Mitologia

Pintura representant una scena dei racòntes mitologics nordics : lo dieu Tòr se batent còntra de gigants.

La mitologia es l'ensemble dei mites que fan partida de la cultura d'un pòble. Au nivèu scientific e literari, es tanben l'estudi sistematic d'aquelei mites. D'efiech, dempuei l'aparicion de l'escritura, divèrseis elements istorics mòstran que totei lei societats umanas, compres lei pus avançadas, an desvolopat un ensemble de crèires comuns fondats sus de racòntes legendaris e simbolics destinats a explicar l'origina e l'òrdre dau mond. Dins mai d'un cas, aquò foguèt lo ponch d'origina d'una importanta òbra literària.

Caracteristicas e foncions de la mitologia

Caracteristicas e foncions dau mite

Lei mites an per foncion premier d'explicar una causa en se fondant sus de construccions imaginàrias. Es ansin diferent de la legenda (que pòu integrar de fachs istorics), dau cònte (que cèrca pas d'explicar lo fantastic) e dau roman (que cònta principalament una istòria). Lei confusions entre aquelei genres fictius son frequentas.

Lei diferentei mitologias presentan de trachs comuns que permèton de lei diferenciar deis autrei genres literaris presents au sen d'una meteissa cultura. D'efiech, es possible de classar lei mites en foncion de seis elements narratius. Ansin, aparéisson d'ensembles principaus que son lei mites cosmogonics (creacion dau mond), escatologics (destruccion dau mond), liats a la naissença ò la renaissença d'una civilizacion (mites civilizators) ò liats a la fondacion d'una vila ò d'un Estat (mites fondators).

Leis elements constitutius de la mitologia

Lo mite es un racònte situat dins un temps definit mai que se situa entre leis originas dau mond e una epòca tant anciana qu'es desenant oblidada per totei leis èssers umans. Es donc un racònte que se considèra coma istoric mai qu'es plaçat en defòra dau temps. En mai d'aquò, existís un procès d'adesion de l'ensemble de la comunautat que la mena a considerar totei lei fachs presents dins lo mite coma verais, compres aquelei que son inversemblables.

Ansin, se desgatjar una definicion precisa e consensuala dau mite es un pretzfach complèx, es possible d'identificar de diferéncias amb lei genres literaris vesins. Coma la faula, pòu metre en scena d'objèctes, de plantas, d'animaus ò de creaturas subrenaturalas que son umanizats. Pasmens, son objectiu premier es pas de prepausar un ensenhament morau adaptabla a la vida vidanta a la fin de l'istòria. La dimension istorica dau mite o diferéncia dau cònte qu'es un racònte que se debana dins un periòde indeterminat (« Un còp, i aviá... »). Enfin, lo mite es pròche de l'epopèia e de la saga mai aquelei genres intègran de fachs istorics que permèton de datar – mai ò mens – son accion dins lei temps istorics. De mai, leis eròis deis epopèias e dei sagas son frequentament de personatges aguent existit.

En causa d'aquelei caracteristicas, la natura ficcionalas dau mite pòu normalament èsser percebuda que per una consciéncia exteriora. Ansin, sa natura de vertat disparéis unicament quand de cambiaments sociaus pron importants per la rendre inutila an luòc. Dins aquò, en cas de besonh, lei mites pòdon subir de procès de transformacion per s'adaptar a lor societat. Per exemple, foguèt lo cas après la premiera unificacion d'Egipte : foguèt necessari lei mitologias de l'Auta e de la Bassa Egipte, çò que traguèt la creacion d'un panteon divin novèu e de trasnformacions dins leis atributs dei dieus. Aquela facultat d'adaptacion mòstra l'existéncia d'un liame entre la mitologia e l'istòria d'una comunautat.

De foncions explicativas e socialas

Lei mites participan a l'elaboracion dau sistèma de pensada de la societat. Permèton ansin de transmetre de sabers e d'explicar de fenomèns que semblan inexplicables. Permèton de luchar còntra l'ànsia e d'amaisar lei relacions socialas. D'efiech, entraïnan sovent la formacion de rites comuns que favorizan la coësion entre lei diferenteis individús. Per exemple, en Egipte, lo mite dau combat nuechenc entre Ra e lo sèrp malefic Apofis permetiá d'explicar l'alternància entre lo jorn (assimilat au ben) e lei tenèbras (assimilats au mau). Ansin, aqueu mite foguèt a l'origina de mai d'un rite religiós.

Dins mai d'una societat, lei mites prepausan tanben la forma dau rite. Aquò melhora ansin l'enquadrament dei practicas socialas e, de còps, renforçat lo messatge explicatiu dau racònte. Dins lei mites, la divessa Demetèr ensenha lei tecnicas agricòlas ais òmes. Ben observadas, lei practicas ritualas permetián d'establir un liame simbolic amb lei rèires, çò que podiá aver una certana importància dins lei religions aguent un culte dei rèires.

Enfin, le mites permetián sovent d'estabilizar e de legitimar lo poder. Per exemple, en Mesopotamia, èra lo cas dei mites e dei rites associats au dieu Marduk. Ansin, cada an a Babilònia, la fèsta de l'akitu permetiá de celebrar aqueu dieu coma lo venceire de la guèrra còntra lei fòrças dau mau, lo creator dau mond e lo rèi vertadier de la ciutat. Pasmens, lo procès de « delegacion » dei poders divins au rèi uman permetiá mai que mai de legitimar l'autoritat reiala. Dau meteis biais, de rites existián per explicar d'autrei realitats socialas coma la possession d'un territòri, un òrdre politic e sociau, de lèis, de practicas alimentàrias ò igienicas, etc. Per exemple, lo mite fondator d'Atenas explicava l'enebiment fach ai femnas de participar a la vida politica de la Ciutat. D'efiech, d'unei mites atenenc presentan aquela exclusion coma la consequéncia d'una punicion divina infligida per Poseidon.

Quauqueis exemples de mitologia

Lei mitologia grèga e romana

Article detalhat: Mitologia grèga.

La mitologia grèga es probablament la pus coneguda en Occitània. Se desvolopèt dau periòde micenèu a la fin de l'Antiquitat e influencièt fòrça la mitologia romana. De racòntes famós son eissits d'aquela mitologia coma l’Iliada e l’Odissèa. Comprèn fòrça mites que cuerbon d'aspèctes divèrs : explicacion dau mond, de l'origina dei ciutats, de l'òrdre sociau, etc. De mai, lo còrpus dei mites grècs es relativament ben conegut gràcias a una bòna conservacion dei tèxtes.

Article detalhat: Mitologia romana.

La mitologia romana es l'eiretiera principala de la mitologia grèga. D'efiech, i a fòrça emprunts romans ai mites grècs. Existís ansin una equivaléncia entre lei divinitats romanas e grègas (Zèus e Jupitèr, Èra e Junon, Dionís e Bacus...) e mai d'un mite grèc foguèt adaptat per Roma. Pasmens, la mitologia romana tèn d'autrei fònts coma de cultes arcaïcs italians e de mites etrucs ò, pus tard, orientaus. En revènge, d'un biais generau, sa richessa poetica es mens importanta car lei mites romans venguèron pauc a pauc un otís au servici de l'ideologia imperiala. Per aquela rason, lei mites romans an engendrat una importanta produccion culturala dins leis espacis urbans (estatuas...) e un nombre important de racòntes de fondacion de vilas.

• 
  Lo Partenon, centre de plusors rites sociaus, fondats sus de mites, que permetián d'assegurar l'unitat dau pòble atenenc
• 
  Estatua illustrant lo racònte dau combat entre Persèu e Medusa
• 
  Representacion dau mite de Prometèu castigat per lei dieus per aver donat lo fuòc ais òmes
• 
  Romul e Rème, personatges centraus dau mite de la fondacion de Roma
• 
  Estatua de la fugida d'Enèu en defòra de Tròia, autre mite fondator important de Roma

La mitologia egipciana

Article detalhat: Mitologia egipciana.

Apareguda tre l'Antiquitat Auta, la mitologia egipciana aguèt una influéncia importanta en Mediterranèa e en Orient Mejan en causa dau prestigi e de la poissança de l'Egipte Antica. Permetèt ansin de legitimar lo poder dei faraons avans d'influenciar lei mitologias grèga e romana qu'adoptèron ò assimilèron certanei divinitats egipcianas. De mai, la mitologia egipciana fa partida dei mitologicas ben conegudas gràcias ai traduccions dei tèxtes descubèrts en Egipte.

Comprèn un ensemble complèt de mites que permetián d'explicar la creacion dau mond e sa fin, l'estructura de l'Univèrs e dau mond fisic e l'òrdre sociau e politic. D'un biais generau, la nocion de cicle i ocupa una plaça centrala amb de racòntes importants centrats sus lo cicle circadiari de la renaissença e la disparicion dau Soleu cada jorn, lo cicle annuau dei vengudas deis aigas de Nil e lo cicle de la vida marcat per la succession dei naissenças e dei mòrts (amb un sistèma d'immortalitat de l'arma).

• 
  Extrach dau Libre dei mòrts, un ensemble de mites sus la mòrt
• 
  Lei piramidas egipcianas illustran lo ròtle divin tengut per lo faraon dins lei mites egipcians
• 
  Extrach d'un mite de creacion dau mond egipcian
• 
  Extrach dau mite d'Osiris qu'explicava la momificacion
• 
  Scena d'un rite eissit de la mitologia egipciana

La mitologia mesopotamiana

Article detalhat: Mitologia mesopotamiana.

La mitologia mesopotamiana es probablament la pus vièlha qu'es coneguda a l'ora d'ara e aguèt una influéncia importanta sus lo desvolopament dei mites ulteriors en Orient Mejan. D'efiech, seis originas pòdon èsser traçadas fins au milleni IV avC. La feconditat, concèpte centrau dins una societat agricòla, i ocupèt una plaça majora dins lei premiers mites coma aquelei de Tammuz e d'Inanna. Lei mites seguents venguèron pus divèrs e s'interessèron a la question deis originas, dau sens e de l'autoritat dau sobeiran. Aquò correspònd au renforçament de l'institucion reiala dins la region a partir dau milleni III avC. Per exemple, es lo cas dei mites centrats sus lo dieu Ninurta que mòstra leis aspèctes guerriers e protectors de la reiautat.

Dins aquò, lo mite mesopotamian pus conegut es benlèu l’Epopèia de la Creacion que cònta leis aventuras dau dieu babilonian Marduk. Aquela istòria illustra ben lo liame entre una comunautat e sei mites car es una composicion relativament tardiva, probablament redigit au sègle XII avC après la renaissença babiloniana iniciada per Nabucodonosòr I^èr (1125-1204 avC). Es una reescritura de plusors mites precedentes qu'es destinada a metre en scena la creacion dau mond e de l'òme per Marduk. Permetèt de justificar lo retorn de l'imperialisme babilonian.

• 
  Tauleta d'un mite sus Inanna
• 
  Representacion dau rèi Hammurabi recebent sei poders reiaus de part dau dieu Marduk
• 
  Dieu mesopotamian tenent un vas amb d'aigas gisclantas
• 
  Representacion dau dieu solar Shamash
• 
  Estèla de la vila de Lagash representant la divessa Nisaba

La mitologia chinesa

Article detalhat: Mitologia chinesa.

Maugrat l'importància de l'influéncia de la cultura chinesa en Asia, lei traças escrichas pus ancianas de mites chinés datan dau sègle IV avC (Shan-hai Ching). De mai, aquelei tèxtes foguèron l'òbra de letruts qu'an de còps reinterpretats lei racòntes en acòrdi amb sei concepcions filosoficas. Per exemple, transformèron ansin de dieus en sobeirans vertuós ò marrits. Tanben, aquò a entraïnat l'enregistrament de plusors versions d'un meteis contengut. Aquela mitologia es marcada per l'existéncia d'un dualisme cosmologic qu'opausa dos principi, un clar representat per la lutz, lo Soleu e lo fuòc e un sorn representat per la sorniera, la Luna e l'aiga.

• 
  Representacion d'un mite dualista chinés
• 
  Mirau amb d'ornaments cosmologics
• 
  Mite chinés de la creacion dau Riu dau Paradís
• 
  Mirau de bronze representant la divessa de la Luna
• 
  L'emperaire de jade, figura majora dei mites taoïstas

La mitologia indiana

Article detalhat: Mitologia indiana.

La mitologia indiana aguèt una influéncia importanta en Asia dau Sud e, dins una mendra mesura, en Pèrsia. La redaccion de sei tèxtes pus ancians, coma lo Rigveda, comencèt probablament durant la premiera mitat dau milleni II avC. A respècte deis autreis ensembles mitologics majors, la mitologia indiana se caracteriza per seis evolucions constantas liadas ai mutacions religiosas e ais invasions qu'an tocat lo soscontinent dins lo corrent de son istòria. Aquò se manifèsta per de transformacions e d'adaptacions regularas de divinitats (aparicion, disparicion, cambiament d'estatut...) e de rites.

• 
  Extrach d'un imne dau Rigveda
• 
  Temple bodista tailandés mostrant una influéncia vedica
• 
  Rites indós
• 
  Estatua dau dieu indó Shiva
• 
  Estatua d'un autre dieu indó, Ganesh

Lei mitologias precolombianas

Article detalhat: Mitologia precolombiana.

Lei mitologias precolombianas son un ensemble divèrs qu'es l'òbra dei diferents pòples que visquèron dins la region avans l'arribada deis Europèus. A una istòria fòrça lònga, au mens 2 000 ans, mai es mau coneguda en causa dei destruccions causadas per la conquista espanhòla dei civilizacions mesoamericanas e andinas. Pasmens, segon lei tèxtes descubèrts e lei testimoniatges enregistrats après l'arribada deis Espanhòus, i aviá de liames entre lei diferentei mitologias, au mens au sen de cada sosensemble (Mesoamerica e Andes). Aquò s'obsèrva dins lei similituds dei rites (assimilacion de divinitats ancianas, preséncia de piramidas, sacrificis umans, importància dei visions dualistas...). Dins aquò, maugrat aquelei trachs comuns, fau ben nòtar que la mitologia precolombiana èra pas un ensemble unificat. D'efiech, lei conoissenças actualas sus lei religions precolombianas mòstran de diferéncias importantas e lei convergéncias dins lei practicas ritualas, l'arquitectura sacrada ò lei simbòls dèvon pas escondre lei diferéncias prefondas entre lei mites pròpris a cada pòble (mites de la creacion diferents, dieus diferents, celebracions diferentas, etc.).

• 
  Representacion de Quetzalcoatl
• 
  Pagina d'un codèx astèc mostrant de concepcions cosmicas mesoamericanas
• 
  Masca mostrant una dualitat mòrt-vida
• 
  Representacion d'un rite astèc dins un codèx
• 
  Chichen Itza, un exemple de piramida precolombiana

Lei mitologias nordicas

Article detalhat: Mitologias nordicas.

Lei mitologias nordicas son l'ensemble dei mites originaris d'Euròpa dau Nòrd, especialament d'Escandinàvia, a la basa dau politeïsme practicat dins aquelei regions avans lor evangelizacion. Es una varianta regionala de la mitologia germanica. Es a l'origina d'una literatura rica que foguèt compilada a la fin de l'Edat Mejana dins de tèxtes coma l’Edda poetica. Oblidada, foguèt redescubèrta au sègle XVIII. Sei mites son marcats per la vision de l'Univèrs dei populacions nordicas e per son aspècte ciclic. Presentan donc un univèrs compausat de plusors monds liats entre elei per l'aubre cosmic Yggdrasil e per lei combats liats au Ragnarök, la fin dau mond dins lei crèires nordics.

• 
  Yggdrasil dins un manuscrit dau sègle XVII
• 
  Representacion possibla dau Ragnarök
• 
  Estatueta dau dieu Tòr
• 
  Representacion dau dieu Loki
• 
  Obratge mitologic nordic dau sègle XVIII

La mitologia cèlta

Article detalhat: Mitologia cèlta.

La mitologia cèlta es un ensemble de mites importants en Euròpa Occidentala car d'elements d'aquelei racòntes foguèron représ dins mai d'una istòria ulteriora (per exemple, dins la legenda arturiana). Pasmens, lei conoissenças sus aquela mitologia son parcialas car lei fònts disponiblas son eissidas de regions relativament perifericas de l'espaci cèlta coma Irlanda, lo País de Galas e Bretanha. Lo saber sus lei regions pus centralas, coma Gàllia, es fòrça limitat car la màger part dei mites cèltas èran oraus. D'un biais, la mitologia cèlta sembla constituïr un ensemble proteïfòrme liat per de correspondàncias entre lei divinitats dei zònas diferentas.

• 
  Ròdas votivas liadas au culte de Taranis
• 
  Autra representacion de Taranis
• 
  Estatueta dau dieu Sucellus
• 
  Objète cèlta benlèu utilizat per de rites de divinacion

La mitologia contemporanèa

Parlar de mitologia a prepaus dei religions contemporanèas es mai complicat car fòrça cresents son tot dispausats a prendre una tala declaracion per una ofensa envèrs lor fe ò, au minimom, per una manifestacion d'intolerància. En particular, lei dieus dei religions monoteïstas son considerats coma la sola instància possibla dau concèpte de dieu. Ansin, lo cresent es aisament menat a pensar que son dieu es lo vertadier. En consequéncia, leis autrei religions son declaradas unilateralament paganas. Tanben, l'ateïsme, coma negacion de l'existéncia dau Dieu, es condamnat.

Dins aquò, la màger part dei libres sacrats que fondan lei religions contemporanèas son eissits de tèxtes pus ancians. I a donc una basa mitologica dins aquelei regions. Per exemple, per lei religions abraamicas, es lo cas dau racònte de la fondacion de l'Univèrs e dau mond per Dieu. Es ansin possible d'i aplicar leis otís de l'analisi dei mites per comprendre sa formacion e seis originas.

En parallèl, la nocion de mite e de mitologia a ganhat de domenis novèus. Ansin, dempuei lo sègle XIX, son apareguts de mites basats sus de fachs istorics. Son de racòntes que presentan una vision idealizada d'una epòca anciana qu'es sortida dau temps istoric. Per exemple, es lo cas dei presentacions idilicas de l'Edat Mejana, de l'Ancian Regim ò dei Trenta Gloriosas que son presentas en certanei programas politics. Lo desvolopament d'aquelei mites aguèt un ròtle major dins la construccion dei nacions actualas (roman nacionau). Pasmens, lo fenomèn a tanben agut luòc en direccion d'autrei camps dau saber coma lei sciéncias ò la tecnica.

Annèxas

Lista de mitologias

• Mitologia aborigèna
• Mitologia basca
• Mitologia biblica
• Mitologia bretona
• Mitologia celtica
• Mitologia celtica irlandesa
• Mitologia coreana
• Mitologia estoniana
• Mitologia chinesa
• Mitologia egipciana
• Mitologia etrusca
• Mitologia germanica
• Mitologia grèga
• Mitologia orrita
• Mitologia indó
• Mitologia inuit
• Mitologia iraniana
• Mitologia japonesa
• Mitologia letona
• Mitologia maòri
• Mitologia mesopotamiana
• Mitologia nordica
• Mitologia precolombiana
• Mitologia romana
• Mitologia russa
• Mitologia semitica
• mitologia eslava

Liames intèrnes

• Civilizacion.
• Cònte.
• Cosmogonomia.
• Dieu.
• Epopèia.
• Eròi.
• Escatologia.
• Legenda.
• Literatura.
• Mite.
• Religion.
• Roman nacionau.
• Saga.
• Societat.
• Univèrs.

Liames extèrnes

• (fr) PDF Bibliografia sus las mitologias classicas e los sistèmas culturals
• (fr) La Mitologia e l'Art
• (en) The Encyclopedia Mythica

Bibliografia

• (fr) Jan Assmann, Mort et au-delà dans l'Égypte ancienne, Éditions du Rocher, 2003.
• (fr) Madeleine Biardeau, Études de mythologie hindoue, École française d'Extrême-Orient, 1994.
• (fr) Anne Birrell (trad. Véronique Thierry Scully), Mythes chinois, Le Seuil, « Points Sagesses », 2005.
• (fr) Yves Bonnefoy (dir.), Dictionnaire des mythologies et des religions des sociétés traditionnelles et du monde antique, Flammarion, 1981.
• (fr) Jean Bottéro, La plus vieille religion : en Mésopotamie, Gallimard, coll. « Folio Histoire », 1998.
• (fr) Jean-Daniel Causse e Élian Cuvillier (dir.), Mythes grecs et mythes bibliques. L'humain face à ses dieux, Éditions du Cerf, 2007.
• (fr) R. L. M. Derolez, Les Dieux et la religion des Germains, Payot, 1962.
• (de) Mircea Eliade, Die Schöpfungsmythen, Albatros, 2002.
• (fr) Jacqueline Fabre-Serris, Mythologie et littérature à Rome, Payot, 1998.
• (fr) Miranda Jane Green, Mythes celtiques, Seuil, coll. « Points sagesse », 1995.
• (fr) Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », 1999.
• (fr) Nadine Guilhou e Janice Peyré, La mythologie égyptienne, Marabout, 2006.
• (fr) Michel Léturmy, Dieux, héros et mythes, Le club français du livre, 1958.
• (en) John Lindow, Norse Mythology : A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, Oxford University Press, 2001.
• (fr) Dimitri Meeks, Les Égyptiens et leurs mythes : Appréhender un polythéisme, Louvre e Hazan, coll. « La chaire du Louvre », 2018.
• (en) Devdutt Pattanaik, Indian Mythology : Tales, Symbols, and Rituals from the Heart of the Subcontinent, Inner Traditions / Bear & Co, 2003.
• (fr) Claude Sterckx, Éléments de cosmogonie celtique, Éditions de l’Université de Bruxelles, 1986.
• (fr) Philippe Walter, Mythologie chrétienne, rites et mythes du Moyen Âge, Éditions Entente, 1992.
• (fr) Roy Willis (dir.), Mythologies du monde entier, Larousse, 1999.
• (fr) Chantal Zheng, Mythes et Croyances du monde chinois primitif, Payot, 1989.