Асвенцім (горад)
Горад
Асвенцім на карце Польшчы ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Асве́нцім (польск.: Oświęcim, ням.: Auschwitz — А́ўшвіц) — горад у Польшчы, адміністрацыйны цэнтр Асвянцімскага павета Малапольскага ваяводства. Утварае гарадскую гміну, таксама з’яўляецца сядзібай вясковай гміны Асвенцім.
Знаходзіцца за 60 кіламетраў ад горада Кракава, ля ўпадзення ракі Солы ў Віслу. Станам на 31 снежня 2007 года, у горадзе пражывае 40 520 чалавек. Паводле колькасці жыхароў ён займае чацвёртае месца ў Малапольскім ваяводстве.
У 1975—1998 гадах горад уваходзіў у склад Бельска-Бяльскага ваяводства.
Асвенцім ляжыць у цэнтры Асвянцімскай катлавіны, паміж Карпацкім пагор’ем і Сілезскімі горамі. З суседнімі рэгіёнамі — Малапольскім, Верхняй Сілезіяй і Цешынскай Сілезіяй — горад мае зручнае аўтамабільнае, чыгуначнае і воднае паведамленне.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]
Горад мае амаль 800-гадовую гісторыю і з’яўляецца адным з найстарэйшых гарадоў у Польшчы. Упершыню ён згадваецца ў 1179 годзе як аддаленае ад Кракава паселішча. У 1241 годзе ён быў цалкам разбураны падчас мангола-татарскага нашэсця. У 1272 годзе зноў адноўлены Асвенцім атрымлівае статус горада. У канцы XIII стагоддзя ў горадзе пасяліліся першыя немцы, а ў пачатку XVI стагоддзя — яўрэі.
На працягу стагоддзяў горад змяняў сваю палітычную прыналежнасць. У 1348 годзе горад стаў часткай Свяшчэннай Рымскай імперыі. У гэты перыяд нямецкая мова пачала пераважаць над польскай.
У 1655 годзе горад ізноў быў разбураны шведамі. У выніку «Шведскага патопу» горад цалкам страціў сваю значнасць, а ў 1772 годзе далучыўся да Аўстрыі.
Пасля заканчэння Першай сусветнай вайны ў 1918 годзе горад ізноў стаў тэрыторыяй Польшчы. Перад пачаткам Другой сусветнай вайны ў горадзе налічвалася каля 8 000 яўрэяў.
Другая сусветная вайна
[правіць | правіць зыходнік]4 верасня 1939 года горад быў акупаваны войскамі германскага вермахта, затым указам А. Гітлера быў далучаны да тэрыторыі Трэцяга рэйха.
У часы Другой сусветнай вайны ў горадзе знаходзіўся германскі канцэнтрацыйны лагер, які складаўся з трох комплексаў, які стаў месцам самага масавага забойства за ўсю гісторыю чалавецтва. З агульнай колькасці ахвяр гэтага лагера 90 % склалі яўрэі.
Лагер Аўшвіц займаў тэрыторыю ў 4 675 гектараў, на якой знаходзіліся 40 лагераў. У шасцістах дваццаці бараках лагераў Аўшвіца ўтрымлівалася ўвесь час ад 180 000 да 250 000 зняволеных. Над уваходам у лагер Аўшвіц I вісеў лозунг: «Arbeit macht frei» («Праца вызваляе»).
Першыя вязні з’явіліся ў Аўшвіцы ў 1940 годзе. З прыбыўшых тады ў лагер 728 жыхароў Кракава не выжыў ніхто. 3 верасня 1941 года ў лагер Аўшвіц I былі дастаўлены 600 савецкіх ваеннапалонных, якія былі забіты разам з польскімі вязнямі (250 чалавек) у падземных камерах блока № 11 (блок «Смерці») з дапамогай "Цыклона «Б». Гэта быў першы нацысцкі эксперымент па масавым знішчэнні людзей «Цыклонам „Б“»
Масавае знішчэнне вязняў у газавых камерах канцлагера Аўшвіц II (быў пабудаваны на месцы польскай вёскі Бжэзінка, нямецкая назва Біркенау) пачалося з вясны 1942 года. У лагер на смерць эшалонамі прывозілі сотні тысяч яўрэяў з тэрыторый еўрапейскіх краін і Савецкага Саюза, акупаваных Германіяй. Усяго, па сучасных ацэнках, у канцлагеры Аўшвіц загінула ад 1 000 000 да 1 500 000 чалавек, сярод якіх — больш за 1 100 000 яўрэяў, 150 000 палякаў, 20 000 цыган і інш. Падчас наступу савецкіх войскаў 18 студзеня 1945 года 58 000 працаздольных вязняў былі сагнаны ў Германію. Большасць з іх загінулі ў лагерах Заксенгаўзен, Берген-Бельзен і іншых[1].
Вызваленне горада
[правіць | правіць зыходнік]27 студзеня 1945 года, каля 3 гадзіны дня, 100-я стралковая дывізія генерала Ф. М. Красавіна вызваліла Аўшвіц і Біркенау. Першым і ў горад, і ў лагер уварваўся штурмавы атрад 106-га стралковага корпуса пад камандаваннем маёра Анатоля Шапіры. Гэта яго атрад размініраваў подступы да лагера, пасля чаго маёр асабіста адчыніў вароты лагера Аўшвіц I і ўдзельнічаў у прыгнечанні супраціўлення СС[2].
Паваенны час
[правіць | правіць зыходнік]У вызваленым лагеры НКУС стварыў месца для ўтрымання нямецкіх ваеннапалонных. Лагер функцыянаваў да восені 1945 года, а другі з іх, закладзены ў будынку былога лагера Аўшвіц II, — да вясны 1946 года. У лагерах знаходзілася каля 15 000 чалавек, камендантам быў савецкі палкоўнік Маслобоеў.
Акрамя таго, у горадзе функцыянавала Міністэрства грамадскай бяспекі, галоўны будынак якога знаходзіўся недалёка ад чыгуначнай станцыі «Асвенцім». У будынках былога лагера міністэрства ўтрымлівала зняволеных, якіх падазравалі ў сувязях з НСДАП, Гітлерюгендам і СНД. Лагер быў закрыты ў сакавіку 1946 года.
У 1947 годзе канцэнтрацыйны лагер быў пераабсталяваны ў музей, а ў 1979 годзе быў уключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Штогод музей наведвае каля аднаго мільёна турыстаў з усяго свету.
Пасля вайны ў горадзе былі пабудаваны новыя мікрараёны і будынкі, асноўным відам дзейнасці стала хімічная прамысловасць.
У 1952 годзе быў створаны Асвенцімскі павет, які пасля правядзення адміністрацыйнай рэформы стаў часткай Бельскага ваяводства. У 1979 годзе была заснавана пасада мэра горада, а ў 1999 годзе ў выніку новай адміністрацыйнай рэформы горад увайшоў у склад Малапольскага ваяводства
28 мая 2006 года горад наведаў Папа Рымскі Бенедыкт XVI.
Славутасці
[правіць | правіць зыходнік]
- Дзяржаўны музей Аўшвіц-Біркенау
- Дом Шымана Клугера (цяпер Яўрэйскі музей Асвенціма)[3]
- Замак
- Тунэлі
- Капліца Св. Джэка
- Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі
- Касцёл Божай Маці Успаміну Верных
- Касцёл Нараджэння Найсвяцейшай Дзевы Марыі і смутку
- Рыначная плошча
- Ратуша
- Гарадская забудова
- Фарныя могілкі
- Дзеючая сінагога
- Яўрэйскія могілкі
- Палац шлюбу
- Гістарычныя і этнаграфічныя калекцыі
Вядомыя асобы
[правіць | правіць зыходнік]- Беата Шыдла (нар. 1963) — польскі палітык, прэм’ер-міністр Польшчы.
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Дасье: Асвенцім Архівавана 13 чэрвеня 2011.
- ↑ Як вызвалялі Асвенцім
- ↑ [https://web.archive.org/web/20110124030044/http://ajcf.pl/muzeum-zydowskie/ Архівавана 24 студзеня 2011. Архівавана 24 студзеня 2011. Яўрэйскі музей Асвенціма (польск.)] Архівавана 24 студзеня 2011.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Асвенцім (горад)- Аушвиц // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Тэматычныя сайты | |
|---|---|
| Слоўнікі і энцыклапедыі | |
| Нарматыўны кантроль |