Dolnoserbšćina
| Dolnoserbska rěc, Dolnoserbšćina | ||
| kraje | Nimska | |
| zwězkowy kraj | Bramborska | |
| region | Dolna Łužyca | |
| powědarje | 14 000 | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěcy
| |
| pismiki | łatyński alfabet | |
| oficielny status | ||
| oficielna rěc | Dolna Łužyca (Bramborska/Nimska) | |
| rěcne kody | ||
| ISO 639-2: |
dsb | |
| ISO 639-3 (SIL): | ||
Dolnoserbšćina, dolnoserbska rěc (nimski Niedersorbisch abo teke Wendisch, pólski język dolnołużycki, česki dolnolužická srbština) jo jadna z dweju rěcowu Serbow, kotaraž se wužywa w Dolnej Łužycy, w pódpołdnjowej Bramborskej, na pódzajtšu Nimskej. Dolnoserbšćina gromaźe z górnoserbšćinu słušatej k kupce serbskeju rěcowu w ramiku pódwjacornosłowjańskich rěcy. Licba powědajucych dolnoserbski wucynijo něnto wokoło 7000 luźi.
Rěcna charakteristika
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Dolnoserbšćina jo pódwjacornosłowjańska rěc a pokazujo wšykne za toś te rěcy charakteristiske znamjenja, na pś. zdźaržanje kupki *kv, *gv (kwět, gwězda, pśirownaj ruski: cvět, zvězda) a metatezu likwidow z wobchowanim slěznego wokala /ɔ/, na pś. (prasł., gs., ds.): gordъ > hród, grod (w rusojskej rěcy полногласие: gorod, w českej rěcy prězny wokal: hrad)
Wósebne wuwiśa dolnoserbskeje rěcy (mjazy drugimi rěcami) su eksemplarnje:
- we wokalnem systemje
- wuwiśe pśizukowanego *ę na ě (rěd, měso, pěś, pśirownaj starocerkwinosł. rędъ, męso, pętь)
- wuwiśe pśizukowanego *ь na 'e (pózdźej zdźěla, na rozdźěl ku górnoserbšćinje, dalej na 'a), na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): vьsь, wjes, wjas
- změna 'e > 'a pśed twardymi konsonantami, teke pśed depalatalizěrowanymi sycawkami, n. pś. (starocerkwinosł., gs., ds.): jedinъ > jeden, jaden; vьsь > wjes, wjas; desętь > dźesać, źaseś. Toś ta tendenca dajo se teke pśi wupóžyconych słowach ako bjatowaś registrěrowaś.
- změna e > o wósebnje we werbalnych kóńcowkach (pišom, pišoš, pišo)
- změna pśizukowanego o pó labialach a welarach na alofon ó (ze swójimi dialektalnymi wariantami), jolic až njeslědujo welar resp. labial
- w konsonantiskem systemje
- zdźaržanje g (góra, glědaś)
- zdźaržanje palatalnosći ń we wuzuku: kóń, broń
- zdźaržanje palatalnosći ŕ we wuzuku: keŕ, pśedawaŕ
- wuwiśe *ť, *ď > ć, dź > ś, ź (pó sycawkach ć, dź, pśir. śerpjeś, ale sćerpny, źaržaś, ale zdźaržaś)
- wuwiśe *pŕ, *kŕ, *tŕ > pś, kś, tś, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): pri > při, pśi; krivъ > křiwy, kśiwy; tri > tři, tśi
- wuwiśe *kr, *pr > kš, pš, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): krъvь > krej, kšej; pravъ > prawy, pšawy
- zjadnorjenje *str > tš, ale zdźaržanje *stŕ, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): sestra > sotra, sotša; ale strěliti > třělić, stśěliś
- depalatalizacija ž, š, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): živъ > žiwy, žywy; širokъ > šěroki, šyroki
- depalatalizacija č a změna č > c, na pśikład (starocerkwinosł., gs., ds.): časъ > čas, cas; ? > čert, cart
Dolnoserbski alfabet
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]| Dolnoserbski alfabet | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź | |||
| A | B | C | Č | - | D | E | - | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | - | O | P | R | - | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź | |||
Stawizny dolnoserbšćiny
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Prědne śišćane knigły w dolnoserbšćinje jo natwarił w lěśe 1574 faraŕ z Tšupca, Albin Moller - to jo byli wót njogo z nimskej rěcy pśełožone psalmy a kjarliže a Mały katechizm Martina Luthera.
Wótkaze
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- www.dolnoserbski.de - portal wó dolnoserbskej rěcy, nimsko-dolnoserbski słownik
- Online-pśełožowaŕ "Sotra" (dolnoserbski/górnoserbski/nimski)
- www.rbb-online.de - dolnoserbski radijowy program