Ffrainc

Ffrainc
	République française
Arwyddair	Liberté, égalité, fraternité
Math	gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad
Enwyd ar ôl	Ffranciaid
Prifddinas	Paris
Poblogaeth	68,373,433
Sefydlwyd	Awst 843 (Cytundeb Verdun) ;
Anthem	La Marseillaise
Pennaeth llywodraeth	Michel Barnier
Cylchfa amser	UTC+01:00
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Ffrangeg
Nifer a laddwyd	593,865
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Gorllewin Ewrop, Pyreneau'r Canoldir, yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd, Ewrop
Arwynebedd	643,801 ±1 km²
Gerllaw	Môr Udd, Cefnfor yr Iwerydd, Môr y Gogledd, Y Môr Canoldir
Yn ffinio gyda	Sbaen, Andorra, Gwlad Belg, Lwcsembwrg, yr Almaen, Y Swistir, yr Eidal, Monaco, Brasil, Swrinam, Brenhiniaeth yr Iseldiroedd
Cyfesurynnau	47°N 2°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Ffrainc
Corff deddfwriaethol	Senedd Ffrainc
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Arlywydd Ffrainc
Pennaeth y wladwriaeth	Emmanuel Macron
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Prif Weinidog Ffrainc
Pennaeth y Llywodraeth	Michel Barnier
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$2,957,880 million, $2,782,905 million
Arian	Ewro, CFP Franc
Canran y diwaith	10 ±1 canran, 10 ±0.1 canran
Cyfartaledd plant	1.99
Mynegai Datblygiad Dynol	0.903
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gwladwriaeth yng ngorllewin Ewrop yw Ffrainc (Ffrangeg: France); enw swyddogol: Gweriniaeth Ffrainc (République française). Mae'n ffinio â Môr Udd, Gwlad Belg a Lwcsembwrg yn y gogledd, yr Almaen, y Swistir, a'r Eidal yn y dwyrain, Monaco, Môr y Canoldir, Sbaen ac Andorra yn y de, a Môr Iwerydd yn y gorllewin. Paris ydy'r brifddinas.

Mae'r mwyafrif o bobl Ffrainc yn siarad Ffrangeg, unig iaith swyddogol y wlad, ond ceir sawl iaith arall hefyd, megis Llydaweg yn Llydaw, Basgeg yn y rhan o Wlad y Basg sydd yn ne-orllewin Ffrainc, Corseg ar ynys Corsica, ac Ocsitaneg - iaith draddodiadol rhan helaeth o'r De. Mae nifer o fewnfudwyr a'u teuluoedd, o'r Maghreb yn bennaf, yn siarad Arabeg yn ogystal.

Hanes

Prif: Hanes Ffrainc

Yng nghyfnod yr Henfyd, adnabyddid rhan helaaeth y diriogaeth sy'n awr yn Ffrainc fel Gâl, ac fe'i preswylid gan nifer o lwythau Celtaidd mewn sawl teyrnas frodorol annibynnol. Yn 125 CC ymosododd y Rhufeiniaid ar dde Gâl, yn dilyn cais am gymorth gan drigolion Groegaidd dinas Massilia. Erbyn 121 CC roeddynt wedi concro rhan dde-ddwyreiniol Gâl; yn ddiweddarch daeth y rhan yma yn dalaith Rufeinig dan yr enw Gallia Narbonensis. Concrwyd gweddill Gâl gan Iŵl Cesar mewn cyfres o ymgyrchoedd rhwng 58 CC a 51 CC. Y frwydr dyngedfennol oedd Brwydr Alesia yn 52 CC, pan orchfygodd Cesar gynghrair o lwythau Celtaidd dan arweiniad Vercingetorix o lwyth yr Arverni.

Daeth Gâl yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig, a datblygodd diwylliant Galaidd-Rufeinig nodweddiadol yma. Daw enw presennol y wlad o'r Ffranciaid, yn wreiddiol yn nifer o lwythau Almaenig a ddaeth at ei gilydd mewn cynghrair. Yn ddiweddarch llwyddasant i greu teyrnas dan yr enw Francia mewn ardal sy’n cynnwys Ffrainc a rhan orllewinol yr Almaen. Bu Ffrainc yn rhan o deyrnas Siarlymaen a'i fab Louis Dduwiol. Wedi marwolaeth Louis, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei dri mab yng Nghytundeb Verdun. Derbyniodd Siarl Foel Ffrancia Orllewinol, a ddaeth yn deyrnas Ffrainc yn ddiweddarach.

Yn 1337 dechreuodd rhyfel am orsedd Ffrainc rhwng Brenhinllin Plantaganet o Loegr a Brenhinllin Valois o Ffrainc, y Rhyfel Can Mlynedd. Parhaodd yr ymladd am 116 mlynedd, hyd 1453, ond gyda nifer o ysbeidiau byr o heddwch a dwy ysbaid hirach. Bu tua 81 mlynedd o ymladd i gyd. Diweddodd gyda'r Saeson yn cael eu gyrru allan o Ffrainc heblaw am Calais, ond roedd rhannau helaeth o Ffrainc wedi eu hanrheithio.

Dymchwelwyd y frenhiniaeth gan y Chwyldro Ffrengig rhwng 1789 a 1799. Cipiwyd grym gan Napoleon Bonaparte fel yr ymerawdwr Napoleon I, ac enillodd byddinoedd Ffrainc gyfres o fuddugoliaethau. Daeth y cyfnod o lwyddiannau i ben pan ymosododd Napoleon ar Rwsia yn 1812; collwyd y rhan fwyaf o'r fyddin wrth geisio dychwelyd o Rwsia. Alltudiwyd Napoleon i Ynys Elba wedi iddo gael ei orchfygu ym Mrwydr Leipzig, a phan geisiodd dychwelyd, gorchfygwyd ef yn Mrwydr Waterloo a'i alltudio i Ynys Sant Helena. Adferwyd y frenhiniaeth dros dro, yna daeth nai Napoleon yn ymerawdwr.

Yn y Rhyfel Byd Cyntaf, bu ymladd anm flynyddoedd ar diriogaeth Ffrainc rhwng yr Almaen a Ffrainc a'i chyngheiriaid. Ymhlith brwydrau enwocaf byddinoedd Ffrainc yn y cyfnod yma mae Brwydr y Marne a Brwydr Verdun. Er i Ffrainc a'i chyngheiriaid fod yn fuddugol, dioddefodd y wlad golledion enbyd.

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, bu Ffrainc yn un o'r Cynghreiriaid. Yn dilyn Brwydr Ffrainc ym 1940 rhannwyd Ffrainc fetropolitanaidd yn rhanbarthau a feddiannwyd gan yr Almaen a'r Eidal a rhanbarth Llywodraeth Vichy oedd yn cydweithio â Phwerau'r Axis. Yn ystod blynyddoedd y feddiannaeth, brwydrodd mudiad y résistance yn erbyn y meddianwyr a'r cydweithredwyr. Adferwyd sofraniaeth Ffrengig ym 1944 ac aeth y Cynghreiriaid ymlaen i ennill y rhyfel ym 1945.

Daearyddiaeth

Prif: Daearyddiaeth Ffrainc

Tyfir gwenith yng ngogledd-ddwyrain Ffrainc, ac yno hefyd mae'r diwydiannau trymion. O gwmpas y maes glo sy'n ymestyn o Béthune hyd at Valenciennes mae'r diwydiannau haearn a dur, cemegau a gweolion. Mae ffatrioedd y cwmni rwber Michelin yn y Massif Central. Yn y de-ddwyrain tyfir gwinwydd, ffrwythau a llysiau ac wrth gwrs mae cynhyrchu gwin yn bwysig yn Ffrainc.

Mae gan Ffrainc amrywiaeth mawr o ran tirwedd, o'r gwastadeddau arfordirol yn y gogledd a'r gorllewin i fynyddoedd yr Alpau a'r Pyreneau yn y de-ddwyrain a'r de-orllewin. Yn yr Alpau Ffrengig y mae Mont Blanc, y mynydd uchaf yng ngorllewin Ewrop gydag uchder o 4810 m. Mae ardaloedd mynyddig eraill yn ogystal, gan gynnwys y Massif central, y Jura, y Vosges, y massif armoricain a'r Ardennes. Mae sawl afon nodedig yn llifo trwy'r wlad, gan gynnwys Afon Loire, Afon Rhône (sy'n tarddu yn y Swistir), Afon Garonne (sy'n tarddu yn Sbaen), Afon Seine, ac Afon Vilaine.

Demograffeg

Prif: Demograffeg Ffrainc

Gyda phoblogaeth o 64.5 miliwn, saif Ffrainc yn 19eg ymysg gwledydd y byd. Mae tŵf naturiol (heb gynnwys mewnfudiad) y boblogaeth wedi cyflynu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn 2004, tyfodd y boblogaeth o 0.68%, tra yn 2006 roedd 299,800 mwy o enedigaethau nag o farwolaethau.

Yn 2004, ymfudodd 140,033 o bobl i Ffrainc, 90,250 ohonynt o wledydd Affrica a 13,710 o Ewrob. Yn ôl y Sefydliad Cenedlaethol dros Ystadegau ac Astudiaethau Economaidd, roedd tua 4.9 miliwn o bobl wedi ei geni mewn gwledydd eraill yn byw yn Ffrainc, 2 filiwn ohonynt wedi dod yn ddinasyddion Ffrengig.

Er fod poblogaeth y wlad yn cynyddu, mae poblogaeth llawer o ardaloedd gwledig yn parhau i leihau. Yn y cyfnod 1960-1999, gostyngodd poblogaeth pymtheg o départements gwledig; y gostyngiad mwyaf oedd 24% yn Creuse.

Dinasoedd mwyaf Ffrainc yw:

Rhif	Enw	1982	1990	1999	2007	Ardal
1.	Paris	2.176.243	2.152.423	2.125.246	2.143.614	Île-de-France
2.	Marseille	874.436	800.550	798.430	791.172	Provence-Alpes-Côte d’Azur
3.	Lyon	413.095	415.487	445.452	479.288	Rhône-Alpes
4.	Toulouse	347.995	358.688	390.350	445.164	Midi-Pyrénées
5.	Nice	337.085	342.439	342.738	336.795	Provence-Alpes-Côte d’Azur
6.	Naoned	240.539	244.995	270.251	278.308	Pays de la Loire
7.	Strasbourg	248.712	252.338	276.391	277.716	Alsace
8.	Montpellier	197.231	207.996	225.392	255.015	Languedoc-Roussillon
9.	Lille	196.705	198.691	212.597	240.787	Nord-Pas-de-Calais
10.	Bordeaux	208.159	210.336	215.363	236.202	Aquitaine
11.	Rennes	194.656	197.536	206.229	209.101	Bretagne
12.	Reims	177.234	180.620	187.206	198.597	Champagne-Ardenne
13.	Le Havre	199.388	195.854	190.905	183.958	Haute-Normandie
14.	Saint-Étienne	204.955	199.396	175.127	173.835	Rhône-Alpes
15.	Angers	136.038	141.404	151.279	172.534	Pays de la Loire
16.	Toulon	179.423	167.619	160.639	169.387	Provence-Alpes-Côte d’Azur
17.	Grenoble	156.637	150.758	153.317	159.472	Rhône-Alpes
18.	Nîmes	124.220	128.471	133.424	151.767	Languedoc-Roussillon
19.	Aix-en-Provence	121.327	123.842	134.222	150.342	Provence-Alpes-Côte d’Azur
20.	Dijon	140.942	146.703	149.867	148.986	Bourgogne

Rhaniadau gweinyddol

Ffrainc

27 Rhanbarth

101 Départements

341 Arrondissements

4051 Cantons

36 697 Communes

Prif: Rhanbarthau Ffrainc

Rhennir Gweriniaeth Ffrainc yn 27 région. Mae 21 ohonynt yn ffurfio'r Ffrainc gyfandirol, felly wrth gyfri Corsica hefyd, mae yna 22 région yn Ffrainc fetropolitanaidd. Y régions tramor — Guadeloupe, Martinique, Réunion, Mayotte a Guiana Ffrengig — yw'r 5 arall.

Prif: Départements Ffrainc

Rhennir y régions ymhellach yn 101 département. Mae pob un o'r régions tramor hefyd yn département ynddi'i hun. Mae rhif gan bob département rhif a ddefnyddir ar gyfer codau post, cofrestru ceir ac yn y blaen. Rhennir pob un o'r départements metropolitanaidd yn sawl arrondissement, a rennir wedyn yn cantons llai. Rhennir y cantons yn communes - mae yna 36,697 commune, ac mae cyngor trefol etholedig gan bob un. Rhennir communes Paris, Lyon a Marseille yn arrondissements trefol yn ogystal.

Yr arrondissements dinesig enwocaf yw Arrondissements Paris, lle ceis 20 ohonynt.

Yn ogystal â'r uchod, mae sawl tiriogaeth dramor gan Weriniaeth Ffrainc.

Cyfeiriadau