Brezhoneg

Brezhoneg;
Perzhioù
Komzet e :	Breizh
Rannved :	Europa
Komzet gant :	etre 206 000 ha 295 000.
Renkadur :	goude 100
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù keltiek Predeneg Brezhoneg; ; ;
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :
Akademiezh :
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	br
ISO 639-2	bre
ISO 639-3
Kod SIL	BRE
	Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

yezh naturel, yezh vev
Iskevrennad eus	predeneg ar mervent
Rann eus	yezhoù rannvroel Frañs
Anv er yezh a orin	brezhoneg, Brezhoneg
Stad	Frañs
Genidik a	Breizh, Rannvro Breizh
Deiziad kregiñ	5. century
Linguistic typology	Yezh VSO, Yezh V2, Nominativel-akuzativel, yezh enteuzel
Reizh yezhadurel	gourel, benel
Lizherenneg	lizherenneg ar brezhoneg
Language regulatory body	Ofis publik ar brezhoneg
Statud ar yezh hervez an UNESCO	4 en arvar bras
Ethnologue language status	7 Shifting
Hashtag	bzhg
Has conjugation class	regular Breton conjugation
Rummad tost	Category:Breton pronunciation
Kod yezh Wikimedia	br

Ur yezh keltiek a orin eus Enez Vreizh (Breizh-Veur/Preden) hag eus skourr ar yezhoù predenek eo ar brezhoneg, pe ar breton e lec'hioù zo^[3]. Deuet e vije diwar ur voutinded yezh a vije bet etre Enez Vreizh ha Breizh Vihan (Arvorig) e-tro dibenn an Henamzer. A-gozh e vez komzet ha skrivet e Breizh.

Biskoazh ne voe komzet en darn vuiañ eus Breizh-Uhel (Bro-Naoned ha Bro-Roazhon), buan e yeas da get e Bro-Zol hag e Bro-Sant-Maloù levezonet-don e voe gant ar romaneg e bro Werrann hag e Bro-Wened^[4] Tamm-ha-tamm ez eas ar brezhonegva war-gil ; hiziv ne vez komzet nemet e Breizh-Izel, er c’hornôg d’ul linenn hag a dreser dre vras eus Plouha da Wened)^[5].

Istor diavaez ar brezhoneg

Bet eo komzet ar brezhoneg gant pennoù bras Stad Breizh betek an XII^vet kantved a-raok bezañ dilezet ganto. Deuet eo tamm-ha-tamm da vezañ yezh Goueled Breizh hag ar bobl vunut p'eo bet dilezet d'e dro gant an noblañs hag ar vourc'hizien, a zo aet war ar galleg. Al latin e oa yezh skrivet duged Breizh, hag ar galleg adalek ar XV^vet kantved. Chomet ez eus gerioù prizius diwar ar brezhoneg kozh a vez implijet hiziv an deiz da sevel gerioù brezhonek nevez war tachennoù evel ar brederouriezh ha skiantoù mab-den, da skouer.

Kar-tost eo ar brezhoneg d'ar c'hembraeg ha, marteze, un tammig d’ar galianeg hag a zo aet da goll da vat war-dro kreiz ar VII^vet kantved, met n'eus tamm prouenn ebet e vefe bet levezonet ar brezhoneg gant ar galianeg peogwir n'ouzer ket nemeur a dra a-zivout stad ar galianeg en amzer donedigezh Brezhoned an Inizi da Vreizh-Vihan ha n'ouzer ket kalz hiroc'h diwar-benn brezhoneg an amzer-se kennebeut. Anavezet eo ar brezhoneg gant Aozadur ar Broadoù Unanet evel ur yezh evel a re all.

Brezhoneg ha Dispac'h gall

N'he deus ket ar vonarkiezh graet netra a-enep ar yezhoù disheñvel diouzh ar galleg, met adal an Dispac'h gall eo bet cheñchet an traoù^[6]. Kroget ez eus bet da gelenn galleg d'an holl dud ha da waskañ war un dro an holl yezhoù all a veze graet patois anezho en un doare dismegañsus, e Breizh peurgetket a-drugarez da zoareoù kriz da lakaat mezh war bugale er skolioù Stad pe gatolik. Dalc'het e voe d'ar politikerezh-se da lazhañ ar brezhoneg betek ar bloavezhioù 1960, da lavaret eo betek ar mare ma voe echuet well-wazh gant ar skolioù da zegemer bugale dic'hallek desavet e brezhoneg gant o zud.

Hiziv an deiz, ha pa gendalc'hfe ar politikerezh gall da lakaat galleg dre holl abalamour m'eo yezh ar republik, e vez komzet brezhoneg gant e-tro da 300 000 a dud c'hoazh (e-skoaz 1 300 000 er bloaz 1930). Evit diskouez pegen kriz eo bet an traoù a-enep ar brezhoneg ez eus ur frazenn anavezet mat hag aa lavar splann an traoù : « Il est interdit de cracher par terre et de parler breton ». E penn-kentañ an XX^vet kantved ne ouie an hanter eus an dud nemet brezhoneg hag an hanter all a ouie an div yezh. Er bloaz 1950 ne chome mui nemet 100 000 a dud na ouient nemet brezhoneg.

Hiziv an deiz ez eo ar brezhoneg ar yezh keltiek nemeti hep statud ofisiel ebet. Ne fell ket d'ar gouarnamant lakaat cheñch mellad 2 ar vonreizh bet degemeret er bloaz 1994 hag a embann La langue de la République est le français.

Ingal en em vod dekviliadoù a dud e Frañs evit goulenn ma vefe kemmet al lezenn-se : en Europa ne vez kavet ul lezenn evel-se nemet e Frañs.

Nevez zo eo bet ar skolioù Diwan o klemm dirak Lez europat gwirioù mab-den evit ma vefe doujet da wirioù ar Vretoned e-keñver o yezh.

Brezhoneg a vez komzet ivez en estrenvro hag e Bro-C'hall, er c'hêrioù bras dreist-holl.

Marevezhioù ar brezhoneg

« Spilhennig » : merk ar vrezhonegerien.

Boas eur da rannañ istor ar brezhoneg e meur a varevezh.
Betek an VIIvet kantved ne oa bet kemm bras ebet etre ar predeneg komzet e Breizh-Vihan hag an hini komzet e Breizh-Veur.

An henvrezhoneg, eus ar VII^vet kantved betek an XI^vet kantved. N’anavezomp yezh ar mare-se nemet dre dammoù frazennoù berr-berr, gerioù (spisc'herioù), anvioù tud hag anvioù lec’h.
Ar c’hrennvrezhoneg, eus an XI^vet kantved betek ar XVI^vet kantved. Eus an amzer-se ec’h anavezomp dreist-holl pezhioù-c’hoari, hir-mat alies a-walc’h.
Ar brezhoneg raknevez eus ar XVII^vet kantved betek penn kentañ an XIX^vet kantved.
Ar brezhoneg kempred betek bremañ.

An deskadurezh

Er bloaz 1977 e voe krouet ar rouedad skolioù Diwan. Er skolioù-se e vez desket dre ar brezhoneg (4 337 skoliad da vare an distro-skol e 2018^[7]).

Klasoù divyezhek zo ivez e skolioù Stad Div Yezh (8 563 skoliad) hag e skolioù katolik prevez Dihun (5 437 skoliad)^[8]). Miliadoù a dud yaouank (18 337 en holl e 2018) a ya da skolioù seurt-se adal ar skol-vamm betek fin al lise.

Pell emañ ar sifroù-se diouzh goulenn an dud c'hoazh, hervez disoc'hoù sontadeg TMO/Kuzul-rannvro Breizh 2018.

Geriadurouriezh

Gwelit : geriadurouriezh ar brezhoneg.

Rannyezhoù ar brezhoneg

Gwelit : rannyezhouriezh ar brezhoneg.

Petra zo dibar d'ar brezhoneg ?

Tres ar verb : ober / bezañ oc'h ober

Evel en iwerzhoneg ez eus daou stumm da bep amzer verb e brezhoneg. Kemm zo etrezo hervez m'eo boas an ober pe n'eo ket. Kavet e vez traoù evel-se e saozneg ivez. Kavout a reer en amzer-vremañ ur stumm boas hag ur stumm war ober :

Me zo o komz gant ma amezeg (bremañ pa lavaran)
Me a gomz gant ma amezeg (bep mintin)

Er verb bout (bezañ) hag er verb kaout avat ez eus daou stumm disheñvel hep stumm war ober ebet (gant ar « verb bezañ + o + anv-verb ») :

Skuizh on hiziv
Skuizh e vezan da Wener
Naon am eus heno(a)zh
Naon am bo fenoz
Naon am bez bemnoz

Araogennoù displeget

Evel er yezhoù keltiek all a-vremañ e vez displeget an araogennoù e brezhoneg hervez ar gour, da lavaret eo ez a ar raganvioù-gour d'ober ur ger hepken gant an araogenn zo araozo.

Araogenn *GANT*
Gour	Displegadur
me	ganin
te	ganit
eñ	gantañ
hi	ganti
ni	ganimp, ganeomp
c'hwi	ganeoc'h
i	gante, ganto

Keñveriañ gerioù

En daolenn amañ dindan e kavor perzhioù boutin d'ar brezhoneg (hini Gwened ha KLT) hag ar c'herneveureg ; ar gerioù gallaouek ha gallek zo roet ivez. Gellout a reer gwelet traoùigoù heñvel e brezhoneg ha gallaoueg, da skouer an doare da lavaret « gwiñver », kazh-koad neuze e brezhoneg ha chat-de-boéz savet o-daou war an hevelep patrom, met war harzoù ar brezhoneg hepken e vez kavet an doare-se (Sant-Yann-Brevele), hag e Gwernenez, e Breizh-Uhel e kaver dre vras chat d'étchuiré, chat d'écureuil, evel en ul lodenn vras eus ar yezhoù oil^[9].

Kerneveureg (FSS)	Brezhoneg (KLT)	Gwenedeg	Gallaoueg	Galleg
gwenenen	gwenanenn	guérenen	avètt	abeille
kador	kador	kadoér	chaérr	chaise
keus	formaj/fourmaj/keuz	fourmaj	fórmaij	fromage
yn mes	er-m(a)ez	er-mêz	desort	sortie
kodha	kouezhañ	kouehel	cheir	tomber
gaver	gavr	gavr	biq	chèvre
chi	ti	ti	ostèu	maison
gweus	gweuz/muzell	muzell	lip	lèvre
ganow	genoù/beg	beg	góll	bouche (gueule)
niver	niver	niver	limerot	numéro
peren	perenn	perenn	peirr	poire
skol	skol	skol	escoll	école
gwiwer	gwiñver, kazh-koad	razh-koed, kazh-koed	chat d'écureuil, chat-de-boéz	écureuil
steren	steredenn/sterenn	sterenn	esteill	étoile
megi	butunat/fumiñ	butunat	betunae	fumer (du tabac)
hedhyw	hiziv/hirio/hiriou/hidiv	hiniv, hirio, hidiv	anoet	aujourd'hui
hwibana	c'hwibanañ/c'hwitellat/sutal…	c'hwitellat	sublae	siffler

Stourmoù evit ar yezh

Kalz anezho zo bet ; difeuls alies ha dic'hortoz eo ar re nevesañ.

Ur strollad nevez anvet Ai'ta! (deomp dezhi, e brezhoneg Treger ; gwelit [1]) a stourm evit ar yezh er vuhez foran gant fent ha preder.
Ur stourm all zo anezhañ eo ar stourm livadureg, da heul Stourm ar Brezhoneg. Kement hini hag a stourm evit ar yezh zo pedet neuze da ginklañ ur blog gant e wellañ livadurioù (gwelit [2]).

Politikerezh evit ar yezh

En deskadurezh

A-benn talañ ouzh an diouer a gelennerien stummet war an deskadurezh vrezhoneg ez eus bet krouet yalc'hadoù "Skoazell & Desk" gant ar rannvroioù hag ar c'huzul bro.

Bruderezh evit ar yalc'had Skoazell & Desk
Levrioùgoù evit broudañ studierien da c'houlenn ar yalc'had Skoazell & Desk

Priziadeg 2018

E miz Meurzh/Ebrel 2018 e voe goulennet gant ar gelennerien vrezhoneg lakaat da dremen arnodennoù live evit ar c'hlasadoù trede e Diwan, en deskadurezh katolik hag an deskadurezh foran, da welet live gwirion ar skolajidi e fin ar c'helc'hiad pevar (sañset B2 ar CECRL).

Er vuhez foran

Er vuhez foran e kaver brezhoneg dindan daou stumm : ur c'hoant da vrudañ ar yezh ha da ziskouez ez eus politikerien a-du ganti, pe un implij gant brezhonegerien war ar pemdez.

Aliesoc'h-aliesañ e kaver ar brezhoneg er bed ekonomikel, ma vez degaset gant tud kar-o-yezh bet desket enni ha deuet da vezañ aktourien er bed-se. An abeg a genwerzh zo ivez dre emdroadur spered an dud a fell dezho adkavout un aergelc'h gwirion ha gwriziennet donoc'h en o endro sevenadurel.

Panell divyezhek e Stankoù Apigné (Il-ha-Gwilen)
Panell divyezhek e Baden (Bro-Gwened, Mor-Bihan)
Panell divyezhek er Vro-Vigoudenn en ur stal bleunioù
Ti an douristed e Karaez, panell degemer divyezhek
Panelloù-hent divyezhek e Kemper

Diouer a stourm evit ar yezh

E miz Kerzu 2006 e oa bet Marc ar Fur, kannad UMP (tu dehoù gall) Loudieg o kinnig e parlamant Pariz ur mennad savet evit anavezout ar yezhoù rannvro er Vonreizh c'hall : kannad ebet eus ar PS gall e Breizh (na Jean-Yves an Drian, a zo ivez prezidant Kuzul Rannvro Breizh) n'en doa mouezhiet gant kinnig ar Fur.

Skort eo implij ar brezhoneg war an dachenn bolitikel e-maez an Emsav. Implijet e vez dreist-holl evit desachañ mouezhioù war-du ur strollad pe un den politikel. Ral eo ar c'hoant gwirion da harpañ ar yezh.

An niver a vrezhonegerien

Hervez un enklask kaset gant Fañch Broudig ha TMO, paeet gant Kuzul Rannvro Breizh, ne vije nemet 207 000 brezhoneger ken e 2007. Hervez enklask an INSEE, kempoelloc'h hervez Hervé Abalain^[10], graet e 1999, e vefe 295 000^[11]. Hervez Efficience 3 (2001) e vefe 300 000^[11]. Ur 100 000 a dud bennak pe ouzhpenn a gompren mat ar yezh hep he c'homz^[12].
Brezhonegerien zo e New York ; ar re-se oa degadoù bennaket anezho e 2012, hervez BZH New York, kevredigezh ar Vretoned eno^[13]. N'eo ket gouiet hag ar re-se a gomz ar yezh a-wechoù pe bemdez, pe ar seurt rannyezh komzet ganto enni kennebeut.

Hervez ur studiadenn bet embannet e 2018 ez eus muioc'h evit 207 000 brezhoneger er vro^[14].

Krennlavaroù diwar-benn ar brezhoneg

Liammoù diavaez

Patrom:Commonscat:Breton language

Jouitteau, M. (2009-bremañ) ARBRES, wikiyezhadur ar brezhoneg, IKER, CNRS. (yezhadur wiki ar brezhoneg (skrivet e galleg), gant skouerioù troet ger-ha-ger ha keñveriadennoù gant yezhoù all).
L'Ouest en mémoire (Ina) - Petra eo ar Brezhoneg
Ethnologue
WikiTongues
Brezhoneg Bew, YouTube
Banque Sonore des Dialectes Bretons
Brezhoneg Bro Vear
Yezholeiñ, YouTube
Bretagne Culture Diversité – Sevenadurioù Breizh

Levrlennadur

Arzel Even : Istor ar yezhoù keltiek, levrenn 1, Hor Yezh, 1987
(en) Steve Hewitt : The Degree of Acceptability of Modern Literary Breton to Native Speakers, Department of Linguistics, Cambridge, 1977 Lenn en-linenn. Kavet : 05/10/2020.
MADEG Mikael, Kentelioù distagadur brezhoneg Bro-Leon, Nadoz-Vor Embannadurioù, Brest, 2020.
(en) Steve Hewitt : The problem of neo-speakers in language revitalization: The example of Breton, University College, London, 2020 Lenn en-linenn. Kavet : 05/10/2020.

Gwelet ivez

Notennoù

↑ TMO 2007
↑ INSEE 2001
↑ "breton .1" ha "breton .2" war al lec'hienn devri.bzh
↑ Arzel Even, op. cit, p. 154.
↑ Arzel Even, op. cit., p. 158.
↑ La Revolution française et la langue bretonne
↑ (Ofis Publik ar Brezhoneg)
↑ Ofis Publik ar Brezhoneg)
↑ Eugène Rolland, Faune populaire de France, levrenn 7, p.150-157
↑ Abalain (H.), Histoire de la langue bretonne, emb. Gisserot, 2000, p.37
↑ ^11,0 ha^11,1 Hervé Abalain, Le français et les langues historiques de la France Par Hervé Abalain, emb. Gisserot, 2007, p. 276
↑ Diwar F. Broudig, Brud Nevez, niv. 274, 2009, p. 38
↑ Ar yech vrezoneg e New York e 2012.. An-Amzair (31 'viz Kerzu 2012).
↑ Bretagne.bzh

Yezhoù predenek

Brezhoneg • Cumbric • Kembraeg • Kerneveureg

Pennadoù kar:

Yezhoù keltiek · Yezhoù gouezelek · Brezhoned · Enez Vreizh · Rouantelezhioù brezhon · Hanternoz Kozh

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù

Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.

Porched Breizh – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Vreizh.

[1] TMO 2007

[2] INSEE 2001

[3] "breton .1" ha "breton .2" war al lec'hienn devri.bzh

[4] Arzel Even, op. cit, p. 154.

[5] Arzel Even, op. cit., p. 158.

[6] La Revolution française et la langue bretonne

[7] (Ofis Publik ar Brezhoneg)

[8] Ofis Publik ar Brezhoneg)

[9] Eugène Rolland, Faune populaire de France, levrenn 7, p.150-157

[10] Abalain (H.), Histoire de la langue bretonne, emb. Gisserot, 2000, p.37

[Hervé_Abalain_2007,_p._276-11] 11,0 ha^11,1 Hervé Abalain, Le français et les langues historiques de la France Par Hervé Abalain, emb. Gisserot, 2007, p. 276

[12] Diwar F. Broudig, Brud Nevez, niv. 274, 2009, p. 38

[13] Ar yech vrezoneg e New York e 2012.. An-Amzair (31 'viz Kerzu 2012).

[14] Bretagne.bzh

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]