Klasični kineski jezik
| klasični kineski / književni kineski | |
|---|---|
| 古文 / 文言 | |
| Regije | kontinentalna Kina, Tajvan, Japan, Koreja i Vijetnam |
| Broj govornika | nije govorni jezik |
| Jezična porodica | sino-tibetanski
|
| Jezični kodovi | |
| ISO 639-1 | zh |
| ISO 639-2 | chi (B) zho (T) |
| ISO 639-3 | lzh |
Klasični kineski jezik ili književni kineski jezik je tradicionalni stil kineskog pisma koji se temelji na gramatici i rečniku drevnog kineskog jezika, i razlikuje se od bilo kojeg savremenog oblika govornog kineskog jezika. Međutim, razlika između klasičnog književnog i domaćeg književnog kineskog jezika nije baš jasna. Klasični kineski jezik se ranije koristilo za gotovo sve formalne prepiske pre i početkom 20. veka, ne samo u Kini, već i (tokom različitih perioda) u Koreji, Vijetnamu i Japanu. Među kineskim govornicima, klasični kineski je uveliko zamenjen domaćim kineskim jezikom (白話, báihuà), stilom pisanja koji je sličan savremenom govornom mandarinskom jeziku, dok su govornici nekineskih jezika uglavnom napustili klasični kineski u korist maternih jezika.
Književni kineski je poznat kao Hanmun (漢文, „hansko pisanje“) u korejskom, i kao Kanbun (漢文, „hansko pisanje“) u japanskom.
Dok se nazivi klasični kineski jezik i književni kineski jezik često koriste na isti način, sinolozi se načelno slažu da su u stvari različiti.[1] „Klasični“ kineski (古文, pinjin: Gǔwén, „antičko pisanje“), ili doslovnije 古典漢語 (pinjin: Gǔdiǎn Hànyǔ, „klasiči kineski“) odnosi se na pisani jezik Kine za vreme dinastije Žou, a posebno na prolećni i jesenji period, pa sve do kraja dinastije Han. Klasični kineski je dakle jezik koji se koristi u mnogim uticajnim kineskim delima kao što su Lun Ju i Dao De Jing, kao i delima Men Cua. (Jezik još starijih tekstova, kao što je Šiđing, se ponekad naziva stari kineski, ili pre-klasični.)
Književni kineski jezik (文言文, Wényánwén, „književno pisanje“, ili kolokvijalnije 文言 Wényán) je oblik pisanog kineskog jezika korišćen od kraja dinastije Han do početka 20. veka kada je zamenjen kolokvijalnim kineskom jeziku (Baihua). Književni kineski je počeo više da se razilazi od klasičnog kineskog kada su dijalekti Kine počeli da postaju sve različitiji i kada je klasični pisani jezik postao sve manje predstavnik govornog jezika. Istovremeno, književni kineski se u velikoj meri temelji na klasičnom jeziku, i pisci su često pozajmljivali klasični jezik u svojim književnim pisima. Književni kineski dakle ispoljava mnogo sličnosti sa klasičnom kineskom jeziku, iako su te sličnosti umanjene tokom vekova.
Ova situacija, korišćenje književnog kineskog u kineskoj kulturnoj sferi, uprkos postojanju različitih regionalnih dijalekata, zove se diglosija. Može da se uporedi sa postojanjem univerzalnog latinskog jezika i više lokalnih romanskih jezika u Evropi, nastalih od latinskog, kao i položajem klasičnog arapskog u odnosu na različite vrste arapskih jezika u arapskim zemaljama. Romanski jezici su nastavili da se razvijaju i vršili su uticaj na latinske tekstove iz tog perioda, tako da je u srednjem veku, srednjovekovni latinski jezik imao mnoge konstrukcije koje bi zbunile drevne Rimljane. Istovremeno postojanje klasičnog kineskog i domaćih jezika u Koreji, Japanu i Vijetnamu mogu se uporediti sa upotrebom latinskog jezika u zemljama u kojima se govore ne-latinski jezici kao što su germanski ili slovenski jezici, ili pozicijom arapskog u Persiji i Indiji.
Kinesko pismo nije alfabetsko i jedva odražava promene zvuka. Probna rekonstrukcija starog kineskog je poduhvat star samo nekoliko vekova. Kao rezultat toga, klasični kineski se ne čita rekonstrukcijom starog kineskog izgovora. Umesto toga, čita se izgovorom različitih vrsta kineskog jezika, kao što su standardni mandarinski ili druge regionalne vrste kao što je standardni kantonski; ili, u nekim vrstama kineskog (npr. Južni Nanški jezik), sa posebnim skupom izgovora korišćenih za klasični kineski ili rečnikom i upotrebom pozajmljenim iz klasičnog kineskog.
Korejski, japanski ili vijetnamski čitaoci klasičnog kineskog koriste način izgovora specifičan za njihove sopstvene jezike. Na primer, japanski govornici koriste On'yomi (ili ređe) Kun'yomi, koji su način kanđi, ili kineskih karaktera, pročitane kad se koriste za pisanje japanskog. Takođe je korišćen Kunten, sistem koji pomaže japanskim govornicima sa klasičnim kineskim redom reči.
Pošto je izgovor svih modernih vrsta kineskog jezika različit od starokineskog ili drugih oblika istorijskog kineskog (kao što je srednji kineski), reči koje su se nekada rimovale u poeziji se možda više ne rimuju (npr. rima se ponekad pojavljuje u minuškim, kantonskim, ali ne toliko često u mandarinskom), ili obrnuto. Poezija i drugi spisi pisani u rimi time postaju manje razumljivi. Međutim, neki savremeni kineski jezici imaju fonološke karakteristike koje su bliže starijem izgovoru nego što je to slučaj sa drugim jezicima, što se vidi u očuvanju stihovnih struktura. Neki veruju da venjanška literatura, naročito poezija, zvuci bolje kada se čita nekim jezicima koji su smatrani bližim starijem izgovoru, kao što je kantonski ili južno minski.
Još jedan fenomen koji je čest u čitanju klasičnog kineskog je homofonija, ili reči koje zvuče isto. Preko 2500 godina promena zvuka deli klasični kineski jezik od bilo kojeg savremenog jezika ili dijalekta, pa kad se klasični kineski čita u bilo kojem savromenom kineskom jeziku (posebno mandarinskom) ili u japanskom, korejskom, ili vijetnamskom, mnogi karakteri koji su originalno imali različite izgovore su postaju homonimi. Postoji poznati klasični kineski esej koji je početkom 20. veka napisao lingvista Juenžen Džao, pod naslovom Pesnik lavožder u kamenom skrovištu koji sadrži samo reči koje se sada izgovaraju kao shī, shí, shǐ i shì u standardnom mandarinskom (akcenti pokazuju četiri tona). Esej je napisan da pokaže kako je klasični kineski postao nepraktičan jezik za govornike savremenog kineskog, jer kada se čita naglas je u velikoj meri nerazumljiv. Ipak esej je savršeno razumljiv kada se čita u sebi, jer književni kineski po svojoj prirodi kao jezik upotrebljava logografski pisani sistem, i često se može izvući sa upotrebom homofona koji se ni u usmenom starokineskom ne bi razlikovali na bilo koji način.
- ↑ Jerry Norman; S. R. Anderson, J. Bresnan, B. Comrie, W. Dressler, C. Ewen, R. Lass (1988). Chinese. Cambridge University Press. str. 83-84. ISBN 0521296536.