Scachi

Scachi
Da sanca: re, tore, dona, cavałier, arfier e pedon
Orìxane	India
Lanso	VI secoło d.C.
Recuixii
Xugadori	2
Scuadre	No
Preparasion	1 minuto
Durada	1-300 minuti

Da ła sanca: un Re bianco, na tore e na regina negri, un pedon bianco, un cavałier negro e un arfier bianco.

I scachi i xe un xogo da toła de stratexia par do persone. Ogni xugador ga sedaxe pedine: uno łe ga bianche (cueło che move par primo), che altro łe ga negre. Par vinsare un xogador el ga da darghe scaco mato a chealtro. El termine el deriva da ła łéngua ocitana e catełana escac, che deriva a so volta dal persian شاه, Shah, "re", pasà forsi traverso un adatamento arabo eš-šāq, có ła xonta del artìcoło e ła trasformasion de ła fricativa persiana in ocluxiva.

I scachi i se xoga so na tòła cuadra dita scachiera, fata da 64 caxe de do cołori difarenti. So sta scachiera, a 'l inisio de ła partìa, ghe xe trentado tochi, sedaxe par cołor: un re, na dona (dita anca regina), do arfieri, do cavałieri, do tori e oto pedoni. Obietivo del xogo xe darghe scaco mato al aversario, overo atacarghe el re sensa che'l gapia ła posibiłità de scanpar.

I scachi, orixenari de l'India 'ndove i se xogava xà inte el VI secoło, i riva in Eoropa torno el ano 1000, probabilmente traverso i Arabi. Ancùo i xe uno dei xoghi pì popołari al mondo: i pol èsar xogai in caxa, inte i sircołi dedicai, via Internet o par corispondensa, sia par pasar el tenpo che come vero e pròpio spòr. Difati i scachi i xe un spòr riconosùo dal Comitato Ołìnpego Internasional. Łe conpetision uficiałi łe xe organixae da ła FIDE (Fédération Internationale des Échecs, overo Federasion Internasional dei Scachi), fondà inte el 1924.

El xogo dei scachi el xe uno dei pì conplicai: se stima che el nùmaro de conbinasion legałi dei 32 tochi so łe 64 caxe deła scachiera el sia conprexo infrà 10⁴³ e 10⁵⁰ e ła dimension del àlbaro de łe mose ła xe sirca de 10¹²³. El nùmaro de posibiłi difarenti partìe a scachi el xe stimà a sirca 10¹⁰⁵⁰.

Descrision e regołamento

Łe regołe ufisałi de i scachi łe xe stae definìe a łivel internasional inte el Manual FIDE, sesion Regołe de i Scachi.

Ła scachiera

Scachiera (co pedine de tipo Staunton) e rełogio

I scachi i se xoga so na toła cuadrata, dita apunto, scachiera, divixa in 64 caxe organixae in 8 righe, dite traverse, e 8 cołone: łe traverse łe xe nùmarae da '1' (traversa baxe de i tochi bianchi) a '8' (traversa baxe de i tochi negri), invese łe cołone łe xe contradistinte da łe letère del alfabeto da 'a' a 'h'. Ła scachiera ła ga da eser orientà in modo che ła caxeła inte el canton in baso a drita de ogni xogador ła sipia bianca.

Łe caxe de ła scachiera inte łe conpetision ufisałi łe gà da 'ver lato conprexo infrà i 50 e i 65 miłimetri. Łe tołe da scachi invese łe ga da 'ver na longhesa minima che ła sia el dopio de cueła de ła scachiera, mentre ła larghesa ga da supararla de 15-20 sentimetri.

So sta scachiera se move 16 tochi bianchi e 16 tochi negri. Łe scachiere e i tochi che se dòpara inte i tornei uficiałi i pol èsar in legno, o pràstega. Existe anca scachiere artisteghe co tochi in vero, piera, curame o metal, uxae, pì che altro, cofà ogeti decorativi. Ła stesa scachiera ła pol esar doparà par xogar a dama; in sto caxo ła se mete però in modo diverso. Existe anca version da viagio che łe se piega par formar na scatoła che ła contien i tochi. Inte i ani 2000 se ga difuxo in anbito profesional scachiere dixitałi co sensori in grado de riconosare l'execusion de łe mose, e in grado de trasmetarle ai computer o de asionar in modo automàtego 'l relogio. Speso łe vien inpiegae inte i tornei pa' ła trasmision de łe partìe so schermi in loco o via internet. Ła scachiera eletronega DGT ła xe uno de i modèłi ufisałi adotai da ła FIDE.

I tochi so ła scachiera

Ogni xogador el ga un insieme de 16 pedine, co sie tipi difarenti de tochi. I do insiemi de pedine i xe cołorai in modo difarente: in xenare uno xe pì ciaro de chealtro, e i ciapà donca el nome de Bianchi e Negri. In condison ufisałi el cołor de i bianchi el ga da èsar bianco, crema o de un ato de cołor intermedio fra łe do, invese i negri i ga da èsar negri, maron o de un ato de cołor intermedio. Sta cołorasion ła pol anca èsar fornia dal cołor natural del legno, se ła xe realixà co cuel material. I tochi no i ga da èsar de cołor luxente e i ga da èsar bèłi da vedar.

'L aspeto dei tochi inte i tornei ufisałi el ga da èsar de tipo Staunton. I tochi i ga da èsar distinguibiłi infrà de łori in modo ciaro, in particołar modo ła testa del re ła ga da èsar difarente da cueła de ła dona: de sołito el re 'l ga na corona croxà, ła dona invese na corona a bałini. 'L arfier el pol recar na taca so ła so testa o cuesta ła pol èsar de on cołor difarente. El re 'l ga da 'ver n'altesa minima de 95 mm e na baxe che ła sipia el 40-50% de ła so altesa. I altri tochi i ga da èsar proporsionai al re e el pexo de łe pedìne el ga da garantir na serta stabiłità, consentendo comunque de movarli co fasiłità. Par èsar siguri de sta ròba, i tochi i xe in xenere pionbai, overo i ga drento del pionbo che ghi ne asicura ła stabiłità.

Elenco de łe pedine in ordine teorico de inportansa:

Pedìna	Pedon	Cavałier	Arfier	Tore	Dona	Re
Sinboło
Cuantità inisial	8	2	2	2	1	1

Ła dona e ła tore i xe diti "tochi pexanti", parché i xe boni de dar mato co 'l agiuto del soło re; 'l arfier e 'l cavałier i xe invese "tochi minori" o "lexieri", parché no i xe boni de dar mato co 'l agiuto del soło re.

I pedoni, al inisio de ła partìa, i se cata rispetivamènte inte ła seconda e inte ła setima traversa, mentre i i altri tochi inte ła prima e inte el otava traversa. A partire dai do cantoni, in modo simètrego, ogni xogador el poxisiona ła tore, el cavałier e 'l arfier e, par conclùdare, ła dona, so ła caxa del pròpio cołor restà łibara, e el re inte ła caxa de cołor oposto (re bianco so'l moro, e re negro so'l bianco).

I sinbołi doparai pa' łe pedine inte el diagrama no i xe universałi, ma i xe del tipo pì uxà. I sinbołi UTF-8 pa' i tochi i xe: ♔ ♕ ♖ ♗ ♘ ♙ ♚ ♛ ♜ ♝ ♞ ♟.

El xogador che'l taca par primo a movare i tochi, overo cueło che'l vede el pròpio re a drita de ła pròpia dona, el se ciama convensionalmènte "Bianco", chealtro "Negro".

Come che se move i tochi

Mose del Arfièr	Mose de ła Tor
Mose de ła Dona	Mose del Cavałier
Mose del Pedon: el pedon in e2 el pol movarse in e3 o e4; el pedon in c6 el pol movarse in c7 o anca caturar na tor negra; el pedon in h5 el pol ciapar "en passant" el pedon negro se l'ultema mosa del Negro xe stà g7-g5; el pedon in a2 el pol movarse in a1 e vegnér cuindi promoso.	Mose del Re; poxision dopo 'l iroco lato re o curto (Bianco) e lato dona o longo (Negro)

Ogni toco de i scachi el se move co precixe modałità. Nisun toco el pol ocupar na caxa 'ndove xe xà prexente 'n altro toco del steso schieramento; el pol invese movarse so na caxa ocupà da un toco aversario, efetuando cusì na "catura", eliminando donca da ła scachiera el toco nemigo e ciapando el so posto. Se dixe che un toco sta par "magnarse" na caxa se el se move verso de esa.

• 'L arfièr el pol movarse so na cuałuncue caxa de ła stesa diagonałe rispeto a cueła 'ndove che'l se cata, purché par raxónxarla no'l gabia da traversar caxe ocupae da tochi (amisi o nemisi) e purché ła caxa d'arivo no ła sia xà ocupà da un toco amigo. Ogni arfièr no'l canbia mai el cołor dełe caxe 'ndove che'l se move: par sto motivo i xogadori i parla de arfièri "canpociaro" o "canposcuro", a seconda del cołor de łe caxe 'ndove i se cata.
• Ła tor ła pol movarse so na cuałuncue caxa de ła stesa traversa o de ła stesa cołona rispeto a cueła 'ndove ła se cata, purché par raxonxarla no ła gabia da traversar caxe ocupàe da tochi (amisi o nemisi) e purché ła caxa d'arivo no ła sia xà ocupà da un toco amigo. Ła tor ła xe anca coinvolta inte ła special mosa del Re ciamà iroco, che ła sarà descrita pì vanti.
• Ła dona ła pol sièłiere a ogni mosa se movarse come un arfièr o come na tor, anca se no ła pol, a difarensa de cuesta, efetuar 'l iroco.
• El cavałier (dito anca caval) el pol móvarse so una de łe caxe a łu pì visine che no łe apartien a ła traversa, a ła cołona e a łe diagonałi pasanti pa' ła so caxa de partensa. Un cavałier al sentro de ła scachiera el ga a dispoxision oto caxe ("roxa de cavałier") verso łe cuałe movarse, mentre se 'l se cata al bordo ła so mobiłità ła xe ridota a quatro caxe, do se 'l se cata incantonà. El movimento del cavałier el pol esar imaxinà come ła suma de un spostamento orixontal de na caxa e de uno vertical de do (o viseversa), dixegnando na spese de "L": sta traietoria ła xe però "virtual", inte el senso che el cavałier, a difarensa de tori, arfieri e dona, el se porta diretamente so ła nova caxa, sensa nesesità che el percorso descrito el sia łibaro, difati se dixe che'l pol "saltar". Se note che a ogni mosa el cavałier el canbia cołor de caxa.
• El pedon el segue regołe de movimento un fià pì conplese:
  • A ła so prima mosa, ogni pedon el pol movarse de una opùr de do caxe in 'vanti, a sielta del xogador, a pato che ła caxa de destinasion e eventualmènte ła caxa saltà łe sia łibare. El pedon no'l pol infati caturar łe pedine che'l cata so łe caxe frontałi. Inte łe so mose sucesive el pedon el pol avansar de na caxa par mosa, a pato che ła sia łibara. El pedon no'l pol movarse al indrìo.
  • El pedon el xe el ugnoło toco che el catura in manièra difarente da come che'l se move. El pol caturar un toco nemigo se 'l se cata su una de łe do caxe poste diagonalmente in 'vanti rispeto a ła so caxa de partensa (varda diagrama), ma no'l pol movarse in ste caxe se łe xe łibare.
  • Co che, exeguendo ła so prima mosa de do caxe in 'vanti, el pedon el vien catarse de fianco a un pedon aversario, st'ultemo el pol a ła mosa dopo caturarlo en passant, come se 'l primo el fuse avansà soło che de na caxa. L'en passant el pol èsar exeguìo soło che come mosa sucesiva a ła spinta del pedon aversario de do caxe, altrimenti se perde el dirito a cònpiare sta prexa.
  • Se un pedon el riese rivar fin a l'otava traversa, el vien promoso, osia sostituìo có un toco del steso cołor (dona, tore, arfièr o cavałier, a sielta del xogador che'l lo posiede), indipendenteménte dai tochi xà prexenti so ła scachiera. Xe donca posibiłe 'vére un nùmaro de exenplari de un serto toco magior rispeto a cueło inisial. 'L efeto xe imedià, par exenpio se pol dar scaco o scaco mato có na promosion se el re aversario 'l xe inte el ragio de asion del novo toco. Inte ła pratica el pedon vien scuaxi senpre promoso a dona, che 'l xe el toco pì forte, tutavia in serti caxi pol èsar conveniente siełiere 'n altro toco par otegnér el masimo vantagio, par exenpio par dar scaco col cavałier. In sti caxi se parla de "promosion minor".
• El re 'l se pol móvare inte una de łe caxe adiasenti (anca diagonalmènte) a cueła ocupà, purché cuesta no ła sia controłada da un toco aversario. Na soła volta in tuta ła partìa ogni re 'l pol uxufruir de na mosa special, nota come iroco: che ła se reałixa spostando el re de do caxe orixontalménte (verso drita o sanca) e metindo ła tor verso ła cuałe se ga moso inte ła caxa conprexa intrà cuełe de partensa e de arivo del re. Cuesto se pol far soło che se tute ste condision łe xe sodisfàe:

1. El xogador no'l ga da 'ver gnancora moso el re, e gnanca ła tor coinvolta inte el iroco;
2. No gà da esarghe tochi (amisi o nemisi) infrà el re e ła tor utiłixà;
3. Né ła caxa de partensa del re, né ła caxa che'l ga da traversar, né cueła 'ndove che'l riva łe ga da èsar minaciae da un toco aversario, cioè el re no'l ga mai da catarse soto scaco né prima, né dopo, né co l'iroca.

No xe consentìo łasar caturar el pròpio re. Cuando che'l re de uno dei do xogadori el xe minacià (overo, come che se dixe, el xe "soto scaco") no xe consentìa gnauna mosa che ła łase el pròpio re in cueła condision: ga da èsar efetuà na mosa che neutrałixe ła minacia, overo no ła łase ncora soto minacia el re a ła mosa dopo. Se el xogador no'l pol sotrar el re dal scaco, se trata de scaco mato e ła partìa ła finise co ła vitora del aversario. Se no xe posibiłe efetuar na mosa legal, ma 'l re no'l xe soto scaco, ełora se trata de stało e ła partìa ła finise in pata.

Concluxion de ła partìa

El scopo de i scachi el consiste inte el darghe "scaco mato" (dal arabo Shāh Māt, che signifega "el re xe morto", derivante forsi da na tradusion sbagiada del persiano شاه مات Shāh Māt, che signifega "el re xe sconfito" o "el re xe sensa difexe") al re aversario. Se ga scaco mato có che'l re, catandose soto ła minacia direta dei tochi aversari, no'l ga ła posibiłità de scanpar, cioè el sarìa sicuramente caturà a ła mosa dopo. El scaco mato segna ła concluxion de ła partìa có ła sconfita del xogador che ło subise. El "scaco" invese el xe 'l ataco (parabiłe) che un toco aversario el porta al re. No xe nesesario che'l scaco el vegna anunsà verbalmente; al contrario, inte łe partìe ufisałi de torneo sto conportamento el pol èsar ritegnùo fastidioxo e sansionabiłe có na amonision o un riciamo. 'L aversario no'l pol exeguir gnauna mosa che ł meta o ła łase el pròpio re soto "scaco". Ła partia ła pol finir anca par abandono da parte de un contendente, oviamente có ła vitoria de chealtro.

Pata

El xogo el finise in patainte i seguenti caxi:

1. se resta so ła scachiera soło che i do re;
2. se nisun dei do xogadori el pol dare scaco mato a chealtro, anca in caxo de difexa pexor. Par exenpio re e cavałier o re e arfier contro re soło xe in parità, ma re e do cavałieri contro re soło opùr re e cavałier contro re e cavałier, dato che na poxision de mato ła existe, no (anca se a xogo coreto, overo in asensa de erori del aversario, no ła pol èsar forsà).
3. se 'l xogador che 'l ga el trato no'l pol movare gnanca un toco, ma 'l so re no'l xe soto scaco (stało).

Ła partia ła finise co na pata so dimanda de un xogador se el ga intension de efetuar (avendoła segnà so'l formułario e gavendo espreso l'intension de exeguirla) na mosa che:

1. xe l'ultema de na serie de sincuanta mose consecutive (sincuanta mose par ogni xogador) inte łe cuałi no vien caturà gnanca un toco e no vien moso gnanca un pedon.
2. conporta ła ripetision so ła scachiera de ła stesa poxision par tre 'olte (anca no consecutive) durante ła partìa. Ła poxision ła xe considerà identica se ła mosa ghe speta al steso xogador, se tuti i tochi del medemo xenere e cołor i se cata so łe stese caxe e se susiste inalterae łe stese posibiłità de movimento (incluxi iroco e cature en passant).

Inte ła pratica de torneo el xogador se rivolxarà al àlbitro el cual, dopo 'ver verifegà che łe condision nesesarie łe xe sodisfae, el ga 'l obligo de dichiarar pata ła partìa.

Inoltre, in cuałuncue momento de ła partìa (salvo speciałi limitasion inposte in singołi tornei) uno dei do xogadori el pol propore ła pata al 'aversario, che 'l ga naturalmente el dirito de rifiutarla. Se 'l aseta però, ła partìa ła finise suito co un paregio.

Inte el xogo no existe ła "vitoria ai punti". El scaco mato el pol èsar dato anca da un pedon, overo un xogador el pol vinsare anca se in neta inferiorità de "material" (termine xergal có'l cuałe se indica ła dotasion de tochi in poseso del xogador).

Xogo a tenpo

Rełogio da scachi mecanico

Inte ła maxor parte de łe partìe de club e infrà profesionisti se xoga a tenpo, doparando un rełogio dopio come cueło in figura. Sto rełogio el ga do botoni: ognun dei do xogadori, fata ła so mosa, el struca el boton che'l ferma el so rełogio e fa partir cueło del aversario. Sto rełogio el ga na sfèra in pì, ciamà "bandierina", che co resta sincue minuti ła scominsia alsarse pian pianeło, sbasandose de colpo col tenpo xe finìo. Sta bandierina ła ga da èsar ben in vista e no ła ga da èsar sconta da eventuałi riflesi del rełogio. El schermo del rełogio el ga da poderse lexare da almanco 3 metri e se ga da vedar che'l funsiona da almanco diexe metri de distansa. In pì sto rełogio el ga da funsionar faxendo manco rumor posibiłe, in modo da no disturbar i xogadori.

Łe carateristeghe e 'l uxo del rełogio łe xe reołamentae ufisialmente: el regołamento el spesifega che el rełogio el ga da èsar asionà co ła stesa man doparà par far ła mosa. Ła partìa ła ga inisio co che vien asionà el rełogio dal Bianco, al orario stabiłio pa'l incontro. Se un xogador no'l xe prexente a l'ora prefisà ła partìa ła vien vinta dal aversario, a meno che l'organixasion no ła daga dispoxision difarenti: in sto caxo vien adebità al Bianco el tenpo de ritardo dal inisio de ła gara fin cuando che'l riva so ła scachiera. Ła tołeransa xero so i ritardi ła xe sta inserìa col axornamento al regołamento internasional entrà in vigo el 1º luglio 2009, stabiłìo durante el 79º Congreso de ła FIDE a Dresda del otobre 2008 (in concomitansa co łe XXXVIII olinpìadi dei scachi). In precedensa, se un xogador no gera prexente al inisio de ła partìa, gera consentìo un ritardo masimo de un ora, oviamente co adebito del tenpo al xogador steso. Un xogador el perde automaticamente ła partìa se 'l dópara tuto el tenpo a so dispoxision, a meno che el so aversario no'l sia inposibiłità a dar scaco mato, in cuel caxo ła partìa xe pata.

Ła cuantità de tenpo a dispoxision dei xogadori (ła cadensa de xogo) ła pol variar. De sołito ła partìa ła scominsia co na serta cuantità de tenpo, che in serte cadense ła pol aumentar dopo un serto nùmaro de mose (de sołito ła cuarantexima) a anca a ogni singoła mosa, doparando el rełogio de Fischer; a pròpia discresion 'l àlbitro el pol, inte i caxi prescriti dal regołamento, conpensar eventuałi perdite de tenpo. Ła rimosion de tenpo dal rełogio de un xogador e ła xonta de tenpo al rełogio del aversario łe xe sansion a dispoxision del àlbitro par punit condote de xogo scorete. El rełogio regołamentar el ga da permetare al àlbitro de aplicar ste sansion in manco de 60 secondi.

Łe partìe łe se destingue in:

• Tenpo longo: partìe co pì de 60 minuti paròmo. Ste partìe łe ga na durata che pol superar łe 7 ore de xogo: in tanti tornei difati se dopara na cadensa de 2 ore paròmo pa' łe prime 40 mose, co na prima xonta de 60 minuti dopo ła 40ª mosa e na seconda xonta de 30 minuti dopo ła 60ª mosa, proseguendo el xogo co na picoła xonta de tenpo pa' ogni mosa.
• Xogo ràpido (Rapidplay): ła cadensa de xogo ła prevede un tenpo de riflesion variabiłe infrà i 15 e i 60 minuti.
• Lanpo (Blitz): ła cadensa de xogo ła prevede un tenpo de riflesion minor de 15 minuti.

Rełogio da scachi dixital

El regołamento el disiplina el xogo ràpido co serte norme che ło diferensia dal xogo regołar; altre regołe speciałi łe val pa'l xogo lanpo. Xe ancora asé doparà l'espresion partìe semi-lanpo co che 'l tenpo el xe de 15 minuti ma no ghe xe difarense regołamentari col xogo ràpido.

El clasico rełogio par scachi el xe mecanico, ma xe romai asé difuxa, anca ła so version ełetronega, che ła xe in grado de exeguir automaticamente serte operasion, tipo memorixar el nùmaro de mose xogae, variar ła cadensa de xogo durante ła partìa, xontar na determinata cuantità de tenpo a ogni xogador par ogni mosa xogà (se previsto dal regołamento del torneo). I rełogi dixitałi pa' èsar regołamentari i ga da fornir na indicasion so ła durata de ła bateria co ła xe drìo par finir (i ga da garantir na autonomìa de 10 ore in sta condision).

Altre modałità de xogo

Oltre che so ła normal scachiera da toła, i scachi i pol èsar praticai in difarenti modi. Tra łe alternative pì conosùe ghe xe i scachi par corispondensa, praticai doparando vari mexi de trasmision de łe mose come el servisio postal, łe e-mail o server dedicai. Na partìa par corsipondensa ła ga na durata variabiłe, da calche dì a calche ano, a seconda del mexo de trasmision inpiegà. Agiuti esterni cofà libri, database e software scachistisi i pol èsar consentìi o no, a seconda de łe prefarense dei xogadori o de l'organixasion. El xogo par corispondensa el xe gestìo e regołamentà da ła ICCF (acronimo de International Correspondence Chess Federation, Federasion Internasional de Scachi par Corispondensa), na federasion riconosùa da ła FIDE. Ła pì vecia testimoniansa de xogo par corispondensa ła se cata so un vołume del siesento, el De ludis orientalibus de Thomas Hyde, 'ndove el autor el riporta che i marcanti venesiani i xogava par corispondensa co i cołeghi dalmati e istriani.

Modałità pì resente el xe el xogo online in tenpo real sfrutando server dedicai come el FICS.

Na modałità de xogo difuxa infrà i xogadori de łivel elevà ła xe cueła de łe partìe in simultanea. In ste exibision un xogador ugnoło el xoga contro un nùmaro variabiłe de aversari, pasando da na scachiera a chealtra a ogni mosa.

Particołarmente inpegnativo xe el xogo dei scachi òrbi, 'ndove i xogadori i se sfida sensa poder vedar ła scachiera afidandose donca a ła pròpia memoria. Anca i scachi òrbi i xe ogeto de exibision simultanee.

Notasion de łe mose

Formułario de ła partìa Fischer-Najdorf (USA-Arxentina), terso turno de łe XIX Olinpiadi dei sacchi, Siegen, 1970. Łe mose łe xe segnae in notasion descritiva.

El sistema doparà de sołito par notar łe mose, ciamà notasion algebrica, el xe descrito inte el regołamento internasional dei scachi. Inte i tornei uficiałi ogni xogador el ga da notarse łe mose so un verbal dito formułario; fa ecesion el xogo ràpido 'ndove i xogadori no i ga sto obligo.

Ła notasion algebrica ła xe 'l ugnoło sistema uficialmente riconosùo da ła FIDE e ła dopara letare, nùmari e sinbołi par l'anotasion de łe mose e eventuałi comenti. Łe mose łe vien numarae in ordene progresivo e łe xe fate ognuna de na cubia de semimose. Ła semimosa ła riporta na letera granda a indicar el tipo de toco moso (a parte el pedon, che no'l ga bixogno de sta letera): 'l alfabeto de łe letere el canbia da lengua a lengua. Segue ła caxa de destinasion (individuà da na cubia de coordinae: letera par ł cołona e nùmaro par ła traversa) presedùa da na "x" inte el caxo de catura; inte łe cature fate dai pedoni se mete prima de ła "x", co letera picoła, ła cołona de proveniensa del pedon, e inte el caxo de catura en passant ła semimosa de catura ła xe seguìa da l'indicasion "e.p.". Ła promosion ła se segna metindo dopo ła mosa el segno "=" seguìo da ła letera del toco dimanda par ła promosion. 'L iroco el ga un segno particołar: "0-0-0" (longo) e "0-0" (curto). Un "+" dopo ła semimosa el segna un scaco (a volte se dopara "++" pa'l scaco dopio), invese un "#" indica el scaco mato. Existe anca na serie de segni convensionałi doparai dai comentatori: i pì doparai i xe "!" e "!!" (bona/otima mosa), "?" e "??" (eror/erore grave), "!?" e "?!" (mosa interesante/dubia).

Poxision dopo 7.Cd5#

Eco un senplise exenpio de notasione algebrica:

Légal-St. Brie, Parixe, 1750

1.e4 e5

2.Cf3 d6

3.Ac4 Cc6

4.Cc3 Ag4?

5.Cxe5! Axd1??

6.Axf7+ Re7

7.Cd5#

Existe anca altri sistemi par ła notasion de łe mose. Pa'l pasà se doparava ła notasion descritiva, che ła indica łe cołone co una (inte el caxo de łe do cołone sentrałi: cueła del Re e cueła de ła dona) o do letare: ła sigla ła deriva dal nòme del toco che ocupa ła cołona in poxision inisial, presedùa da D o R a seconda che'lk se cata so lato de dona o de re.

Exenpio de notasion descritiva:

Anderssen-Dufresne, Berlin, 1854

Poxision final (24. Axe7#)

1.P-R4 P-R4

2.C-RB3 C-DB3

3.A-A4 A-A4

4.P-DC4 AxCP

5.P-A3 A-T4

6.P-D4 PxP

7.O-O P-D6

8.D-C3 D-A3

9.P-R5 D-C3

10.T-R1 RC-R2

11.A-T3 P-C4

12.DxP R-DC1

13.D-T4 A-C3

14.DC-D2 A-C2?

15.C-R4 D-A4?

16.AxDP D-T4

17.C-A6+! PxC

18.PxP T-C1

19.DT-D1! DxC

20.TxC+ CxT

21.DxP+! RxD

22.A-A5+ R-R1

23.A-D7+ R-A1

24. AxC #




Inte i scachi par corispondensa, pa' evitar inconprension a cauxa de łe difarenti letare doparae par indicar łe pedine inte łe varie lengue, vien doparà ła notasion numerica, inte ła cuałe anca łe cołone, come łe traverse, łe xe numarae da 1 a 8. Ogni semimossa, donca, ła xe conposta da cuatro sifre: łe prime do łe indica ła caxa de partensa, łe ulteme do cueła de arivo, sensa riferimenti al toco inpegnà. Se trascura i segni de prexa (catura). Ła partìa Légal-St. Brie, riportata pì sora, ła vegnarìa trascrita cusì:

1.5254 5755

2.7163 4746

3.6134 2836

4.2133 3874

5.6355 ecc.

El iroco el se indica scrivendo soło che 'l movimento del Re ("5131", "5838", "5171", "5878"); difati el xe 'l ugnoło caxo 'ndove el Re el pol movarse de do caxe. Ła promosion del pedon ła vien segnà asociando a ogni pedina un nùmaro: Dona=1, Tor=2, Arfier=3, Cavałier=4. Donca un pedon bianco in d7 promoso a dona dopo na prexa in e8 se trascrivarìa "4758-1".

Altra tènica ła xe ła notasion Forsyth-Edwards, ideà dal giornałista scosexe David Forsyth e aplicà da Steven Edwards a l'elaborasion eletronica: sta notasion ła consente de descrivare co na serie de letare e nùmari, dita stringa FEN, na precixa poxision so ła scachiera. Na stringa FEN ła xe formà da sie parti intervałae da spasi, che łe raprexenta rispetivamente ła poxision dei tochi (fiła per fiła, dal punto de vista del bianco), xogador che ghe toca movar, posibiłità de iroco, cature en passant, nùmaro de semimose (da l'ultema catura o spinta de pedone, utiłe par aplicar ła regoła de łe 50 mose) e nùmaro de mose dal inisio de ła partìa.

Alcuni exenpi de stringhe FEN:

poxision inisial:

rnbqkbnr/pppppppp/8/8/8/8/PPPPPPPP/RNBQKBNR w KQkq - 0 1

dopo 1.e4 c5 2.Cf3:

rnbqkbnr/pp1ppppp/8/2p5/4P3/5N2/PPPP1PPP/RNBQKB1R b KQkq - 1 2

Tornei

Inte i tornei uficiałi se segue łe diretive del manual FIDE. Serte regołe łe pol subir de łe variasion lexiere (tipo ła gestion del tenpo e ła cadensa de xogo o come agir in caxo de ritardo) a discresion dei organixadori, basta che ste variasion no łe sia in contrasto co łe dispoxision xenerałi de ła FIDE.

Regołe par l'execusion de łe mose

Secondo el regołamento uficial, łe mose łe ga da èsar exeguìe co na man soła, anca łe cature. Sta regoła ła xe vałida anca inte el caxo del iroco: in sta sircostansa el xogador el ga da movar prima el re, de do caxe verso ła tor, e po ła tor, portandoła de fianco al re. In caxo de promosion de un pedon, el xogador, dopo 'ver moso el pedon inte l'ultema traversa, ło cava da ła scachiera e 'l ghe mete al so posto ła pedina sielta, senpre doparando ła stesa man. In pì co un xogador el toca łe so pedine el ga da movar el primo de cuełi tocai che posa èsar moso legalmente; se 'l toca łe pedine del aversario el xe obligà a caturar el primo caturabiłe co na mosa legal infrà cuełi tocai. Se'l toca el pròpio re e una de łe so tori el xe obligà a irocar, se 'l pol farlo legalmente. Se no xe posibiłe far mose legałi co łe pedine tocae el xogador el xe łibaro de far n'altra mosa. Na mosa ła se considera finìa co el xogador el łasa el toco so ła caxa de destinasion, dopo 'ver cavà da ła scachiera l'evenutal toco caturà. El iroco el se considera finìo co ła tor ła vien łasà so ła caxa de destinasion. Se un xogador el toca na pedina el perde el dirito a reclamar ła viołasion de sta regoła da parte del aversario. Xe posibiłe pa' un xogador sistemar łe pedine inte łe so caxe se prima ło dixe a voxe co łe espresion I adjust o j'adoube.

Albitragio

Łe partìe uficiałi łe xe controłae da un àlbitro, co conpiti spesifegai inte el regołamento internasional. El ga da asicurar l'asplicasion de łe regołe mantegnendo łe mèjo condision de xogo e se serve el ga da aplicar de łe sansion (amonision, ridusion del tenpo de riflesion, asegnasion de vitoria al aversario, espulsion da ła manifestasion) inte i confronti dei xogadori che se conporta in modo scoreto o antisportivo. El àlbitro no'l ga da interferir so ła partìa in caxi no previsti dal regołamento.

Clasifiche

Ła forsa dei xogadori de scachi ła vien stimà in modo aprosimativo da łe statisteghe de xogo: se un xogador el vinse na partìa se pensa che'l sia sta pì brao del so aversario, se ła pata se pensa che'l sia stà bravo conpagno.

Un prosedimento matemàtego par vałutar ła forsa dei xogadori el xe sta meso a punto dal fixico merican de orixene ongarexi Arpad Emrick Elo. El profesor Elo el gera anca un xogador de scachi de alto łivel (oto volte canpion del Wisconsin) e 'l ga studià un sistema (che ciapa apunto da łu el nòme) par axornar el puntegio (o rating) de un xogador tegnendo conto sia del rexuxltà de ła partìa sia de ła forsa del aversario.

Łe formułe proposte da Elo, łe xe stae adotae prima da ła federasion mericana (USCF) e, inte el 1970, da ła FIDE. Ła FIDE ła axorna ogni mexe ła clasifica mondial col rating de tuti i xogadori che ga otegnùo un puntegio Elo (disputando un serto nùmaro de partìe uficiałi in tornei contro xogadori xà in clasifica). Anca łe varie federasion locałi łe fa łe so clasifiche.

Tìtołi scachistisi

I tìtołi scachistisi i xe dei tìtołi concesi da ła FIDE ai scachisti che raxonxe un łivel de xogo elevà, atestà in xenere dal raxonximento de un serto puntegio Elo e dal conseguimento de bone prestasion in tornei 'ndove ga xogà scachisti xà in poseso del tìtoło.

I tìtołi i dura tuta ła vita e no i pol èsar ritirai. El masimo tìtoło el xe cueło de Gran maistro internasional (scursà in GM). Sto tìtoło el xe sta creà dal xar Nicola II de Rusia, che inte el 1914 ło ga asegnà a sincue xogadori dopo un torneo a San Pietroburgo. L'asegnasion dei tìtołi a łivel internasional ła xe pasà sucesivamente a ła FIDE.

Ghe xe dei tìtołi riservai ai scachi par corispondensa e par ła sołusion o ła conpoxision de problemi de scacchi.

Conportamenti no regołari

A volte capita che, de scondon, no vegna vołutamente rispetà el regołamento cusì da otegner un vantagio a pròpio favor o a favor de ła pròpia scuadra o de calche altro xogador col cuałe se xe d'acordo.

Existe ła posibiłità de barar in modi e in momenti difarenti, prima, durante e dopo ła partìa. I conportamenti no regołari pì comuni i xe: risevar indicasion durante el xogo da calche spetator, giutarse co un computer par anałixar ła partìa, alterar el pròpio puntegio Elo, viołar ła regoła so'l tocar łe pedine, concordar ła pata co 'n altro xogador (a vantagio o svantagio de 'n altro xogador), darghe fastidìo al aversario o doparar tatiche psicołoxiche. Serte asion che pol danegiar 'l aversario e vantagiar el xogador no łe xe proibìe dal regołamento, però 'l artìcoło 12.1 del regołamento FIDE el fornise al àlbitro na serta łibartà de asion in sto senso, dato che'l prevede che i xogadori no i ciape inisiative che discredite ła partìa. Par exenpio rimetare so ła scachièra, sensa farse notar, un toco xà caturà xe ilegal e xe sansionabiłe co na xonta de tenpo al aversario e 'l ripristino so ła scachièra de ła poxision regołare presedente al tentativo de baro, ma inte un caxo come sto cuà ła regoła 12.1 ła pol èsar doparà dal àlbitro par dar na sansion pì pexante par punir el conportamento antisportivo.

I inbrogi no regołari no i ga da èsar confuxi co altre situasion de xogo ciamae swindle (in inglexe inbrogio, fregadura), overo cuando che un xogador che xe drìo perdare el prova a rebaltar el rexultà sfrutando ła sicuresa del aversario sercando de farlo cascar in calche tràpoła. Ste situasion łe se svolxe inte el pien rispeto de łe regołe e no łe xe clasificabiłi cofà inbrogi no regołari, però serti xogadori łe considera un conportamento eticamente scoreto e antisportivo parché i ghe cava al aversario na vitoria merità.

El problema de łe iregołarità inte el xogo el ghe xe da senpre. Na lexenda ła conta che 'l re Canuto d'Inghiltera el gavarìa diritura fato copare un nobil danexe par colpa de na partìa a scachi no regołare. Serti inbrogi famoxi i xe ligai a łe machine da xogo: ła pì conosùa ła xe cueła ligà al automa conosùo come El Turco, che 'l gera in verità manovrà da un òmo. Da ła fine del XX secoło però, col sviłupo dei software scachistisi e ła difuxion dei computer portatiłi, dei smartphone e tablet e dei sistemi de comunicasion sensa fiłi, el problema el xe deventà 'l oposto, overo 'l uxo iłesito de mexi informatisi par giutar i omani.

Tàtica

Inte i scachi ła tàtica rivarda el studio de asion che se svolxarà inte un tenpo ristreto, cusì che łe posa èsar calcolà in antisipo da un xogador. I prinsipałi schemi tàtisi de baxe i sfruta łe difarenti carateristeghe dei tochi o ła particołar dispoxision che se cata so ła scachièra par sercar de otegner un vantagio. Come par exenpio 'l ataco dopio, schema che prevede de atacar in contenporanea do tochi par caturarghine un,opur l'inpirada e 'l ataco d scoerta, che i aprofita de particołari poxision o lignamenti favorevołi dei tochi.

Asion tàtiche senplisi le pol èsar unìe in conbinasion pì conplese, overo secuense de mose che de sołito łe xe forsae par tuti do i xogadori. Queste includono spesso dei sacrifici e che ghe porta un vantagio a uno dei do. Un exercision tipego dei scachi el xe cueło de mostrar poxision 'ndove che xe posibiłe na conbinasion e dimandarghe al xogador de catarla. Łe conbinasion particołarmente riusìe łe xe asé apresae dai apasionai e, de sołito, łe fa deventar famoxe łe partìe, che, a volte, łe pasa a ła stòria come imortałi, cofà ła Partìa senpreverde, ła Partìa imortal e l'Imortal peruviana.

Stratexia

Ła stratexia invese ła rivarda na vixion de pì anpio respiro de ła poxision, co na pianificasion del modo par otegner obietivi a longo termine presedentemente stabiłìi. I elementi da considerar i xe tanti: el vałor dei tochi, el controło del sentro, ła strutura pedonal, ła sicuresa del re, el controło de caxe o grupi de caxe inportanti (par exenpio serte diagonałi o serte cołone).

El primo maso co se vałuta na poxision el xe cueło de far el conto del vałor dei tochi in xogo pa' ogni xogador. El vałor el xe però influensà da ła poxision (i pedoni xà avansai i val pì de cuełi ncora fermi) e dal tipo de xogo (inte łe poxision sarae i cavałieri i serve de pì dei arfieri, invese inte łe poxision verte xe el contrario).

Elementi de stratexia fondamentałi

Vałor dei tochi

Ai tochi de i scachi vien xeneralmente asegnai dei vałori numerisi puramente indicativi, che i giuta a capirghine el pexo stratexico in partìa. Inte ła stòria xe stae proposte varie scałe de vałori che no senpre łe ga catà un serto consenso. Existe vari criteri matemàtisi inpiegai inte i calcołi e sołitamente i motori scachistisi i inpiega vałori variabiłi a seconda de ła poxision dei tochi so ła scachiera. Cueła sevente xe ła serie de vałori inpiegai normalmente:

'Toco	Dona	Tor	Arfièr	Cavałier	Pedon
Vałor	9/10	5	3	3	1

Al re no xe asegnà un vałor, opur xe asegnà un vałor infinìo, parché ła so perdita ła porta a ła sconfita; in tèrmini pratisi de forsa, come toco ativo in xogo, xe xeneralmente considerà pì forte de un arfièr o de un cavałier ma pì débołe de na tor.

El controło del sentro

Dato che un toco col se cata al sentro de ła scachièra el controła pì caxe de cuanto no'l fasa col se cata ai marxini, dato che'l ga na maxor posibiłità de movimento e che'l pol èsar doparà có maxor eficacia el controło del sentro el xe stratexicamente inportante. Ła teoria de łe avertaure de i scachi, par exenpio, ła se baxa so'l ocupasion eo el controło del sentro. Par ocupar fixicamente el sentro basta piasar racuanti pedoni ben sostegnùi da altri tochi, stando atenti a no crear pedoni ixołai o dopiai (cioè incołonai), anca se a 'olte i pedoni dopiai i pol dar serti spunti stratexisi interesanti. I pedoni inte łe cołone c e f i xe utiłi par sostegner l'avansada dei pedoni sentrałi e i pol èsar doparai par verxare łe ligne, se convegnese tacar 'l aversario al sentro: par exenpio i xe doparai có sto scopo inte el ganbeto de dona e inte el ganbeto de re. Inte łe avertaure "ipermoderne", sviłupae inte i ani venti del XX secoło (come par exenpio ła difexa Nimzo-indiana), el centro xe invese controłà col uxo de tochi lexieri pitosto che có l'ocupasion fixica tramide el pedon.

Strutura pedonałe

Un elemento inportante inte el evołusion de na partìa a scachi xe ła strutura pedonal, overo ła configurasion dei pedoni so ła scachièra: dato che i pedoni xe i tochi manco mobiłi de tuto el schieramento, ła strutura pedonal xe rełativamente statica e ła inside notevolmente so ła natura stratexica de ła poxision. I punti débołi de ła strutura pedonal (come pedoni ixołai, inpedonature e buxi) i xe xeneralmente permanenti, donca xe nesesaria cura inte el evitarghine ła conparsa se no i xe conpensai in calche modo (par exenpio da ła posibiłità de condur un forte ataco).

Poxision verte e sarae

A seconda de come se ga svolta l'avertaura del xogo se pol 'ver, inte el xogo mexan, na poxision verta o na poxision sarà. Se dixe verta na poxision co pochi pedoni sentrałi, diagonałi lìbare e almanco na cołona sensa pedoni. Na poxision verta, come se pol imaxinar, ła porta a un scontro viołento co cature e scanbi de tochi continui: in xenare łe partìe co poxision verte łe xe curte e łe riva in presa a ła fin.

Na poxision sarà, invese, ła xe na poxision 'ndove i pedoni i xe ncora scuaxi tuti so ła scachièra e i ga na strutura asé forte: sto fato el rałenta łe manovre dei do xogadori e i costrinxe a na partìa che ła pol anca deventar asé longa.

Faxi del xogo

Da un ponto de vista teorico łe partìe de scachi le pol èsar divixe in tre faxi: avertaura, xogo mexan e final.

Ła faxe de avertaura ła pol seguir serte ligne de sviłupo note, studiae e codifegae in leteradura, e che se xe dimostrae vałide. Ste mose, dite apunto, avertaure, łe pol guidar el xogador inte el sviłupo dei tochi fin a un serto ponto del xogo. El xogo mexan invese el xe pì tàtico, vien infati sfrutae tute cuełe conbinasion che porta 'l aversario a scanbi de material svantagioxi o a perdare teren. Durante el final łe mose prinsipałi xe i scachi al re e łe promosion dei pedoni restai.

Avertaura

L'avertaura ła xe na faxe de xogo che serve a sviłupar i tochi, cioè a poxisionarli so ła scachièra in modo che i sia pì ativi e utiłi. De sołito i toche lexieri (cavałieri e arfieri), dato che i xe i pì adati a movarse inte na scachièra piena de tochi, come cueła che se ga a inisio partìa, i xe i primi a èsar sviłupai; po se sviłupa łe tori e ła dona, che (in particołar łe tori) i xe poco utiłi inte łe prime faxi de xogo dato che i rende al mègio co ghe xe pì spasio inte ła scachièra.

L'avertaura ła ga na serie de obietivi stratexisi:

• Sviłupo dei tochi, che ga da ocupar łe caxe pì utiłi par influensar ła partìa.
• Controło del sentro, che ghe permete ai tochi de spostarse fasilmente da na parte a chealtra de ła scachièra, e in pì el serve a ostacołar el xogo del aversario.
• Sicuresa del re, che 'l ga da èsar meso al riparo da posibiłi minace, de sołito co un iroco so'l lato megior da exeguri al momento giusto de ła partìa.
• Bona strutuara pedonal, che, se posibiłe, no ła ga da prexentar debołese tipo pedoni ixołai o inpedonature, che łe ga invese da èsar creae inte ła strutura aversaria.

Sti elementi teorisi, sentrałi inte ła maxor parte de łe avertaure, i xe però interpretai in modo flesibiłe inte łe averature piasé moderne: par exenpio ła difexa indiana, co łe so varianti, portae par ła prima volta inte i ani vinti del XX secoło da ła cusì dita scoła ipermoderna (e in particołar da Aaron Nimzowitsch e Richard Reti) 'ndove el Negro, invese de contestarghe el sentro al Bianco co i pedoni, el serca de controłarlo da lontan co altri tochi; o anca ła variante Sveshnikov de ła difexa siciłiana, 'ndove el Negro el mete aposta un pedon aretrà (cuindi débołe) in d6 cusì che 'l cavałier Bianco el resta in òro, 'ndove el xe manco utiłe.

L'avertaura no ła ga na durata exata, dato che no existe un momento precixo de pasagio da na faxe a chealtra del xogo. De sołito ła faxe de avertaura ła dura na ventina de mose, anca se in serti caxi se pol rivar a 30-35 mose.

Inte ła stòria dei scachi xe sta fati longhi studi so'l xogo de l'avertaura. Łe averature scachisteghe łe xe catałogae inte na òpara, l'Ensiclopedia jugoslava de łe avertaure (nota anca come ECO, Encyclopaedia of Chess Openings), che xe un riferimento inte el setor e ła rancura i megio studi teorisi fati. D'ogni modo no existe na avertaura ideal par vinsare: ła vitoria ła vien senpre dal sfrutamento dei erori del aversario.

Ła riłevansa ecesiva de ła teoria d'avertaura inte el xogo, che tante volte ła sacrifega el tałento e ła creatività del scachista, ła ga portà a ła reasion de un bon nùmaro de xogadori, che i ga proposto serte varianti de xogo par eliminar sta posibiłità. Par exenpio i scachi960 (noti anca come scachi Fischer-Random), proposti dal canpion merican Robert J. Fischer, 'ndove ła dispoxision dei tochi so ła prima fiła ła xe fata a òcio ma simetrica infrà i do schieramenti, eliminando cuindi ła posibiłità de un studio teorico de ła poxision de avertaura. Altro tentativo de ridur l'inportansa de ła teoria de avertaura el xe cueło del canpion del mondo José Raúl Capablanca, che el ga proposto na variante, i scachi Capablanca, da xogarse so na scachièra de dimension 10x8 co ła xonta de do tochi: un cancełièr (co łe posibiłità de movimento de tore e cavałier) da metarse infrà 'l arfièr e 'l cavałier de re, e un arcivéscovo (co łe posibiłità de movimento de arfièr e cavałier) da metarse infrà 'l arfièr e 'l cavałier de dona.

Xogo mexan

Finìo el sviłupo dei tochi se entra inte el xogo mexan. Sta faxe de ła partìa ła se considera scominsià co xe finìo el sviłupo dei tochi e xe finìa l'inpostasion de ła strutura pedonal, e ła finise col xogo xe cusì senplifegà da poder èsar considerà final de partìa. Ognun dei do xogadori, gavendo ativà el pì posibiłe łe so forse, el prova a ciapar l'inisiativa par atacar 'l aversario e concuistar un vantagio, co cature o conbi de tochi a łù favorevołi. In sta faxe de ła partìa no se pol pì baxarse so ła teoria d'avertaura, e i xogadori i ga da sviłupar ła so stratexia sfrutando łe carateristeghe de ła poxision e łe posibiłità tàtiche oferte da ła stesa.

Ła pianificasion stratexica del xogo mexan ła dipende dal stiłe del xogador e da łe carateristeghe de ła poxision, in particołar modo da ła strutura pedonal, che ła influensa asé łe sielte.

Final

Un senplise exenpio de zugzwang, 'ndove chi che move xe in svantagio: se move el bianco ła partìa ła xe pata (donca el pedon de vantagio el xe inutiłe), se move el negro el bianco vinse (el pol forsar ła promosion del pedon)

Col prosedere del xogo ła serie de cature ła fa diminuir senpre pì el nùmaro de tochi so ła scachièra, portando donca a 'ultema faxe de xogo: el final. El final el ga tre aspeti stratexisi che i ło difarensia da khe faxi de xogo presedenti:

• i do re no i ga pì ła necesità e ła posibiłità de star al seguro e i entra in xogo: inte el final el re el deventa na pedina ativa e ła xoga speso un roło determinante;
• l'inportansa dei pedoni ła aumenta parché ła scachièra lìbara ła ghe permete de rivar a ła promosion. El tentativo de promovare uno o pì pedoni el xe de sołito el aspeto fondamental del final; ła prexensa de pedoni visini a l'ultema caxa el xe un fator determinante parché ła costrinxe el aversario a fermarli anca a costo de perdare pedine;
• el zugzwang, overo na poxision 'ndove xe un svantagio pa'l xogador tocarghe lù a movare, el deventa un fator che influensa ła partìa, cuando che invese xe asé raro catar ste particołari poxision in chelatre faxi del xogo.

Inte i finałi pì senplisi 'l exito teorico el xe scontà, come re e tor contro re (vinto da re e tor) o re e cavałier contro re (pata). Inte un fina no ecuiłibrà chi che xe in svantagio xeneralmente el lota par ła pata: xe necesaria donca tanta atension da parte del xogadori che se cata in vantagio, par no far erori che ghe consenta al aversario in inferiorità de otegner ła pata (de sołito par stało).

Come łe avertaure, anca i finałi i xe ogeto de studio e anałixi: do temi che se verifega co frecuensa, ła poxision de Lucena e ła poxision de Philidor, i xe stai anałixai xà inte el XVII e inte el XVIII secoło. I finałi i vien clasifegai e studiai a seconda de ła cuałità e del nùmaro de łe pedine restae so ła scachièra.

Col aumentar de ła potensa dei computer xe sta posibiłe crear dei database (diti tablebase) che i contien tuti i posibiłi sviłupi de un final de xogo co un serto nùmaro de tochi: xe cuindi posibiłe conosare no soło che el rexultà derivante da ste poxision, ma anca łe mègio mose a dispoxision. Visto el gran nùmaro de conbinasion, sti database i trata soło che i finałi co un nùmaro limità de tochi: existe tablebase conpleti fin a sete tochi totałi (co i do re).

Varianse

Existe diverse varianse del xogo de i scachi. Łe pì popołari łe xe xiangqi (Cina) e shogi (Giappone). Tute do, però, ga łe stese radiçi storeghe dei scachi.

Arte del xogo

Luigi Mussini - "Sfida scachistica ała corte del Re de Spagna" (1883), in cui xe rafigurà l'inprexa de Giò Leonardo Di Bona.

Xe inposibiłe sitare tuti i riferimenti e łe citasion scachistiche che te pui catar inte el arte sia clasega che moderna.

Par quanto riguarda ła pitura, inte ła Capeła Pałatina del Pałaso dei Normani a Pałermo se pol amirar el primo dipinto de na partia a scachi che se conosca in Itałia. L'opera risałe al 1143 sirca e i artisti musulmani che ła crearono i xe stai sielti dal re Normano de Siciłia Ruggero II d'Altavilla, che fese erixare ła cèxa.

In leteratura se ricorda che inte el romanso Atraverso ło specio e quel che Alice ve catò de Lewis Carroll, el viaxo fantastico de ła protagonista xe na evidente raprexentasion de na partia a scachi, benché l'iregołarità oservà inte łe mose fasa pensar a na variante pitosto difuxa inte el XIX secoło, in cui l'alternarse dei turni fra bianco e nero jera in parte determinà in modo caxuałe. Tałe opera leteraria gà a so 'olta ispirà na variante de scachi eterodosi, ciamada scachi de Alice.

Inte el sinema xe selebre ła partia a scachi có ła morte raprexentà inte el film El setimo sigiło direto da Ingmar Bergman. Altretanto famoxa xe ła partia xugàda inte el film 2001 Odisea inte ło spasio, inte ła quałe l'astronauta Frank Poole perde contro el superconputer HAL 9000.

Numeroxe łe xe anca łe manifestasion ligae a i scachi che łe svolxe periodicamente in Itałia; ła pì nota tra queste ła gà logo Marostica (VI), 'ndove dal 1454 se svolxe na partia che ripropone una tra quełe pì famoxe zà disputae, dopàrando dei personaxi viventi, in costumi tradisionałi. Ła partia "a tochi grandi et vivi", coinvolxe oltre sinquecento figuranti che i xe comandai có ordini inte el antica łéngua medievałe parlada inte ła Republica de Venesia.

Anca a Cutro (KR), ogni ano, ła sera del 12 de agosto, se svolge na partia a scachi viventi che ricorda l'inpresa de Giò Leonardo Di Bona e de ła so celebre vitoria (1575) contro monsignor Ruy López de Segura, che ghè consentì de otegnére el titoło de canpion "d'Eoropa e del Novo Mondo". Ła manifestasion se svolge so na scachiera pavimentałe xigante có sentinaia de figuranti: xe na rievocasion storega inportante par i cutrexi, parché propio grasie all'inprexa del Di Bona l'abitato fu proclamà "Sità".

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so scachi
• el detien schemi gràfeghi so

Łigadure foreste

• (EN) Federasion internasional de scachi
• Federasion scachistica itałian
• (EN) Regołamento ufisałe in formado PDF (dal sito de ła FSI)
• Tradusion itałiana del regołamento ufisałe in formado PDF (dal sito de ła FSI)
• (EN) Chessays: no studio sul significà del persian Shah Mat