Gedik Ahmed Paşa
| Gedik Ahmed Paşa[1] | |
|---|---|
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 1474 - 1476[1] | |
| Hükümdar | II. Mehmed |
| Yerine geldiği | Veli Mahmud Paşa |
| Yerine gelen | Hoca Sinan Paşa[1] |
| Osmanlı Kaptan-ı Derya | |
| Görev süresi 1478 - 1480[1] | |
| Hükümdar | II. Mehmed |
| Yerine geldiği | Veli Mahmud Paşa |
| Yerine gelen | Mesih Paşa[1] |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 18 Kasım 1482 Edirne |
Gedik Ahmed Paşa (ö. 18 Kasım 1482, Edirne), II. Mehmed saltanatında, 1474-1476 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Anadolu'daki askerî başarıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilindiği kadarıyla Arnavutluk'un Avlonya şehrinde doğmuştur. II. Murad döneminde içoğlanı olarak saraya girmiş olması devşirme kökenli olduğunu akla getirmekle birlikte, devşirme olmaması da pekala mümkündür. Arnavut kökenli olduğu iddiası özellikle, bir keresinde Arnavutluk seferine çıkmak istememiş olmasına dayandırılmaktadır. Ancak bu tutumunun ırkdaşlarına karşı cenk etmek istememenin dışında gerekçeleri de olabilir.
II. Mehmed zamanında kısa bir süre Rumeli Beylerbeyliği yaptıktan sonra 1461'de İshak Paşa'nın yerine Anadolu Beylerbeyliği'ne getirilmiştir. İlk olarak 1461'de Koyulhisar'ın fethiyle kendisini gösterdi. 1469'da Karamanoğulları'ndan Konya Ereğlisi ve Aksaray'ı ele geçirdi; II. Mehmed'in oğlu Şehzade Mustafa'yı Karaman valisi olarak Konya'ya yerleştirdi. Ertesi yıl Eğriboz'un fethiyle sonuçlanan sefere katıldı. Ardından vezirliğe yükseltildi. 1471'de Alâiye'yi (Alanya), ertesi yıl Silifke, Mokan ve Gorios kalelerini aldı. Akkoyunlu Devleti'nin askeri yardımıyla topraklarını geri almaya çalışan Karamanoğlu Pir Ahmet ve kardeşi Karamanoğlu Kasım Bey'i yenilgiye uğrattı. Osmanlılar ile Akkoyunlular arasındaki Otlukbeli Savaşının (1473) zaferle sonuçlanmasında önemli rol oynadı.
1474'te idam edilen Veli Mahmut Paşa'nın yerine veziriazam oldu. Yine Karamanoğulları'ndan Ermenek ve Manyan hisarlarını aldı.
Kırım seferi
[değiştir | kaynağı değiştir]1475'te Kırım'daki Ceneviz kolonilerinin fethiyle görevlendirildi. Haziran 1475'te Kefe, Sudak ve Azak'ı aldı. Kefe'de Cenevizliler tarafından hapse atılmış olan Kırım Hanı Mengli Giray'ı zindandan çıkardı ve onunla bir anlaşma yaptı. Buna göre, Mengli Giray Kırım Hanı olarak Osmanlı himayesini kabul etti. Başarıları dolayısıyla kendisini üstün görmeye başlayan Gedik Ahmed Paşa, 1476'da görevlendirildiği İşkodra seferine çıkmaktan kaçınması üzerine veziriazamlıktan azledilerek Rumelihisarı'na hapsedildi.
Kaptan-ı deryalığı
[değiştir | kaynağı değiştir]1478'de serbest bırakıldı ve Kaptan-ı deryalığa ve Avlonya Sancakbeyliğine getirildi.[2] Fatih Sultan Mehmed'in İşkodra'yı fethinde (1479) Osmanlı donanmasıyla denizden destek verdi.
Aynı yılın yazında Kefalonya Kontluğu üzerine yaptığı seferde; Vonitza kalesi ile Ayamavra, Kefalonya, Fiaki ve Zante adalarını ele geçirerek 300 yıldır bölgede hüküm süren bu devletçiğe son verdi.
1480 yılında İtalya sahillerine çıkarak Napoli Krallığı'nın elinde bulunan Otranto'yu fethetti. Ertesi yıl Otranto'dan hareketle yeni fetihlere hazırlanırken II. Mehmed'in ölümü üzerine geri çağrıldı.
Hapsi ve idamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Haziran 1481'de II. Bayezid ile Cem Sultan arasında Yenişehir'de yapılan savaşa son anda katılan ve savaşın II. Bayezid'in kazanmasında rol oynayan Gedik Ahmed Paşa, buna rağmen Cem taraftarı olduğuna dair şüpheleri yok edemedi ve hapse atıldı.
Gedik Ahmed Paşa'nın hapsedilmesi kapıkullarının ayaklanmasına yol açtı. Bunun üzerine serbest bırakılan Gedik Ahmed Paşa, Karamanoğlu Kasım Bey'in isyanını bastırmak için Karaman'da bulunan Şehzade Abdullah'a yardıma gönderildi. Kasım bey kış sebebiyle Suriye'ye kaçınca, Gedik Ahmed Paşa isyanın bastırılmasında beklenen başarıyı sağlayamadı.
18 Kasım 1482 gecesinde Edirne'deki Yeni Saray'da padişah tarafından verilen ziyafetin sonunda orada bulunanlara hil'atler giydirilip ikram olunurken Gedik Ahmed Paşa'ya siyah kaftan giydirilip boğdurularak öldürüldü.[1]
Gedik Ahmed Paşa'nın katli üzerine yeniçeriler Edirne Subaşısı'nı öldürdülerse de isyan bastırıldı. Gedik Ahmed Paşa Edirne'de defnedildi.
Yapıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]Gedik Ahmed Paşa, Afyonkarahisar'da bir külliye, Ladik'te bir mescit ve bir köprü, Kütahya'da bir mektep ve Büyük Bedesten'i yaptırmıştır. İstanbul'daki eserlerinden sadece bulunduğu Gedikpaşa semtine adını veren hamamı günümüze ulaşmıştır.
Fatih Sultan Mehmet tarafından kendisine tevdi edilen adını taşıyan vakıf günümüze kadar gelmiştir. Fatih'in fermanı ile vakfın yönetimi, 15. yüzyıldan Cumhuriyet'e kadar Gedik Ahmet Paşa'nın torunları tarafından yönetilmiştir. 1924 yılında çıkarılan Vakıflar Kanunu ile yönetim Gedik Ahmed Paşa soyu adına Vakıflar tarafından idare edilmektedir. Vakıf kayıtlarında 15. yüzyıldan günümüze kadar bütün torunları kayıtlıdır.
Bir rivayete göre 17. yüzyıldan itibaren Aydın bölgesinin hakim ailelerinden olan Arpazlı ailesi Gedik Ahmed Paşa'nın soyundandır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (10.bas. 2011) Osmanlı Tarihi, II. Cilt, stanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları sf: 178-179-533,
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Gedik Ahmed Paşa" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul 1996, c.13, s.543". 7 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2023.
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (10.bas. 2011) Osmanlı Tarihi, II. Cilt, stanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları sf: 178-179-533,
- Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
- Tektaş, Nazım (2002) Sadrazamlar-Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Kitapları.
- Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kiel, Hedda Reindl "Gedik Ahmed Paşa" (1996) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:13 Sayfa:543-544, İstanbul:TDV Yayınları. Online:[1]2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 27.1.2017
- Osmanlı Devleti tarihi için kapsamli bir kronoloji listesi.7 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Veli Mahmud Paşa |
 Osmanlı Sadrazamı 1474 - 1476 |
Sonra gelen: Hoca Sinan Paşa |
| Askerî görevi | ||
| Önce gelen: Veli Mahmud Paşa |
Kaptan-ı Derya 1478 - 1480 |
Sonra gelen: Mesih Paşa |
