Māoris
Artìculu in LSC
Is māoris sunt su pòpulu indìgenu de sa Noa Zelanda. S'orìgine issoro torrat a s'arribu de gentes sa Polinèsia orientale, chi aiant ocupadu in is ìsulas de sa Noa Zelanda in undadas cunsighidas s'una a s'àtera intre su 1250 e su 1300.
A causa de is medas sèculos de isolamentu is colonizadores polinesianos ant manu a manu isvilupadu una cultura peculiare chi est diventada nòdida che "Māori", cun limba, mitologia, e arte pròpias. Is primos māoris fiant ordingiados in grupos tribales, basados subra is usos de sa Polinèsia orientale, si sunt pois isvilupados che cultura de gherreris.
S'arribu de is europeos a partire de su de 17 sèculos, at betitu a una mudàntzia de s'istile de vida issoro. Is māoris ant a pagu a pagu adotadu tretos de sa cultura de is colonizadores noos. Is primos relatos intre europeos e māoris sunt istados de amistade, e cun sa firma de su Tratadu de Waitangi in su 1840, is duas culturas ant cumbìvidu in paghe fintzas a su 1860.
Is annos de cunflitos e epidemias (dadas de maladias betidas de is europeos) chi sunt sighidos, ant tentu efetu de indibilitare sa cultura de cosa issoro. Isceti de s'inghitzu de su de 20 sèculos, is māoris ant torradu a si nche pesare e sunt istados fatos medas isfortzos pro megiorare sa posidura issoro in sa sotziedade.
Segundu su tzensimentu de su 2013 in Noa Zelanda s'agatant unos 600.000 pessones chi s'identìficant che māori, chi benint a èssere unu 15% de sa populatzione totale natzionale: sunt duncas su segundu grupu ètnicu prus numerosu a fatu de is bividores de orìgine europea. Petzi unu 20% de custos faeddat però in carchi mesura sa limba māori, mancari faeddos e frasas māoris agantent impitu regulare in s'inglesu chistionadu onni die de totu is neozelandesos.
Is māoris ocupant oe rolos ativos in totu is ambientes sotziales e culturales, ma generalmente sa calidade de vida issoro est isproportzionada posta in cumparàntzia cun is àteros grupos ètnicos neozelandesos. S'isperu de vida, su rèdditu e su livellu de educatzione sunt difatis suta sa mèdia natzionale, e s'acumpangiant a crimenalidade arta.