پرش به محتوا

چنگیز آیتماتوو

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن

چنگیز تؤره­قولوویچ آیتماتوو ـ دونیا شؤهرتلی قرقیزستانلی تورک یازیچی.

یاشام

[دَییشدیر]

چنگیز تؤره­قولوویچ آیتماتوو 1928-ده قیرقیزیستان’ین قوزئی باتی‌سیندا یئرلشن تالاس اوستانینده دونیایا گؤز آچدی. اوشاقلیغی و گنجلییی، سیاسی سیستئمین یئنی یئنی یئرلشمه­یه باشلادیغی و ایکینجی دونیا ساواشینین جریان ائتدییی چوخ سیخینتیلی ایللره راست گلدی. یئتیشکینلرین ساواشا قاتیلماسی ندنی ایله بوتون یاشیتلاری کیمی گنج چنگیز ده کندده و کالخوز تارلالاریندا بؤیوک سوروملولوقلار اوستلنمک زوروندا قالدی. 8.جی صینیفی بیتیردیکدن سونرا قازاقیستان’دا بایتارلیق تئکنیک اوخولونا گیریب، داها سونرا بیشکک تاریم انستیتوسوندا اوخومایا دوام ائتدی. آلدیغی ائییدیم و الده ائتدییی دئنه­ییملر سایه­سینده بوتون اؤلکه­نی اؤزللیکله قازاقیستانی دولانما فورصتینی بولدو. عئینی حالدا قازئته­چیلییه باشلادی. یاواش یاواش اؤزونو یئتیشدیررک بؤیوک آدیملارلا ادبییات دونیاسینا گیردی. 1957-ده سوویئت یازارلار بیرلیگینه قبول ائدیلدی. آردیندان 1963 ایلینده لئنین اؤدولونو، 1968، 1977 و 1983-ده ایسه سوویئت دؤولت اؤدولونو قازاندی. سوویئتلر بیرلیگی داغیلدیقدان سونرا قیرقیزیستان خالق یازیچیسی عونوانینی آلان آیتماتوو، بیر چوخ ائوره­نسل ادبی درنک و قورولوشا اویه اولماقلا برابر، اوزون ایللر بؤیوک ائلچیلیک یاپمیش و اؤلکه­سینی آوروپا بیرلیگی و یونئسکو کیمی قوروملاردا تمثیل ائدرک باشاریلی بیر سییاستچی اولدوغونو دا قانیتلامیشدیر. چنگیز آیتماتوو مای 2008-ده «گون اولار عصره بدل» رومانینین فیلم چکیملری اۆچون بولوندوغو تاتاریستان’ین قازان شهرینده بؤیرک یئتمزلییی ندنی ایله راحاتسیزلانیب، تداوی اۆچون آپاریلدیغی آلمانیانین نورنبئرگ شهرینده، یاخلاشیق بیر آی سونرا دونیایا گؤز یومدو.

یارادیجی‌لیغی

[دَییشدیر]

بوتون یاشامی بویونجا میللتینه یاخینلاشمایا چالیشان یازار، اثرلرینده فولکلور و خالق حیکایه‌­لریندن ایلهام آلیب، افسانه‌­لره و میتولوژییه چاغداش بیر یوروم قاتاراق، چنگیز آیتماتوو آدینی دونیا ادبییاتینا آلتین حرفلرله یازمیشدیر سونوجونا وارماق چوخ دا زور اولماسا گرک… لویی آراقون، آیتماتوو’ون ایلک کیتابلاریندان اولان «جمیله»نی «دونیانین ان گؤزل عشق حیکایه­سی» اولاراق قبول ائدر. بونونلا بیرلیکده، داغلار دئوریلدییینده (2007)، دار آغاجی- دیشی قوردون دوشلری (1988)، گون اولار عصره بدل (1980)، فوجی-یاما (1973)، آغ گمی (1970)، داغلار و بوزقیرلاردان ناغیللار (1963) باشدا اولماق اوزره بیر چوخ کیتاب و ادبی شاه اثر، چنگیز آیتماتوو ایمضاسینی داشیماقدادیر.

اونون یازدیغی اؤیکولر و رمانلاری 130 دیلده و 40 میلیون نسخه‌دن آرتیق یاییلمیشدیر.

گون اولار عصره بدل

[دَییشدیر]

روماندا، کومونیزمین دایانیلماز باسقیلاری آلتیندا یاشایان و گله­نکلرینی قورومایا چالیشان اینسانلارین حیکایه­سی آنلادیلماقدادیر. رومانین باش قهرمانی یئدیگئی جان­گلدین، ایکینجی دونیا ساواشیندان دؤندوکدن سونرا قازاق بوزقیرلاریندا کیچیک بیر ترن دوراغیندا چالیشماقدادیر. یئدیگئی’ین یاخین دوستو قازان­آلپ اؤلدویونده، وصییتی اوزرینه اونون جنازه­سینی ساری اؤزک بؤلگه­سینده قوتسال ساییلان آنابئییت مزارلیغینا قویلاماق اۆچون بیر یولجولوق باشلار. بو سیرادا جنازه کروانینین باشینی چکن یئدیگئی اؤز بیلینجینده، میللتینین کئچمیشینه بیر یولجولوق یاپار و او گون بیر عصره بدل اولار اونون اۆچون. بو یولجولوغا قازان­آلپ’ین اوغلو ثابیت­جان دا ایستکسیز بیر بیچیمده قاتیلمیشدیر. او بیر آن اؤنجه جنازه تؤره­نینی بیتیره­رک شهره دؤنمه­نی بکله­مکده­دیر. ثابیت­جان بوزقیر’ا و قیرقیزیستان’ا قارشی حاکیم سیستئمین ده­یرلرینی تمثیل ائدن و توپلومسال یابانجیلاشمانی (مانقورتلاشمانی) سیمگه­له­ین بیر کاراکتئردیر. آیتماتوو اثرلرینده بؤیله کاراکتئرلرین یاردیمی ایله سیاسی سیستئمی، اؤزونه خاص بیر دیلله الشدیرمیشدیر. آنابئییت مزارلیغینا سوویئت یؤنه­دیمی طرفیندن بیر اوزای دوشرگه­سی قورولدوغوندان قازان­آلپ’ین جنازه­سینین قویلانماسینا ایذین وئریلمز. جنازه کروانینین آنابئییت’ه گیرمه­سینه انگل اولان قیرقیز گؤره­ولی’نین قونوشما سیراسیندا یئدیگئی’ه «یولداش روسجا قونوش» سؤیله­مه­سی رومانین ان چارپیجی صحنه­لریندن دیر. یئدیگئی آرخاداشینین جنازه­سینی باشقا بیر یئرده، قیرقیز گله­نکلرینه اویغون اولمایاراق قویلاماقدان چوخ راحاتسیز اولموشدور… آیتماتوو’ون «گون اولار عصره بدل» رومانینین دونیادا بیر چوخ دیله چئویریلمه­سی سونوجو «مانقورت»، «مانقورتلاشما» و «مانقورتلاشدیرما» کیمی قاوراملار ادبییات چئوره­لرینجه قبول گؤره­رک، یایقینلاشمیشدیر. اؤزللیکله «توپلومسال کیملیکسیزلشمه و کؤکسوزلشمه» اولاراق بیلینن «مانقورتیزم» باتیدا توپلومسال پسیکولوژیک ادبییاتدا یئرینه اوتورموش بیر تئریمدیر. مانقورت سؤزجویو، تورکجه و آلتای عاییله­سینه عاید بعضی دیللرده، عاغیل یوخسونلوغو آنلامینا گلن و بیلینجسیزلییی چاغریشدیران «بون/ بان/ مان» کؤکوندن تؤره­دیلمیشدیر. اسکی اورتا آسیا افسانه­لرینه گؤره «مانقورت»، بیر اینسانین بللی ایشلملر سونوجو کیملیکسیز، بیلینجسیز و افندی‌سی‌نین هر ایسته­یینی قوصورسوز یئرینه گتیرن بیر یارادیغا دؤنوشدورولموش حالیدیر. چنگیز آیتماتوو، گون اولار عصره بدل رومانینین باسیلمایا ایذین وئریلمه­دییی بؤلومونو، سونرالار «چنگیزخانا کوسن بولود» آدی ایله یاییملامیشدیر. بو کیتاب اوخونمادان گون اولار عصره بدل رومانینین بوسبوتون اوخونمادیغینین بیر گرچک اولدوغونو بلیرتمک گرکیر. او اوزدن گون اولار عصره بدل کیتابینی اوخوماق ایسته­ینلره «چنگیزخانا کوسن بولود» رومانینی دا اوخومالاری اؤنریلیر.

قایناقلار

[دَییشدیر]