Andrzejowski Przeworsk Culture-Libre
Andrzejowski Przeworsk Culture-Libre
Andrzejowski Przeworsk Culture-Libre
Edited by
Ulla Lund Hansen & Anna Bitner-Wrblewska
Jacek Andrzejowski
The Background
(or the Day Before)
During the Early Pre-Roman Period, generally correlated with phases LT B-C1 in the La
Tne Culture area, much of Poland was settled
by the people of two related culture units,
namely, the Pomeranian and the Cloche Grave
Cultures; the older Lusatian Culture tradition
was continued by lingering pockets of Lusatian
population. Starting from phase LT B1, in areas
of southern Poland we find enclaves of a Celtic
population whose presence in the region has
been linked to control exerted by the Celts over
the long-distance trade in Baltic amber.
We have little material evidence to document and date more closely the final phases of
either the Pomeranian Culture or the Cloche
Grave Culture; it is also rather difficult to correlate the decline of settlement by these peoples
with the emergence of the Przeworsk Culture.
This applies particularly to the Cloche Grave
Culture and the southern area of the Pomeranian
Culture which correspond in territorial range
to the area of Przeworsk Culture settlement in
Included in Appendix 1 is a list of key publications
on the Przeworsk Culture, Appendix 2, provides a list
of the most important published cemeteries of the
Przeworsk Culture.
JACEK ANDRZEJOWSKI
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 1. Extreme range of the Przeworsk Culture in the Late Pre-Roman Period. 1 inuences of the Przeworsk
Culture; 2 distinct traces of Przeworsk Culture settlement. Aer T. Dbrowska (2003b).
Fig. 2. Przeworsk Culture (dots) and La Tne Culture (circles) sites with a reliable dating, phases A1-A2. Aer
K. Godowski (1992a) & J. Andrzejowski (2005).
Fig. 3. Przeworsk Culture (dots) and La Tne Culture (circles) sites with a reliable dating, phase A3.Aer K. Godowski
(1992a).
JACEK ANDRZEJOWSKI
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 7. Finds from late phase A2 and early phase A3. Aer T. Dbrowska (1988a).
JACEK ANDRZEJOWSKI
10
Fig. 9. Extreme range of the Przeworsk Culture in the Early Roman Period. Aer T. Dbrowska (2003b).
11
JACEK ANDRZEJOWSKI
Large elongated grave pits filled with deep black
earth and a large quantity of pyre remains, typical during phase A1 to A3, have all but disappeared; much more common are graves containing only the cremated bone remains, virtually with no pyre remains. Skeleton graves
continue to be quite rare. The situation in the
region of Krakw is somewhat different; from
this area we know only of a single larger cemetery, at Kryspinw, and a handful of smaller
burial grounds or isolated graves; this in spite
of the fact that the area was relatively densely
populated. Perhaps, this is the effect of the lingering of La Tne Culture of the Tyniec Group.
It is interesting that the earliest Przeworsk
princely grave dated to the stage B1a was recorded in the same region (at Szarbia); its inventory shows evident correspondence to the finds
from the Bohemian Basin.
Basing on evidence from interregional
studies the Early Roman Period chronology of
the Przeworsk Culture has been divided into
three sub-stages within phase B1, and two substages within phase B2. In the eastern Przeworsk
zone, similarly as in the Wielbark Culture, it is
possible to distinguish three stages within phase
B, but only for the female graves; grave goods
in male burials apparently correspond to two
observable horizons only. Another problem is
that of phase B2/C1a. Actually, it is the earliest
phase of the Late Roman Period which reflects
differences between female and male costume
during the late 2nd c. AD. In female dress the
Early Roman Period style is still predominant in grave assemblages a number of fibulae
Almgren groups II, IV and V occur next to early
Late Roman Period brooches mostly forms
with a high catch plate Almgren group VII
(phase B2/C1a). At the same time, male dress
fully introduces new, and much simpler Late
Roman Period style which increasingly features
the first tendril brooch forms (phase C1a).
The Early Roman Period female dress accessories tend to be modest. In graves from this
period we find brooches (two or three) used for
fastening the clothes, decorated quite often with
12
Fig. 10. Przeworsk Culture sites with a reliable dating, phase B1.Aer K. Godowski (1992a) & J.Andrzejowski (2005).
Fig. 11. Przeworsk Culture sites with a reliable dating, phase B2.Aer K. Godowski (1992a) & J. Andrzejowski (2005).
13
JACEK ANDRZEJOWSKI
14
15
JACEK ANDRZEJOWSKI
16
the Przeworsk Culture, weapons have disappeared from grave deposits; another new development is the coming on record of various
stone structures in cemetery sites. These developments may be interpreted as the effect of
a close exchange of the Przeworsk people in
this part of eastern Poland with tribes of the
Wielbark Culture settled in Pomerania.
Some attempts have been made to distinguish a number of other local sub-units of the
Przeworsk Culture, for example, the Krusza
Zamkowa group in Kujawy. However, so far
17
JACEK ANDRZEJOWSKI
18
mostly inhumations, with the body usually deposited within a wooden or stone chamber,
under a barrow, richly outfitted with valuable
Roman vessels, the finest local pottery, and
gold and silver ornaments. It is interesting that
with all this finery items of war gear in princely
graves are exceedingly rare and only the presence of richly ornamented spurs helps to identify the buried individual as a male.
Princely graves in the Przeworsk Culture
have been assigned to two chronological horizons older horizon, corresponding to phases
B1-B2, which may be correlated with rich graves
from Lubieszewo/Lbsow in western Pomerania,
and a younger Zakrzw/Sakrau horizon, datable to phase C2.
Fig. 18. Finds from phase B2, typical for the eastern Przeworsk zone.
19
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 19. Extreme range of the Przeworsk Culture in the beginning of the Late Roman Period. 1 distribution of metal
nds typical for the Przeworsk Culture; 2 settlement zone in the up-per Tisza region. Aer M. Mczyska (2003b).
20
Fig. 20. Przeworsk Culture sites with a reliable dating, phases B2/C1-C1a. Aer K. Godowski (1992a) & J. Andrzejowski (2005).
21
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 21. Przeworsk-Wielbark sites east of the Vistula River. 1 cemeteries used continuously; 2 cemeteries with
a chronological gap; 3 settlements; 4 neighbouring contemporary cemeteries and/or settlements; 5 Przeworsk
Culture sites abandoned during phases B2 or B2/C1a.
22
Fig. 22. Przeworsk Culture sites with a reliable dating, phases C1b-C2, and sites dated by wheel-thrown pottery. Aer
K. Godowski (1992a).
23
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 23. Finds from phases B2/C1, C1a and C1b. Aer K. Godowski (1992a) & M. Mczyska (2003b).
24
Fig. 24. War gear from phases B2/C1-C1a and C1b. Aer K. Godowski (1992a) & M. Mczyska (2003b).
25
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 25. Zaubice, distr. Woomin, grave 55. Fibula from phase C1a discovered inside an urn with war gear typical for
phase B2. Aer J. Andrzejowski (2001).
26
Fig. 26. Hand-made pottery from phases B2/C1-C1a. Aer K. Godowski (1992a).
27
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 27. Hand-made pottery from phases C1b-C2. Aer K. Godowski (1992a).
28
29
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 29. Wheel-thrown pottery from phases C1b-D. Aer K. Godowski (1992a).
30
Fig. 30. Wheel-thrown pottery from phases C1b-D. Aer K. Godowski (1992a).
31
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 31. Przeworsk Culture sites with a reliable dating, phases C3-D, and sites dated by wheel-thrown pottery. Aer
K. Godowski (1992a).
32
Fig. 33. Large wheel-thrown pot, so-called Krausengefss (A), and hand-made pottery from phases C3-D. Aer
K. Godowski (1992a).
33
JACEK ANDRZEJOWSKI
Fig. 34. Extreme range of the Przeworsk Culture in the Early Migration Period. 1 post-Przeworsk nds from 2nd half
of 5th c. and early 6th c. Aer M. Mczyska (2003b).
from Przemczany and a hoard discovered inside a burnt down timber hut at wilcza, near
Rzeszw, dendrodated to about AD 433; it is
interesting that a similar earring, only in bronze,
was discovered a few years ago in a Przeworsk
settlement near Warsaw.
A very modest body of evidence, mostly
from central Poland, suggests that during the
latter half of the 5th and on the turn of the 6th c.
the area settled in the past by the Przeworsk
34
Fig. 35. Post-Przeworsk nds: glass beaker from Piwonice, pow. Kalisz, from 2nd half of 5th c. (A), grave 1 from
Oszczywilk, pow. Radziejw Kujawski, from 2nd half of 5th c. or 5th/6th c. (B). Aer Mczyska (1993).
Appendix 1
General works
35
JACEK ANDRZEJOWSKI
Ancient History of Polish Lands (Najdawniejsze dzieje ziem polskich; see Kaczanowski &
Kozowski 1998), and more recently, A. Kokowski (2005) introduced his personal point of view.
A large exhibition of the Przeworsk C. was
displayed in 2003 at Bevern (Lower Saxony),
its extended version in Warsaw, in 2004. Both
exhibitions were accompanied by extensive
and richly illustrated catalogues (Kokowski &
Leiber eds 2003; Andrzejowski, Kokowski &
Leiber eds 2004).
The general perspective on the Przeworsk
C. introduced by K. Godowski (1981; 1985;
1992a) and, for its Late Pre-Roman phases, by
T. Dbrowska (1988a; 2001) is still valid (cf
entry Przeworsk-Kultur in Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, by T. Dbrowska
and M. Mczyska; see Dbrowska 2003b;
Mczyska 2003b). In 1984 progress of research
on the Przeworsk C. was discussed in Stan i potrzeby... (see Godowski & Madyda-Legutko
1999). For Lower Silesia there is a regional monograph by S. Pazda (1980) but also the much
less recent studies by E. Petersen (1925) and
Ch. Pescheck (1939) continue in use since
much of the evidence was lost during WW II.
A large and comprehensive monograph on the
Przeworsk C. in Upper Silesia by K. Godowski
(1973; 1977a) contains data also from outside
that region; on the local Dobrodzie Group of
the youngest phases of the Przeworsk C., see
J. Szydowski (1977). For Wielkopolska we have
nothing but an old study by J. Kostrzewski
(1923), cf H. Machajewski (1986); on the Kuyavian variant of the Przeworsk C., defined as the
Krusza Zamkowa Group (grupa kruszaska),
see A. Cofta-Broniewska (1979), cf A. Kokowski
(1991b). Przeworsk C. in central Poland is discussed by E. Kaszewska (1975a); for the adjacent area of western Mazowsze, see B. Balke
(1991), more recently, J. Skowron (2006).
J. Andrzejowski (2001; 2005) defined the eastern zone of the Przeworsk C. of the Early
Roman Period, while A. Kokowski (1991a; 2001)
discussed the Przeworsk C. in the Lublin Region
and eastern Maopolska. The eastern reaches of
36
37
JACEK ANDRZEJOWSKI
P. Kaczanowski (1992) and studies on sword
technology (recently, see Biborski & Kaczanowski 2003).
38
The Twilight
The Early Migration Period phase of the
Przeworsk C. and its twilight is discussed comprehensively by K. Godowski (1979; 1989), and
more recently, by M. Mczyska (1998; 2005).
The grave of a prince from Jakuszowice was
re-examined by K. Godowski (1995b), while
A. Gruszczyska (1999) discussed the settlement at wilcza, site of discovery of a wellknown hoard. For more recent studies on the
earliest phase of the Slavic settlement in Poland
see e.g., M. Parczewski (1993), also P. Kaczanowski and M. Parczewski (2005).
Appendix 2
Listed below is my personal selection of the most important cemeteries which offer abundant material representative for the Przeworsk C. Most have been published in full, however, I also include
some key sites published in part or only in several reports only, or important for a special reason.
Wielkopolska and Kujawy
Bodzanowo, pow. Aleksandrw Kujawski (Zielonka 1958; 1961)
Domaradzice, pow. Rawicz (Kostrzewski 1954)
Inowrocaw-Szymborze, pow. Inowrocaw (Bednarczyk & aszkiewicz 1990)
Inowrocaw 58, pow. Inowrocaw (Cofta-Broniewska & Bednarczyk 1998)
Konin, pow. Konin (Kostrzewski 1947; Pieczyski 1967; Kka-Krenz 1974)
Konopnica, pow. Wielu (Abramek 1987; 1988; 1990)
Krusza Zamkowa, pow. Inowrocaw (Kokowski 1989)
Lachmirowice, pow. Inowrocaw (Zielonka 1951; 1953)
Modzikowo, pow. roda Wielkopolska (Dymaczewski 1958)
Piotrkw Kujawski, pow. Radziejw (Kaszewska 1962)
Siemianice, pow. Kpno (J. Szembekwna 1902; Z. Szembekwna 1905; 1910; 1915 oldfashioned, but probably the first full publication of a Przeworsk C. cemetery)
Spicymierz (vel Spycimierz), pow. Turek (Kietliska & Dbrowska 1963; Kenk 1977)
Weski 1, pow. Kalisz (Dbrowscy 1967)
Weski 5, pow. Kalisz (Kozowska 1972)
Wymysowo, pow. Gosty (Jasnosz 1952)
Zadowice, pow. Kalisz (Abramowicz 1956; 1960; Abramowicz & Lepwna 1957; Jasnosz 1960;
Kaszewska 1961; 1975b; 1982; 1984; 1988; Piontek & Rycel 1988 one of the largest and most longlived Przeworsk C. cemeteries, but still not published in full)
Zagorzyn, pow. Kalisz (Dbrowski 1970)
39
JACEK ANDRZEJOWSKI
Silesia
Chorula, pow. Krapkowice (Szydowski 1964; Kenk 1977)
Ciecierzyn, pow. Kluczbork (Martyniak, Pastwiski & Pazda 1997)
Dobrodzie, pow. Olesno (Szydowski 1974)
Drochlin, pow. Czstochowa (Kaczanowski 1987)
Izbicko, pow. Strzelce Opolskie (fomer Stubendorf, Kr. Gro Strehlitz; Szydowski 1963)
Kietrz 1, pow. Gubczyce (Gedl 1988)
Mokra, pow. Kobuck (a large and fully excavated cemetery not far from the cemetery at Opatw; all
excavation reports and papers were recently listed in Biborski 2006)
Nosocice (Gogw-Nosocice, pow. Gogw, former Nowitz, Kr. Glogau; Tackenberg 1925, 8-16, 28-50)
Nowa Wie, pow. Wrocaw (former Neudorf, Kr. Breslau; Pescheck 1939, 328-352)
Opatw, pow. Kobuck (Godowski 1959; Gedl, Ginter & Godowski 1970, 108-111; 1971, 71-117; see
Zagrska-Telega 2000, where all the excavation reports and papers are listed the largest known
cemetery of the Przeworsk C., recently prepared for publication)
Szczedrzyk, pow. Opole (Szydowski 1974)
Tarnw, pow. Opole (Godowski & Szadkowska 1972)
erniki Wielkie, pow. Wrocaw (former Gross Srding, Kr. Breslau; Zotz 1935; Mczyska 1993)
Maopolska
Bonie, pow. Sandomierz (Mycielska & Woniak 1988)
Chmielw Piaskowy, pow. Ostrowiec witokrzyski (Godowski & Wichman 1998)
Ga, pow. Przeworsk (Hadaczek 1909 an abundant collection of finds, but the figures are not linked
with the grave descriptions)
Grzybw, pow. Staszw (Garbacz 2000)
Kryspinw, pow. Krakw (Godowski 1972; 1977b; excavation reports in Recherches Archologiques
1968 [1969], 1969 [1970], 1970 [1971], 1971 [1972], 1972 [1973], 1973 [1974], 1974 [1976], 1975
[1976], 1977 [1978], 1979 [1980] and 1984 [1986])
Kopki, pow. Nisko (Jamka 1936)
Starachowice, pow. Starachowice (Jamka 1959)
Stradw, pow. Kazimierza Wielka (Gajewski & Woniak 2000)
Wchock, pow. Starachowice (Balke & Bender 1991 a collection of finds only, nevertheless, important for the region)
Central Poland and western Mazowsze
Biaa, pow. Zgierz (Makiewicz 1970)
Brzece 1, pow. Biaobrzegi (Balke 1976)
Brzece 2, pow. Biaobrzegi (Balke 1977)
Ciebowice Due, pow. Tomaszw Mazowiecki (Dzigielewska & Kulczyska 2007)
Ciosny, pow. Zgierz (Jamka 1962)
Gledzianwek, pow. czyca (Kaszewska 1978)
Grodzisk Mazowiecki, pow. Grodzisk Mazowiecki (Barankiewicz 1959)
Korze, pow. Pock (Kempisty 1968)
Kucw, pow. Bechatw (Oldzki 1985)
gonice Mae I, pow. Przysucha (Liana 1977)
gonice Mae II, pow. Przysucha (Liana 1973; 1976)
d, Szczeciska str., pow. d (aszczewska & Kurylak 1989)
Piaski, pow. Bechatw (Skowron 1997)
Suchod, pow. Sochaczew (Maciaowicz 2006)
40
References
Abramek, B. 1987. Cmentarzysko ciaopalne
kultury przeworskiej w Konopnicy na stanowisku 7 w wojewdztwie sieradzkim (cz
1). Sieradzki Rocznik Muzealny 4, 45-96.
1988. Cmentarzysko ciaopalne kultury
przeworskiej w Konopnicy na stanowisku 7
w wojewdztwie sieradzkim (cz II).
Sieradzki Rocznik Muzealny 5, 77-134.
1990. Cmentarzysko ciaopalne kultury
przeworskiej w Konopnicy na stanowisku 7
w wojewdztwie sieradzkim (cze III). Sieradzki Rocznik Muzealny 6 (1989), 81-131.
Abramowicz, A. 1956. Materiay z cmentarzyska w Zadowicach, pow. Kalisz. Prace i Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria archeologiczna 1,
61-95.
1960. Zadowice 1, distr. de Kalisz, dp. de
Pozna. Inventaria Archaeologica. Pologne
IV, 25.
41
JACEK ANDRZEJOWSKI
1994. Zapinki o cechach mieszanych II
i IV grupy Almgrena. Barbaricum 3, 87-129.
Warszawa.
1998. Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland. Monumenta Archaeologica Barbarica V. Krakw.
2001. Wschodnia strefa kultury przeworskiej prba definicji. Wiadomoci Archeologiczne LIV (1995-1998), 59-87.
2005. Kultura przeworska i wielbarska na
prawobrzenym Mazowszu i Podlasiu. In:
M. Dulinicz (ed.), Problemy przeszoci Mazowsza i Podlasia, 109-128. Archeologia
Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiay III
(2004). Warszawa.
Andrzejowski, J., Kokowski, A. & Ch. Leiber
(eds) 2004. Wandalowie stranicy bursztynowego szlaku. Pastwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 8 marca 16 czerwca
2004. Katalog wystawy. Lublin-Warszawa.
Balke, B. 1991. Kultura przeworska w midzyrzeczu Wisy, Pilicy i Ianki. Warszawa.
1976. Cmentarzysko z okresu rzymskiego
w Brzecach, pow. Biaobrzegi, st. 1. Wiadomoci Archeologiczne XLI/1, 37-63.
1977. Cmentarzysko z okresu rzymskiego
w Brzecach, pow. Biaobrzegi (stanowisko 2) Wiadomoci Archeologiczne XLI/2
(1976), 155-207.
Balke, B. & W. Bender 1991. Cmentarzysko
kultury przeworskiej w Wchocku, woj.
kieleckie. Studium krytyczne materiaw.
Materiay Staroytne i Wczesnoredniowieczne VI, 121-190.
Barankiewicz, B. 1959. Cmentarzysko z okresu
rzymskiego w Grodzisku Mazowieckim.
Materiay Staroytne V, 191-231.
Beckmann, B. 1966. Studien ber die Metallnadeln der rmischen Kaiserzeit im freien
Germanien. Saalburg Jahrbuch XXIII, 5-100.
Bednarczyk, J. & T. aszkiewicz 1990. Cmentarzysko z okresu wpyww rzymskich w Inowrocawiu-Szymborzu, woj. bydgoskie, stanowisko 1. Inowrocaw.
Bednarek, M. 2005. La Tne settlement in Upper
Silesia: An Outline. In: H. Dobrzaska,
42
43
JACEK ANDRZEJOWSKI
Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 23, 540-553. Berlin-New York.
Dbrowska, T. & Z. Woniak 2005. Problem
genezy kultur przeworskiej i oksywskiej.
In: P. Kaczanowski & M. Parczewski (eds),
87-101.
Dbrowski, K. 1970. Cmentarzysko z okresu
pnolateskiego w Zagorzynie, pow. Kalisz.
Sprawozdania Archeologiczne XXII, 331-397.
Dubakowski, Z. 2005. Stanowisko wielokulturowe w miejscowoci Pajewo-Szwelice, woj.
mazowieckie. Warszawskie Materiay Archeologiczne 9, 9-218. Warszawa.
Dobrzaska, H. 1980. Zagadnienie datowania
ceramiki toczonej w kulturze przeworskiej.
Archeologia Polski XXIV, 87-152.
1990a. Osada z pnego okresu rzymskiego
w Igoomi, woj. krakowskie, cz I. Materiay. Wrocaw.
1990b. Osada z pnego okresu rzymskiego w Igoomi, woj. krakowskie, cz II.
Krakw.
Dymaczewski, A. 1958. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Modzikowie, pow. roda.
Fontes Archaeologici Posnanienses VIII-IX
(1957-58), 179-442.
Dzigielewska, M. & M. Kulczyska 2007.
Ciebowice Due. Ein Grberfeld der Przeworsk-Kultur im sdwestlichen Masowien.
Monumenta Archaeologica Barbarica XIV.
Warszawa.
Eggers, H. J. 1951. Der rmische Import im
freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1.
Hamburg.
Gajewski, L. & Z. Woniak 2000. Cmentarzysko
wczesnoprzeworskie ze Stradowa, pow. Kazimierza Wielka. Sprawozdania Archeologiczne 52, 231-327.
Garbacz, K. 2000. Cmentarzysko ciaopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszw,
woj. witokrzyskie. Materiay i Sprawozdania Rzeszowskiego Orodka Archeologicznego XXI, 5-170.
Gedl, M. 1985a. Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateskiego i wczesnego
okresu wpyww rzymskich w poudniowej
44
Andrzejowi Nadolskiemu w 70 rocznic urodzin i 45 rocznic pracy naukowej, Sesja naukowa, d, 7-8 maja 1992, 71-88. d.
1995a. Die ltere Kaiserzeit in der Umgebung von Krakw. In: J. Tejral, K. Pieta &
J. Rajtr (eds), Kelten, Germanen, Rmer im
Mitteldonaugebiet vom Ausklang der LatneZivilisation bis zum 2. Jahrhundert, 83-102.
Spisy Archeologickho stavu AV R 3,
Brno-Nitra.
1995b. Das Frstengrab des 5. Jhs. und
der Frstensitz in Jakuszowice in Sdpolen. In: F. Vallet & M. Kazanski (eds), La
noblesse romaine et les chefs barbares du IIIe
au VIIe sicle, p. 155-179. Mmoires A.F.A.M.
IX, Cond-sur-Noireau.
Godowski, K. & R. Madyda-Legutko (eds)
1986. Stan i potrzeby bada nad modszym
okresem przedrzymskim i okresem wpyww
rzymskich w Polsce. Materiay z konferencji,
Krakw, 14-16 listopad 1984. Krakw.
Godowski, K. & L. Szadkowska 1972. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Tarnowie,
powiat Opole. Opolski Rocznik Muzealny
V/2, Krakw.
Godowski, K. & T. Wichman 1998. Chmielw
Piaskowy. Ein Grberfeld der PrzeworskKultur im witokrzyskie-Gebirge. Monumenta Archaeologica Barbarica VI, Krakw.
Gruszczyska, A. 1999. Osada z V wieku w wilczy na tle osadnictwa w regionie rzeszowskim. In: S. Czopek & A. Kokowski (eds),
Na granicach antycznego wiata. Sytuacja
kulturowa w poudniowo-wschodniej Polsce
i regionach ssiednich w modszym okresie
przedrzymskim i okresie rzymskim, 285-302.
Rzeszw.
Hadaczek, K. 1909. Album przedmiotw wydobytych w grobach cmentarzyska ciaopalnego koo Przeworska (z epoki Cesarstwa
Rzymskiego). Teka Konserwatorska. Rocznik
Grona C. i K. Konserwatorw Staroytnych Pomnikw Galicji Wschodniej 3/2.
Lww.
Jadczykowa, I. 1983. Budownictwo mieszkalne
ludnoci kultury przeworskiej na terenie
45
JACEK ANDRZEJOWSKI
Polski. Prace i Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria
archeologiczna 28, 109-247.
Jahn, M. 1916. Die Bewaffnung der Germanen
in der lteren Eisenzeit etwa von 700 v. Chr.
bis 200 n. Chr. Mannus-Bibliothek 16.
Wrzburg.
1921. Der Reitersporn, seine Entstehung und
frheste Entwicklung. Mannus-Bibliothek
21. Wrzburg.
Jamka, R. 1933. Cmentarzysko w Kopkach
(pow. niski) na tle okresu rzymskiego w
Maopolsce Zachodniej. Przegld Archeologiczny V, 1933-1936 (1936), 23-62.
1959. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w
Starachowicach. Przegld Archeologiczny
XI, 32-61.
1962. Ciaopalne cmentarzyska kultury przeworskiej w Ciosnach, pow. d. Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego 46,
Prace Archeologiczne 3, 59-163. Krakw.
Jaskanis, J. 2005. Krupice. Ein Grberfeld der
Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Ostpolen. Monumenta Archaeologica Barbarica
X, Warszawa.
Jasnosz, S. 1952. Cmentarzysko z okresu pnolateskiego i rzymskiego w Wymysowie,
pow. Gosty. Fontes Praehistorici (= Fontes
Archaeologici Posnanienses) II (1951), 1284.
1960. Z bada cmentarzyska w Zadowicach,
pow. Kalisz, w czasie drugiej wojny wiatowej. Prace i Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria
archeologiczna 5, 125-141.
Kaczanowski, P. 1987. Drochlin, ciaopalne
cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu
wpyww rzymskich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego DCCCXXVIII,
Prace Archeologiczne 40. Krakw.
1988. Chronologia inkrustowanych grotw
broni drzewcowej z okresu wpyww rzymskich z obszaru europejskiego Barbaricum.
In: M. Gedl (ed.), Scripta Archaeologica, 5177. Uniwersytet Jagielloski, Varia
CCXXXI, Warszawa-Krakw.
46
1992. Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum. Uniwersytet Jagielloski. Rozprawy habilitacyjne 244.
Krakw.
1995. Klasyfikacja grotw broni drzewcowej
kultury przeworskiej z okresu rzymskiego.
Klasyfikacje zabytkw archeologicznych I,
Krakw.
Kaczanowski, P. & J. K. Kozowski 1998. Najdawniejsze dzieje ziem polskich. Wielka Historia Polski 1. Krakw.
Kaczanowski, P. & U. Margos (eds) 2002. Tabula
Imperii Romani M 34 Krakw. Krakw.
Kaczanowski, P. & M. Parczewski (eds) 2005.
Archeologia o pocztkach Sowian. Materiay z konferencji, Krakw, 19-21 listopada
2001. Krakw.
Kaszewska, E. 1961. Materiay z cmentarzyska
w Zadowicach, pow. Kalisz (cz III). Prace
i Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria archeologiczna
6, 191-290.
1962. Cmentarzysko kultury wenedzkiej w
Piotrkowie Kujawskim powiat Radziejw.
Prace i Materiay Muzeum Archeologicznego
i Etnograficznego w odzi, seria archeologiczna 8, 5-86.
1975a. Kultura przeworska w Polsce rodkowej. Prace i Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria
archeologiczna 22, 195-253.
1975b. Wielookresowe cmentarzysko ciaopalne w Zadowicach, pow. Kalisz. Sprawozdania Archeologiczne XXVII, 141-164.
1978. Cmentarzysko kultury przeworskiej w
Gledzianwku (st. 1), woj. pockie. Prace i
Materiay Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, seria archeologiczna
24 (1977), 63-232.
1982. Zadowice 1, comm. de Godziesze Wielkie, dp. de Kalisz. Inventaria Archaeologica.
Pologne XLVII, 287.
1984. Zadowice, tysicletnie cmentarzysko na
bursztynowym szlaku. d.
1988. Wstpne wyniki bada cmentarzyska z
okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Za-
47
JACEK ANDRZEJOWSKI
2003. Przekaz z zawiatw. Analiza zestaww uzbrojenia z grobw w kulturze
przeworskiej z okresu wczesnorzymskiego
i pocztkw modszego okresu rzymskiego.
wiatowit XLIV, fasc. B, 111-178.
2005. Time of war or well-being? Changes
in weapon sets in the Przeworsk culture
burials from the late stage of phase B2. In:
P. uczkiewicz, M. Gadysz-Juciska, M. Juciski, B. Niezabitowska & P. Sadowski (eds),
Europa Barbarica. wier wieku archeologii
w Masomczu, 215-232. Monumenta Studia Gothica IV. Lublin.
Kostrzewski, B. 1947. Cmentarzysko z okresu
rzymskiego w Koninie (woj. poznaskie).
Przegld Archeologiczny VII, 192-294.
1954. Cmentarzysko z okresu pnolateskiego i rzymskiego w Domaradzicach,
pow. Rawicz. Fontes Archaeologici Posnanienses IV, 153-274.
Kostrzewski, J. 1919. Die ostgermanische Kultur
der Sptlatnezeit. Mannus-Bibliothek 1819. Wrzburg.
1923. Wielkopolska w czasach przedhistorycznych. Pozna.
Kozak, D. N. 1984. Pshevorskaya kultura
u verkhnomu Podnistrov i zakhidnomu
Pobuzhzhi. Kiv.
1991. Etnokulturna istoriya Volini (I st.
do n.e. IV st. n.e.). Kiv.
1993. Pshevorskaya kultura. In: Slavyane
i ikh sosedi v konce I tysyacheletiya do n.e.
pervoj polovine I tysyacheletiya n.e., Arkheologiya SSSR, 53-66. Moskva.
Kozowska, R. 1972. Cmentarzysko z okresw
pnolateskiego i wpyww rzymskich
w Weskach, pow. Kalisz (stan. 5). Sprawozdania Archeologiczne XXIV, 349-390.
Liana, T. 1970. Chronologia wzgldna kultury
przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim. Wiadomoci Archeologiczne XXXV/4,
429-492.
1973. Wykopaliska Kaliksta Jagmina
w gonicach, pow. Opoczno. Wiadomoci
Archeologiczne XXXVIII/2, 309-329.
48
2005. Zanik kultury przeworskiej. In: P. Kaczanowski & M. Parczewski (eds), 157-163.
2006. Wichulla, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 33, 568-571, BerlinNew York.
Meyer, M. 1994. Fundstellen vom Charakter der
Przeworsk-Kultur in Hessen. In: J. Gurba &
A. Kokowski, Kultura przeworska: materiay
z konferencji I, 183-193. Lublin.
2006. Migration und Adaptation ein
differenziertes Modell zur Erklrung der latnezeitlichen Przeworsk-Funde in Deutschland. In: Festschrift fr 75 Jahre Steinsburgsmuseum. Alt-Thringen 38 (2005), 203-212.
Michaowski, A. 2003. Osady kultury przeworskiej z terenw ziem polskich. Pozna.
Moskaa,W. 1963. Cmentarzysko z okresu rzymskiego z Opoki, pow. Puawy. Wiadomoci
Archeologiczne XXIX/1, 74-77.
Mycielska, R. & Z. Woniak 1988. Cmentarzysko wielokulturowe w Boniu, cz I. Materiay Archeologiczne XXIV, 5-326.
Niewgowski, A. 1981. Obrzdek pogrzebowy
ludnoci kultury przeworskiej na przeomie
er (II wiek p.n.e. II wiek n.e.). Wrocaw.
1982. Cmentarzysko kultury przeworskiej
z okresu rzymskiego w Gocieradowie, gm.
loco, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne XXXIII (1981), 61-98.
1991. Cmentarzysko kultury przeworskiej
w Garwolinie, woj. siedleckie. Warszawa.
Nowakowski, W. 2001. g Piekarski. Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 19,
75-77, Berlin-New York.
Nowakowski, Z. 2003. Cmentarzysko kultury
przeworskiej w darowie, pow. sochaczewski. Wiadomoci Archeologiczne LVI (20022003), 283-379.
Okulicz, J. 1983. Cmentarzyska z okresu rzymskiego na ysej Grze i Zwierzycu
w Grdkach w wojewdztwie ciechanowskim. Rocznik Olsztyski XIV/XV, 73-189.
Oldzki, M. 1985. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Kucowie, gm. Kleszczw, woj.
dzkie. Acta Universitatis Lodziensis, Folia
Archaeologica 7, 33-125. d.
49
JACEK ANDRZEJOWSKI
1996. Naddunajska grupa kultury przeworskiej w wietle analizy materiaw archeologicznych. Acta Universitatis Lodziendzia, Folia Archaeologica 20, 49-67. d.
1999. The Upper Tisza Basin in the Roman period. Remarks on settlement and
cultural changes. In: J. Tejral (ed.), Das mitteleuropische Barbaricum und die Krise des
rmischen Weltreiches im 3. Jahrhundert,
105-136. Spisy Archeologickho stavu AV
R Brno 12. Brno.
2000. Cmentarzysko z modszego okresu
przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Wlce Domaniowskiej koo Radomia. Biblioteka
Eastern Review 1:2000. d.
2005. A few remarks Concerning Celtic
Settlement in Poland. In: W. Gillies & D. W.
Harding (eds), Archaeology, Numismatics,
Historical Linguistics, 137-165. Celtic Connections. Papers from the Tenth International Congress of Celtic Studies 2. Edinburgh.
Orzechowski, Sz. 2007. Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe staroytnego hutnictwa
witokrzyskiego. Kielce.
Osada 1993. Osada produkcyjna kultury
przeworskiej z pnego okresu rzymskiego
w Mysowicach-Imielinie, woj. Katowice.
Rocznik Muzeum Grnolskiego w Bytomiu,
Archeologia 13. Bytom.
Parczewski, M. 1993. Die Anfnge der frhslawischen Kultur in Polen. Verffentlichungen
der sterreichischen Gesellschaft fr Urund Frhgeschichte XVII. Wien.Pazda, S.
1980. Studia nad rozwojem i zrnicowaniem lokalnym kultury przeworskiej na Dolnym lsku. Studia Archeologiczne 10.
Wrocaw.
Pescheck, Ch. 1939. Die frhwandalische Kultur
in Mittelschlesien (100 vor bis 200 nach
Christus). Quellenschriften zur ostdeutschen
Vor- und Frhgeschichte 5. Leipzig.
Petersen, E. 1925. Die Wandalen im Niederschlesien. Vorgeschichtliche Forschungen 1/2.
Berlin.
Pieczyski, Z. 1967. Cmentarzysko z okresu wdrwek ludw i z wczesnego redniowiecza
50
51
JACEK ANDRZEJOWSKI
Woyda, S. 2002. Mazowieckie centrum metalurgiczne z modszego okresu przedrzymskiego i okresu wpyww rzymskich. In:
Sz. Orzechowski (ed.), Hutnictwo witokrzyskie oraz inne centra i orodki staroytnej metalurgii elaza na ziemiach polskich,
121-154. Kielce.
Woniak, Z. 1970. Osadnictwo celtyckie w Polsce. Wrocaw.
1981. Modsza faza kultury lateskiej
(celtyckiej) i grupa tyniecka. In: J.Wielowiejski (ed.), Pny okres lateski i okres rzymski, 248-263. Prahistoria ziem polskich V.
Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask.
1992. Zur Chronologie der keltischen
Siedlungsmaterialien aus Schlesien und
Kleinpolen. In: K. Godowski & R. MadydaLegutko (eds), Probleme der Relativen und
Absoluten Chronologie ab Latnezeit bis zum
Frhmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der
frhgeschichtlichen Entwicklung im nrdlichen Mitteldonaugebiet, Krakw-Karniowice
3.-7. Dezember 1990, 9-17. Krakw.
Woniak, Z. & P. Poleska 1999. Zabytki typu jastorfskiego z zachodniej Maopolski. In:
J. Andrzejowski et al. (eds), Comhlan. Studia
z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpyww rzymskich w Europie rodkowej
dedykowane Teresie Dbrowskiej w 65. rocznic urodzin, 395-399. Warszawa.
Zagrska-Telega, J. 2000. Bogaty pochwek kobiecy na cmentarzysku kultury przeworskiej
52