federaciji BiH –
od 10 godina), a izriče se na pune godine ili na mjesece. Za
krivično djelo za koje je propisana kazna dugotrajnog zatvora ili za
sticaj najmanje dva krivična djela za koja je propisana kazna
zatvora teža od 10 godina, maloljetnički zatvor može trajati do 10
godina. Pri odmjeravanju kazne starijem maloljetniku za krivično
djelo, sud ne može izreći kaznu maloljetničkog zatvora u trajanju
dužem od kazne zatvora propisane za to krivično djelo, a nije
vezan za najmanju propisanu mjeru te kazne. Pri odmjeravanju
kazne maloljetničkog zatvora sud uzima u obzir sve propisane
okolnosti koje utiču da kazna bude manja ili veća, imajući posebno
u vidu stepen zrelosti maloljetnika i vrijeme potrebno za njegovo
vaspitanje i stručno osposobljavanje.

Ako stariji maloljetnik učini više krivičnih djela u sticaju, a sud nađe
da za svako krivično djelo treba izreći kaznu maloljetničkog
zatvora, odmjeriće po slobodnoj ocjeni za sva djela jednu kaznu u
propisanim granicama do pet, odnosno 10 godina. Ako sud nađe
da bi za neko djelo u sticaju starijeg maloljetnika trebalo kazniti, a
za druga krivična djela izreći vaspitnu mjeru, za sva djela u sticaju
izriče samo kaznu maloljetničkog zatvora. Ako je sud za krivična
djela u sticaju utvrdio kazne zatvora i maloljetničkog zatvora, izriče
zatvor kao jedinstvenu kaznu primjenom opštih pravila za sticaj
krivičnih djela. Ako sud nađe da za neka krivična djela u sticaju
treba izreći vaspitnu mjeru, a za druga kaznu zatvora, izriče samo
kaznu zatvora. Na ovaj način sud postupa i u slučaju ako poslije
izrečene kazne utvrdi da je osuđeni prije ili poslije njenog izricanja
učinio drugo krivično djelo.

Lice osuđeno na kaznu maloljetničkog zatvora može biti uslovno

otpušteno ako je izdržalo najmanje trećinu izrečene kazne i ako se
na osnovu postignutog uspjeha izvršenja može opravdano
očekivati da će se na slobodi dobro ponašati i da neće vršiti
krivična djela, ali ne prije nego što je provelo šest mjeseci u
kazneno-popravnoj ustanovi. Uz uslovni otpust sud može izreći

295
neku od vaspitnih mjera pojačanog nadzora, uz mogućnost
primjenjivanja jedne ili više posebnih obaveza.

Propisana je i mogućnost odloženog izricanja kazne maloljetničkog

zatvora. Naime, sud može izreći kaznu maloljetničkog zatvora i
istovremeno odrediti da je neće izvršiti kada se opravdano može
očekivati da se i prijetnjom naknadnog izricanja kazne može uticati
na maloljetnika da ubuduće ne vrši krivična djela. Uz kaznu
maloljetničkog zatvora sud može izreći neku od vaspitnih mjera
pojačanog nadzora i odrediti uz tu mjeru jednu ili više posebnih
obaveza. Sud naknadno može izreći izvršenje izrečene kazne
maloljetničkog zatvora ako maloljetnik za vrijeme koje sud odredi,
a koje ne može biti kraće od jedne ni duže od tri godine (vrijeme
provjeravanja), učini novo krivično djelo ili ako odbija da postupi po
izrečenoj vaspitnoj mjeri pojačanog nadzora ili izvršenju posebnih
obaveza. Nakon što protekne najmanje jedna godina vremena
provjeravanja, sud može nakon što pribavi izvještaj organa
starateljstva, izreći konačni odustanak od izricanja kazne, ako nove
činjenice potvrđuju uvjerenje da maloljetnik neće učiniti nova
krivična djela.

Ako maloljetnik kojem je odloženo izricanje kazne maloljetničkog

zatvora bude osuđen ili mu bude izrečena vaspitna mjera zbog
novog krivičnog djela učinjenog prije isteka vremena provjeravanja,
sud izriče kaznu za ranije učinjeno djelo, ako bi to, s obzirom na
novoizrečenu kaznu ili vaspitnu mjeru, bilo potrebno radi
odvraćanja maloljetnika od izvršenja krivičnih djela. Kazna za
ranije učinjeno djelo može se izreći i ako maloljetnik i pored
izrečenog upozorenja suda odbija da postupi po izrečenoj vaspitnoj
mjeri ili izvršenju posebnih obaveza. Ako sud u ovom slučaju ne
izrekne kaznu, odlučuje ostaju li na snazi već izrečene mjere ili
izriče druge mjere. Kazna se može izreći najkasnije šest mjeseci
nakon proteka vremena provjeravanja ili nakon okončanja
postupka zbog novog krivičnog djela.

296
 4.3.3. Zastarjelost izvršenja kazne maloljetničkog zatvora,
davanje podataka iz kaznene evidencije, brisanje osude i
rehabilitacija

Kazna maloljetničkog zatvora neće se izvršiti kada od dana

pravosnažnosti presude kojom je kazna izrečena protekne:
1) pet godina ako je izrečena kazna maloljetničkog zatvora u
trajanju dužem od pet godina;
2) tri godine ako je izrečena kazna maloljetničkog zatvora u
trajanju dužem od tri godine, i
3) dvije godine ako je izrečena kazna maloljetničkog zatvora u
trajanju do tri godine.

Podaci o osudi na kaznu maloljetničkog zatvora mogu se dati

samo kada to traži sud, tužilaštvo, policijski organ i organ
starateljstva, a u vezi sa krivičnim postupkom koji se vodi protiv lica
kome je izrečena kazna maloljetničkog zatvora. Lica koja su na bilo
koji način došla do ovih podataka, ne smiju upotrijebiti te podatke
na način koji bi bio od štete za rehabilitaciju lica protiv koga je
vođen krivični postupak.

Osuda na kaznu maloljetničkog zatvora briše se iz kaznene

evidencije u roku od jedne godine od dana izdržane, zastarjele ili
oproštene kazne, ako za to vrijeme osuđeni maloljetnik ne učini
novo krivično djelo. Osuda se ne može brisati dok traje primjena
mjere bezbjednosti. Ako je u toku roka za brisanje osude
maloljetniku izrečena kazna maloljetničkog zatvora ili zatvora preko
pet godina, ne briše se ni ranija ni kasnija osuda. Ako maloljetnik
ima više osuda, može se iz kaznene evidencije brisati svaka osuda
pojedinačno ili istovremeno ako postoje uslovi za brisanje svake od
tih osuda.

Zakonodavac je uredio i pitanje rehabilitacije. Naime, poslije

izdržane, oproštene ili zastarjele kazne maloljetničkog zatvora,
maloljetnici uživaju sva prava utvrđena ustavom, zakonom i drugim
propisima, osim ako ta prava nisu ograničena izvršenjem mjera
bezbjednosti.

297
 4.4. Mjere bezbjednosti

Maloljetnim učiniocima krivičnih djela mogu se izricati i mjere

bezbjednosti, i to:
1) obavezno psihijatrijsko liječenje;
2) obavezno liječenje od zavisnosti;
3) obavezno ambulantno liječenje na slobodi;
4) zabrana upravljanja motornim vozilom, i
5) oduzimanje predmeta.

Maloljetniku i mlađem punoljetnom licu kojem je izrečena vaspitna

mjera ili kazna maloljetničkog zatvora mogu se, pod uslovima
propisanim zakonom, izreći jedna ili više mjera bezbjednosti. Kada
je god moguće mjere liječenja na slobodi imaju prednost nad
smještajem maloljetnika u zdravstvenu ustanovu radi provođenja
mjera bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja i obaveznog
liječenja od zavisnosti.

Kada su ispunjeni zakonski uslovi maloljetniku se izriče mjera

bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog liječenja, koja traje dok
ne prestanu razlozi zbog kojih je izrečena, ali najduže do isteka
trajanja vaspitne mjere ili kazne maloljetničkog zatvora ili dok traje
odloženo izvršenje ove kazne ili uslovni otpust iz zavoda ili
ustanove. Umjesto mjere obaveznog psihijatrijskog liječenja,
maloljetniku se na osnovu nalaza i mišljenja vještaka može izreći
vaspitna mjera upućivanja u posebnu ustanovu za liječenje i
osposobljavanje, ili mjera bezbjednosti obaveznog ambulantnog
liječenja na slobodi, ako se na takav način može obezbijediti
liječenje i postići svrha mjere bezbjednosti umjesto koje se izriče.
Ova mjera bezbjednosti se ne može izreći uz vaspitnu mjeru
sudskog ukora i posebnih obaveza.

Kada su ispunjeni zakonski uslovi, maloljetniku se izriče mjera

bezbjednosti obaveznog liječenja od zavisnosti u skladu sa
zakonom. Umjesto mjere obaveznog liječenja od zavisnosti,
maloljetniku se na osnovu nalaza i mišljenja vještaka može izreći
mjera ambulantnog liječenja na slobodi, ako postoji opasnost da će
maloljetnik zbog zavisnosti od alkohola ili opojnih droga i ubuduće

298
činiti krivična djela, a za otklanjanje te opasnosti je dovoljno
njegovo ambulantno liječenje na slobodi.

Mjera obaveznog ambulantnog liječenja na slobodi može se

izreći maloljetniku umjesto mjera obaveznog psihijatrijskog
liječenja i obaveznog liječenja od zavisnosti kada su ispunjeni
uslovi za njihovo izricanje i kada se na osnovu nalaza i mišljenja
vještaka utvrdi da za sprovođenje tih mjera nije potrebno
zadržavanje i liječenje maloljetnika u zdravstvenoj ustanovi i da je
dovoljno njegovo ambulantno liječenje na slobodi.

Prema maloljetniku i mlađem punoljetnom licu sud može izreći

mjeru bezbjednosti zabrane upravljanja motornim vozilom u
skladu sa zakonom. Ako učinilac krivičnog djela kojem je
zabranjeno upravljanje motornim vozilom ne postupi po toj zabrani,
mjera bezbjednosti se zamjenjuje jednom ili više posebnih obavez,
odnosno u skladu sa zakonom vrši se opoziv uslovnog otpusta.

Prema maloljetniku može se izreći mjera bezbjednosti oduzimanje

predmeta u skladu sa zakonom.

4.5. Izricanje krivičnih sankcija punoljetnim licima za djela

koja su učinila kao maloljetnici

Punoljetnom licu koje je navršilo 21 godinu života ne može se

suditi za krivično djelo koje je učinilo kao mlađi maloljetnik.
Međutim, punoljetnom licu koje je krivično djelo učinilo kao
maloljetnik, a u vrijeme suđenja nije navršilo 23 godine života,
može se izreći odgovarajuća vaspitna mjera (posebna obaveza,
mjera pojačanog nadzora nadležnog organa starateljstva i
zavodska mjera upućivanja u vaspitno-popravni dom), a iz razloga
predviđenih zakonom i kazna maloljetničkog zatvora.

Pri ocjeni da li će izreći vaspitnu mjeru ili maloljetnički zatvor, sud

uzima u obzir sve okolnosti slučaja, a naročito težinu učinjenog
krivičnog djela, vrijeme koje je proteklo od njegovog izvršenja,
porodične prilike, ponašanje izvršioca, kako se izvršilac uključio u
redovni život, kao i svrhu koju želi postići primjenom ove sankcije.

299
Izuzetno, punoljetnom licu koje je u vrijeme suđenja navršilo 23
godine života, sud može, umjesto maloljetničkog zatvora, izreći
kaznu zatvora ili uslovnu osudu. Kazna zatvora izrečena u ovom
slučaju ima u pogledu rehabilitacije, zastarjelosti, uslovnog otpusta
i pravnih posljedica osude isto pravno dejstvo kao i kazna
maloljetničkog zatvora.

Navedenim punoljetnim licima uz izrečenu sankciju može se izreći

odgovarajuća mjera bezbjednosti pod uslovima predviđenim
zakonom.
Licu koje je kao punoljetno učinilo krivično djelo, a u vrijeme
suđenja nije navršilo 23 godine života, sud može izreći bilo koju
mjeru posebnih obaveza, mjeru pojačanog nadzora nadležnog
organa starateljstva ili odgovarajuću zavodsku vaspitnu mjeru ako
se, s obzirom na njegovu ličnost i okolnosti pod kojima je krivično
djelo učinilo, može očekivati da će se i vaspitnom mjerom postići
svrha koja bi se ostvarila izricanjem kazne. Mlađem punoljetnom
licu kome je izrečena vaspitna mjera sud može, pod uslovima
propisanim zakonom, izreći odgovarajuće mjere bezbjednosti.
Izrečena vaspitna mjera može trajati najduže dok učinilac ne navrši
23 godine života.

300
 Odjeljak šesti

REHABILITACIJA I KAZNENA EVIDENCIJA, PRAVNE

POSLJEDICE OSUDE, ODUZIMANJE IMOVINSKE KORISTI
PRIBAVLJENE KRIVIČNIM DJELOM
 Glava prva

REHABILITACIJA I KAZNENA EVIDENCIJA

1. Rehabilitacija

Institut rehabilitacije uveden je tek u novija krivična zakonodavstva.

Rehabilitacija se sastoji u tome da osoba koja je izdržala kaznu
uživa sva prava i može steći sva prava kao i svaki drugi građanin,
osim onih koja su joj ograničena izrečenom mjerom bezbjednosti ili
nastupanjem pravnih posljedica osude.164 Kad osuđeno lice izdrži
izrečenu kaznu, ono se u društvo ne vraća kao ravnopravan član
toga društva, i to iz više razloga. Kao prvi razlog može se navesti
da se u nekim slučajevima osuđeno lice stavlja u neravnopravan
položaj u odnosu na ostale građane jer krivični propisi u nekim
slučajevima određuju nastupanje posljedica. Kao drugi razlog
može se navesti da sredina u koju se vraća osuđeno lice, nije
spremna da ga prihvati iz razloga što još uvjek nije zaboravila
njegovu prošlost.

Sam pojam rehabilitacije potiče od latinske riječi re-ponovo i

habilis-prikladan, što bi u prevodu značilo ponovno uspostavljanje
dobrog glasa, povjerenja, ugleda i časti. Suština rehabilitacije se
ogleda u tome da se njome pokušava obezbjediti licu koje je
osuđivano, da mu ranija presuda za izvršeno krivično djelo u
kasnijem redovnom životu pravno ni u čemu ne smeta. U interesu
cijelog društva je skidanje etikete osuđivanosti i reintegracija
osuđenog lica u društvenu zajednicu. Nastupanjem rehabilitacije
osuđeni stiče sva prava kao i ostali građani i ne smatra se
osuđivanim, a djelo koje je izvršio pada u zaborav. Rehabilitovani
građanin ima pravo poricati raniju osuđivanost i zbog toga ne može
biti pozvan na odgovornost, niti može imati bilo kakve pravne
posljedice, a u službenim ispravama se ne spominje njegva osuda.
Rehabilitacijom se stimulira osuđenik da se dobro vlada nakon
izdržane kazne i da ubuduće ne vrši krivčna djela.

164
Petar Veić,stjepan Gluščić,Osnove Kaznenog prava,Zagreb,2004,str.29.

303
Prema čl. 117 KZBiH, čl. 121 KZFBiH, čl. 100 KZRS i čl. 121 KZBD
poslije izdržane, oproštene ili zastarjele kazne zatvora, kazne
dugotrajnog zatvora ili kazne maloljetničkog zatvora, osuđena lica
uživaju sva prava utvrđena ustavom, zakonom i drugim propisima i
mogu sticati sva prava, osim onih koja su im ograničena mjerom
bezbjednosti ili nastupanjem pravne posljedice osude. Ova pravila
primjenjuju se i na lica na uslovnom otpustu, ako njihova prava
nisu ograničena posebnim propisima o uslovnom otpustu s
izdržavanja kazne zatvora.

U KZRS rehabilitacija je šire uređena. Prema čl. 100-102 KZRS

rehabilitacijom se briše osuda i prestaju sve njene pravne
posljedice, a osuđeni se smatra neosuđivanim. Rehabilitacijom
prestaje i sporedna kazna koja nije izvršena. Rehabilitacijom se ne
dira u prava trećih lica koja se zasnivaju na osudi. U ovom zakonu
razlikuju se dvije vrste rahabilitacije, i to: zakonska i sudska.
Zakonska rehabilitacija nastupa automatski po sili zakona pošto
budu ispunjeni određeni uslovi koje propisuje zakon. Zakonska
rehabilitacija može nastati samo u odnosu na lica koja ranije nisu
osuđivana ili se po zakonu smatraju neosuđivanima. Sudska
rehabilitacija nastaje na osnovu sudske odluke po molbi osuđenog.
Sudska rehabilitacija može se dati licu koje je osuđeno na kaznu
zatvora preko tri do pet godina, ako je proteklo osam godina od
dana izdržane, oproštene ili zastarjele kazne, a u tom vremenu
osuđeni nije izvršio novo krivično djelo. U ovom slučaju sud može
dati rehabilitaciju ako nađe da je osuđeni to zaslužio svojim
vladanjem i ako se može sa osnovom očekivati da ubuduće neće
vršiti krivična djela. Sudska rehabilitacija se ne može dati ako još
traju mjere bezbjednosti. Izuzetno, sud može dati rehabilitaciju i
licu koje je više puta osuđivano, ako su protekli rokovi i ispunjeni
drugi navedeni uslovi u pogledu svakog krivičnog djela za koje je
osuđeno.

304
 2. Kaznena evidencija i brisanje osude

Kaznena evidencija predstavlja zbirku podataka o određenim

osuđenim osobama i sankcijama. Vođenje ove evidencije je, kako
u društvenom interesu, tako i u interesu pojedinaca. Kaznena
evidencija se vodi u svakoj državi, tako što nadležni organ upisuje
podatke o osuđivanom licu, krivičnom djelu za koje je osuđen,
sankciju koja mu je izrečena i u kom trajanju i dr.. Već sam upis u
kaznenu evidenciju, a pogotovo korišćenje podataka iz kaznene
evidencije, predstavlja veliko ograničenje prava čovjeka. S druge
strane, opravdanost postojanja podataka o osuđivanosti nije
upitna. Podaci iz kaznene evidencije su veoma značajni, prije
svega za sprečavanje i suzbijanje kriminaliteta.

Zamjena izrečene novčane kazne radom za opšte dobro na

slobodi ili kaznom zatvora, kao i zamjena izrečene kazne zatvora
radom za opšte dobro na slobodi ili novčanom kaznom, upisuju se
u kaznenu evidenciju.

Ono što je sporno, a od posebnog je značaja za osuđenog i za

njegovu društvenu reintegraciju poslije izdržane osude, jeste koliko
vremenski dugo se mogu koristiti ovi podaci, u koje svrhe se mogu
koristiti, i kome se mogu dati.

Podaci iz kaznene evidencije nisu javni podaci. Građanin ima

pravo tražiti i dobiti podatke iz kaznene evidencije o sebi ako su
mu ti podaci potrebni za ostvarivanje prava ili interesa.

Prema čl. 103 KZRS podaci iz kaznene evidencije mogu se dati

sudu, tužilaštvu i organima unutrašnjih poslova u vezi sa krivičnim
postupkom koji se vodi protiv lica koje je ranije bilo osuđeno,
nadležnim organima za izvršenje krivičnih sankcija i nadležnim
organima koji učestvuju u postupku davanja amnestije,
pomilovanja ili brisanja osude. Podaci iz kaznene evidencije mogu
se na obrazložen zahtjev dati državnim organima, preduzećima i
drugim pravnim licima, ako još traju određene pravne posljedice
osude ili mjere bezbjednosti ili ako za to postoji opravdan interes
zasnovan na zakonu. Podaci o brisanoj osudi ne mogu se dati

305
nikome. Niko nema prava da traži od građana da podnese dokaze
o svojoj osuđivanosti ili neosuđivanosti.

Razlikuju se dvije vrste brisanja osude, i to: zakonsko i sudsko.

Zakonsko brisanje osude nastupa automatski po sili zakona pošto
budu ispunjeni određeni uslovi koje propisuje zakon. Prema čl. 121
stav 1 KZBiH, čl. 125 stav 1 KZFBiH i čl. 125 stav 1 KZBD pod
uslovom da počinilac krivičnog djela nije ponovo osuđen za novo
krivično djelo osuda se briše po sili zakona kada isteknu sljedeći
rokovi:
1) osuda kojom je počinilac oslobođen kazne briše se iz kaznene
evidencije ako osuđeni u roku od jedne godine od dana
pravosnažnosti presude ne počini novo krivično djelo;
2) uslovna osuda briše se iz kaznene evidencije po isteku roka od
jedne godine od dana prestanka vremena provjeravanja, ako za to
vrijeme osuđeni ne počini novo krivično djelo;
3) osuda na novčanu kaznu i na kaznu zatvora do jedne godine
briše se iz kaznene evidencije po isteku roka od tri godine od dana
izvršene, zastarjele ili oproštene kazne, ako za to vrijeme osuđeni
ne počini novo krivično djelo;
4) osuda na kaznu zatvora preko jedne do tri godine briše se iz
kaznene evidencije po isteku roka od pet godina od dana izvršene,
zastarjele ili oproštene kazne, ako za to vrijeme osuđeni ne počini
novo krivično djelo;
5) osuda na kaznu zatvora preko tri do pet godina briše se iz
kaznene evidencije po isteku roka od deset godina od dana
izvršene, zastarjele ili oproštene kazne, ako za to vrijeme osuđeni
ne počini novo krivično djelo;
6) osuda na kaznu zatvora preko pet do deset godina briše se iz
kaznene evidencije po isteku roka od 15 godina od dana izvršene,
zastarjele ili oproštene kazne, ako za to vrijeme osuđeni ne počini
novo krivično djelo.

Brisanje osude po sili zakona u RS nastupa samo za osude za

određene krivične sankcije. Tako je u čl. 101 KZRS propisano da
se:

1) osuda o izrečenoj sudskoj opomeni i osuda kojom je izrečen

oslobođenje od kazne brišu iz kaznene evidencije poslije isteka
jedne godine od pravosnažnosti sudske odluke, pod uslovom da
osuđeni za to vrijeme ne učini novo krivično djelo;

306
2) uslovna osuda briše iz kaznene evidencije poslije jedne
godine
od kad je proteklo vrijeme provjeravanja, pod uslovom da osuđeni
za to vrijeme ne učini novo krivično djelo;

3) osuda na novčanu kaznu, ili zatvor do jedne godine i na

maloljetnički zatvor brišu iz kaznene evidencije kad proteknu tri
godine od dana izvršene, izdržane, oproštene ili zastarjele kazne,
pod uslovom da osuđeni za to vrijeme ne učini novo krivično djelo,
i

4) da se osude na zatvor preko jedne do tri godine brišu iz

kaznene evidencije kad protekne pet godina od dana izdržane,
oproštene ili zastarjele kazne, pod uslovom da osuđeni za to
vrijeme ne učini novo krivično djelo.

Kad se ispune propisani uslovi za brisanje osude iz kaznene

evidencije, smatra se da je osuda brisana u momentu kad se ti
uslovi ispune.

Sudsko brisanje osude nastaje na osnovu sudske odluke. Prema

čl. 121 stav 2 KZBiH, čl. 125 stav 2 KZFBiH i čl. 125 stav 2 KZBD
sud može, na molbu osuđenog, odrediti da se iz kaznene
evidencije briše osuda na kaznu zatvora preko deset godina, ako
je protekao rok od 20 godina od dana izdržane, zastarjele ili
oproštene kazne, a u tom vremenu osuđeni nije počinio novo
krivično djelo. Prilikom odlučivanja o brisanju osude, sud će voditi
računa o vladanju osuđenog poslije izdržane kazne, o prirodi
krivičnog djela i o drugim okolnostima koje mogu biti od značaja za
ocjenu opravdanosti brisanja osude.

Osuda na kaznu dugotrajnog zatvora se ne briše. Osuda se ne

može brisati iz kaznene evidencije dok traje krivični postupak za
novo krivično djelo. Osuda se ne može brisati iz kaznene
evidencije dok traje primjena mjera bezbjednosti niti dok
oduzimanje imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom nije
potpuno izvršeno. Brisanjem osude iz kaznene evidencije počinilac
krivičnog djela smatra se neosuđivanim.

307
Prema čl. 102 KZRS sud može brisati osudu licu koje je osuđeno
na kaznu zatvora preko tri do pet godina, ako je proteklo osam
godina od dana izdržane, oproštene ili zastarjele kazne, a u tom
vremenu osuđeni nije izvršio novo krivično djelo. U ovom slučaju
sud može dati da se briše osuda ako nađe da je osuđeni to
zaslužio svojim vladanjem i ako se može sa osnovom očekivati da
ubuduće neće vršiti krivična djela. Sud ne može brisati osudu ako
još traju mjere bezbjednosti. Izuzetno, sud može brisati osudu i
licu koje je više puta osuđivano, ako su protekli rokovi i ispunjeni
drugi navedeni uslovi u pogledu svakog krivičnog djela za koje je
osuđeno.

308
 Glava druga

PRAVNE POSLJEDICE OSUDE I ODUZIMANJE

IMOVINSKE KORISTI PRIBAVLJENE KRIVIČNIM
DJELOM

1. Pravne posljedice osude

Pravne posljedice osude su, kako u našem, tako i u stranom

zakonodavstvu mnogobrojne i predviđene su u velikom broju
zakona. One po svom dejstvu mogu pogoditi učinioca mnogo više
nego sama krivična sankcija. Pravne posljedice osude nastaju po
sili zakona nakon osude za određeno krivično djelo ili na određenu
kaznu. S toga bi se moglo reći da su u pitanju takve mjere koje
pogađaju učinioca krivičnog djela nakon pravosnažnosti presude
kojom mu je izrečena osuda na određenu kaznu ili osuda za
određeno krivično djelo, nakon izdržane, oproštene ili zastarjele
kazne.

Opravdanost pravnih posljedica osude se ogleda u tome, što se

raznim ograničenjima i zabranama korištenja ili sticanja određenih
prava, otklanjaju situacije koje mogu ponovo dovesti do vršenja
krivičnih djela. Pravne posljedice osude, po svojoj sadržini, bliže su
kaznama, a po cilju koji se njima želi postići, bliže su mjerama
bezbjednosti. One u principu nisu ni jedno ni drugo, već su
specifične, samostalne krivičnopravne mjere, koje ne izriče sud,
nego nastupaju po sili zakona. Pravne posljedice osude ne mogu
nastupiti kad je za krivično djelo učiniocu izrečena novčana kazna,
sudska opomena ili uslovna osuda, ili kad je učinilac oslobođen od
kazne. One se mogu propisati samo zakonom i nastupaju po sili
zakona kojim su propisane.

Postoje dvije vrste pravnih posljedica osude: prve, koje se sastoje

u gubitku ili prestanku određenih prava, a druge, koje se sastoje u
zabrani sticanja određenih prava.

309
Pravne posljedice osude koje se odnose na prestanak ili gubitak
određenih prava jesu:

1) prestanak vršenja određenih poslova ili funkcija u organima

vlasti, privrednim društvima ili u drugim pravnim licima;

2) prestanak zaposlenja ili prestanak vršenja određenog

zvanja,
poziva ili zanimanja;

3) oduzimanje dozvola ili odobrenja koja se izdaju odlukom

organa vlasti ili statusa koji se priznaje odlukom organa vlasti, i

4) oduzimanje odlikovanja.

Pravne posljedice osude koje se sastoje u zabrani sticanja

određenih prava jesu:

1) zabrana obavljanja određenih poslova ili funkcija u organima

vlasti, privrednim društvima, ili u drugim pravnim licima;

2) zabrana sticanja određenih zvanja, poziva ili zanimanja, ili

unapređenja u službi, i

3) zabrana sticanja dozvola ili odobrenja koja se izdaju odlukom

organa vlasti ili statusa koji se priznaje odlukom organa vlasti.

Prema čl. 98 stav 2 tačka 2 KZRS pored navedenih zabrana

sticanja prava, pravna posljedica osude je i zabrana istupanja u
štampi, na radiju, televiziji ili javnim skupovima, zabrana vršenja
izdavačke djelatnosti ili zabrana učestvovanja u osnivanju
udruženja.

Pravne posljedice osude nastupaju danom pravosnažnosti

presude. Pravne posljedice osude koje se sastoje u zabrani
sticanja određenih prava traju najduže deset godina (u RS pet
godina) od dana izdržane, oproštene ili zastarjele kazne, ako za
pojedine pravne posljedice nije zakonom propisano kraće trajanje.
Pravne posljedice osude prestaju brisanjem osude.

310
Sud može odlučiti da prestane primjena mjere bezbjednosti
zabrane vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti (a u RS i mjere
bezbjednosti zabrane upravljanja motornim vozilom), ako su
protekle tri godine (u RS jedna godina) od dana njenog izricanja.
Sud može odrediti da prestane pravna posljedica osude koja se
sastoji u zabrani sticanja određenog prava kad proteknu tri godine
(u RS jedna godina) od dana izdržane, zastarjele ili oproštene
kazne. Pri ocjeni hoće li odrediti prestanak primjene mjere
bezbjednosti, odnosno pravne posljedice osude, sud će uzeti u
obzir ponašanje osuđenog poslije osude, njegovu spremnost da
naknadi štetu prouzrokovanu krivičnim djelom i da vrati imovinsku
korist pribavljenu krivičnim djelom, kao i druge okolnosti koje
ukazuju na opravdanost prestanka primjene mjere bezbjednosti,
odnosno pravne posljedice osude.

Prestankom pravne posljedice osude ne dira se u prava trećih

osoba koja se zasnivaju na osudi.

2. Pojam oduzimanja imovinske koristi

Niko ne može zadržati imovinsku korist pribavljenu krivičnim

djelom. Do pribavljanja imovinske koristi može se doći na različite
načine, odnosno izvršenjem različitih krivičnih djela. Imovinska
korist je pribavljena, prije svega kada je učinilac djela uvećao svoju
ili tuđu imovinu, tj. kada je ona obogaćena nekim novim
predmetima ili novcem. Imovinska korist će se oduzeti sudskom
odlukom kojom je utvrđeno izvršenje krivičnog djela, pod uslovima
predviđenim zakonom.165 Ova mjera ima za cilj da spriječi bilo
kakvo bogaćenje koje se zasniva na izvršenju nekog krivičnog
djela, kao i da se obešteti lice koje je oštećeno izvršenjem
krivičnog djela.166 Pod oduzimanjem imovinske koristi
podrazumijeva se oduzimanje od učinioca krivičnog djela novca,
predmeta od vrijednosti i svake druge imovinske koristi pribavljene
krivičnim djelom. Oduzimanje imovinske koristi vrši se isključivo na
osnovu sudske odluke kojom je utvrđeno izvršenje krivičnog djela.

165
H. Siočić-Čolić, B. Petrović, S. Kreho, M. Bisić, Zbirka zakona iz oblasti Krivičnog prava, Sarajevo, 1997.,
str. 37.
166
Dr B. Čejović, dr. M. Kulić, Krivčno pravo, Beograd, 2011, str. 379.

311
Ovom mjerom vrši se preventivna funkcija, tako što se njome
djeluje na potencijalne učinioce stavljanjem do znanja da se neće
moći zadržati imovinska korist pribavljena krivičnim djelom.
Oduzimanjem imovinske koristi od izvršioca ili trećeg lica, kod
izvršioca djela stvara se uvjerenje da nije korisno da ponovo vrši
krivična djela.167 Oduzimanje imovinske koristi može se smatrati
posebnom krivičnopravnom mjerom koja se primjenjuje prema
učiniocu krivičnog djela.

Dakle, od učinioca će se oduzeti novac, predmeti od vrijednosti i

svaka druga imovinska korist koja je pribavljena krivičnim djelom.
U slučaju da oduzimanje nije moguće, učinilac će se obavezati da
plati novčani iznos koji odgovara pribavljenoj imovinskoj koristi.
Takođe će se oduzeti imovinska korist pribavljena krivičnim djelom
od lica na koja je prenesena bez naknade ili uz naknadu koja
očigledno ne odgovara stvarnoj vrjednosti. Ova mjera je
supsidijarnog karaktera, što znači da će se primjeniti samo ako
oštećenom nije dosuđen imovinskopravni zahtijev, odnosno ako
mu je dosuđen imovinskopravni zahtijev u iznosu koji dostiže iznos
imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom. Ova mjera se po
svojim karakteristikama približava krivičnim sankcijama.

3. Način oduzimanja imovinske koristi

Izvršenjem nekih krivičnih djela učinilac ostvaruje imovinsku korist,

zbog toga je pravično da se ovakva korist oduzme od učinioca
krivičnog djela. Niko ne može zadržati imovinsku korist, prihod,
profit ili drugu korist iz imovinske koristi pribavljenu krivičnom
djelom. Imovinska korist, prihod, profit ili druga korist iz imovinske
koristi oduzima se sudskom odlukom kojom je utvrđeno da je
krivično djelo učinjeno, pod uslovima propisanim zakonom.

U čl. 110a KZBiH, čl. 114a KZFBiH i čl. 114a KZBD propisano je
prošireno oduzimanje imovinske koristi pribavljene krivičnim
djelom. Prema ovim odredbama kada se krivični postupak vodi za
krivična djela iz: 1) glava XVII, XVIII, XIX, XXI, XXIA i XXII KZBiH;

167
Dr B. Vučković, dr V.Vučković, Krivično pravo Crne gore, Tivat, 2011, str. 378.

312
2) glava XXII, XXIX i XXXI KZFBiH, i 3) glava XVIII, XXII, XXIII,
XXIX i XXXI KZBD, sud može oduzeti i onu imovinsku korist,
prihod, profit ili drugu korist iz imovinske koristi za koju tužilac pruži
dovoljno dokaza da se opravdano vjeruje da je takva imovinska
korist pribavljena izvršenjem ovih krivičnih djela, a počinilac nije
pružio dokaze da je korist pribavljena zakonito.

U slučaju kada nisu ispunjeni zakonom utvrđeni uslovi za

oduzimanje imovinske koristi, prihoda, profita ili druge koristi iz
imovinske koristi stečene krivičnim djelom u krivičnom postupku,
zahtjev za njeno oduzimanje može se podnijeti u parničnom
postupku.

Od učinioca će se oduzeti novac, predmeti od vrijednosti i svaka

druga imovinska korist koja je pribavljena krivičnim djelom, a ako
oduzimanje nije moguće, učinilac će se obavezati na isplatu
novčanog iznosa srazmjernog pribavljenoj imovinskoj koristi.
Imovinska korist pribavljena krivičnim djelom oduzeće se od lica na
koju je prenesena bez naknade ili uz naknadu koja ne odgovara
stvarnoj vrijednosti, ako je ona znala ili mogla znati da je imovinska
korist pribavljena krivičnim djelom. Lice na koje je prenešena
imovinska korist pribavljena krivičnim djelom može biti i fizičko i
pravno lice.

Kada je imovinska korist pribavljena krivičnim djelom sjedinjena s

imovinom stečenom na zakoniti način, takva imovina će biti
predmet oduzimanja ali u mjeri koja ne premašuje procijenjenu
vrijednost imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom. Prihod ili
druge koristi iz imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom, ili iz
imovine u koju je imovinska korist pribavljena krivičnim djelom
pretvorena ili iz imovine s kojom je imovinska korist pribavljena
krivičnim djelom sjedinjena, su predmet navedenih mjera na isti
način i u istoj mjeri kao i imovinska korist pribavljena krivičnim
djelom.

Kada sud izriče krivičnopravnu mjeru oduzimanje imovinske koristi

dužan je da navede koji predmet, odnosno koji novčani iznos se
oduzima.

313
 4. Zaštita oštećenog lica

Oduzimanjem imovinske koristi od izvršioca krivičnog djela ne

umanjuju se prava lica kojima je pričinjena šteta. Naprotiv,
zadovoljenje interesa lica koje je neposredno oštećeno krivičnim
djelom ima prednost u odnosu na mjeru oduzimanja imovinske
koristi stečene krivičnim djelom. U pogledu zaštite oštećenog lica,
mogu se razlikovati dvije situacije: kada je to lice istaklo
imovinskopravni zahtjev i situaciju kada ono nije to učinilo.168

Ako je oštećeni istakao u krivičnom postupku koji se vodi protiv

učinioca krivičnog djela svoj imovinskopravni zahtjev, sud može
postupiti dvojako: može oštećenom dosuditi imovinskopravni
zahtjev, ili ga uputiti na parnični postupak. Ako je oštećenom u
krivičnom postupku dosuđen imovinskopravni zahtjev, sud će izreći
oduzimanje imovinske koristi ukoliko ona prelazi dosuđeni
imovinskopravni zahtjev oštećenog. Oštećeni koji je u krivičnom
postupku u pogledu svog imovinskopravnog zahtjeva upućen na
parnični postupak, može tražiti da se namiri iz iznosa oduzete
vrijednosti ako pokrene parnični postupak u roku od šest mjeseci
od dana pravosnažnosti odluke kojom je upućen na parnični
postupak i ako u roku od tri mjeseca od dana pravosnažnosti
odluke kojom je utvrđen njegov zahtjev zatraži namirenje iz
oduzete vrijednosti.

Oštećeni koji u krivičnom postupku nije istakao imovinskopravni

zahtjev, može zahtijevati namirenje iz oduzete vrijednosti ako je
radi utvrđenja svog zahtjeva pokrenuo parnični postupak u roku od
tri mjeseca od dana saznanja za presudu kojom se oduzima
imovinska korist, a najdalje u roku od dvije godine od
pravosnažnosti odluke o oduzimanju imovinske koristi i ako u roku
od tri mjeseca od dana pravosnažnosti odluke kojom je utvrđen
njegov zahtjev zatraži namirenje iz oduzete vrijednosti.

168
Dr B. Čejović, dr M. Kulić, Krivično pravo, Beograd, 2011, str. 380.

314
 Odjeljak sedmi

ODGOVORNOST PRAVNIH LICA ZA KRIVIČNA

DJELA
 1. Opšte napomene

Načelo rimskog prava po kome pravno lice ne može učiniti krivično

djelo (societas delinquere non potest), i ako nikada nije ni vrijedilo
bez izuzetka, u novije vrijeme sve se više napušta. Do ovakve
promjene došlo je prije svega porastom privrednog kriminala, gdje
je pojedinac kao delikvent potisnut, dok u prvi plan dolaze pravna
lica kao istiniti nosioci kriminalne djelatnosti, a samim tim i kao
korisnici protivpravno ostvarene koristi.

Po navedenom ranijem shvatanju pravna lica ne mogu biti

izvršioci krivičnih djela jer im nedostaje volja koja je bitan elemenat
radnje, a samo kažnjavanje pravnih lica se protivi prirodi, smislu i
funkciji kazne i u suprotnosti je sa svrhom kažnjavanja. U uslovima
nemilosrdne konkurencije, a u želji da se ostvari što veća dobit
privredni subjekti često ne biraju sredstva. Dolazi do prevara, utaje
poreza, zloupotrebe stečaja, pranja novca, falsifikovanja poslovnih
ili trgovačkih knjiga, nelojalne utakmice i drugih sličnih krivičnih
djela, a ovakva djela nisu samo djela pojedinca nego i pravnih lica
u čije ime i za čiji račun se čine.

U pojedinoj literaturi se osporava uvođenje odgovornosti pravnih

lica za krivična djela, jer bi to zapravo značilo uvođenje u krivično
pravo kolektivne odgovornosti. Iza učinjienih krivičnih djela pravnih
lica stoje uvjek pojedinci, te se smatra da je dovoljno kazniti samo
njih, dok pravnim licima treba oduzeti protivpravu korist koju su
dobili iz tih krivičnih djela.

Razvojem društva dolazi do razvoja kriminaliteta, pa se smatra

opravdanim uvođenje krivične odgovornosti pravnih lica, odnosno
da je to kriminalnopolitička nužnost. Razvojem tehnike dolazi i do
razvoja novih oblika kriminaliteta u kojima je pojedinačni učinilac
postao nevažan, a pravno lice se pojavljuje kao istinski učinilac
krivičnog djela. Istraživanja pokazuju stalni porast privrednog
kriminaliteta čiji su akteri pravna lica. Legalno se osnivaju
preduzeća u kojima se pod okriljem dopuštenih preduzetničkih
aktivnosti obavljaju kriminalne djelatnosti. Društvena opasnost
ovakvih djela je izuzetno velika. Iza ovakvih krivičnih djela stoje
upravo pravna lica koja imaju značajnu ekonomsku i politčku moć,

317
a često su povezana sa nedemokratski izabranim vladama, te
postoji obostrana motivisanost za profitom.

Kažnjavanjem fizičkog lica koje je u službi pravnog lica nije

dovoljno, jer upravo pravno lice ostvaruje korist izvršenjem
krivičnog djela, dok je fizičko lice samo paravan za nedopuštene
radnje paravnog lica. Moderno krivično pravo omogućava da se
pravnom licu oduzme imovina stečena krivičnim djelom. Međutim,
sprečavanju kriminaliteta pravnih lica najbolje mogu doprineti
krivične sankcije kojima se pogađa imovina pravnog lica,
poslovanje pa i samo postojanje pravnog lica. O odgovornosti
pravnog lica raspravljalo se tokom cijelog dvadesetog vjeka. Na II
međunarodnom kongresu održanom 1922. godine u Bukureštu i na
VII kongresu održanom u Atini 1957. godine donešeno je i nekoliko
konvencija u vezi sa krivičnopravnom odgovornošću pravnih lica.
Tako su donijete Konvencija o zabrani podmićivanja stranih javnih
službenika u međunarodnim poslovnim transakcijama iz 1997.
godine, Konvencija o transnackionalnom organizovanom
kriminalitetu iz 2000. godine i dr..

Proces uvođenja krivične odgovornosti pravnih lica u evropsko

krivično zakonodavstvo kontinentalnog tipa je tekao prilično sporo,
dok krivična odgovrnost pravnih lica u anglosaksonskom pravu već
odavno postoji. Holandija je prva zemlja evropskog kontinentalnog
prava koja je uvela odgovornost pravnih lica, posebnim zakonom iz
1950. godine, kao i izmjenom Krivičnog zakona iz 1976. godine,
kada je uvedena opšta krivična odgovornost pravnih lica. Među
državama koje su kasnije uvele krivičnu odgovornost pravnih lica
su: Portugalija (1984), Švedska (1986), Norveška (1991), Island
(1993), Francuska (1994), i druge države. U Bosni i Hercegovini
odgovornost pravnih lica uvedena je 2003. godine.

2. Modeli krivične odgovornosti pravnih lica

Među autorima koji su se opredjelili za odgovornost pravnih lica za

krivična djela, do sada su se iskristalisala tri temeljna modela: a)
autonomna ili izvedena, b) subjektivna ili objektivna, c) supsidijarna
ili kumulativna.

318
a) Autonomna ili izvedena odgovornost pravnih lica spominje
se najčešće kao krivica zbog organizacije
(Organisationsverschulden). Ovaj model se u Njemačkoj zove
model uračunavanja, a prema njemu se prvo utvrđuje krivična
odgovornost fizičkog lica, odnosno krivica fizičkog lica, pa se taj
oblik odgovornosti, odnosno krivice i prijekora koji je upućen
fizičkom licu uračunava pravnom licu, te se pravno lice kažnjava za
krivično djelo kao da ga je samo izvršilo. Ovaj model je nastao
početkom 20-ih godina prošlog vijeka u SAD i bio je poznat pod
nazivom vikarijanski model. Prema ovom modelu krivična
odgovornost pravnih lica se može temeljiti i na postupcima niže
rangiranih službenika, a ne samo na postupcima lica na
rukovodećim položajima. Smatra se da je ovakav model krivične
odgovornosti pravnih lica najprihvatljiviji iz razloga jer ne zahtjeva
uspostavljanje posebne kolektivne odgovornosti pravnih lica, nego
se pravnom licu pripisuju već postojeće krivične materijalnopravne
kategorije individualne krivične odgovornosti. Postoje dva oblika
autonomne krivične odgovornosti. Prvi, zbog nedostatka u
organizaciji i naziva se krivica u organizaciji ili pogrešna
organizacija upravljanja. Drugi oblik se zasniva na propustu u
obavezama nadzora, a koje pravno lice ima prilikom preduzimanja
određenih različitih radnji.

b) Prema modelu subjektivne ili objektivne krivične

odgovornosti pravnih lica dovoljno je utvrditi da je pravno lice
prouzrokovalo povredu ili ugrožavanje pravnih dobara uz
eventualni dodatni uslov da je pri tom prekoračila granice
dopuštenog rizika. Ovakav model u kome je priznata objektivna
odgovornost nalazi se u angloameričkom pravu. Subjektivna
odgovornost pravnih lica postoji onda kada se utvrđuje subjektivini
odnos učinioca prema krivičnom djelu.

c) Prema modelu supsidijarne ili kumulativne krivične

odgovornosti pravnih lica za izvršeno krivično djelo odgovara samo
pravno ili samo fizičko lice ili za izvršeno krivično djelo odgovaraju i
pravno i fizičko lice. Dakle, prema modelu supsidijarne
odgovornosti pravnog lica, nije potrebno kazniti pravno lice za
krivična djela ako se može utvrditi odgovornost fizičkog lica.
Dopunskim učiniocem se smatra pravno lice čija je odgovornost
supsidijarna u odnosu na odgovornost fizičkog lica. Međunarodni

319
akti izričito propisuju da odgovornost pravnog lica za krivična djela
ne oslobođa odgovornosti fizičko lice koje je učestovalo u izvršenju
krivičnog djela. Prema kumulativnom modelu za krivična djela
odgovaraju i fizička i pravna. Primenom ovog modela krivični
postupak se vodi i protiv pravnog i protiv fizičkog lica, a pokretanje
krivičnog postupka protiv pravnog lica ne isključuje odgovornost
fizičkog lica.

3. Odgovornost pravnih lica za krivična djela u

našem Zakonodavstvu
3.1. Osnovi i granice odgovornosti pravnog lica za krivično
djelo

U Bosni i Hercegovini je tek 2003. godine uvedena u krivično

zakonodavstvo krivična odgovornost pravnih lica. Ova odgovornost
unijeta je u krivične zakone BiH, entiteta i Brčko distrikta.
Zakonodavac nije u potpunosti rješio koja pravna lica mogu biti
odgovorna za krivična djela, potom za koja krivična djela može
postojati krivična odgovornost pravnih lica, i koje se krivične sakcije
mogu izreći odgovornim pravnim licima.

U krivičnim zakonima BiH, entiteta i Brčko distrikta propisana je

odgovornost pravnog lica, izuzimajući Bosnu i Hercegovinu,
Republiku Srpsku, Federaciju Bosne i Hercegovine, Brčko Distrikt
Bosne i Hercegovine, kanton, grad, opštinu i mjesnu zajednicu, za
krivično djelo koje je učinilac učinio u ime, za račun ili u korist
pravnog lica. Pod uslovima propisanim zakonom, za određena
pravna lica može biti isključena ili ograničena primjena pojedinih
kazni ili drugih krivičnopravnih sankcija koje se mogu izreći
pravnim licima.

Domaće i strano pravno lice u skladu sa zakonom, odgovorno je za

krivična djela učinjena na teritoriji Bosne i Hercegovine. Domaće i
strano pravno lice koje ima sjedište na teritoriji Bosne i
Hercegovine ili u njoj obavlja svoju djelatnost je, u skladu sa
zakonom, odgovorno za krivično djelo učinjeno izvan Bosne i
Hercegovine, ako je krivično djelo učinjeno protiv Bosne i

320
Hercegovine, njenih državljana ili domaćih pravnih lica. Domaće
pravno lice je, u skladu sa zakonom, odgovorno za krivično djelo
učinjeno izvan Bosne i Hercegovine protiv strane države, stranih
državljana ili stranih pravnih lica pod uslovima predviđenim
zakonom.

Za krivično djelo koje je učinilac učinio u ime, za račun ili u korist

pravnog lica, odgovorno je pravno lice:

1) kada obilježja učinjenog krivičnog djela proizlaze iz odluke,

naloga ili odobrenja rukovodećih ili nadzornih organa pravnog lica;
ili

2) kada su rukovodeći ili nadzorni organi pravnog lica uticali na

učinioca ili mu omogućili da učini krivično djelo; ili

3) kada pravno lice raspolaže s protivpravno ostvarenom

imovinskom koristi ili koristi predmete nastale krivičnim djelom; ili

4) kada su rukovodeći ili nadzorni organi pravnog lica propustili

dužni nadzor nad zakonitošću rada radnika.

Pravno lice je odgovorno za krivično djelo i kada učinilac za

učinjeno krivično djelo nije krivično odgovoran. Odgovornost
pravnog lica ne isključuje krivičnu odgovornost fizičkih, odnosno
odgovornih lica za učinjeno krivično djelo. Za krivična djela
učinjena iz nehata, pravno lice može biti odgovorno pod
propisanim uslovima, i u tom se slučaju pravno lice može blaže
kazniti. Kada u pravnom licu osim učinioca nema drugog lica ili
organa koji bi mogli usmjeravati ili nadzirati počinioca, pravno lice
odgovara za učinjeno krivično djelo u granicama odgovornosti
učinioca.

3.2. Odgovornost za krivično djelo pri promjeni statusa

pravnog lica

Pravno lice u stečaju može biti krivično odgovorno za krivično djelo

bez obzira je li krivično djelo učinjeno prije početka stečajnog
postupka ili u međuvremenu, ali se pravnom licu u stečaju ne izriče

321
kazna, već se izriče mjera bezbjednosti oduzimanja predmeta ili se
oduzima imovinska korist pribavljena krivičnim djelom.

Kada je do prestanka pravnog lica došlo prije pravosnažnog

okončanja krivičnog postupka, a u krivičnom je postupku utvrđena
krivica tog pravnog lica, kazne i ostale krivičnopravne sankcije
izriču se pravnom licu koje je pravni sljednik lica kojem je utvrđena
krivica, ako su rukovodeći ili nadzorni organi prije prestanka
pravnog lica znali za učinjeno krivično djelo.

Pravnom licu koje je pravni sljednik pravnog lica kojem je utvrđena

krivica i čiji su rukovodeći ili nadzorni organi znali za učinjeno
krivično djelo, izriče se mjera bezbjednosti oduzimanja predmeta ili
se oduzima imovinska korist pribavljena krivičnim djelom.

Ako je do prestanka pravnog lica došlo po pravnosnažno

okončanom krivičnom postupku, izrečena krivičnopravna sankcija
se izvršava u skladu sa zakonom.

3.3. Odgovornost pravnog lica za pokušaj, produženo

krivično djelo i saučesništvo pravnih lica

Ako je učinilac planirano krivično djelo započeo, ali ga nije dovršio,

pod uslovima propisanim zakonom odgovorno je pravno lice, ako
je zakonom propisano kažnjavanje i za pokušaj tog krivičnog djela.
Pravno lice se kažnjava za pokušaj kaznom propisanom za
dovršeno krivično djelo, a može se i blaže kazniti. Ako su
rukovodeći ili nadzorni organi spriječili učinioca da dovrši započeto
krivično djelo, pravno lice se može osloboditi kazne.

Kada je kod pravnog lica prisutan isti osnov odgovornosti u

pogledu više istovrsnih i vremenski povezanih krivičnih djela više
učinilaca, pravno lice je krivično odgovorno kao da je učinjeno
jedno krivično djelo.

U slučaju da dva ili više pravnih lica saučestvuje pri izvršenju

krivičnog djela, svako je odgovorno uskladu sa zakonom. Pri
saučesništvu pravnih lica, svako pravno lice odgovara kao da je
jedino pravno lice krivično odgovorno za krivično djelo.

322
 3.4. Krivične sankcije za pravna lica

Pravnim licima se za krivična djela mogu izrećati kazne i zaštitne

mjere.

3.4.1. Kazne za pravna lica

Pravnim licima se za krivična djela mogu izrećati sljedeće kazne:

1) novčana kazna;
2) kazna oduzimanja imovine, i
3) kazna prestanka pravnog lica.

Novčana kazna ne može biti manja od 5.000 KM niti veća od

5.000.000 KM. Ako je krivičnim djelom pravnog lica prouzrokovana
drugome imovinska šteta ili pribavljena protivpravna imovinska
korist, najveća mjera izrečene novčane kazne može iznositi
dvostruki iznos te štete, odnosno koristi. Ako se novčana kazna ne
plati u roku koji je utvrđen presudom, bez odgađanja će se
sprovesti postupak prinudne naplatе.

U čl. 144 KZBiH, čl. 148 KZFBiH i čl. 148 KZBD propisane su
posebne kazne za krivična djela. Prema ovim odredbama, za
krivična djela s propisanom novčanom kaznom ili kaznom zatvora
do tri godine, pravno lice će se kazniti novčanom kaznom do
850.000 KM ili do deseterostrukog iznosa štete prouzrokovane ili
imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom. Za ova krivična djela
pravnom licu se umjesto novčane kazne može izreći kazna
prestanka pravnog lica, pod uslovima propisanim zakonom. Za
krivična djela s propisanom kaznom zatvora preko tri godine,
pravno lice će se kazniti novčanom kaznom najmanje 2.500.000
KM ili do dvadeseterostrukog iznosa štete prouzrokovane ili
imovinske koristi pribavljene krivičnim djelom. Za krivična djela s
propisanom kaznom zatvora od pet godina ili težom kaznom,
pravno licu se umjesto novčane kazne može izreći kazna
oduzimanja imovine.

323
Kazna oduzimanja imovine se može izreći za krivična djela s
propisanom kaznom zatvora od pet godina ili težom kaznom.
Pravnom licu se može oduzeti najmanje polovina imovine ili veći
dio imovine ili cjelokupna imovina, ako je djelatnost pravnog lica u
cjelosti ili u pretežnoj mjeri korišćena za izvršenje krivičnog djela. U
slučaju stečajnog postupka kao posljedice izrečene kazne
oduzimanja imovine, povjerioci se mogu namiriti iz oduzete
stečajne mase.

Kazna prestanka pravnog lica može se izreći ako je djelatnost

pravnog lica u cjelosti ili u pretežnoj mjeri korišćena za izvršenje
krivičnog djela. Uz kaznu prestanka pravnog lica, sud može izreći
kaznu oduzimanja imovine. Uz izrečenu kaznu prestanka pravnog
lica, sud će predložiti otvaranje postupka likvidacije. Iz imovine
pravnog lica kojem je izrečena kazna prestanka pravnog lica,
mogu se isplatiti povjerioci.

Pri odmjeravanju kazne pravnom licu sud uzima u obzir, pored

opštih pravila za odmjeravanje kazne i ekonomsku moć pravnog
lica. Pri odmjeravanju novčane kazne za krivična djela za koja se
uz novčanu kaznu izriče i kazna oduzimanja imovine, izrečena
kazna ne smije preći polovinu imovine pravnog lica.

Pravno lice čiji rukovodeći ili nadzorni organ dobrovoljno prijavi

učinioca nakon što je krivično djelo učinjeno, može se blaže
kazniti. Pravno lice čiji rukovodeći ili nadzorni organ po učinjenom
krivičnom djelu odluči da se vrati protivpravno ostvarena imovinska
korist ili otklone prouzrokovane štetne posljedice ili saopšte podaci
o osnovanosti odgovornosti drugih pravnih lica, može se osloboditi
kazne.

Sud može pravnom licu za krivično djelo izreći uslovnu osudu

umjesto novčane kazne. Uslovnom osudom sud može utvrditi
pravnom licu novčanu kaznu do 1.500.000 KM i ujedno odlučiti da
se ta kazna neće izvšiti ako pravno lice u roku koji odredi sud, a
koji ne može biti kraći od jedne ni duži od pet godina, ne bude
odgovorno za novo krivično djelo.

324
 3.4.2. Mjere bezbjednosti za pravna lica

Pravnom licu mogu se za krivično djelo, pored mjere bezbjednosti

oduzimanja predmeta izreći ove mjere bezbjednosti:

1) objavljivanje presude, i
2) zabrana obavljanja određene privredne djelatnosti.

Mjera bezbjednosti objavljivanja presude izriče se kada bi bilo

korisno da javnost sazna za osudu, posebno ako bi objavljivanje
bilo od koristi da se otkloni opasnost za život ili zdravlje ljudi ili da
se osigura bezbjednost saobraćaja ili kakva korist privredi. S
obzirom na značaj krivičnog djela i potrebu da javnost sazna za
osudu, sud cijeni da li da se osuda objavi u štampi, radiju ili
televiziji ili u više sredstava informisanja i ujedno da li da se objavi
njeno obrazloženje u cijelosti ili u izvodu, uzimajući u obzir da se
načinom objavljivanja omogući obaviještenost svih u čijem interesu
je objavljivanje presude.

Mjerom bezbjednosti zabrane obavljanja određene djelatnosti

sud može pravnom licu zabraniti proizvodnju određenih proizvoda
ili obavljanje određenih poslova ili mu zabraniti da se bavi
određenim poslovima prometa robe ili drugim poslom, odnosno
djelatnostimа. Ova mjera bezbjednosti izriče se pravnom licu ako
bi njegovo dalje bavljenje određenom djelatnošću bilo opasno po
život i zdravlje ljudi ili štetno za privredno ili finansijsko poslovanje
drugih lica ili za privredu ili ako je pravno lice u posljednje dviјe
godine prije izvršenja krivičnog djela bilo već kažnjeno za isto ili
slično krivično djelо. Ova mjera može se izreći u trajanju od šest
mjeseci do pet godina, računajući od pravosnažnosti osudе.

325
 3.5. Oduzimanje imovinske koristi od pravnog lica,pravne
posljedice osude pravnog lica i zastarjelost krivičnog
gonjenja i izvršenje krivičnih sankcija izrečenih pravnim licima

Ukoliko pravno lice pribavi imovinsku korist učinjenim krivičnim

djelom, imovinska korist pribavljena krivičnim djelom će se oduzeti
od pravnog lica.

Pravne posljedice osude pravnog lica za krivično djelo su:

1) zabrana rada na osnovu dozvole, ovlašćenja ili koncesije,

izdatih
od organa strane države, i

2) zabrana rada na osnovu dozvole, ovlašćenja ili koncesije,

izdatih od institucija u Bosni i Hercegovini.

Pravne posljedice osude pravnog lica za krivično djelo mogu

nastupiti i kada je pravnom licu za učinjeno krivično djelo izrečena
novčana kazna.

Na zastarjelost krivičnog gonjenja pravnog lica primjenjuju se

odredbe krivičnih zakona o zastarjelost krivičnog gonjenja, o
kojima je ranije bilo riječi.
Zastarjelost izvršenja kazne izrečene pravnom licu nastupa kad od
pravnosnažnosti presude kojom je kazna izrečena protekne:

1) tri godine za izvršenje novčane kazne,

2) pet godina za izvršenje kazne oduzimanja imovine i kazne

prestanka pravnog lica.

Zastarjelost izvršenja mjere bezbjednosti nastupa protekom:

1) šest mjeseci od pravosnažnosti odluke kojom je izrečena

mjera
bezbjednosti objavljivanja presude,

2) vremena jednakog onome koje je određeno za trajanje mjere

bezbjednosti zabrane obavljanja određene privredne djelatnosti.

326
LITERATURA

 Čejović, B., Kulić, M., Krivično pravo, Beograd, 2011.

 Čejović, B., Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 2002.
 Kambovski, V., Kazneno pravo, opšti del, Skopje, 2004.
 Srzentić, N., Stajić, A., Krivično pravo FNRJ, opštidio,
Beograd, 1957.
 Srzentić, N., Stajić, A., Krivično pravo, opšti i posebni dio,
Sarajevo, 1970.
 Srzentić, N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično pravo,
Savremena administracija, Beograd, 1983.
 Srzentić, N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično Pravo, Opšti
dio, Beograd, 1994.
 Srzentić, N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično pravo, Opšti
dio, Beograd, 1988.
 Srzentić,N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično pravo, Opšti
dio, Beograd, 1990.
 Srzentić, N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično pravo
Jugoslavije, 1996.
 Srzentić, N., Stajić, A., Lazarević, Lj., Krivično pravo, opšti
dio, Beograd, 1998.
 Pravnaenciklopedija, IŠKRO, Savremena admininstracija,
Beograd,
1979.
 Babić, M., Marković, I., Krivično pravo, opšti dio, Banja
Luka, 2015.
 Babić, M., Međunarodno krivično pravo, Banja Luka, 2011.
 Babić, M., Međunarodno krivično pravo, Banja Luka, 2011.
 Živanović, T., Dualitet krivičnih sankcija i mjere
bezbjednosti, Beograd, 1928.
 Živanović, T., Osnovi krivičnog prava Kraljevine
jugoslavije, opšti dio,Beograd,1935.
 Živanović, T., Osnovi krivičnog prava, Opšti dio, Beograd,
1937.
 Veić, P., Glušić, S., Osnove kaznenog prava, Zagreb, 2004.
 Vučković, B., Vučković, V., Krivično pravo Crne Gore,
Cetinje, 2009.
 Vučković, B., Vučković, V., Krivično pravo Crne Gore,
Tivat, 2011.

327
 Stojanović, Z., Krivično pravo, opšti dio, Beograd, 2006.
 Stojanović, Z., Krivično pravo, Beograd, 2014.
 Knežević, S., Maloljetničko krivično pravo, Niš, 2010.
 Kitarević, I., Simić, D., priručnik za polaganje pravosudnog
ispita, Beograd, 1984.
 Tomić, Z., Krivično pravo I, Pravni fakultet Univerziteta u
Sarajevu, Sarajevo, 2008.
 Petrović, B., Gorazd, M., Kriminologija, Sarajevo, 2008.
 Korajlić, N., Dautbegović, A., Osnovi kriminalistike, Travnik,
2012.
 Aćimović,M.,Uvod u psihologiju krivičnog postupka,
Beograd, 19974.
 Tahović, J., Krivično pravo, Posebni dio, Beograd, 1961.
 Lj. Jovanović, Krivično pravo, Opšti dio, Beograd, 1995.
 Gramatica, F., Principes, de de defenese sociale, Paris,
1964.
 Ritter von Liszt, Franz Eduard, Njemačko krivično
pravo,prevod, Beograd, 2006.
 Trajin, A., Učenje o biću krivičnog djela, Beograd, 1949.
 Priručnik za polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1987.
 Lazarević,Lj.,Vučković, B., Vesna Vučković, Komentar
krivičnog zakona Crne Gore, Cetinje, 2004.
 Novoselac, P., Bojanić, I., Opći dio kaznenog prava,Zagreb,
2013.
 Frank, S.,Teorija kaznenog prava, Opšti dio, Zagreb, 1955.
 Lazarević,Lj., Miljković, B., Kitarević, I., Priručnik za
polaganje pravosudnog ispita, Beograd, 1995.
 Kitarević, I., Simić, D., Živković, S., Priručnik za polaganje
pravosudnog ispita, Beograd, 1984.
 Stanković, N., Terorizam i finansiranje terorizma, Brčko,
2014.
 Vasiljević, T., Uslovna osuda, 1935.
 Vranj, V., Alternativne mjere i sankcije u krivičnom
zakonodavstvu i praksi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 2009.
 Veić, P., Glušić, S., Osnove Kaznenog prava, Zagreb, 2004.
 Bačić, F., Krivično pravo, Općti dio, Zagreb, 1978.
 Aleksić, Ž., Škulić, M., Kriminalistika, Beograd, 2002.
 Zlatarić, B., Krivično pravo, I svezak, Zagreb, 1970.

328
 Lazin, Đ., Prividni idealni sticaj krivičnih djela, Beograd,
1982.
 Pravna enciklopedija, IŠKRO, Savremena administracija,
Beograd, 1979.
PROPISI

Krivični zakon BiH (“Službeni glasnik BiH”, broj 03/03, 32/03,

37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 08/10, 47/14,
22/15 i 40/15).
Krivični zakon FBiH (“Službene novine FBiH”, broj 36/03,
37/03, 21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11, 59/14 i 76/14).
Krivični zakon RS (“Službeni glasnik RS”, broj 49/03, 108/04,
37/06, 70/06, 73/10, 1/12 i 67/13).
Krivični zakon Brčko distrikta BiH - prečišćeni tekst (“Službeni
glasnik BD BiH“, broj 33/13).
Zakon o zaštiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivičnom
postupku FBiH (“Službene novine FBiH”, broj, 7/14).
Zakon o zaštiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivičnom
postupku RS (“Službeni glasnik RS”, broj 13/10 i 61/13).
Zakon o zaštiti i postupanju sa djecom i maloljetnicima u krivičnom
postupku Brčko distrikta BiH (“Službeni glasnik BD BiH“, broj
44/11).

329
CIP - Каталогизација у публикацији
Народна и универзитетска библиотека
Републике Српске, Бања Лука

343(075.8)

СТАНКОВИЋ, Недељко, 1957-

Krivično pravo : opšti dio / Nedeljko Stanković. - Brčko : Evropski
univerzitet Brčko distrikta, 2016 (Banja Luka : Markos). - 311 str. ; 25
cm

Tiraž 200. - Napomene i bibliografske reference uz tekst. - Bibliografija:

str. 309-311.

ISBN 978-99955-99-12-6

COBISS.RS-ID 5829144